|
2000
|
|
|
Hauetan, jendeak hazitako hainbat animalia eta landare bizi dira: kanpoko zuhaitzak (izeiak, zedroak, magnolioak, altzifreak...), lore apaingarriak (larrosak, gladioloak, geranioak...),
|
etxe
abereak (behiak, txakurrak, oiloak, katuak...), barazkiak eta (sagarrondoak, gereziondoak, madariondoak...).
|
|
|
Azeria ere ohiko biztanlea da inguru hauetan, agian mendi-aldeetara hurbiltzean zertxobait ugariagoa bada ere. Baserritarrek betidanik eduki diote gorrotoa azeriari, honek kalte handiak sortzen baitizkie
|
etxe
abereetan. Zepo, pozoi eta ehizaren bitartez saiatu izan dira karniboro honen populazioa murrizten, baina ahalegin horiek gaindituz, azeriak oso ugari izaten jarraitzen du, gaur egun etxalde inguruetako zabortegietan elikatuz.
|
|
2001
|
|
|
Estatu Batuek urtean 300.000 loro inportatu eta
|
etxe
abereak dituzten dendetan banatzen dituzte.
|
|
2002
|
|
|
Opor inguru honetan, urtero hitz egiten da bide bazterrean bertan behera utzitako
|
etxe
abereez, Gabonetako opari samurrak udarako zama gogaikarri bihurtzen baitira. Baina bada beste arazo bat, niretzat baserri bizitzaren gainbeheraren ondorio dena:
|
|
2007
|
|
|
(III.) Nola elkarrenganik berezi ziren lar abereak eta
|
etxe
abereak. Bere aldian [mintzatzera doa] Geraxane Iriberrikoa, neskatxa gazte pinpirrina (29or.)
|
|
|
(IIIb.) Nola elkarrenganik berezi ziren lar abereak eta
|
etxe
abereak Geraxane Iriberrikoa [MINTZATZERA DOA] bere aldian, neskatxa gazte pinpirrina
|
|
|
(III) Nola elkarrenganik berezi ziren lar abereak eta
|
etxe
abereak. Bere aldian [mintzatzera doa] Geraxane Iriberrikoa, neskatxa gazte pinpirrina (23or.)
|
|
|
(IIIa.) Nola elkarrenganik berezi ziren lar abereak eta
|
etxe
abereak. Geraxane Iriberrikoa bere aldian [mintzatzera doa], neskatxa gazte pinpirrina
|
|
|
“Europako araudi zorrotza aplikatzeak etxeko animalien gorpuak ingurune naturalean kentzera behartzen du”, neurri batean Ministroen Kontseiluak duela aste batzuk onartutako dekretuak indargabetua, “elikagai baliabideen krisia eragin du, eta krisi horrek, hartz arreari ez ezik, beste espezie batzuei ere eragiten die, hala nola otsoei eta putreei”, adierazi du FAPAS erakundeak, eta 210.300 kilo inguruko defizita zenbatu du. Fondoak datorren uztailaren 3an Europako Batzordean azterlan bat aurkeztea aurreikusten du, Asturiasko hartz arrearen populazioan
|
etxe
abereen gorpuak kentzeak duen eragin negatiboa erakusten duena. FAPAS elkartearen datuak Oso Pardo Fundazioak erreplikatu ditu.
|
|
2009
|
|
|
Jatabeko etxe guztietan egon da ganadua. Gure lekukoek oinarrizko bereizketa egiten dute
|
etxe
abereen artean: ardiak alde batetik eta ganadua esaten zaiona bestetik, hau da, idi, behi eta txahalak.
|
|
|
Beste alde batetik,
|
etxe
abereak hil izan dira egun berezietan euren okela jateko. Eta behi okela sano garrantzitsua izan den arren, etxean ez da hiltzen izan izozkailuak egon diren arte.
|
|
2010
|
|
|
Eusko Jaurlaritzak Metro Bilbao eta Euskotreneko erabiltzaileek
|
etxe
abere bat eraman ahal izateko aukera onartu du, animalia arriskutsua ez bada, eta forma, tamaina, zarata edo usainarengatik besteei trabarik eragiten ez badie. Iñaki Arriola Garraioetako sailburuaren arabera, bi konpainietako langileek erabakiko dute animalia bakoitza arriskutsua den edo besteei trabarik eragiten dien.
|
|
|
· Metro Bilbaori dagokionean 8kg ra arteko pisua duten
|
etxe
abereak eramaten utzi du.
|
|
|
Mota guztietako
|
etxe
abereen erakusketa. Ardien eskilatze erakusketa.
|
|
2011
|
|
|
EHHAren III. liburu horretan 271 kontzeptu bildu eta landu dira, guztiak lexikoari buruzkoak, eta bi multzotan jaso dira: batetik, lurretik erne eta hazten diren landare eta fruituen ingurukoei buruzkoan, eta bestetik
|
etxe
abereei buruzkoan.
|
|
|
Lurraren atalean, besteak beste, landare txikiak lantzen dira, bai eta fruitu eta fruitu arbolak, fruitu mota batzuen azalen izenak, barazkiak edota belar mota ezagunenak ere. Bigarren multzo nagusia
|
etxe
abereei buruzkoa da, baina animalion izenak bere soilean bilduz gainera, ar eme eta adinaren araberako izenak ere jaso dira; baita euren gorputz atalak, janari prozesuak, produkzio emaitzak, egoitzak, eritasun sendabideak, euren inguruko jardun lanak ere bildu dira, hau da, etxe abereen inguruko prozesu osoari buruzko izendapenak.
|
|
|
Lurraren atalean, besteak beste, landare txikiak lantzen dira, bai eta fruitu eta fruitu arbolak, fruitu mota batzuen azalen izenak, barazkiak edota belar mota ezagunenak ere. Bigarren multzo nagusia etxe abereei buruzkoa da, baina animalion izenak bere soilean bilduz gainera, ar eme eta adinaren araberako izenak ere jaso dira; baita euren gorputz atalak, janari prozesuak, produkzio emaitzak, egoitzak, eritasun sendabideak, euren inguruko jardun lanak ere bildu dira, hau da,
|
etxe
abereen inguruko prozesu osoari buruzko izendapenak.
|
|
2012
|
|
|
Eta ez naiz bakarra. Munduan zehar azken ehun urteotan narrastienganako zaletasunak gora egin du, eta, ondorioz, antzina
|
etxe
abereekin gertatu zen bezala, oraintsu arte basati hutsak ziren espezie asko otzandu eta etxekotu dira. Giza hautapenaren eraginez, gainera, kolore eta irudi aldetik ere, basokoak baino animalia ikusgarriagoak lortu dira, eta horien hazkuntzaz gero eta bibliografia ugariago publikatzen da.
|
|
|
– Ingurumen osasuna (sukar tifoideak, legionella, plagizidak, uraren kalitatea, higiene baldintzak, hondakinen ezabatzea,
|
etxe
abereak, etab.).
|
|
|
Liburu horretan kontzeptu ugari bildu eta landu dira, eremu biren inguruan:
|
etxe
abereak eta etxea bera. Hala, liburukiaren lehen partea hainbat etxe abereri eskainia dago (txerriak, hegaztiak, txakurrak, erleak) eta bigarren partea, batez ere, etxearen esparruari dagokio.
|
|
|
etxe abereak eta etxea bera. Hala, liburukiaren lehen partea hainbat
|
etxe
abereri eskainia dago (txerriak, hegaztiak, txakurrak, erleak) eta bigarren partea, batez ere, etxearen esparruari dagokio.
|
|
|
Adierazi duten bezala, gaur aurkeztu den laugarren liburuki honek 260 galderaren erantzunak biltzen ditu inkesta osoaren 2.857 galderetarik, inkestaren 27tik 35era bitarteko gaietakoak, hain zuzen. Baserri etxea eta
|
etxe
abereak osatzen dute funtsean galdetegia: txerria, hegaztiak, txakurra, erlea; baserria, etxea, teilatua eta zureria, etxearen zatiak, eta altzariak.
|
|
|
Liburukiaren lehen partea,
|
etxe
abereei eskainia dago: txerriak, hegaztiak, txakurrak, erleak.
|
|
|
Liburuki horrek 260 galderaren erantzunak biltzen ditu. Baserri etxea eta
|
etxe
abereak osatzen dute funtsean galdetegia: txerria, hegaztiak, txakurra, erlea; baserria, etxea, teilatua eta zureria, etxearen zatiak, eta altzariak.
|
|
|
Liburu horretan kontzeptu ugari bildu eta landu dira, eremu biren inguruan:
|
etxe
abereak eta etxea bera. Hala, liburukiaren lehen partea hainbat etxe abereri eskainia dago (txerriak, hegaztiak, txakurrak, erleak) eta bigarren partea, batez ere, etxearen esparruari dagokio.
|
|
|
etxe abereak eta etxea bera. Hala, liburukiaren lehen partea hainbat
|
etxe
abereri eskainia dago (txerriak, hegaztiak, txakurrak, erleak) eta bigarren partea, batez ere, etxearen esparruari dagokio.
|
|
|
Asegurua kontratatu aurretik, erantzukizun zibilaren bidez ezarritako zenbatekoa ez dadila izan legeak bizi den autonomia erkidegoan ezarritakoa baino txikiagoa. Beraz, aseguruak lege baldintza bat dira,
|
etxe
abereen jabeen betebeharrak osatzeko, arduraz edukitzeko. Alde horretatik, Miguel Velasco txakur hezitzaileak uste du “komeni dela animalia aseguratua izatea, inor ez baitago istripuetatik salbuetsita”, eta hau erantsi du:
|
|
|
Hiriburuak, Espainiako beste udalerri askok bezala, maskoten jabeen betebeharrak arautzen ditu berariazko arau baten bidez (Animaliak edukitzea eta babestea arautzen duen Madrilgo Ordenantza, 2001eko uztailekoa). Zakurra uhalik gabe paseatzen dutenentzako zehapenak Horiek
|
etxe
abereak edukitzeko udal arauek ere zigorrak ezartzen dizkiete animaliak urratzen dituzten jabeei, eta ez dituzte behar bezala lotzen kalean dituzten maskotekin. Gironan, esate baterako, bide publikoan uhalik gabe ibiltzeagatiko isuna 150 euro ingurukoa da.
|
|
2013
|
|
|
Liburu horretan kontzeptu ugari bildu eta landu dira, eremu biren inguruan:
|
etxe
abereak eta etxea bera. Hala, liburukiaren lehen partea hainbat etxe abereri eskainia dago (txerriak, hegaztiak, txakurrak, erleak) eta bigarren partea, batez ere, etxearen esparruari dagokio.
|
|
|
etxe abereak eta etxea bera. Hala, liburukiaren lehen partea hainbat
|
etxe
abereri eskainia dago (txerriak, hegaztiak, txakurrak, erleak) eta bigarren partea, batez ere, etxearen esparruari dagokio.
|
|
|
Laugarren liburukian kontzeptu ugari bildu eta landu ziren, eremu biren inguruan:
|
etxe
abereak eta etxea bera. Hala, liburukiaren lehen partea hainbat etxe abereri eskainia dago (txerriak, hegaztiak, txakurrak, erleak) eta bigarren partea, batez ere, etxearen esparruari dagokio.
|
|
|
etxe abereak eta etxea bera. Hala, liburukiaren lehen partea hainbat
|
etxe
abereri eskainia dago (txerriak, hegaztiak, txakurrak, erleak) eta bigarren partea, batez ere, etxearen esparruari dagokio.
|
|
|
3 Ba al duzue
|
etxe
abererik?
|
|
|
a)" Animaleak" testuan dioen moduan tratatzen al ditugu
|
etxe
abereak Euskal Herrian gaur egun. Erantzuna arrazoitzeko, entzun taldekideen azalpenak eta jaso oharrak.
|
|
|
Obraren lehengo atalak, «The Relapse into Barbarism», bertan behera utzitako Ingalaterraren birnaturalizazio prozesua modu oso zehatz batean deskribatzen du; modu nahiko azkar batean, momentura arte gizakiak eraikitako guztia naturak ezabatzen duelarik. Londres, padura bat izatera itzultzen da, laborantza lurrak laster baso bilakatzen dira, eta behin
|
etxe
abereak izandako animaliek, berriz, basati bilakatu arte eboluzionatzen dute. Giza arrasto ia guztiak desagertu egiten dira haien presentzia apaltzean.
|
|
|
1773an Baja Californiako misioak dominikarren eskuetara pasatu zirenean, 1.000 lagun zeuden San Borjan, 648 abelgorri, 387 zaldi eta mando, 2.343 ardi eta 1.003 ahuntz. Guztira, Baja Californiako hamalau misioetan 4.268 lagun eta 14.716
|
etxe
abere zeuden. Beraz, misioetako indioen ia laurdena eta etxe abereen laurdena baino gehiago batzera heldu zen San Borja Lasuenen garaian.
|
|
|
Guztira, Baja Californiako hamalau misioetan 4.268 lagun eta 14.716 etxe abere zeuden. Beraz, misioetako indioen ia laurdena eta
|
etxe
abereen laurdena baino gehiago batzera heldu zen San Borja Lasuenen garaian.
|
|
|
Kokoherriko hiri esamesa maltzurra da udako egun sargorienetako ilunabarretan Ganboako idoia basapiztien eta
|
etxe
abereen arteko lizun batzarrea bilakatzen dela. Inork ez du inoiz ikusi, baina basa orgia izugarria balitz bezala kontatzen dute; zera, basurdeak etxe urdea estaltzen du, eta basa akerrak basahuntza, basakatuak etxe katua, eta zakurrak otso emea, eromeneko sexu zurrunbilo batean bezala.
|
|
2014
|
|
|
Oro har, gutxi ikertu izan da ardien gaixotasunen oinarri genetikoa, interes ekonomiko handiagoa duten beste
|
etxe
abere espezie batzuekin alderatuta. Hortaz, eskuragarri dagoen informazioa eta baliabideak urriak izan ohi dira sarritan.
|
|
2015
|
|
|
Normalean, ia edozer gauza ikus daiteke kristal gardenen bestaldeko pantaila erraldoietan: zapatak, koloretako jantziak, tamaina eta eite ugaritako gailu sofistikatuak (pantaila lau handi eta ñimiñoak, betaurrekoak, entzungailuak?),
|
etxe
abereak (txakurrak, katuak, krokodilo eta suge txikiak?), zernahi, horiek erosteko helbide birtuala eta telefono zenbakia argi eta garbi adierazita. Baina beltz daude gaur denak, argi zuriak islatuta pantaila beltzetan.
|
|
|
Euskaldunen pentsaeran, erleak, gainerako
|
etxe
abereek ez bezala, zerbait berezia du.Gauza jakina denez, etxeko jauna hiltzen denean ez zaio behiari, zaldiari, ardiari, txakurrari edo beste edozein etxe abereri haren heriotzaren berri ematen, baina, oraintsuraarte behintzat, gure baserritarren artean beharrezkoa zen erlategira joan eta han ukabilezerlauntzaren kontra kolpetxo batzuk jotzea, «Erletxoak, egizue argizaria. Nagusia hil da»esanez.
|
|
|
Euskaldunen pentsaeran, erleak, gainerako etxe abereek ez bezala, zerbait berezia du.Gauza jakina denez, etxeko jauna hiltzen denean ez zaio behiari, zaldiari, ardiari, txakurrari edo beste edozein
|
etxe
abereri haren heriotzaren berri ematen, baina, oraintsuraarte behintzat, gure baserritarren artean beharrezkoa zen erlategira joan eta han ukabilezerlauntzaren kontra kolpetxo batzuk jotzea, «Erletxoak, egizue argizaria. Nagusia hil da»esanez.
|
|
|
Laugarren liburukian (2012) kontzeptu ugari bildu eta landu ziren, eremu biren inguruan:
|
etxe
abereak eta etxea bera. Hala, liburukiaren lehen partea hainbat etxe abereri eskainia dago (txerriak, hegaztiak, txakurrak, erleak) eta bigarren partea, batez ere, etxearen esparruari dagokio.
|
|
|
etxe abereak eta etxea bera. Hala, liburukiaren lehen partea hainbat
|
etxe
abereri eskainia dago (txerriak, hegaztiak, txakurrak, erleak) eta bigarren partea, batez ere, etxearen esparruari dagokio.
|
|
|
Laugarren liburukian (2012) kontzeptu ugari bildu eta landu ziren, eremu biren inguruan:
|
etxe
abereak eta etxea bera. Hala, liburukiaren lehen partea hainbat etxe abereri eskainia dago (txerriak, hegaztiak, txakurrak, erleak) eta bigarren partea, batez ere, etxearen esparruari dagokio.
|
|
|
etxe abereak eta etxea bera. Hala, liburukiaren lehen partea hainbat
|
etxe
abereri eskainia dago (txerriak, hegaztiak, txakurrak, erleak) eta bigarren partea, batez ere, etxearen esparruari dagokio.
|
|
2016
|
|
|
Herri bideak, berdeguneak, olgetaguneak eta hondartzak garbitzean sortutako hondakinak ere multzo honetan sartzen dira; halaber, hildako
|
etxe
abereak eta abandonatutako ibilgailuak.
|
|
|
Laugarren liburukian (2012) kontzeptu ugari bildu eta landu ziren, eremu biren inguruan:
|
etxe
abereak eta etxea bera. Hala, liburukiaren lehen partea hainbat etxe abereri eskainia dago (txerriak, hegaztiak, txakurrak, erleak) eta bigarren partea, batez ere, etxearen esparruari dagokio.
|
|
|
etxe abereak eta etxea bera. Hala, liburukiaren lehen partea hainbat
|
etxe
abereri eskainia dago (txerriak, hegaztiak, txakurrak, erleak) eta bigarren partea, batez ere, etxearen esparruari dagokio.
|
|
|
Bikote baten ondorengoak ez dira berdin berdinak beren artean, ezta gurasoak bezalakoak ere, zenbait ezberdintasun dituzte eta. Darwin izaki bizidunen aldagarritasun honetara hauxe ikusirik iritsi zen, alegia, gizakia hautespen artifizialaren bidez
|
etxe
abereen eta landuriko landareen arraza berriak ateratzera heltzen zela. Darwinek, gainera, aldaketa heredagarrien, gaur mutazioak deitzen diegunen, eta heredagarri ez diren aldaketen, gaur aldarazpenak deitzen diegunen artean bereizpena jarri zuen.
|
|
2017
|
|
|
Halere, natura ezagutu eta errespetatzeaz gain, beti zegoen gizaki haiengan harekiko lehia eta poliki poliki urtero, sutarako, edo etxeak egiteko, edo armetarako, edo
|
etxe
abereentzat larre berriak izateko, naturak pittin bat besterik ez bazen ere, amore eman beharra zeukan. Hori bai, basoko jeinuak, espirituak, gaiztoak zein onak gurtu ondoren, gehiegi haserre ez zitezen.
|
|
|
Han karrikan beheiti doa saltoka Ziripot beldurgarri eta era berean gaixoaren bila, ostikoka lurrera bota arte bere aurka joaz. Harrapatuko ote dute basoko zaldia ferratzeko, hezteko, menderatzeko,
|
etxe
abere bihurtzeko. Ez da lan erraza izanen, ez alajaina, zaldi bihurria baitugu Lantzeko hau.
|
|
|
Azkenean, eguerdi partean mendizerraren mugara iritsi eta ikuskizun paregabea ireki zen begi bistan: amildegia eta han behean, sakana, herrixka bat,
|
etxe
abereak, erreka, eta bestetik Urbasako baso amaiezinak eta ekialderantz... zurrumurru, arrabots baten zantzua eta kea. Basoa erretzen ote?
|
|
|
|
etxe
abereak, izurriteen kontrol biologikoak?).
|
|
|
batetik, lurra, euskal gizakia bizi den lurra; lur horretan erne diren belar, landare, zuhaixka eta zuhaitzak; lurrak berez edo gizakiaren eraginez ematen dituen uztak; eta bestetik, euskal gizakiarekin belaunez belaun bizikidetza estuan bizi izan diren animaliak, euren parte esanguratsuak eta euren inguruko prozesuak. Laugarren liburukian (2012) kontzeptu ugari bildu eta landu ziren, eremu biren inguruan:
|
etxe
abereak eta etxea bera. Hala, liburukiaren lehen partea hainbat etxe abereri eskainia dago (txerriak, hegaztiak, txakurrak, erleak) eta bigarren partea, batez ere, etxearen esparruari dagokio. Bosgarren liburukiak (2013) izenaren morfologia landu zuen.
|
|
|
etxe abereak eta etxea bera. Hala, liburukiaren lehen partea hainbat
|
etxe
abereri eskainia dago (txerriak, hegaztiak, txakurrak, erleak) eta bigarren partea, batez ere, etxearen esparruari dagokio. Bosgarren liburukiak (2013) izenaren morfologia landu zuen. Parterik handiena deklinabideak hartu zuen. Seigarrenak, (2015) aditz morfologia jaso zuen; gehien erabiltzen diren aditzaren forma jokatuak aztertu ziren. Zazpigarren liburukiaren (2016) lehen atalean baserriaren, etxearen, lur lantzearen, goldearen eta garraioaren eta inguruko edo etxeko zenbait kontzeptu landu dira.
|
|
|
Ikerketa helburuaz gain, hainbat helburu izan ditzakete datu hauek, hala nola ekonomian eragina izan dezaketen banaketak aztertzea (organismo bizkarroiak edo gaixotasun sortzaileak,
|
etxe
abereak, izurriteen kontrol biologikoak&).
|
|
2018
|
|
|
hiriaren izenaz harrotzen baitzen gehien, eta ia bakarrik. Lehoia gure lurraldean
|
etxe
abere bat zenean, pentsa noizko kontuak?, Espainia ez zen sasitza bat besterik. Kondairak, haren ahoan, errealismo bizia eta xehatua zeukan, lehoi arra nola murriztu zen esplikatzeraino, gorputz osoko ilajetik oraingo melena residualera?.
|
|
|
batetik, lurra, euskal gizakia bizi den lurra; lur horretan erne diren belar, landare, zuhaixka eta zuhaitzak; lurrak berez edo gizakiaren eraginez ematen dituen uztak; eta bestetik, euskal gizakiarekin belaunez belaun bizikidetza estuan bizi izan diren animaliak, euren parte esanguratsuak eta euren inguruko prozesuak. Laugarren liburukian (2012) kontzeptu ugari bildu eta landu ziren, eremu biren inguruan:
|
etxe
abereak eta etxea bera. Hala, liburukiaren lehen partea hainbat etxe abereri eskainia dago (txerriak, hegaztiak, txakurrak, erleak), eta, bigarren partea, batez ere, etxearen esparruari dagokio. Bosgarren liburukiak (2013) izenaren morfologia landu zuen.
|
|
|
etxe abereak eta etxea bera. Hala, liburukiaren lehen partea hainbat
|
etxe
abereri eskainia dago (txerriak, hegaztiak, txakurrak, erleak), eta, bigarren partea, batez ere, etxearen esparruari dagokio. Bosgarren liburukiak (2013) izenaren morfologia landu zuen. Parterik handiena deklinabideak hartu zuen. Seigarrenak, (2015) aditz morfologia jaso zuen; gehien erabiltzen diren aditzaren forma jokatuak aztertu ziren. Zazpigarren liburukiaren (2016) lehen atalean baserriaren, etxearen, lur lantzearen, goldearen eta garraioaren eta inguruko edo etxeko zenbait kontzeptu landu dira.
|
|
|
Idazlan horren atal batean, emakume langileen baldintzez eta jomugez aritu zen. " Gizon langileak etxeko emakumea
|
etxe
aberetzat jotzen" zuela salatu zuen hor, gizonaren" jabego pertsonala" izango balitz bezala. Idazlan horretan emakumeen esplotazioa ere kritikatzen zuen, eta horrek ekarritako ondorioa mahaigaineratu zuen:
|
|
2019
|
|
|
dagoen modurik errazenean: sua ematen; behin eta berriro, urtero, landa zezaketen lur eremua lortu arte, beraien
|
etxe
abereek behar zuten larreak lortu arte. Urtero egin behar zuten kontua zen, sua ematea naturari, basoari.
|
|
|
Ikusi berri dugu emakumeen patua oso latza zela horda primitiboan; animalia emeen artean, naturak berak mugatzen du ugaltze funtzioa, eta banakoa, ugaltzen denean, beste neke batzuetatik libre dago gutxi asko;
|
etxe
abere emeak dira batzuetan indarrak akitzeraino esplotatuak diren bakarrak, hala ugaltzaile diren aldetik nola beren gaitasun indibidualengatik, jabe kontentagaitzak hartaraturik. Halaxe izan zen emakumearentzat ere garai batean, mundu etsaiaren kontrako borrokak exijitzen zuenean komunitatearen baliabideak osoro baliatzea; etxeko lan gogorren nekea gaineratzen zitzaion haurrak etengabe eta nolanahi edukitzeko nekeari.
|
|
|
Joera psikologiko horiek eragin izugarria dute erditzearen iraupenean eta zailtasunean (eta faktore organiko hutsek ere bai, jakina). Esanguratsua da emakumeak normalean laguntza behar izatea?
|
etxe
abere eme batzuek bezala, naturak ezartzen dion eginkizuna betetzeko; badira gogortasunera ohitutako emakumezko nekazariak eta ama ezkongabe lotsatuak bakar bakarrik erditzen direnak, baina haien bakardadeak haurraren heriotza ekarri ohi du, edo amaren gaitz sendaezinak.
|
|
|
Hortxe ikusten ditugu haragiaren gorrotoa (Swift ekar genezake gogora: Celiak sabela husten du), emakumea
|
etxe
abere batekin parekatu nahia, hari inolako autonomia onartzeko ukoa, baita gernu kontuetan ere; baina ororen gainetik, Costals sumintzen den horretan, ahaztu egiten zaio berak ere maskuria eta kolona dituela; orobat, emakume izerditu eta usainez beteriko batek nazka ematen dionean, ez ikusi egiten die bere jariakin pertsonal guztiei: espiritu hutsa da, altzairuzko sexu batek eta gihar batzuek zerbitzatua.
|
|
|
Bertute horrek Abereak gizaki bihurtzen ditu Gizonak nahas daitezen, bertute horrek lortzen du, Abereen ikasgaia dela medio, Gizonek basapiztia izateari utz diezaioten. Dabid arranguratzen zen
|
etxe
abereek ukuilua baizik ez zutelako ezagutzen, han bilatzen baitzuten jatekoa, eta ez ziotelako jaramon egiten Jaunaren eskuari, bera izan arren jatekoa ematen ziena, baina kasu honetan, Antoniok hala agindurik, berezkoa zuten esker txarra ahantzirik, lau hankako esker oneko honek jatekoari eta ukuiluari muzin egin zien, jatekoa ez ezik izatea bera eman zion Jaun egiazkoa gurtzeko.... Ala animalia zorionekoa.
|
|
2020
|
|
|
Batetik, etxeko lanak gauzatzen zituzten: etxea ur eta elikagaiz hornitzea, familia zaintzea, baita ortua eta
|
etxe
abereak ere, arropa garbitzea, lihoa lantzea... Etxean ez ezik, dokumentazioan feminizatuta agertzen diren espazioetan ere egiten zituzten lanok:
|
|
|
Gernikako ordenantzek agerian uzten zuten ere emakume askok
|
etxe
abereak zaintzen zituztela, bizilagun bakoitzak, gizon zein emakume, txerri bakarra izan zezan ezartzen zutenean 139 tituluan5; baita Lekeitioko ordenantzek ere: " que ningund nuestro vesyno nin vesyna no tenga mas de un puerco nin en la villa nin en los arrebales" 6.
|
|
2021
|
|
|
Baina elkarretarik ere erabiltzen da, bizidunekin ere bai: Deus aurkitzen ahal gauza batzuen elkarretarik bereizteko (Xarriton); Bi adiskidek behar izatu zuten berriz ere urrundu elkharretarik (Joanategi); Ez dukezu menturaz hetan ikusi nola elkarretarik berezi ziren lar abereak eta
|
etxe
abereak (Duvoisin). Baliteke, zernahi gisaz, elkar izenordainak bere jokabidea izatea, eta ez nahitaez aurrekariarekin lotua:
|
|
|
Baina beste askotan inolako aldaketarik gabe aurkituko ditugu, Hitz Elkarketa/ 2 liburukiko adibideek erakusten dutenez: begi keinu, begi kolpe, begi azal, ardi larru, ardi esne, ardi gazta, ardi txabola, ardi txakur, argi txinta, argi izpi, arto erregutada, arto jale, arto alor, beso lan, beso gihar, etxe erretze,
|
etxe
abere, iturri belar, iturri ertz, iturri lats, iturri leku, iturri txori... Ildo beretik, haragi izenak, eratorriak sortzean eman ditu harakin eta harategi; hitz elkarketan, ordea, gure adibidetegiak haragi xerra, haragi trontzo edo haragi puxka bildu ditu.
|
|
|
Izen kategoriako mugatzaileak ageri dira ezkerrean, baina aditz kategoriakoak ere aurki daitezke (bizimodu, erran molde, idatz-molde, § 7.2.3b). Erraz aurki daitezke mugatzaile koordinatuak ere (donu, dohain eta abantaila suerte; formazio edo produkzio modu; manamendu eta zeremoni suerte) edo mendekotasunezko izen elkartu direnak (ahosabai modu, baso zuhaitz mota,
|
etxe
abere mota, eskola etxe mota, luma abere mota...).
|
|
|
Maite dut
|
etxe
abereak beren sortzetiko eskubideak berresten ikustea ere, berezko ohitura
|
|
|
" Gaueko lehen loaldiaren ondoren bat batean ikarak jota esnatu nintzelarik, hor ikusi dut ilargi betearen biribil dirdaitsua, itsas uhinen artetik irten berria, argi txit gardenez distiraka; orduan, gau ilunaren bakardade isilaren babesean, jainkosa handi horrek ahalmen berezi eta nagusia zuelakoan, giza gorabeherak haren araberakoak zirelakoan,
|
etxe
abere eta basapiztiak ez ezik izaki arimagabeak ere haren argiaren eta haren goiargi babeslearen jainkozko eraginez piztuak zirelakoan, lurreko, zeruko eta itsasoko izakiak ere haren aldietara otzanki egokiturik hura handitzean handitu eta hura txikitzean txikitu egiten zirelakoan, eta ikusirik, gainera, adurrak, nire zoritxar etengabe eta ankerrez aseta, berandu badarik ere, salbamen itxaropena ... " Oi, zeruko erregina, lagun iezadazu zorigaitz larrietan, emaiozu indar nire fortuna ahulduari; emadazu atseden eta bake, okerrik gogorrenak irentsi eta gero, aski dut oinazetik, aski dut arriskutik, urrundu nigandik lauhankako itxura madarikatu hau, eraman nazazu berriro neure etxekoen artera, egizu berriro garai bateko Luzio hura izan nadin, eta, irain egin diodan jainkoren bat haserre bizian atzetik badabilkit, utzi behintzat hiltzen, bizitzen uzten ez zaidanez".
|
|
2022
|
|
|
Harentzat, euskaldunek bereizten zituzten erleak eta gainerako kabalak hil abisua emateko orduan: «Euskaldunon pentsaeran, erleak, gainerako
|
etxe
abereek ez bezala, zerbait berezia du. Gauza jakina denez, etxeko jauna hiltzen denean ez zaio behiari, zaldiari, ardiari, txakurrari edo beste edozein etxe abereri haren heriotzaren berri ematen, baina, oraintsura arte behintzat, gure baserritarren artean beharrezkoa zen erlategira joan eta han ukabilez erlauntzaren kontra kolpetxo batzuk jotzea,' erletxoak, egizue argizaria.
|
|
|
«Euskaldunon pentsaeran, erleak, gainerako etxe abereek ez bezala, zerbait berezia du. Gauza jakina denez, etxeko jauna hiltzen denean ez zaio behiari, zaldiari, ardiari, txakurrari edo beste edozein
|
etxe
abereri haren heriotzaren berri ematen, baina, oraintsura arte behintzat, gure baserritarren artean beharrezkoa zen erlategira joan eta han ukabilez erlauntzaren kontra kolpetxo batzuk jotzea,' erletxoak, egizue argizaria. Nagusia hil da' esanez.
|
|
|
behi, ardi, ahuntz, ahate, behor, urde eta besterenak. abere etxetiarrak sin:
|
etxe
abereak; es: animales domesticos; fr:
|
|
2023
|
|
|
Hori baino gehiago,
|
etxe
abereak eukazanak dirubidea be baeukan. Behiak eta ardiak izan dira esne emoilerik handienak:
|