|
2003
|
|
|
Hasteko tubalismoa: . Lau milla ta gueiago urte dira Noe-ren billoi Jafet-en bostgarren seme Tubal bere echetarrequin Armeniatic Españara
|
etorri
izan zala;[...] Zori oneco Aitalenen Tubal maitagarri au leorreratu izan zan bere gendearequin Guipuzcoaco itsas bazterretan[...]? 73 Tubalek, jakina, euskara, erlijio monoteista eta nekazaritza abeltzantza ekarri zituen. Horregatik euskaldunak San Saturnino eta San Ferminen eskutik Ebangelioaren berria ona entzun bezain laster kristautu egin ziren74 Halaber, gipuzkoarrek, historian zehar hainbat atzerritar eraso jasan zituzten, baina beti eutsi zioten independentziari:
|
|
|
Euskal Herrian Frantses Iraultzarekin hasi ziren aurreneko mobilizazio publiko masiboak, milaka herritar armada batean edo bestean borrokatzean. Konbentzio Gerraren ondoren Napoleonen gerrak
|
etorri
ziren, eta gero Hego Euskal Herrian gerra karlistak (tartean hainbat mobilizazio militar txikiagorekin gerrilletan etab.). Gatazka horien inguruan aurkitu ditugu euskaldun herritarrei zuzenduriko aurreneko kontakizun historikoak, bereziki bertsoetan txertatuak. Guk batez ere lehen karlistadako bertsoak aztertu ditugu.
|
|
|
Soberakin demografikoak xurgatzen zituen eta indianoek dirua ekartzen zuten. Honekin batera, lanketa berri eta iraultzaileak
|
etorri
ziren: artoa, baba, patata.
|
|
|
XIX. mendean konfiteroek kanpotarren eraginez(
|
etorri
zirelako etab.), pasteleruen, izena hartuko zuten.
|
|
|
Mendearen erdira arte errekuperazioa izan zuen, eskari kolonialarekin, nekazaritzaren garapenarekin eta europar eskariarekin (baso mozketarekin zituzten arazoak zirela eta). Baina mendearen bigarren erdialdean beherakada
|
etorri
zitzaion, baso mozketa eta egur ikatzaren garestitzeaz eta errusiar eta suediar burdinaren konpetentziaz. Orduan ere, merkatu kolonialaren monopolioa zeukan bitartean, ez zen porrota igarriko, XIX. mendearen, beraz, etorri zitzaiona.
|
|
|
Baina mendearen bigarren erdialdean beherakada etorri zitzaion, baso mozketa eta egur ikatzaren garestitzeaz eta errusiar eta suediar burdinaren konpetentziaz. Orduan ere, merkatu kolonialaren monopolioa zeukan bitartean, ez zen porrota igarriko, XIX. mendearen, beraz,
|
etorri
zitzaiona.
|
|
2004
|
|
|
Lekuko gisa mintzatu zaidan Asunek emigrazio uholde hau bizi izan zuen. Bere hitzetan ikus daitekeen moduan lanaren areagotzearekin batera
|
etorri
ziren etorkinak, «empezo con la Papelera de Zikuñaga, y se empezo a trabajar y no, no, la gente aqui, segittun hasi zian lanian, jende gutxi zeion, geo toda esa plebe ya vino de Extremadura, todo se llenó de extremeños».
|
|
|
Emigrazio fenomenoaren protagonista izan zirenek oso gogoan dituzte hasierako etxebizitza arazoei aurre egiteko sortutako «bat bateko erantzunak», etxea elkarbanatzea ohiko, eta ezinbesteko, bihurtu baitzen. Hector Extremaduratik lanera
|
etorri
zen etorkina da. Hernanira iritsi zenean zuzenean bizi izan behar izan zituen etxebizitza gutxi egoteak sortzen zituen arazoak:
|
|
|
Laburki, historiari begiratuz, ikus daiteke 1900 urte inguruan gorakada handia bizi izan zutela industriek. Gorakada honen ostean hamar urteko egonkortzea
|
etorri
zen, eta gerora, 1910 urtetik 1920ra, berriro ere aurrera pauso handia. 1929an, AEBn hasitako krisi ekonomikoa berehala zabaldu zen Europa osoan, eta eragin handia izan zuen Hernaniko industrien garapenean.
|
|
|
1939an ekonomiaren sektore batzuetan produkzioa 1929ko mailara iritsi zen. 1941ean
|
etorri
zen oparotasuna eta lana, II. Mundu Gerra eta horrek eragindako mobilizazio militar eta ekonomikoaren ondorioz. Baina ordura arte, tratu berriaren neurri batzuk min handia egin zuten; nekazaritza politikak ez zien nekazari prekarioenei lagundu eta ongizate sozialaren programa oso eskasa izan zen.
|
|
|
Herriaren arazoa ekonomikoa baino psikologikoa zela uste zuen, eta langabetuen kopurua minimizatu egin zuen oparotasuna azkar etorriko zela esanez; 1931ko udaberrian Presidenteari arrazoia emanez bezala produkzioa eta lana gehitzen hasi ziren. Baina beherakada berriro
|
etorri
zen Kreditanstalt banku suitzarraren bankarrotarekin. Horrek, mundu osoan finantzen krisia ekarri zuen, baina batez ere AEBetan.
|
|
|
ekonomia suspertzeko neurria izan zen. Prezioak igo eta inflazioa
|
etorri
zen, baina egoera ekonomikoa hobetu egin zen. AEBetako artikuluak kanpoan konpetenteagoak egin ziren, baina barneko prezioak erori egin ziren.
|
|
|
Hola, DBHn munduko, Europako eta Euskal Herriko historia tarteka liteke; Batxilergoko lehen mailan munduko historia garaikidea batetik eta Euskal Herrikoa bestetik banako ikasgaietan eman (eta azken hau hautazkoa izanik Espainiakoa historia ere hautazko gisa eskain liteke); eta batxilergoko azken kurtsoan, ostera ere, euskal eta europar historia elkartuta azaldu. Aldaketa ofizial horiek
|
etorri
artean irakasleek eurek badaukate hein batez euskal historia egungo planetan txertatzen joateko aukera, ez agian egitarau osoak aldatuz baina bai parte batzuetan. Goihenetxek proposatzen duen programaren baitan, hainbat material historiko konkretu aurkezten da, ariketa eta gai konkretuak lantzeko aukera eskaintzen dutenak.
|
|
|
Gerrarekin batera, beharrezko produktuen eskasia
|
etorri
zen (olioa, irina, arraina...). Baserri asko zeudenez, auto askitasuna ziurtatuta zeukaten baserritar familiek.
|
|
|
Sozialismoak berebiziko eragina izan zuen Arts and Crafts mugimendu britainiarrean, gero Art Nouveau n, eta aurrerago, arkitektura modernista eta inpresionismoaren ondorengo abangoardian. Dena den, marxismoak artearengan izan duen eragin garrantzitsuena Morris-en teoriatik
|
etorri
zen. Honek, eguneroko bizitzari garrantzia ematen zion, artea burgesiarengandik urrunduz.
|
|
2005
|
|
|
Hasteko, aztarna arkeologikoen arabera neolitizazioa mediterraniar arroko herrialdeetara (adib. Grezia edo Italiara), Ekialde Hurbiletik
|
etorri
zen, eta ez klimaren lehortzeak eragindako ipar Afrikako herrien migrazioengatik.
|
|
|
Pareko maila batean A. Doering izeneko beste idazle amerikarra dago, zeinak Iberos y euskaros y la misión civilizadora de la Iberia en tiempos prehistóricos, Academia de Ciencias, Córdoba, Argentina, obra idatzi baitzuen. Lanaren egiturak ez dio inolako azalpen logikoari jarraitzen, bat dator berez egileak berak argi ez daukan teoriarekin, hots, euskaldunen (edo bere arabera escaldunen) jatorria ekialdean dagoela eta migrazio bidez Iberiar Penintsula kolonizatu zutela, baina ez da argi geratzen herri zeltekin batera
|
etorri
ote ziren edo aurretik, gauza biak aipatzen baitira. Bere ustez duela 8.000 urte Iberiar Penintsulara heldu ziren lehenak arrazaz finesak edo ural altaikoak ziren, eta beraien hizkuntzak euskararekin antz handia zeukan,, la segunda fue la céltica, con la llegada de los vascos agricultores legítimos [sic] en el último milenio ante nuestra era, una raza en todo sentido sobresaliente en sus condiciones físicas e intelectuales?
|
|
|
Hizkuntzalaritzaren ikuspegitik egindako kritika honi, beste bi gaineratu ahal dizkiogu: lehena eszena eta testuak ez dute zertan bat
|
etorri
behar, bestela beste borroka irudietan hitz hauek errepikatuta aurkituko lirateke, eta bigarrena, testua txarto ulertuta egon daitekeela, Untermann ek testu berdinaren irakurketa berri bat proposatu zuelako: kutur.oisor, euskararekin itxuraz harremanik ez daukana.
|
|
|
Soziala zen, liberala zen, laizista zen, orduan kasi inimajinable ziren gauzak; ikaragarri progresista, beraz, garai hartako Euskal Herrirako inimajinable zen gauza bat. Gertatu dena da, ANVk ez zuen eduki denborarik desarroiloa edukitzeko, segituan gerra
|
etorri
zitzaiolako. Eta orduan, gelditu zen, ba hori, proiektu bezala.
|
|
|
–Nik uste Espainiako kasuan bai. Espainiako demokrazia den bezala delako,
|
etorri
den tokitik etorri delako etc. Ez da ahaztu behar zenbat jende biktima izan dena aurkitu den, todos demócratas?. Eta atzora arte torturatzailea izan zena, goizetik gauera demokrata da.
|
|
|
–Nik uste Espainiako kasuan bai. Espainiako demokrazia den bezala delako, etorri den tokitik
|
etorri
delako etc. Ez da ahaztu behar zenbat jende biktima izan dena aurkitu den, todos demócratas?. Eta atzora arte torturatzailea izan zena, goizetik gauera demokrata da.
|
|
|
Bi mailatan mugitzen da; gauza bat da, eta beharbada horregatik dago hemen bereizkuntza eginda: gero zer gertatu zen; ETA
|
etorri
zenean, edo armak hartu zituenean ETAk, ez zuen jarraitu Nietzche eta Miranderen morala, baizik jarraitu zuen moral demokratikoa. Jarraitu zuen moral moderno iraultzaile tradizionala eta ez moral moderno antidemokratiko Nietzcheanoa.
|
|
|
aizu, hori ez da hain ebidentea, polemikan ebidentea da, baina bestela ez da hain ebidentea. Abertzaletasuna bera, iraultza egin eta gero
|
etorri
den gauza bat da, beraz lehenago iraultza bat dago, eta gero datoz demokrazia eta abertzaletasuna.
|
|
|
Baliteke kultur aldizkari orokor izatean Gasteizko Ateneoko jarduerentzat toki gutxi uztea bere orrietan, eta elkartearekin arazoak ekiditeko, proiektua independizatzea. Halaber aipatu izan da Herrani erronkak gustatzen zitzaizkiola, eta hortaz Gasteizko egoera erraza utziz Madrilen zortea probatzera joan zela49 Jakina, zuzendariari hain loturik zegoen aldizkaria, Herranen joan
|
etorri
petsonalen ondorioz ere ezar zitekeen Madrilen. Nolanahi ere, toki aldaketa Herranek bideratu bazuen, ezin esan gauza bera eduki aldaketaz.
|
|
2009
|
|
|
Ikusten denez, Arantzako kokapena kontuan hartuz, bertako emigranteek harreman estuagoa izaten zuten Gipuzkoa aldearekin, Pasaia edo Hondarribitik ateratzen baitziren Ameriketarantz. Alderantziz ere, haien familiek portu horietatik jasotzen zuten Indietatik
|
etorri
guztia (dirua, berriak, etab.).
|
|
|
Askotan, Indietako Karreran herrikideen eta senidearen arteko muga ez da ere garbia eta horregatik, es muy regular el llamarlos por tal (sobrino) a los paisanos?. Horixe dio Cadizen Juan Antonio de Marticorena y Elizaldek, Ameriketatik 1691n Juan de Borda
|
etorri
zenean. Bordak ilobatzat hartu zuen Marticorena hori nahiz eta benetakoa ez izan.
|
|
|
es esta tierra que dise al revés que allá en esa de España que dise el refrán as bien y no cales a quien y as mal y guárdate, aquí as bien y guárdate y as mal y no cales a quién(?) bien se acuerdan de los descanços de esa tierra (Nafarroatik bi
|
etorri
berriak) y no de la malicia y tiranía que corre por acá, y todavía les falta mucho que ber si suben asia los minerales adonde están colmados todos los males del mundo.
|
|
|
–que vm. es nabarro y quiere decyr esta palabra corto?. Dena dela, Nafarroatik bidalitako berririk eza Indietara
|
etorri
berri direnek osatzen dute. Adibidez, Miguel de Zeruco Garesekoak 1602an Potosi hirira iritsi orduko, Agustin de Tirapu herrikideari kontatzen dio nafar herri horretan jasandako azkeneko izurriteak eragin duela hildako ugari.
|
|
2011
|
|
|
Enrique de Francisco Tolosako sozialismoarekin estuki lotuta topatzen dugun bezala, anarkismo tolosarraren homonimoa Galo Diez izango da. Berarekin izango dira baita ere beste hainbat anarkista tolosar ezagun, Juan Mencia, Marcelino Bartolomé edota Jacinto Viteri, Galo
|
etorri
aurretiko anarkismoa osatu dutenak. Antonio Riveraren iritziz, Diez el anarquista más significado en el País Vasco en toda su historia izango da.
|
|
|
Prentsaren bigarren gainbegirada batek, batez ere Donostiako Udal Hemeroketaren bitartez, ekarri zuen falta zen pieza, Tolosako gertakarien egunez eguneko kronika. El Día? egunkari nazionalistan, aurrerago sakonago aztertuko duguna baina hein handi batean, esan dezaket, hipotesiaren baieztapena justifikatzera
|
etorri
zena. Kontakizuna batez ere egunkari ezberdinetan oinarrituz eta Tolosako artxiboko dokumentuekin han hemendik osatuz, egituratu da hain zuzen lan honen gai zentrala, 1934ko 8 greba egunak.
|
|
|
Ingeniarien konpainia bat ari zen hurbiltzen. El Día, ren arabera,. La Constancia? egunkari karlistak Artileria Konpainia zela adierazi zuen110, ABCk berriz Infanteriakoa111 Azurza alkatearen hitzei jarraituz Ingeniaren Erregimendukoak eta geroago Asaltoko Goardiak
|
etorri
zirela pentsatu behar dugu, nahiz eta ez den oso argi geratzen Asaltokoak noiz etorri ziren, larunbatean jada Tolosan baitzeuden eta egun berean alde egin baitzuten, egun batzuetara berriro etorriz. Artilleriakoak ere bertaratu zirela pentsatu behar da, El Díako korrespontsalak beraiei egozten baitie Telefonoen Zentrala errekuperatu izana.
|
|
|
Ingeniarien konpainia bat ari zen hurbiltzen. El Día, ren arabera,. La Constancia? egunkari karlistak Artileria Konpainia zela adierazi zuen110, ABCk berriz Infanteriakoa111 Azurza alkatearen hitzei jarraituz Ingeniaren Erregimendukoak eta geroago Asaltoko Goardiak etorri zirela pentsatu behar dugu, nahiz eta ez den oso argi geratzen Asaltokoak noiz
|
etorri
ziren, larunbatean jada Tolosan baitzeuden eta egun berean alde egin baitzuten, egun batzuetara berriro etorriz. Artilleriakoak ere bertaratu zirela pentsatu behar da, El Díako korrespontsalak beraiei egozten baitie Telefonoen Zentrala errekuperatu izana.
|
|
|
Igandean egun osoan zehar arnastu zen lasaitasunaren kontrapuntua gauean
|
etorri
zen. Grebalariek ez zuten errendiziorako asmorik eta militarren aurkako eraso armatuari ekin zioten.
|
|
2016
|
|
|
70 hamarkadaren etorrerarekin batera, mugimenduaren gainbehera
|
etorri
sartu zen. Mugimenduaren erradikalizazioak, klandestinitatea eta errepresioaren gogortzea ekarri zuen.
|
|
|
Estatuaren eraikinak eta industria pribatuak erasotuko zituzten, akzio erreakzio dinamika batetan sartuz, ezkerreko mugimenduan izugarrizko arrakasta suposatuko ziena. Bestetik, izenaren aldaketa
|
etorri
zen. Weathermen izatetik Weather Underground Organization izatera igaro ziren, beraien klandestinitate egoera azpimarratzeko.
|
|
|
Urte aktibo eta arrakastatsu batzuk eta gero, taldearen gainbehera
|
etorri
zen, 1975erarte, taldea desegin zenean. Desegitearen arrazoiak bat baino gehiago dira, eta kideek Sam Greenen dokumentalean oso modu egokian azaltzen dituzte.
|
|
|
populazioan zuen eraginari, dinamika sozialari eta erregimenaren proiektuei. Guy Hermeten azterketa nahiko soziologikoa da, bere ustez aldaketarako inflexio puntua 50 hamarkadan
|
etorri
zen, erregimenak Guda Zibilean parte hartu ez zuten erdi mailako klaseak bereganatu nahi izan zituenean, babes eremua nahi eta nahi ez aldatu egin omen zelako. Hermeten arabera, erregimenaren proiektua II errepublika ezabatzetik, oreka mantentzera?
|
|
|
Azken finean, bere arabera, Italiarekin edota Alemaniarekin alderatu beharrean, zuzenena Vichyko erregimenaren Frantziarekin alderatzea izango litzatekeen. Izan ere, bietan zen berezko ezaugarri faxista ahula (erregimenak boterea hartu baino lehen), bietan kolpe militar baten bidez ezarri zen erregimena (Vichyko Frantzia kanpoko armada baten kolpe militar baten ondoren
|
etorri
bazen ere), bietan egongo zen eskuin faxistatu indartsu bat, ideologo atzerakoien erreferentzia bihurtu zelako faxismoa (Accion Españolako eta Action Françaiseko ideologoen artean antzekotasun handiak zeuden).
|
|
2017
|
|
|
Besteak beste, aipagarria da Garro auzoko Txikitone baserrikoa. Behin frankistek sartu ostean, alemaniarrak ere
|
etorri
omen ziren zulo ikaragarri hura ikustera.
|
|
|
20 Otxandiano batailoia (EAJ) 1937ko otsailaren 3an, batailoia Markinako Frontera
|
etorri
zen, eta Abellaneda batailoiaren tokia hartu zuen, Kalamuaren oinetako frontean. Markinako Frontean egon zen, guda lerroa apurtu zen arte, 1937ko apirilaren 27an (Mendizabal, Lasa, eta Agirre, 2006:
|
|
2018
|
|
|
Bilboko erroldako datuek ziurtatzen dute 1890era arte izan zela euskara nagusi, eta harrezkero
|
etorri
zela hizkuntzaren beherakada. Dirudienez, nahiko bat batekoa izan zen aldaketa Baranbion, auzo eta baserri batzuetan luzaroago iraun bazuen ere.
|