|
2007
|
|
|
Horretarako, bi aukera daude: fruituek etilenoa ekoiztea eragoztea (oxido nitrosoak eragin hori du,
|
esate
baterako) eta etilenoak fruituetan duen efektua eragoztea.
|
|
|
Horretaz gainera, ekoitzitako etilenoa pilatzea saihesten dute. Horretarako, biltegia ongi aireztatzen dute, ekoitzitako etilenoa hortik kanporatzeko, eta etilenoa adsorbatzen duten iragazkietatik pasarazten dute biltegietako airea (aluminio silikatoak eta potasio permanganatoak eragin hori dute,
|
esate
baterako).
|
|
|
Konposatu kimiko erradioaktiboak zenbakiak jarritako erritmoan desagertzen dira. Hori oso baliagarria zaie,
|
esate
baterako, paleontologoei, arrasto fosilen bat datatu nahi dutenean. Arrastoen karbono isotopo erradioaktiboaren maila neurtzen dute, eta hortik kalkulatzen dute arrastoa noizkoa den.
|
|
|
Handiagoek propultsio indartsuagoa behar dute. Uretan bizi diren asko albatrosa,
|
esate
baterako korrika hasten dira, eta beharrezko abiadura lortzen dutenean, astintzen dituzte hegoak.
|
|
|
Landaredi itxietan bizi direnek basoetan,
|
esate
baterako hego eliptikoak, hau da, motzak eta zabal samarrak, izaten dituzte. Itxura horri esker, eremu txikietan erraz egiten dituzte maniobrak.
|
|
|
Bestela, hainbat sektoretatik gai hauek manipulatzeko arriskua dago. Eliza Katolikoak enbrioien gaineko ikerketan izan duen jokabidea,
|
esate
baterako, nahiko sektarioa eta interesatua izan da. Horren aurrean, oso garrantzitsua da batzuen eta besteen iritziak kritikoki epaitzeko gai diren hiritarrak izatea.
|
|
|
Izan ere, pentsatzen dut batzuetan ardura gehiegi jarri dugula zientziaren arlo batzuetan, eta beste batzuk albo batera utzi ditugula. Azken urteotan, legegileak eta bioetikan adituak tematu egin gara biomedikuntzaren gaineko zenbait gairekin, zelula amekin,
|
esate
baterako, eta haiekin lan egiten duten ikertzaile asko kexu da kontrolatuegi daudelako. Konturatu behar dugu hau ez dela zientziaren arlo bakarra; areago, beste arlo batzuetan egiten diren ikerketak, hala nola kimikan eta fisikan, arriskutsuagoak izan daitezke gizartearentzat, eta ez daude, inola ere, hain arautuak.
|
|
|
Onddo horiei saprofito deritze, eta, besteak beste, hondakinak degradatzen laguntzen dute. Onddo horietako askok ere udazkenean ematen dituzte perretxikoak, orbeletan hazten direnek,
|
esate
baterako.
|
|
|
Gainera, horri buruzko uste asko okerrak dira. Jules Vernek,
|
esate
baterako, ez zuen itsaspekoa asmatu; asmatuta zegoen gailu baten ideia jaso eta erabili egin zuen.
|
|
|
Azterketa horietan ikusi dute eltxoen ziztadak jasotzen ez dituzten zorionekoek eltxoentzako nazkagarriak diren molekulak ekoizten dituztela. Beraz, norberaren gorputza eltxoentzat erakargarri bihurtzen duten substantziak bezala, nazka ematen dietenak ere badaude;
|
esate
baterako, kolesterolari edo hipertentsioari aurre egiteko erabiltzen diren botikenak. Eltxoek kolesterola eta bitamina derrigorrean behar dituzte, baina ez dira berez sortzeko gai; hortaz, bai kolesteroletan eta bai bitaminatan aberats diren pertsonak asko estimatzen dituzte.
|
|
|
CHAS (Collaborative Haptic Assembly Simulator) muntaketarako ukimen simulagailua, hain zuzen ere. Simulagailu horri esker, toki desberdinetan dauden bi diseinugilek aldi berean elkarrekin lan egin dezakete, eta,
|
esate
baterako, diseinugile batek bestea eusten ari den pieza munta dezake; biek sentituko dituzte piezen pisua, muntatzerakoan gertatzen diren talkak eta abar.
|
|
|
Tximeletak maite dituztenen ustez, bildumazalekeriak min handia egin die tximeletei. Kontuan izan behar da espezie asko arriskuan dagoela, eta bildumetan ez dira tximeleta ohikoenak bakarrik biltzen, espezie arraroetako tximeletak ere erakusten dira; are gehiago, batez ere espezie arraroetako tximeletak interesatzen zaizkie bildumagileei, edo espezie baten barruan arraroak diren aleak, ginandromorfoak,
|
esate
baterako hau da, bi sexuen ezaugarriak dituzten tximeletak: hego batek arraren ezaugarriak izaten ditu, eta besteak emearenak.
|
|
|
Hori arazo bat da aurkitu nahi dugun hitza berdin esaten bada beste hizkuntza batzuetan. Horixe gertatzen da, hain justu, zenbait hitz teknikorekin adibidez, anorexia, sulfuroso eta byte, hitz labur batzuekin katu eta esne,
|
esate
baterako eta izen bereziekin Fiji eta Newton, besteak beste. Hain zuzen, hitz teknikoen bilaketak oso ohikoak eta erabilgarriak dira euskarazko corpusetan, terminologia ez baitago behar bezain normalizatuta euskaran.
|
|
|
Internet, etxea eta garraioak. Interneteko guneari dagokionez, bisitariek,
|
esate
baterako, sistema elektronikoak, teknologia digitala, sarearen funtzionamendua, GPSa eta hori bezalako beste zenbait sistema ezagutzeko aukera izango dute. Etxeko eremuan, aldiz, besteak beste gai hauek landuko dira:
|
|
|
Armeniarrak milaka urtez aritu dira astronomian. Beste ebidentzia batzuk ere badaude;
|
esate
baterako, konstelazioentzat eta eguzki sistemako planetentzat armenierazko izenak ditugu.
|
|
|
Oso proportzio txikian. Supernobetan dauden elementu gehienak lehendik sortu dira, erreakzio termonuklear hidrostatikoetan (oxigenoa, magnesioa, sufrea edo silizioa,
|
esate
baterako). Elementu horiek espazioan barreiatzen laguntzen du supernobak.
|
|
|
Arrasto horien espektroa aztertu eta elementu kimikoen ugaritasuna neur daiteke. Bestela, supernobatik gertu dauden izarren espektroak ere azter daitezke (sistema bitarretan,
|
esate
baterako). Litekeena da jaurtitako materiaren zati bat izarrak xurgatu izana eta atmosferaren materiarekin nahasi izana.
|
|
|
metalikoa (Hg 0), merkurosoa (Hg+) eta merkurikoa (Hg++). Azken horiekin, hainbat konposatu organiko eta inorganiko osatzen ditu;
|
esate
baterako, merkurio (I) kloruroa edo kalomelanoa (Hg 2 Cl 2), libragarri eta diuretiko gisa erabili izan dena, eta merkurio (II) kloruroa (HgCl 2), desinfektatzaile gisa erabilia eta, garai batean, baita sifilisaren erremedio gisa ere.
|
|
|
Hala ere, nukleoa ez da egun sistema eragile osotzat hartzen duguna, zeren, nukleoaz aparte, sistema eragileek hainbat aplikazio eta baliabide ekartzen dituzte,
|
esate
baterako, kalkulagailua, sistemaren konfiguraziorako baliabideak eta testu editorea. Linux munduan, sistema eragile osoari GNU/ Linux deitzen zaio, nukleotik bereizteko.
|
|
|
Banaketa ezagunen artean, Debian, Gentoo, Fedora Core, Suse, Mandriva eta Knoppix aipa daitezke, eta, nola ez, egun pil pilean dagoen Ubuntu banaketa. Euskal Herrian ere banaketa batzuk ekoitzi dira, X Evian
|
esate
baterako, Leioako Metabolik taldeak sortua (banaketak historia goibel bat du atzean: ustekabean zendutako taldeko kide baten izengoitiari zor dio izena, haren omenez jarri zen); edo Dinux, Gasteizko Diocesanas Bigarren Hezkuntza eta Lanbide Heziketako Institutuak eratutako banaketa, eta euskara hutsez.
|
|
|
Edonola ere, distribuzio guztietan GNU/ Linux sistemak eskaintzen dituen ingurune grafiko guztien artean aukeratu daiteke, edo bat baino gehiago erabili. Hau da, beste sistema eragile batzuetan ez bezala, GNU/ Linux sisteman hainbat ingurune grafiko daude aukeran,
|
esate
baterako, KDE, Gnome edo XFCE. Bakoitzak bere itxura grafikoa eta bere menuak ditu, bere ikonoak eta abar, eta ingurune grafiko horri lotutako baliabideak eta aplikazioak.
|
|
|
Deskonposizio termikoan,
|
esate
baterako pirolisiaren eta cracking termikoaren bidez, tenperatura altuan eta oxigenorik gabe tratatuz apurtzen dira polimero kateak. Deskonposizio termiko katalitikoan, berriz, tenperaturak ez ezik, katalizatzaile batek edo beste zenbait agentek esate baterako, hidrogenoak hartzen dute parte prozesuan.
|
|
|
Beraz, material plastikoen hondakinak gehiago birziklatu eta balioztatzeko beharra dago. Horregatik, beharrezkoa da birziklatzeko ohiko prozeduren aplikazioak hedatzea, eta baita teknologia aurreratuagoak garatzea ere,
|
esate
baterako, birziklatze kimikoa.
|
|
|
Deskonposizio termikoan, esate baterako pirolisiaren eta cracking termikoaren bidez, tenperatura altuan eta oxigenorik gabe tratatuz apurtzen dira polimero kateak. Deskonposizio termiko katalitikoan, berriz, tenperaturak ez ezik, katalizatzaile batek edo beste zenbait agentek
|
esate
baterako, hidrogenoak hartzen dute parte prozesuan. Prozesu horien bidez, monomeroak eta erabilera anitzeko hidrokarburo frakzioak lortzen dira.
|
|
|
substantzia baten pikogramo bakar batzuk detekta ditzake (pikogramo bat gramo baten bilioirena da). Binil kloruroa detektatzeko erabiliko bagenu,
|
esate
baterako, mila milioi molekula inguru nahikoa lirateke ECDk detektatzeko.
|
|
|
Onartu behar da gaur egungo botika asko antzinatik erabili izan direla. Morfina,
|
esate
baterako. Morfina opio belarraren (Papaver somniferum) substantzia aktiboa da, eta opioa antzinatetik erabiltzen da analgesiko gisa.
|
|
|
Hori bai, lan handia eskatzen du. Europako Batasunean,
|
esate
baterako, proiektu bat izan zen V. Esparru programaren baitan, hainbat herriren ondare etnobotanikoa ikertzeko. Proiektuaren burua Michael Heinrich izan zen, Londresko Farmazia Eskolako ikertzaile buruetako bat.
|
|
|
Antzeko ekologia dutenak dira antzekoenak, eskura dituzten baliabide naturalak berak direlako. Gainera, harremana dutenez, elkarri eragiten diote, eta, neurri batean edo bestean, inguruko beste kultura batzuen eragina ere badute, mediterraneoarena eta Kantabria aldekoarena,
|
esate
baterako.
|
|
|
Hala, depresioaren ikerketa eremua asko zabaldu da. Euskal Herriko Unibertsitatean,
|
esate
baterako, hainbat diziplinatako taldeak ari dira depresioa ikertzen.
|
|
|
Inguru horrek hainbat abantaila ditu:
|
esate
baterako, eguzki argiak etengabe jotzen du han, eta, gertu, esploratzeko gune interesgarriak ditu, besteak beste, Aitken arroa duela lau mila milioi urte sortutako egitura ikusgarria.
|
|
|
Alegia, gailu batean nanohodiak badaude, gai dira beroa ateratzeko. Beraz, gai dira,
|
esate
baterako, ordenagailuak tenperatura egokian mantentzeko. Izan ere, hainbat gailuren arazoa da gehiegi berotzen direla.
|
|
|
Ez dira ohiko gaixotasunak, eta larriak izan ohi dira. Gaixotasun horien artean daude hemofilia eta Duchenne n distrofia muskularra,
|
esate
baterako. Bi horiek dira gaixotasun horien artean ezagunenak, baina, esan bezala, askoz gehiago dira.
|
|
|
Goiko gorputz adarretan mugikortasun arazoak, muskulu distrofia edota zenbait asaldura neuromuskular
|
esate
baterako garun perlesia dituzten gaixoek, askotan, eskumuturrak eta besoak mugitzeko gaitasuna galdua edo urritua izaten dute; eta, ondorioz, arazoak izaten dituzte gailu batzuk erabiltzeko, adibidez, ordenagailuaren teklatua eta sagua, edo telebistaren agintea. Horrelako pertsonentzat ari dira lanean COMPORTA proiektuan, goiko gorputz adarretan urritasun larriak dituztenentzat.
|
|
|
Esporak suntsitzea ez da erraza;
|
esate
baterako, bost ordu iraun dezakete 100 °C an; 120 °C an, berriz, nahikoak dira bost minutu esporak suntsitzeko. Inguruaren kondizioak egokiak direnean, esporak erne eta bakterio toxina sortzaileak hazten dira.
|
|
2008
|
|
|
Baina demagun urtegi baten presa dugula. Presa bat egiteko izugarrizko hormigoi kantitatea behar izaten dute(
|
esate
baterako, 110.000 metro kubiko hormigoi erabili zuten Arriaran urtegiko presa egiteko metro altu eta 206 metro luze da). Pentsa zenbat bero sortuko litzatekeen bero handia askatzen duen zementu bat erabiliko balute, nolako dilatazioa eragingo lukeen horrek eta nolako zartadurak agertuko liratekeen presan hoztu eta uzkurtutakoan!
|
|
|
Zepaz gainera, hainbat osagai erabil ditzakete efektu bat edo beste lortzeko. Osagaiotako batzuek jatorri naturala dute(
|
esate
baterako, puzolarriak eta kareharri hautsak) eta besteek industriala (errauts hegalariak, besteak beste zentral termikoetako errekuntza gasekin batera egon ohi diren hondakin solidoak).
|
|
|
Ardiak taldetan banatzeko aukera dute artzainek (artaldea menditik bueltan datorrenean,
|
esate
baterako), jetzi behar dituzten ardiak eta jetzi behar ez dituztenak banatzeko, edo ardiak produzitzen duten esne kantitatearen arabera bereizteko eta abar. Horretarako, ardiei mikrotxip bana jartzen diete sabelaldean, eta, ukuiluan sartzeko, irakurgailu batetik pasarazten dituzte bat banaka.
|
|
|
Gorputzak botiken aurrean duen eragina alda dezakete prozesu horiek guztiek. Adibidez, hormona antisorgailuek zenbait botikaren xurgapena alda dezakete (psikofarmakoena,
|
esate
baterako), eta gibelean botikak metabolizatzeaz arduratzen diren entzima batzuek jarduera handiagoa edo txikiagoa dute sexu hormonen eraginez. Hortaz, gizonetan eta emakumeetan eragin bera izateko, botika jakin baten dosi handiagoa hartu luke batek eta txikiagoa besteak.
|
|
|
Hormona antisorgailuek zenbait botiken xurgapena alda dezakete; psikofarmakoena,
|
esate
baterako. 123rf.com
|
|
|
Nolanahi ere, nahiz eta hologramek argia metatzeko ahalmen eskasagoa duten, hainbat abantaila dituzte bestelako metagailuekin alderatuta;
|
esate
baterako, ez dute eguzkiaren jarraipena egiteko gailurik behar, eguzkitik jasotako argia hainbat angelutatik bideratu baitezakete.
|
|
|
Lehorteek, muturreko tenperaturek, kutsadurak... kalte egiten diete landareei. Batzuetan, gizakiak eragiten ditu kalte horiek; baso mozketen ondorioz,
|
esate
baterako, itzalpean ohituta dauden landareek jasan dezaketen baino argi gehiago jasotzen dute.
|
|
|
Lehen eukariotoak protistak dira, gaurko paramezioak,
|
esate
baterako. Mitokondrioak barneratuta sortu ziren hurrengoen adibide bat amebak dira.
|
|
|
Bizidunek leku jakin bat kolonizatu ahal izateko, haraino iritsi behar dute, noski. Mugitzeko gai diren bizidunak beren kabuz sakabanatzen dira, eta mugitu ezin dutenek (landareek,
|
esate
baterako) inguruko baliabideak erabiltzen dituzte haziak, esporak edo dena delakoak sakabanatzeko, hala nola haizea, ura edo animaliak (bai animalien gorputzei atxikita, bai animalien barruan sartuta, haientzat elikagai diren fruituetan gordeta, adibidez).
|
|
|
Leku batek muturreko kondizioak dituela esaten dugunean, hainbat ezaugarriri egin diezaiokegu erreferentzia. Gure ikuspuntutik, leku bat bizitzeko ezegokia izan daiteke hotzegia edo beroegia delako, erradiazio gehiegi jasotzen duelako, presio handiegia duelako (ozeanoetako sakoneko urak,
|
esate
baterako), edo ur gutxiegi duelako, edo gaziegia delako, edo oxigeno gutxiegi duelako, azidoegia edo basikoegia delako eta abar.
|
|
|
Oro har, kontinenteetan txikiak diren bizidunei eragiten die fenomeno horrek. Kontinenteetan, animalia asko (karraskariak,
|
esate
baterako) txikiak eta arinak dira, errazago ihes egiten dutelako harraparietatik.
|
|
|
Kasualitatez jaio zen,
|
esate
baterako, Japonian oso ezaguna den goroldio lorategi bat. Japonian duela 13 mende eraikitzen dira lorategiak, eta bizitasuna eta lasaitasuna iradokitzeko sortzen dituzte.
|
|
|
Teknikoki sinplea da, baina eraginkorra. Ikasleek ikusten dute,
|
esate
baterako, neguan Eguzkiaren ibilbidea oso txikia eta baxua dela, eta udan alderantzizkoa. Eta oso ondo erakusten du nola funtzionatzen duten eguzki erlojuek, eta zergatik ez duten makila bertikala.
|
|
|
Baina beste ezaugarri batzuk dituzten urek
|
esate
baterako, hainbat industriatan sortzen diren hondakin urek landareentzat erabilgaitzak diren konposatu ez organikoak dituzte; horiek ezin dira ez landareen bidez ez deskonposatzaileen bidez araztu. Hori da fitoarazketa sistemen ahulgunea.
|
|
2009
|
|
|
Europako iparraldeko herrialdeetan jende asko eta asko bizi da horrelako etxeetan. Austrian,
|
esate
baterako, saltzen dituzten bero ponpen% 83 familia bakarreko etxeetarako saltzen dituzte.
|
|
|
Ikerketa honetan substantzia kimikoak aztertu dituzte, baina badaude beste faktore batzuk. Batzuk fisikoak dira, eta beste batzuk biologikoak; habitat galerak,
|
esate
baterako. Beste faktore horien adierazle onenak anfibioak dira, ez dago zalantzarik.
|
|
|
Ikerketa horietatik atera daitekeen ondorio nagusietako bat da gizarteak, oro har, goraipatu egiten dituela zientzia eta teknologia. Eztabaida taldeetan jaso da,
|
esate
baterako, zientzia eta teknologia berriei esker askoz bizimodu erosoagoa dugula, bizi itxaropen handiagoa dugula, eta asko hobetu dela gure komunikatzeko gaitasuna. Jendeak uste du ikerketa eta garapena funtsezkoak direla herrien garapenerako eta ongizaterako.
|
|
|
Erroreak egin ditugu, baina asmatu ditugunak gehiago dira erroreak baino. Ez dezagun dena geratu horregatik, ikertzen jarraituz gero etorkizunak medikuntzako aurrerapen harrigarriak ekar litzakeelako,
|
esate
baterako.
|
|
|
Horixe gertatzen da,
|
esate
baterako, Urdaibai Biosferaren Erreserban, eta, zehazki, Amunategi errekan. Amunategi erreka bisoi europarraren bizileku da, han dago baso igel iberiarraren populazio handiena, baita babestu beharreko hainbat landare ere, eta abar.
|
|
|
2007an egin zen COP 13an Bali Ekintza Plana delakoa prestatu bazen ere Kopenhage 2009rako (COP 15erako) ibilbide orri gisa eta Kyoto ondoko erregimena onartzeari begira, benetan ez zen ezer garrantzitsurik gertatu Poznanen (COP 14) 2008an. Bali Ekintza Planak gai garrantzitsu asko jarri zituen mahai gainean;
|
esate
baterako, zer motatako adostasuna behar zen Kyoto ondoko erregimenerako, nola gaindi zitezkeen emisioak nabarmen murrizteko oztopoak, edo nola konpon zitezkeen egokitze arazoak eraginkortasunez. Galdera horiek erantzuteke daude oraindik, ordea.
|
|
|
Beste muturrera joanda, bere alorrean egiten diren ikerketak sinplifikatzeko eta edonorentzat ulergarri egiteko zailtasunak izan zituenik ere izan zen. Ferten hitzaldia,
|
esate
baterako, oso trinkoa eta sakona izan zen. Ugaldek adierazi du oso zaila izan zela hark esandakoak ulertzera iristea.
|
|
|
Etxe orratz batzuk arkitektura modernoaren klasikoak dira;
|
esate
baterako, Mies en Seagram edo SOMen Hanckock dorrea, Pelliren Petronas dorreak, edo Crysler edo Rockefeller Center. Uste dut oso eraikin interesgarriak direla arkitektura lan gisa, eta baita ikonoak direlako ere, eta, horretaz gain, arte-lanak ere badirelako, eskultura erraldoiak.
|
|
|
Hizkuntza gisa, euskarak badu berezko tipologia bat, baina konputazio aldetik ez da bereziki zailagoa beste hizkuntzekin konparatzen badugu. Morfologia tratatzea zailagoa bada ere, beste alor batzuetan, fonetikan
|
esate
baterako, oso erraza da. Hizkuntza bakoitzak bere alde zailak eta errazak ditu, baina oro har, hizkuntzaren ezaugarri guztiak kontuan hartuta, hizkuntza guztien zailtasuna antzekoa da.
|
|
|
Teoria onartuenaren arabera, dio Aretxagak, astroak gas eta hauts hodeiz inguratuta jaiotzen dira, ingurune opakoan, hortaz. Horrek esan nahi du erradiazioaren uhin luzera gehienak xurgatzen dituela inguruneak; begiz,
|
esate
baterako, ezin ditugu ikusi izar multzo horiek, uhin ikusgaiek ez dutelako zeharkatzen hodeitza. Bai, ordea, uhin milimetrikoek, uhin luzera handiagoa dutelako hauts partikulen tamaina baino.
|
|
|
Nanoeskalan (0,1 eta 100 nm bitartean), esparru kontzeptuala mekanika kuantikoa da, azalen eragina nagusitzen da, eta propietate fisikoak zein kimikoak, makroeskalan ez bezala, tamainaren menpe daude. Urrea,
|
esate
baterako, ez da kimikoki aktiboa makroeskalan; nanoeskalan, berriz, jarduera katalitiko izugarria izan dezake.
|
|
|
Lehenengo, esango nioke inork ezin diola esan ziur alzheimerra duenik. Eta, bigarren, esango nioke gaixotasuna badu ere, prebentzioak baduela lekua;
|
esate
baterako, arrisku faktoreak baditu tratatu egin behar dituela, garuneko infartu bat ez izateko. Gainera, ariketa fisiko eta mentalak egin ditzake, musika erabili, ekintza sozialetan parte hartu...
|
|
|
Animalia eredu berri samar bat izaki, arrain honekin, laborategian lan egiteko metodologia bateratzeko beharra omen dago. Izan ere, laborategi bakoitzak lan egiteko bere modua dauka (anestesia eta eutanasia protokoloak,
|
esate
baterako). Bada, lan metodoa bateratzeko asmoarekin, plataforma bat osatu dute hainbat enpresa eta ikerketa zentrok.
|
|
|
Kotxea automatikoki gidatzea,
|
esate
baterako, sekulako erronka da. Eta ikerketa horretan dirutza ikaragarriak ari dira sartzen.
|
|
|
Eta, une honetan, zertaz hitz egiten da adimen artifizialaren kongresuetan,
|
esate
baterako?
|
|
|
Bada,
|
esate
baterako, badago kongresu oso famatu bat, Robocup izenekoa, non gizakiontzat bitxikeria hutsa izan daitekeen zerbait oinarri hartuta, saiatzen diren mugikortasun mailan lortutako aurrerapenak aplikatzen. Adibidez, bi robot talderen arteko futbol txapelketak egiten dituzte.
|
|
|
Hori dela eta, 1970eko hamarkadan hidrogelen bidez pisu molekular txikiko farmakoak modu kontrolatuan askatzeko teknologia garatu zen. Ordutik aurrera, hainbat aurrerapen egin dira;
|
esate
baterako, gaur egun, hidrogelezko txatal transdermikoak errealitate bihurtu dira.
|
|
|
Kosta duten herri guztiek aurkitzen dute toki apropos bat altueraren zeroa jartzeko. Europan,
|
esate
baterako: Portugalen Lisboa, Belgikan Ostende, Irlandan Malin Head lurmuturra (uhartearen puntu iparraldekoena), Danimarkan Aarhus, Finlandian Helsinki, Errusian Kronstadt (San Petersburgo ondoan) eta abar.
|
|
|
Nukleotido bakarreko desberdintasunak mikrosateliteak baino askoz ugariagoak dira genoman. Gizakiaren kasuan,
|
esate
baterako, hirurehun nukleotidotik behin SNP bat egoten da.
|
|
|
Batez ere bi dira plastiko biodegradagarriak egiteko polimeroen iturriak: landareek izan ohi dituzten konposatu batzuk almidoia,
|
esate
baterako eta mikrobioek hartziduraz sortzen dituzten osagaiak.
|
|
|
Batez beste, 100 kilo plastiko kontsumitzen ditu europar batek urtebetean. Demagun orain erabiltzen dugun plastiko guztia lehengai berriztagarrien bidez sortzen dugula, patatatik ateratako almidoitik,
|
esate
baterako. Pentsa zenbat lursail genituzkeen beharrezko patata guztia landatzeko, zenbat baliabide genituzkeen hori hazteko, zenbat ur eta energia xahutuko genituzkeen patata hartzen dugunetik plastikozko produktu garbia lortu arte eta abar...
|
|
2010
|
|
|
Era askotako substantzia farmakologikoak daude mendekotasunak gainditzen laguntzeko, eta tratamenduaren hainbat fasetan erabil daitezke, bakoitzak eragin jakin bat baitu. Kokainaren eragina apaltzen edo guztiz itzaltzen duen disulfiran medikamentua bera,
|
esate
baterako, aspalditik erabiltzen da alkoholismoa tratatzeko. Batean eta bestean duen eragina, ordea, oso desberdina da.
|
|
|
Askotariko aplikazioetarako, gainera. Hiru hamarkada dira,
|
esate
baterako, mikroalgetatik erauzitako hainbat konposatu, hala nola karotenoideak, fikobiliproteinak eta omega kosmetikan eta farmazian erabiltzen direla.
|
|
|
Mikroalgetatik produktuak erauzten dituzten beste merkatu batzuetan, farmazeutikan eta kosmetikan,
|
esate
baterako, egoera oso bestelakoa da. Balio erantsi handiko merkatuak dira, eta, horrenbestez, produkzio eta prozesatze kostu handiei egin diezaiekete aurre haietarako lanean ari diren alga haztegiek.
|
|
|
Bestetik, oso irakasle ona izan zen; haren eskola eta hitzaldi asko filmatu eta transkribatu ziren, eta liburu bat baino gehiago osatu zuten material harekin tartean hauxe bera. Eta, gainera, izaera baikorra eta irekia zuen;
|
esate
baterako, ezaguna da bongoak jotzea gustuko zuela, eta haren biografia anekdota barregarriz beteta dago.
|
|
|
Horretan ari dira munduko pertsonarik argienetako asko, imajinazioz gainezka dagoen jendea, lana benetako pasioz bizi duena, eta inon den esparru lehiakorrenean. Zientziak eskaintzen dituen emaitza batzuk iraultzaileak dira, eta burua zorabiatu egiten zaigu,
|
esate
baterako, fisika kuantikoarekin. Baina, horrez gain, zientziak bere burua etengabe epaitzen du, eta akatsetatik ikasten du.
|
|
|
Normalean, ez da zaila esatea zer koloretakoa den izar bat. Begi hutsez ikusten da Eguzkia horia dela (igortzen duen argia horia dela), eta,
|
esate
baterako, Betelgeuse, Orion konstelazioko izar handiena, gorrixka da. Hala ere, gaueko zeruan dagoen izarrik distiratsuenak zalantza handiak sortzen ditu.
|
|
|
Horrez gain, talidomidaren eraginak espezie batetik bestera aldatzen direla ohartarazten dute:
|
esate
baterako, malformazioak sortzen ditu pertsonetan, oilo txitetan eta arrainetan, baina ez saguetan. Hortaz, bat datoz Pintadoren azken hitzekin:
|
|
|
DIPCk aberastasuna ere ekarri dio hiriari. 1.228 ikertzaile etorri zaizkigu; horrek aberastasun handia ekarri du hotelentzat,
|
esate
baterako. Ikertzaile haietako askori guk ordaindu diegu, baina beste askok bere diruaz ordaindu dute egonaldia.
|
|
|
Ikerketarako eredu gisa, ahozko kultura soilik duten herriak erabiltzen dira, tribu ehiztari biltzaileak, yanomamoak,
|
esate
baterako. Arg.:
|
|
|
Metabolitoak enbrioiaren metabolismoan agertzen diren molekulak dira, enbrioiak elikatzeko ingurunetik hartzen dituenak, edo hondakin gisa kanporatzen dituenak. Glukosa, pirubatoa, laktosa...,
|
esate
baterako, metabolitoak dira.
|
|
|
Baina ez dugu inongo zalantzarik datozen urteetan litiozkoak izango direla auto elektrikoen bateriak esan du Canterok, eta, hortaz, asko merkatuko direla. Japoniako Ekonomia, Merkataritza eta Industria Ministerioak,
|
esate
baterako, bateriek orain duten kostuaren% 40 izatea jarri du helburu gisa 2030 urterako. Nabarmentzekoa da Japonia auto elektrikoetan herrialde aurreratuena dela une honetan.
|
|
|
Eskaner bidez ezinezkoa denez pertsona bat bai edo ez pentsatzen ari ote den bereiztea, bai erantzun nahi zuenean tenisean jokatzen ari zela imajinatzeko eskatu zioten; kontrakoa adierazteko, berriz, etxean zebilela irudikatzeko. Gero, galdera errazak egin zizkioten,
|
esate
baterako, Zure aitaren izena Alexander da. Eta sei galderatatik bosti zuzen erantzun zien; seigarrena erantzunik gabe utzi zuen.
|
|
|
Baina zientzialariek gero eta egitura molekular konplexuagoen artean egin nahi dituzte loturak, eta oso era selektiboan egin ere,
|
esate
baterako: fullerenoaren eta DNAren nukleotido jakin baten artean, edo bakterioaren eta proteina baten aminoazido berezi batzuen artean.
|
|
|
Baina badira beste apnea proba batzuk nahitaez itsasoan egin beharrekoak, igerilekuak duen sakonera ez delako nahikoa. Azkeneko munduko txapelketa,
|
esate
baterako, Bahametako badia batean egin zen, joan den abenduan, 202 metroko sakonera duen itsaspeko zulo batean.
|
|
|
batetik, menopausiarako hormonen bidezko tratamenduak eta osteoporosia saihesteko edo kolesterola gutxitzeko ohituraz erabiltzen diren botikak; eta, bestetik, diagnosi eta behaketa prozesuetan gehiegizko probak erabiltzea. Azken horren adibide moduan, PSA proba egitea
|
esate
baterako, prostatako minbiziak eragindako hilkortasuna gutxitzen duenik erakutsi ez badu ere.
|
|
2011
|
|
|
Mugikorretan erabiltzeko aplikazio bat denez, edozein unetan erabili ahal izango dute euskara ikasten hasi nahi dutenek modu erraz eta atseginean. Hain zuzen, egunean ezertarako erabiltzen ez ditugun denbora tarte txikietan erabiltzeko pentsatuta dago aplikazioa, dentistaren kontsultan noiz deituko diguten zain gaudenean,
|
esate
baterako, adierazi du Solabarrietak. Multimedia aplikazio bat denez, gainera, hasieran ikasi behar diren bi mila esaldi horiek memorizatzen laguntzen du, audio, irudi eta ariketen bitartez testu hutsarekin baino azkarrago ikasten da eta.
|
|
|
Nabarmentzekoa da Euskal Herriko saguzar koloniekin egin duen lan handia, baina Aihartzaren lana ez da Euskal Herrira mugatzen, hainbat tokitako talderekin ari baita lanean. Valentzia inguruko saguzar arrainjalea izan da Aihartzaren ikergaietako bat,
|
esate
baterako, eta Europako ekialdean ere egiten ditu lanak; Georgian, adibidez. Arg.:
|
|
|
Euskal tradizioa bera saguzarraren aldekoa izan da, nekazari munduarena behintzat. Arratian,
|
esate
baterako, eta gauza bera da Nafarroako hainbat lekutan, ume batek hortz bat galtzen duenean ez zaio Perez sagutxoari ematen, baizik eta saguzarrei botatzen zaie. Etxeko teilatura botatzen da gauez hortza.
|
|
|
Eta,
|
esate
baterako, kamera termikoen erabilera muturrera eraman da Estatu Batuetan, saguzar kolonia erraldoiak ikertzeko. Satelite bidezko segimenduak egin dira, gaueko ehiza jardueran saguzarraren dispertsioa detektatzeko Estatu Batuetan.
|
|
|
Ez da lehenengo aldia harraparien presentziak ondorengoetan zer eragin duen aztertzen dena. Bernako Unibertsitateko ikertzaile horiek berak,
|
esate
baterako, 2005ean egindako ikerketa batean ikusi zuten harraparien presentzian kortikosterona hormonaren maila igotzen zitzaiela emeei. Horren eraginez, ondorengoak txikiagoak zirela ikusi zuten.
|
|
|
Eta, hain zuzen, datu historikoetan oinarrituta egiten dira lurrikaren iragarpenak gehienetan. Japonian,
|
esate
baterako, ez zuten espero halako lurrikara bortitzik gertatzea.
|
|
|
Gaur egungo metodoekin, ordea, egin daitekeen gauza bakarra prebentzioa da, aitortu du. Hala egiten dute Japonian,
|
esate
baterako: lurrikaren mugimenduen aurrean zutik ahal bezainbeste irauteko eraikitzen dituzte etxeak, industriari ahalik eta babes gehiena jarri diote, eta abar.
|
|
|
Baina esperimentu batean, normalean, bi talderen edo gehiagoren artean aldeak bilatu nahi izaten dira:
|
esate
baterako, ea tratamendu batek gaixotasun baten garapena geldiarazi edo, gutxienez, geldotu duen. Horrelako ikerketetan oso erabilgarria da datu kuantitatibo eta objektiboak izatea, konparazioak bidezkoak izan daitezen.
|
|
|
Zientzia teknologiaren berrikuntzekiko jarrera kritiko garaikideak ez dira, ordea, besterik gabe, tokiko desadostasunak edo berekoiak. Gure gizarteetan gero eta eragin sozial eta politiko handiagoa daukaten Gobernuz Kanpoko Erakunde (GKE) ekologistek,
|
esate
baterako, gizarte industrialaren kritika globalago bat sustatzen dute, zientzia teknologiaren arriskuak ahoan hartuta. Kritika horrek naturaren menderatze teknikoa eta mugarik gabeko hazkunde ekonomikoaren ideologia ditu jomuga.
|
|
|
Delhin bizi izan dute,
|
esate
baterako, plangintzatik haragoko garapena. Txaboletan antolatuz joan dira landa eremuetatik hirira joandako biztanleak, eta, Delhiko gobernuak 2000 urtean argitaratutako txosten batean zioenez, 1970 urtetik aurrera kudeatu ahal izateko handiegia bilakatu zen hiriaren inguruan sortutako txabola mordoa eta bildutako jendetza.
|
|
|
bat,
|
esate
baterako
|
|
|
Zientzian izan diren azken garapen garrantzitsuenekin (nanoteknologia eta abar) gauza bat gertatzen da. Kimikariok irudipena dugu fisikariak,
|
esate
baterako, kimika berriro aurkitzen ari direla. Nanoobjektuak egiten dituzte, eta guk nanoobjektuak aspalditik egin ditugu.
|
|
|
Kaleko jendea arduratuta dago, adibidez, nonbait berun kantitate bat dagoelako. Eta orain dela urte batzuk horrelako aparatuak eta teknikak eduki izan bagenitu, eta neurtu izan bagenu,
|
esate
baterako, erromatarrek edalontzietan zuten berun edo artseniko kantitatea, eskuak burura eramango genituzke.
|
|
|
Dikotomia hori hausteko, erantzuna hezkuntza da; zientzia, zientzia eta zientzia. Nik uste dut itxaropentsuak izan behar dugula; zorionez, gizartearen hezkuntza maila eta,
|
esate
baterako, unibertsitatetik pasa den gizartearen proportzioa gero eta handiagoa da, eta gure lana ondo samar egiten badugu, pixkanaka, infiltrazioz, ikuspuntu zientifikoa gailenduz joango da.
|
|
|
Ondorioz, ile lisoa edo kizkurra izatea kontu genetikoa da. Aldatu daiteke, hala ere; ur molekulek,
|
esate
baterako, puskatu egiten dituzte zisteinen arteko lorturak, eta horregatik, ilea bustitzean lisatu egiten da, baina gero zisteinak elkarrekin lotuko dira berriz, eta ile kizkurrak jatorrizko itxura berreskuratuko du. Azken batean, beraz, ezin da aldatu betiko ilearen itxura.
|
|
|
Izen handi asko azaltzen dira dinosauroen fosilei lotuta. William Buckland apaizak,
|
esate
baterako, dinosauroen aurkikuntza Bibliaren interpretaziora egokitu nahi izan zuen; James Parkinsonek (Parkinsonen gaixotasuna lehen aldiz deskribatu zuen medikua eta Geological Society erakundearen sortzailetako bat) fo silak noizkoak ziren jakiteko erreferentzia sistema zehazteko lanean hartu zuen parte; Zoologiako aditu handienetako bat, Georges Cuvier frantsesa, ingelesen aurkikuntzen eta esp...
|