|
2000
|
|
|
Azalean baino ez da xaloa definizioa. Huts larri bat eginen dugu mailuari,
|
esate
baterako, harria bera kontrajartzen baldin badiogu. Errazkeria da hori, benetako poesia iraintzen duen ebidentzien eremua.
|
|
|
Gizakion historian ez da aurrerapauso eskasa, ideologiak finkatu eta garatzeko erabilitako tresna guztien aldamenean, gerraren edo zigorraren aldamenean
|
esate
baterako, arteak ere paper bat izatea; ez baitzait iruditzen arteak ere paper hori jokatzea maltzurra eta berez txarra irudituko zaion inozorik izango denik, edo bestela esanda, artearen balio absolutua ideologiaren nahitaezko bilakaeratik kanpo edo gainetik egon behar duela esaten duenik gelditzen denik gaur egun.
|
|
|
Bereizketa honen arabera, gutxiengo nazionalek planteatzen dituzten eskakizunak bi multzotan sailka daitezke: lehenengo eskakizun multzoaren arabera, taldeak, barne desakordioak sor ditzakeen eragin ezegonkortzaileetatik babestu behar dira(
|
esate
baterako, arbasoengandik jasotako ohiturak jadanik errespetatzen ez dituzten gizabanakoek erakusten duten heterodoxia). Bigarren eskakizun multzoaren arabera, beste aldetik, gutxiengo kulturalek, kanpotik datozen eraginetatik babestu ahal izateko zenbait neurri hartu behar dituzte (esate baterako, gutxiengo kulturalak hezkuntza sistema bere hizkuntzan ezin duenean garatu).
|
|
|
lehenengo eskakizun multzoaren arabera, taldeak, barne desakordioak sor ditzakeen eragin ezegonkortzaileetatik babestu behar dira (esate baterako, arbasoengandik jasotako ohiturak jadanik errespetatzen ez dituzten gizabanakoek erakusten duten heterodoxia). Bigarren eskakizun multzoaren arabera, beste aldetik, gutxiengo kulturalek, kanpotik datozen eraginetatik babestu ahal izateko zenbait neurri hartu behar dituzte(
|
esate
baterako, gutxiengo kulturalak hezkuntza sistema bere hizkuntzan ezin duenean garatu). Babes mota biek helburu bera daukatela dio Kymlickak, komunitate nazionalen egonkortasuna eta izaera defendatzea, hain zuzen ere.
|
|
|
Ideia honi" hiritartasun ezberdindua" (ciuda dama diferenciada) deitu izan zaio (Young, 1996). Har dezagun,
|
esate
baterako, hizkuntzaren adibidea —hizkuntza kulturaren adierazgarririk nagusienetarikoa den aldetik— elebidunak diren gizarteetan, non merkatu soziokulturalak ez duen bermatzen hizkuntza ahulenaren biziraupena. Konparazio batez baliatuz, imajina dezagun hizkuntza bat arabiar arrazako zaldia dela, gaztea eta osasuntsua; bestea, berriz, astoa, bere gain hamaika zama garraiatu duena.
|
|
|
Gizonkillo bat(
|
esate
baterako) mozkor taberna berde batean Zuretzat bakarrik pianoa my love jotzen, Hatzamarretatik ahate basatiak sortzen zaizkiola, Zure izena ebakitzen duen bakoitzean;
|
|
|
Zuhaitzak,
|
esate
baterako, zoratu egin dira bart, Hodeiak beldurtzeraino haziz;
|
|
|
Orain hogei hogeita hamar urteko polemika itxura hartu nion, baina orain hogei hogeita hamar urte protagonistak ezberdinak izaten ziren. Gogoan dut,
|
esate
baterako," El Libro Rojo del Cole" izenekoak sortutako iskanbila, edo Etxarri Aranazko ikasle batek bikote bat ume batek pentsa dezakeen jarrera sexual inozo bat paper baten gainean marraztu zuenekoa. Haiek oihuak!
|
|
|
Batzuk propaganda gutxi eginez; beste batzuk, borondate handiz baina diru gutxiz zaindutako areto zaharkituetan; asko ilusio handiz, beste asko halako edo bestelako kultura zinegotziari beste erremediorik gelditu ez zaiolako. Aurtengo lehen hilabeteotan,
|
esate
baterako, gogoan dut Bilboko galerista xume batek Jose Lull pintore valentziarrari eskainitako erakusketa, ez pintore valentziarra zoratzeko modua delako —ez niretzat behinik behin—, galeristak erakusketa antolatzerakoan jarritako ilusioa benetan deigarria zelako: erakusketari atera zekizkion etekinek bakarrik esplika ez zezaketen ilusioa (dena esateko, esan dezadan handik hamabost egunera Palomo Linares espainiar toreroaren erakusketa eskegi zuela bere galerian, Marina Dankoren hainbat lanekin batera, eta batzuek ulertzen ez badugu ere, jende ugari hurbildu zitzaiola).
|
|
2001
|
|
|
Honek guztiak ez du esan gura legeak sistema berriakkontuan hartu behar ez dituenik. Horra,
|
esate
baterako, Erresuma Batuaren Terrorism Act berria, zeinek maila berean jartzen dituen lehergailu bat kale bazterrean ipintzea eta hacker lanak webgune batean egin ditzakeen kalteak. Beste kontu bat da, ordea, kontrol ofizialak edo polizi lanak zenbateraino baldintza ote lezaketen internauten pribatutasuna.
|
|
|
Eta berak badaki norbait hori ez dela, ordea, edozein izango. Nik neuk,
|
esate
baterako, ez daukat Armanik sortutako jantzirik, eta ez horretarako ahalbide gehiegi ere. Pertsona konkretuengana bideratzen da Armaniren lana, eta zentzu horretan, artelan batek behar duen unibertsaltasunik gabekoa da jostun italiarraren sormen lana.
|
|
|
Baina, hala ere, ez daukat batere argi, korronte inst rumentalizatzaile horren izenean, edozer gauza onar daitekeen. Edo bestela esanda, niri asko gustatuko litzaidake,
|
esate
baterako, aeronautikak azken ehun urteetan izan dituen aurrerapausoak erakutsiko lituzkeen erakusketa bat; Wright anaien lehen abioi hartatik Concordera eta radarr arentzat ikustezinak diren abioietara kontzeptu estetikoak nola aldatuz joan diren ikustea, politak iruditzen baitzaizkit abioiak. Baina ez dakit horretarako dagoen Guggenheim Bilbao museoa.
|
|
|
Horretan, alabaina, herriak du azken hitza.
|
esate
baterako, Quebec-en sortu zen hiztun komunitate baten bizin dar etnolinguistiko kontzeptuak hizkuntza bik edo gehiagok ukipen egoera batean duten osasuna islatzen du.
|
|
|
Oker geunden nonbait uste genuenean Espainiako gerraostean bazegoela exilioan euskara abertzaletasunaren muin muinean jartzen zuen korronte inportante bat. Euz ko Gogoa ren inguruan,
|
esate
baterako. Ideia horiek indarberriturik atera zirela 1956an Parisen egin zen Mundu Kongresuan.
|
|
|
Leku gehiago izanez gero, orri asko bete zitezkeen katalanen pasarteekin. Branchadell,
|
esate
baterako, aipatu ere egin gabe utzi dut, nahiz eta bizpahiru liburu gai honetaz idatziak badituen. Balio erantsia ere badu Branchadellek.
|
|
|
Baina ez dira atzean gelditu beste eragile batzuk, zenbait intelektual. Savaterrek,
|
esate
baterako, behin eta berriz lotu ditu hezkuntza (adiera zabalean) eta biolentzia. Garrantzi berezia aitortu behar zaio, bestalde, Foro de Ermua-k Europako Parlamentuan egindako deklarazioari.
|
|
|
Hiruga rrenik, guztiok, politikariek -batez ere, lehen aipatu dudan euskalgintzaren autonomia errespetatu behar dugu. Behin betikoz, euskara lehia guztien gainetik kokatzeko beharra dugu, Katalunian dagoen erara,
|
esate
baterako.
|
|
|
Aurreko ikuspuntuak oso egoera ahulean jartzen du euskara, zeren eta, Nafarroan
|
esate
baterako, euskararensustapena eta hedapena euskal nazionalismoaren zabalpen posible gisa interpretatzen baitute, eta, ondorioz, hizkuntzaren aurkako legeak egiten dira. Euskararen erabilerari buruzko azken Dekretua horren guztiaren isla besterik ez da.
|
|
|
Nafar gizartearen zati handi batek euskara arrotz eta arriskutsutzat jotzen du, euskal kulturarekin zerikusirik duen edozer agertzen bada atzera egiten baitu. Irakaskuntza arloan datu baikorrak ageri dira, euskara barruan duten ereduen hedapena (D etaAereduak) adibidez, baina kezkagarriak diren beste batzuk ere bai, irakaskuntza pribatuanDeredu bakar bat ere ez egotea,
|
esate
baterako. Eta txikikeria bada ere, duela gutxi Nafarroako herri txiki batean, Adios izenekoan, kaleen errotulazioari buruz erabakitzeko egin den erreferenduma aipa dezakegu.
|
|
|
Esan gabe, baina esan nahian, euskalgintzan aritu direnen errua ere badela Nafarroako gizartea, une honetan, iskanbila handiegirik gabe eraso hauek onartzeko prest egotea, eta bide batez euskalgintza eta indarkeriaren arteko nolabaiteko loturaren tesia indartu nahian. Baina ez da egia Nafarroako gizartea erasoaren aurrean indiferente agertu denik, eta berehala ikusiko dugu,
|
esate
baterako, nola doazen aurtengo eskoletako aurrematrikulazioak. Eta egiaren zati bat izan daiteke euskalgintzan aritu direnek guztia ez dutela ongi egin, inork ez du hori ukatzen.
|
|
|
Dudarik gabe, gauzak askoz hobeto egin zitezkeen, eta egin daitezke. Eta euskararen defentsaren itzalpean beste zenbait gauza lortu nahian dabilenik eta ibili denik badela ere ez dut ukatuko, gaztelania hutsez aberchaletasunerako deia zabaldu duenik,
|
esate
baterako. Baina hala ere, eta autokritikaren orduak guztiak izanik, ezin zaizkio ordu guztiak autokritikari eskaini parekoak arnasa hartzeko betarik ere ematen ez duen unean.
|
|
|
hamar mila bezero eta hamar mila bezeroren diruak bat batean galtzea ez da gustuko platera izango Sanz Sesma bera buru duen kutxarentzat. Eta kalean egin daitezkeen adierazpen edo manifestazioez gain, ekintza konkretu eta zehatzak bultzatzen jakingo duena (euskaldunik ez,
|
esate
baterako, inprimaki elebidunak edo euskaraz soilik egindakoak eskatuko ez dituenik); euskarak indarkeriarekin zerikusia baduela esaten dutenak argumenturik gabe utziko dituen lobby bat; mediatikoki tinko eta zorrotz lan egingo duen lobby bat; ekimen judizialak aurrera atera ahal izango dituen lobby bat; eraso guztien aurrean aho batez eta segundorik galdu gabe erantzungo duen lobby bat; eta herri... Ez naiz oso zalea, baina lobby hau osatu ahal izateko ia derrigorrezkoa iruditzen zait alderdi politiko eta kultur eragile handien inguruan mamitzea lehen urratsa.
|
|
2002
|
|
|
Beharrezkoa iruditu zaionean gogortasunez zapaldu ditu integrista islamikoak, eta gaur egun oso estu zaintzen du haien jarduera, Aljeriako gertakariek bere herrialdea kutsatzeko beldurragatik. Identitate islamikoaren sentimendua oso sustraituta dago Marokon; halaxe nabarmendu zuen,
|
esate
baterako, Golkoko gerran zehar Sadam Husseinen alde marokoar herritarrek erakutsitako jarrerak. Dena dela, zaila da bere bilakaera zein izango den aurreikustea. Izan ere, Europara ere hertsiki lotuta dago emigrazioarenbitartez; eta horrekin batera, hazkunde ekonomiko azeleratua ren eta industrializazioaren ondorioz, gizarteerald aketa prozesu bizian erabat sartuta dago.
|
|
|
Zibilizazioen arteko gatazkaren diskurtsoak, alde batetik, beztidura intelektualaren antzeko zerbait eskaintzen dio Mendebaldean biziro oldartu den xenofobia anti arabiar edo anti islamdar arruntari. Baina horrelako batzuk (Italia eta Espainiako eskuindarrak,
|
esate
baterako) ez dirudi jabetu direnik Huntingtonen ikuspegitik, herrialde horiek erdizka baino ez liratekeela" Mendebaldeko zibilizaziokoak". Bestetik, Huntingtonen korolarioa(" armatu egin behar dute, gogotik, Estatu Batuek"), nola ez zaio gustatuko bada Irailaren 11koa gabe ere berrarmatzeari ekiteko asmo garbiarekinzetorren Bush administrazioari!
|
|
2003
|
|
|
Kultura ezagutza posible guztien metaketa hutsa izan da. Hala ikusi zuten,
|
esate
baterako, Entziklopediaren garaian (kultura laburbiltzeko bideak eta guzti: kartillak, historia ofizialak eta santuen bizitzak), eta aitortu behar da iraganak aberastu egin duela kultura hitzari buruzko ekarpen kontzeptuala; baina hori aitorturik ere, gaur egun beharrezkoa da kultur fenomenoa eta prozesua oroko rrean gaurkotzea bere abiapuntutik beretik, hots, gizabanakoarengandik abiatuta, helmugaraino iristeko edo kultur politika bururaino eraman arte, hots, gizabanakoarenganaino.
|
|
|
luke, hortaz, mintegitxo bat edo egitea, Humboldt eta Hugoren ikuskerak konparatuz,
|
esate
baterako. Humboldtek tradizio eta modernitatearen artekoha rmonia ereduga rrian ikusi du gure herria.
|
|
|
Jakina, beharbada norbaitek Bilbo metropoli mundial bat dela, uste du oraindik; Donostia munduan hiriederrena, hirizahar historiko inportanteenetako bat Iruñea, Gasteiz Europako bizi kalitate hoberenekoa, eta Baiona, ez dakit, Frantziako urdaiazpiko edo xokolate jatorrenaren kuma,
|
esate
baterako. Holakoentzat bidaiatzea izan liteke zinez —edo apika, edo seguruenik ez! — lagungarria, beren ezpentsatzeko manerak perspektiba errealistago batera ekarrarazteko, ez daitezen nonahi inoren lotsa eraginez ibili lagun guztiei.
|
|
|
AEBetan, herritar beltW Kjeld Jakobsen Brasilgo Central Unica de Trabalhadores (CUT) sindikatuko Nazioarteko Harremanetarako Idazkaria da. zentzat eskubide zibilak lortzearen erantzukizuna izan zuen, eta, beranduago, Vietnamgo Gerra amaitzearena. Mugimenduaren lotsagabekeria eta erradikalismoaren ondorioz, nazioarte mailan ere balio berriak hedatu ziren,
|
esate
baterako sexu librea, feminismoa eta ingurumena. Ohitura eta kultura aldaketarako proposamen horiek hartu zuten neurria ren kariaz," kontrakultura" mugimenduaz hitz egitera iritsi zen. Herrialde gutxi geratu ziren mugimendu horren eraginetik at. Erregimen autoritarioen pean zeuden hainbat herrialdek ere, Brasil eta Txekoslovakia kasu, ikasle eta langileen protestaldi larriak jasan behar izan zituzten.
|
|
|
Itzulpen politika jatorrik ez dagoelako? Ingurukoekin ezin duelako lehiatu,
|
esate
baterako, garaiz merkaturatzen. Arazoak arazo, arrazoiak arrazoi, kontua da literatura gutxi itzultzen dela.
|
|
|
Zehaztasunetara joz, atal bakoitzaren barruan liburuak eta liburuak bereizi genituzke, gainera. Literaturan,
|
esate
baterako. Ez dira tirada berdinak egiten narratiban, olerkian, saioan.
|
|
|
Catalan eta Oteiza. Eta beste batzuk ere bai, Juanito Huarte
|
esate
baterako, edo Jose Ramon Corpas.
|
|
2004
|
|
|
Katalunian hizkuntz eskubideak betetzeari begirako neurriak onartu dituzte Katalanaren Lege berrian: hedabideetan eta zinema aretoetan kuotak jarriz eta merkataritzan hizkuntz eskubideak errespetarazteko neurriak arautuz,
|
esate
baterako.
|
|
|
Historia apur bat eginez, VII. mendeko Damaskoko Joani esker Bizantzioko arte figuratiboak irautea lortu zuen eta, horrekin batera, islamdar kulturan ez bezala, Giottok,
|
esate
baterako, margolari greziarren teknikak eskuratzerik eta erabiltzerik izan zituen, baita Berpizkundeko artistek hura jaso eta gizakia irudian islatu eta munduaren neurri bihurtu ere (Vitrubioko gizona, kasu).
|
|
|
Sahara azpiko Afrikan egiten ari den zinemak,
|
esate
baterako, bere erre ku rtsoak erabiltzeaz aparte, bertako betiko ohiturak kritikatzen ditu gizarte eraldaketarako bideakirekitzen lagunduz berezkotasunetik abiaturik. Horrela, Burkina Fasoko hiriburuan, adibidez, zinemagileen enparantza badago, jakin badakitelako herri osoarengana irits daitekeen bitartekoa dela zinema.
|
|
|
Interpretazio subjektiboari buruz, adibide bat. Frantsesa jakin gabe,
|
esate
baterako, frantsesezko testu bat irakurtzea bezala izango litzateke. Euskaraz irakurtzen dugun bezala irakurriko genuke, intuizio fonologikoaren arabera, baina ez litzateke zuzena eta ulergarria izango.
|
|
|
Hori kasu hoberenetan. Baina ez du erakutsi,
|
esate
baterako, kartelera aurrean kontsumo aske bat lantzen. Horri ez dio garrantzirik eman.
|
|
|
Esperientzia eta bibliografia ugariak daude hainbat herrialdetan. Frantzian,
|
esate
baterako, oso landuta dago bai eskolan eta bai eskolatik at. Laguntza handia jasotzen duestatuaren aldetik eta merkatuan ere kultur salbuespentzatha rtzen da bertako produkzioa bultzatzeko xedez.
|
|
|
Ramon Saizarbitoriaren hitzok, titulurako ere erabili ditudanok, bere obra guztiaren, bere ahalegin literarioaren (eta beraz, kritikoaren) oinarrian daude. Besteek (Sa muelek,
|
esate
baterako) hobeto konta dezaketela jakinik ere, norberaren historiak norberak kontatu behar pertsonalaren eta ia etikoaren gainean eraikitako obra baita Saizarbitoria rena, literatura unibertsala bete betean, eta ez autonomikoa, ez lokala eta txokokoa.
|
|
|
Euskal zinemagintzari nahitaezkoak zaizkio, berriz, euskal idazleak, haien obrak eta inguruko eztabaidak. Egungo euskal literaturak,
|
esate
baterako, lagundu egingo liguke konturatzen pasatuak direla (suertez) Campionen garai zaharrak. (Euskal zinemaren etorkizunerako bidea ez da Braveheart egitea Antso III.arekin.)
|
|
|
Gurean, egunkariak itxi eta zarratzen dituzte, gune batzuk ere behin betiko daude ez ikusteko moduan —ba tasuna. org etaeuskalhe rritarrok. org, adibidez—, baina askoz eraso telematiko gehiago ez da egon. Berriki,
|
esate
baterako, sustatu.com egiten dutenek Durangoko epaitegitik notifikazio bat jaso dute, salaketa pertsonal bat dela kausa. Baina ez da gehiago jakiterik izan.
|
|
|
Poeta ren helburu nagusia bere mezu soziala ahalik etaargien eta zuzenen zabaltzea izanik, herritarrengandik gertu dauden irudi eta alegorietara jotzen du (ikus,
|
esate
baterako, He rri honen erraie tan—1982— olerki alegoriko luzea). Irudi eta sinbolo multzoez osaturiko alegoriak dira, kultur kodigo batzuen arabera eraikiak, eta irakurleari ezagunak eta ulerterrazak zaizkionak.
|
|
|
Laikoekin elkarlanean aritzeko prest ikusten dugu beti, mundu osoko arraza ezberdinetako gizarteen egoeraz eta eskubideez kezkaturik... Horren adibide dugu,
|
esate
baterako, Erdozaintzi ren liburutegian biltzen diren hirugarren munduari buruzko liburuak, lanak eta artikuluak.
|
|
|
E rdozaintzi ren liburutegian antikolonialismoarenideien zabaltzaile izan ziren autore nagusien obrak aurki daitezke,
|
esate
baterako, Frantz Fanon, Robert de Montvalon edota Robert Lafont en lanak. Halaber, Akitaniako frantziskota rrek argitaratzen zuten Missions Franciscaines d’Aquitaine izeneko bihilabetekariaren irakurle zen.
|
|
|
Lehenagotik ere idatziak zituen" Neure amari" I (1949)," Neure amari" II (1950) eta/ Igande gau hartan.../ 3 (1957) olerki argitaragabeak, eta azken urteetan amaren oroitzapenak berreskuratu zituen" Gure gorputzaren kondaira" idatziarekin (BP, 28 or.). Badira, bestetik, oro har amaren irudiari eta amatasunari idatzitako olerkiak: " Amaren sabelean" (BP, 38 or.)," Amaren amentsa" (1953), eta" Echografia"
|
esate
baterako.
|
|
|
Liburugintzan,
|
esate
baterako, editorial bat mugitzen zen orduan, Zarauzko Kulixka Sorta. Tarteka tarteka liburu bakar batzuk ateratzen zituen euskaraz.
|
|
|
Salbuespenak badira, zorionez, Goiena Telebista
|
esate
baterako.
|
|
|
Ez da erraza izango. Audientziak, diruak, bere mugak ditu eta kirolari gehiago lotua izanez gero,
|
esate
baterako, kirolarekin bakarrik zaila izango da telebista bat mantentzea. Bestalde, negargarria ere litzateke telezaborra egitera joatea ikuslearen izenean, batez ere, diru publikoa bitarteko delarik.
|
|
|
Zortzi urtez antzerkian ibili ginenean ere,
|
esate
baterako, euskaraz egin beharrak eragindako ekintzak izan dira beti. Eta besterik ez baitzegoen, guk asmatu behar genituen lanak nola egin eta ateak nola ireki.
|
|
|
Neronek proposatuko dizkizut pertsonaia batzuk, el ka rrizketan zehar bertan beste momentu batean zuk aipatutakoak, errazago gerta dakizun;
|
esate
baterako, Ka rmele Esnal.
|
|
|
Kantari asko gertutik ezagutu ahal izango zenituen. Mikel Laboa,
|
esate
baterako, hastapenetatik.
|
|
|
Betiko borroka bagenuen gure artean gure antzerkia kanpokoa zela eta, eta berea bertako gaiei buruzkoa, eta horrela egin zituen,
|
esate
baterako, Bizi garratza alde batetik, eta Mendu zaharrak, bestetik, guk liburu batean bildu genituenak.
|
|
|
Euskara aldetik ere izango ziren istiluak behin baino gehiagotan... ala idazleen ortografia,
|
esate
baterako, be re horretan uzten al zenuten?
|
|
|
Garai hartan euskararen batasunaren gaia pil pilean zegoen. Baiona eta Eibarko bilkurak ordukoak ziren eta Agustin Zubikaraik,
|
esate
baterako, bizkaieraz idazten zuen, beretzako euskalkiak ziren garrantzitsuagoak.
|
|
|
Itzulpen lanak ere badira Irakur Sailean;
|
esate
baterako, Bertrand Russellen Azken iritziakEiharala rrek burutu zuena, edota Albert CamusenArro tzaliburua, J. M. Agirrek euskaratua. Euskaraz idatzi bakarrik ez, baizik eta euskarara liburuak itzultzea, hizkuntza finkatu berritan, ez al zen lan ausartegia?
|
|
|
Bizitza luzean zehar euskal kulturgintzan oso alordesberdinak jorratu dituzu, musika eta telebista
|
esate
baterako, baina hasiera hasieran, azaldu duzun bezala, antzerki munduan hasi zinen. Zein urte ziren horiek?
|
|
|
Honen harian,
|
esate
baterako, sekula ez zaio txoriari hainbeste kantu eskaini. Badakizu, txoria kaiolan, kaiolatik kanpo...
|
|
2005
|
|
|
Diagnosi hau egiteko, hasiera hasieratik mugatu dugu ikerketa Euskal Telebistako produkziora, jakinda ETB1ek bikoiztutakoa ez dela produkzio osoa(
|
esate
baterako, zinemarako eta enpresa komunikazio lanetarako ere bikoiztu baitira lanak). Nahita baztertu ditugu gure lanetik, halaber, beste ikus entzunezko itzulpen mota batzuk, hala nola azpidazketa, ahotsaren gainjartzea eta abar.
|
|
|
Diskoen izenak, ildo horretan, erretro futurismoa ren isla argia ziren: Duty for the Future (1979) edo New Tradi tional ist (1981),
|
esate
baterako. Den dena ironia hutsa, erlijiobe rrien transzendentalismo merkearen aurrean.
|
|
|
A rtikulu honetan aipaturikoen kasuan, berriz, beste abiapuntu batzuk egokiagoak izan daitezke. Zentzu honetan erreferentzia baliagarria iruditzen zaigu,
|
esate
baterako, Kuadrillategi egitasmoko arduradunek azaldu izan dituztenak. Diego Egizabalek, SEI Elkarteak 2002an Eibarren antolaturiko ikastaroetan, jokaera berri bat finkatzeak eskatzen dituen baldintzak azaldu zituen, Kuadrillategiren urtetako esperientziaren oinarritik.
|
|
|
Baserritarrak, lana bukatu eta ikasteraetortzen ziren. Han ezagutu nuen,
|
esate
baterako, ikasle jator izan zen Joxe Mari Bastida, urte askoan Azpeitiko alkate izango zena.
|
|
|
Gertatu izan zait,
|
esate
baterako, Donostian hitzaldi bat egitea kontu hauen inguruan, nola umetako esperientziek, norbera konturatzen ez bada ere, indar handia izaten dutela geroago... Eta guraso batzuk etorri, esanez bere alabari gertatu zitzaiola horrelako zerbait.
|
|
|
Maiz denborarekin ibili naiz larri. Orain ere,
|
esate
baterako, Indiako bi emakume famaturen lanak dauzkat hemen neure gelan irakurtzeko. Taslima Nasrin en La hermana de Nupur eta Arundhati Roy-ren El dios de las pequeñas cosas.
|
|
|
Bizkaiko euskal kultura mugimenduen barruan bizi naiz. Hemen bada,
|
esate
baterako, Mendebalde izeneko talde bat, batez ere Bizkaiko euskararen alde lan handia egiten diharduena. Harreman estua dut eurekin.
|
|
|
Utz dezagun albo batera une batez kontu hau eta saia gaitezen irudikatzen adibide pare baten bidez euskararen munduan lor genezakeen gutxieneko adostasuna, eta ekar dezagun gogora une batez gizartean bizi dugun beste problematika, arazo... edo deitu nahi duzuen bezala. Ekologiaren mundua,
|
esate
baterako.
|
|
|
Egia esan, gainera, irakaskuntzako materiala bereiz utziko bagenu, gainerako liburuetan gutxitan, gutxiegitan, luzatzen da bizitza argitalpen berri bati esker. Egia izanik ere,
|
esate
baterako, 2003an %28 berrargitaratu dela esateak ezkutatu egiten du errealitatea. Zergatik?
|
|
|
Urteko kopuruak horregatik dira aldakorrak. 2002ko produkzioan,
|
esate
baterako, 1.586ko kopurua eman nuen aldizkarian, eta gaur egun urte horri dagokion zifra 1.633koa dela diot. Zer esan nahi duen horrek?
|
|
2006
|
|
|
Aurkezpenean nahiko termino orokorrak erabiltzen dira (elebitasuna, hizkuntzen elkarbizitza baketsua, eskubideak bermatuz gizarte justuagoa...), eta, gehiago zehaztu edo adibiderik eman ezean, ia edozein hizkuntza politika sar daiteke termino horien barruan. Terminoei errepaso bat egiteko oso gomendagarria da,
|
esate
baterako, Gabriel Bibiloni irakaslearen lan bat (www.bibiloni.net): Llengua estandard i variacio lingmstica (Valentzia, Editorial Tres i Quatre, 1997).
|
|
2007
|
|
|
Euskara abandonatu duen askorena ere izan da. Gogoratzen badugu, Donostiako andrearentzat
|
esate
baterako, mordoiloak ere horixe egiten zuela —euskara hil—, barrunda genezake euskararen herio60ko uda partea, oporretan, Axularren Gero makinaz kopiatzen pasa genuen beste bi lagunek eta hirurok Erriberri urrunean, 1964an Villasantek Bartzelonan J. Flors Editorea baitan egin duen argitalpen elebidunerako. Ariketa preziatu bat niretzat, literatura klasikoarekin eta euskara mordoiloaren ederrarekin harreman zuzenekoan bizitzeko, eta konplexu tontoak eranzten hasteko.
|
|
|
Ta, ez, Orixe! Euskeraz, aditza
|
esate
baterako, zerbait batu degu: ia danak gatzaizkio erabiltzen dute; baiña Orixek arkitu du nunbait gakio (ezta gakizkio ere) esaten dutela.
|
|
|
Yakin’ekin biali genituan orrietatik Donosti’tik bat itzuli egin ziguten, arpideduna (ura beintzat) okitua omen dauka Euskaltzaindiak. Mitxelena’k Olabide’ri esaten dizkionak bai egokiak beste askorentzat, arpidedun onentzat,
|
esate
baterako.
|
|
|
Izan ere, benetako liburutegi digitala zer den aspalditik finkatutako kontzeptua da. Argi eta garbi definituta baitago zeintzuk diren liburutegi digitalek bete behar dituzten ezinbesteko baldintzak;
|
esate
baterako, agiri elektronikoen bilduma antolatuta izatea, testuak eskuragarri edukitzea, bilaketak egileen, izenburuen, argitaletxeen antolaketaren arabera egin ahal izatea...
|
|
|
• Erreferentzia bibliografikoen datu baseak. Estatu mailan honen gaineko proiektu ugari daude,
|
esate
baterako ISBN, CSIC, Inguma...
|
|
|
Bazkide erabiltzaileak Bai Euskarari Ziurtagiria eskuratu eta erabiltzen duten entitateak dira; une honetan, 1.500 entitate. Azkenik, bazkide laguntzaileen multzoan ziurtagiriaren sustapenean elkarlanean aritu nahi duen edozein entitate izan daiteke,
|
esate
baterako: sindikatuak, enpresa eta kooperatiba elkarteak, finantza entitateak, garapen agentziak, merkataritza ganberak, administrazioak...
|
|
2008
|
|
|
Bazterrotan globalizazio kontuez berbetan hasi baino lehen,
|
esate
baterako, herriko lantegi nagusiak (Esperanza y Qa) morteroak saldu zizkien Irani, Iraki eta gerran zeuden beste herrialde batzuei. Handik urte batzuetara, aldiz (paradoxaz josirik baitago bizitza), bosniar errefuxiatuak hartu zituen, beso zabalik hartu ere.
|
|
|
Espainiako eta Frantziako Estatuetatik Euskal Herrira etorritako migratzaile kolektiboen taldeek, testuinguruagatik zein haien ezaugarriengatik, inpaktu ekonomiko, politiko eta kulturala eragin zuten, eta beste zenbait prozesurekin batera, euskal gizartearen ordura arteko egitura erabat aldatu zuten. Immigrazio horrek elementu positiboak ekarri zituen;
|
esate
baterako, indar abertzaleetan" gai soziala eta gizarteari buruzko gaia" sendotu egin ziren18 Baina, bestalde, euskaldunen kultura eta hizkuntza minorizatzea eragin zuten, bai hirietan, bai landa eremuko, baserrietako milaka eta milaka emigranteengan19, Euskal Herriko bertako hiri industrialetara emigratu zutenengan, alegia. Migrazio horiek, halaber, industria indartzea eragin zuten, bai XIX. mendean, bai XX. mendean20.
|
|
|
gure herrialdean abian dagoen fase politiko berrian, immigrazioak eragindako kultura aniztasunarekiko izan behar den estrategiak, eta bereziki autogobernurako gehiengoaren nahi demokratikoak, eta normalizazio politikoa eta hizkuntza normalizazioa oztopatzen duten estatuetako immigrazioak eragindakoarekiko estrategiak, ez du ukatzekoa edo jarrera defendatzailea hartzekoa izan behar. Erabat aurkakoa izan behar du,
|
esate
baterako Quebecen edo Katalunian gertatzen hasi den bezalakoa; kultura aniztasunaren paradigma eta" aitortzearen" edo hobeto esanda" aitortza bikoitzaren" ideiaren inguruan biltzen den eskaera izan daiteke giltzarria, abian dagoen prozesuan kolektibo horiek erabat txertatzeko, haren izaera demokratikoa sakontzen eta aberasten dela, oinarri soziala eta politikoa zabaltzen dela,... Zaila da, baina ez ezinezkoa.
|
|
|
35 Ez da gauza bera Marokoko iparraldeko immigrante bat marokoartzat hartzea edo rifeño eta bereberetzat hartzea. Bai immigranteak berak sentitzen duen identitatea aitortzeko, bai gerora egin daitezkeen esku hartzeetarako;
|
esate
baterako, hizkuntzaren arloan edo haien jatorrizko zonaldeak garatzeko lankidetzaren arloan. Halaber, ondorio berberak eragin ditzake A Coruñako norbait a priori espainiartzat hartzea, eta ez galiziartzat.
|
|
|
40 Halaber, zenbait hiritar eskubide murriztuta izan ditzakete;
|
esate
baterako, preso dauden pertsonen askatasuna.
|
|
|
Horrenbestez, kultura terminoak zibilizazio oso batek dituen balioei egiten badie erreferentzia(
|
esate
baterako, kultura modernoaren ezaugarri dira, edo zirela esan genuke, sekulartasuna, industrializazioa eta hiri izaera, lehenagoko gizarte aurremodernoari kontrajarrian eta, orain, gizarte postmoderno o berantiarrari), kontzeptu konprentsiboagoa erabiliko litzateke eta horrek, halaber, kultura aniztasunari buruzko gaia gizarte multzo handi batean dauden kulturaeta politika tradizio askoren barrua... Hori da, besteak beste, egile hauen kasua:
|
|
|
Labur bada ere, atalez atal azalduko dugu. a) Batetik, gauza bat da lurralde jakin batean bizi diren pertsonek dituzten hiritar eskubideak, eta beste gauza bat komunitate edo nazionalitate politiko bateko kide izatetik eratorritakoak. Gerta daiteke pertsonaren batek oinarrizko hiritar eskubideak izatea(
|
esate
baterako, bizileku eskubidea, hezkuntza, osasuna, eta lana), eta nazionalitate politikoa ez izatea (komunitate edo gizarte horretako politikaeta erakunde osaeran bete betean parte hartzeko eskubidea emango liokeena): esate baterako, mintzagai dugun estatu lurraldera etorri berri diren immigranteak.
|
|
|
Gerta daiteke pertsonaren batek oinarrizko hiritar eskubideak izatea (esate baterako, bizileku eskubidea, hezkuntza, osasuna, eta lana), eta nazionalitate politikoa ez izatea (komunitate edo gizarte horretako politikaeta erakunde osaeran bete betean parte hartzeko eskubidea emango liokeena):
|
esate
baterako, mintzagai dugun estatu lurraldera etorri berri diren immigranteak. Eta lurralde horretan bertan, badira hiritar eskubideak eta nazionalitatea, biak dituzten pertsonak40 Eta, azkenik, badira zenbait pertsona, diasporakoak kasu, komunitate politikoa kudeatzen duen nazio lurraldean bizi ez direnak, eta hiritar eskubide gutxi batzuez baino gozatu ezin dutenak (pentsioak, esate baterako), baina haien jatorria dela-eta," nazionaltzat" har daitezke eta hartu lirateke pertsona horiek, eta, ondorioz, komunitate politiko horretako eskubideez gozatu eta komunitateari buruzko erabakiak hartu lituzkete.
|
|
|
esate baterako, mintzagai dugun estatu lurraldera etorri berri diren immigranteak. Eta lurralde horretan bertan, badira hiritar eskubideak eta nazionalitatea, biak dituzten pertsonak40 Eta, azkenik, badira zenbait pertsona, diasporakoak kasu, komunitate politikoa kudeatzen duen nazio lurraldean bizi ez direnak, eta hiritar eskubide gutxi batzuez baino gozatu ezin dutenak (pentsioak,
|
esate
baterako), baina haien jatorria dela-eta," nazionaltzat" har daitezke eta hartu lirateke pertsona horiek, eta, ondorioz, komunitate politiko horretako eskubideez gozatu eta komunitateari buruzko erabakiak hartu lituzkete.
|
|
|
Bigarrenik, erakundeen mailan, trantsizio aldia izango litzatekeenean, oinarrizko hiritar eskubideak, identitate eskubideak eta nazionalitate politikoko eskubideak gauzatuko direla saiatuta, eta orain dauden erakunde esparruak erabilita eta haiei uko eginda, eta lurralde osoan hiritar guztien eskubide guztiak bermatzen saiatuko diren kontraboterezko erakundeen aldeko apustua eginda. Oso erraza litzateke,
|
esate
baterako, udaletxeek nork bere Barne Ministerioari erroldari buruzko datuak ez ematea; helduen euskalduntzea doan eta malgua izatea, eta, era berean, ghettoak zentroetan eta A ereduan osatzea oztopatzea; langileen esklabismoa eta esplotazioa salatuko duen politika abian jartzea... Eta azkenik, politikaren mailan, sektore guztiek eta haien kolektiboetakoek, eta, jakina, immigranteek politikaren esparruan parte har dezaten saiatuta; esate baterako, erabakiak hartzen eta kontsultak erantzuten, eztabaidetan, erakunde politikoetan, kulturaletan eta sindikatuetan parte har dezaten, baita prozesuaren baitan dauden plataformetan parte har dezaten, eskubide nazionalak aldarrikatzekoan zein arazoari irtenbidea ematekoan.
|
|
|
Oso erraza litzateke, esate baterako, udaletxeek nork bere Barne Ministerioari erroldari buruzko datuak ez ematea; helduen euskalduntzea doan eta malgua izatea, eta, era berean, ghettoak zentroetan eta A ereduan osatzea oztopatzea; langileen esklabismoa eta esplotazioa salatuko duen politika abian jartzea... Eta azkenik, politikaren mailan, sektore guztiek eta haien kolektiboetakoek, eta, jakina, immigranteek politikaren esparruan parte har dezaten saiatuta;
|
esate
baterako, erabakiak hartzen eta kontsultak erantzuten, eztabaidetan, erakunde politikoetan, kulturaletan eta sindikatuetan parte har dezaten, baita prozesuaren baitan dauden plataformetan parte har dezaten, eskubide nazionalak aldarrikatzekoan zein arazoari irtenbidea ematekoan.
|
|
|
12 Besteak beste, liburu hau idatzi du: La etica de la autenticidad, Paidos, Bartzelona, 1995 Bai Taylor, bai Kymlicka egileek eragin handia izan dute;
|
esate
baterako, gai horiei buruz Quebecen izandako eztabaidetan.
|
|
|
13 Ikuspuntu hori da, nire ustez, estaturik gabeko nazioetan migrazioei eta kultura aniztasunari buruzko eztabaidari aurre egiteko erabilgarriena. Hori bai, adiera horretan ezkutuan dagoen" niaren" egiazkotasunaren ideia aldatuta, eta ikuspegi eraikitzaile batera egokituta;
|
esate
baterako, C. Geertz antropologoak, besteak beste, proposatzen duen bezala liburu honetan: La interpretacion de las culturas, Gedisa, Bartzelona, 1992.
|
|
|
Azkenik, immigrazioaren kudeaketan Kataluniak duen tradizioa ikusirik, jadanik hirugarren fasean dagoenean (erreferentziatzat Planak hartuta), ulertezina zaigu informazioa kudeatu, argudio eta jarraibideak sortu eta heziketa akademiko, tekniko eta profesionalaz arduratuko den zentrorik (Instituturik) oraindik ez edukitzea. Premiazkoa da,
|
esate
baterako, identitatearen aldagaiaren arabera biztanleriak immigrazioaz duen pertzepzioa kuantitatiboki neurtuko duten ikerketak egitea(" espainol baino gehiago katalan" edo" espainol bezain katalan" sentitzeak immigrazioarekiko jarreran nola eragiten duen jakiteko, adibidez), aldagai sozial eta ekonomiko klasikoez gain. Etorkinek Kataluniaz duten pertzepzioa aztertzea ere interesgarria litzateke, eta baita horien pertenentzia sentimendua zein den ere.
|
|
|
Etorkizuna itsaso zabalean, kostaldetik gertu, jarritako buia flotagarriez osatutako eremuetan dago eta horri buruz ekimen publikoak ez du deus esan. Pribatua, ordea, ari da;
|
esate
baterako, Iberdrola Santoñako kostaldearen parean buia flotagarrien eremu pilotu bat antolatzen ari da. Gogoan izan Nafarroan lehen parke eolikoak Gobernuak eraiki eta sustatu zituela.
|
|
|
Horrekin batera, blogaren alde batean beti jartzen dira lotura batzuk, eta hor ere informazio esanguratsua ematen da. Batzuetan, lotura horiek esaten dute blogariak non dituen bere argazkiak, Flickr en adibidez; non gordetzen dituen bere irakurgaiak, del.icio.us en
|
esate
baterako. Lotura horien bitartez, blogariak informazioa ematen ari dira zer irakurtzen duten eta zelako girotan mugitzen diren.
|
|
|
Horiek, bere esperientzia klinikoen bitartez, garunaren eta funtzionamendu mentalaren arteko loturaz jabetuz joango ziren. Erdi Aroan zehar, filosofia eskolastikoak alde batetik kardiozentrismo aristotelikoari eutsiko zion doktrinalki, eta bestetik arima razionalaren baitan atal desberdinak definitu zituen, oroimena, irudimena eta arrazoimena
|
esate
baterako, horiek garuneko hiru bentrikuluetan kokatuz. Bestalde, biziaren energia neuma kontzeptuarekin identifikatu zuten:
|
|
|
Desberdintasun nabariak daude:
|
esate
baterako, fago batek (hau da, bakterio baten birusak) bi orrialde besterik ez lituzke beteko bere sekuentziarekin. Bakterio batek, aldiz (kasu, Escherichia coli bakterioak, laborategian erabiltzen den bakterio tipikoetako batek), 200 orrialde inguruko liburua beteko luke.
|
|
|
Ogiaren legamia batek 500 orrialdeko liburu potoloagoa luke. Eta organismo multizelularretara joaten bagara (zizarea, landarea edo ozpineko eulia,
|
esate
baterako), dagoeneko hiru liburu dauzkagu. Baina, azkenik, konpara dezagun gizakiaren genomarekin:
|
|
|
Gehienak, egia esan, bakterioen sekuentziak dira. Baina egia da, baita ere, bakterioez gain badauzkagula dagoeneko protozooen genomak ere (malariaren protozooarena,
|
esate
baterako), edo baita Caenorhabditis elegans zizarearena, Drosophila melanogaster euliarena, arratoiarena, saguarena, hainbat landarerena eta, jakina, gizakiarena berarena ere. Oraindik ere, dozenaka espezie sekuentziatzen ari dira.
|
|
|
Puntu horretan, dena den, bereizketa bat egin behar dugu: gaixotasun batzuk gaixotasun genetiko klasikotzat jotzen dira(
|
esate
baterako, feniltzetonuria). Horietan, geneek dute zeresanik handiena, eta inguruneak eragin txikia du.
|
|
|
Hau da, gene batean mutazio jakin bat agertzen baldin bada, seguru asko pertsona horrek dagokion gaixotasuna pairatuko du. Beste muturrean, badaude beste gaixotasun batzuk (infekziosoak,
|
esate
baterako HIESa), zeinetan inguruneak baitauka zeresanik handiena eta geneek eragin txikia baitute, nahiz eta nolabaitekoa eduki.
|
|
|
Nukleotido horiek milioika aldiz daude errepikaturik genoman. Giza genoman,
|
esate
baterako, 3.000 milioi nukleotido daude. Espezie bateko genomaren A, G, C eta Tren ordena jakin bat mantentzea oso garrantzitsua da, ordena horrek definitzen baitu bizidun guztien aniztasuna.
|
|
|
Jendea albo batera uzten ari da lege zaharreko bideak bikotekideak bilatzeko —eliza, erakundeak edo zelestinak—, eta beste batzuk ari da erabiltzen, hala nola lantokia eta Internet. Azken horrek leku asko ditu horretarako,
|
esate
baterako Match.com eta eHarmony, baina baita gune bereziagoak ere, DateAGolfer kasu, non golf jokalariak bila daitezkeen, Animal Atraction, animaliak maite dituztenentzat edo Positive Singles, non elkartzen baitira ezkongabe seropositiboak.
|
|
|
Gainera, leku batean ikasketa batzuk unibertsitate sisteman daude, eta alboko herrialdean ikasketa berak unibertsitate sistematik kanpo: hori gertatzen da ikasketa tekniko batzuekin eta musikarekin,
|
esate
baterako. Hor ez zegoen inolako batasunik1 Ondorioz, ikasleek zailtasun handiak zituzten unibertsitate batetik bestera pasatzeko, egindako ikasketak beste herrialde batean ontzat emateko, profesio batzuetan jarduteko, eta abar.
|
|
|
3 Adibidez, deskarga elektrikoa stimuli ezkorra da; drogen mendekotasunaren neurria arratoiengan aztertzeko erabiltzen dira
|
esate
baterako, arratoiak berez deskarga horiek gustukoak izango balitu ez lukete balio izango mendekotasuna neurtzeko. Emozioekin berdina gertatzen da; normalena emozio ezkorrak ukatzea da, gaixotasun psikologikorik ez badugu behintzat, edo eliteek emozio horiek arau bihurtu ez badituzte.
|
|
|
krisia gora eta krisia behera. Zorioneko krisia, hori bai, oso pedagogikoa ari da izaten; argi utzi du,
|
esate
baterako, gure sentiberatasuna oso arbitrarioa dela: zerbaitek zuzenean eragiten digunean, orduan bai, aztoratu egiten gara; haatik, aldamenean triskantzarik handiena gertatuta ere, nekez mugituko gara.
|