|
2017
|
|
|
Eta hauxe okurritu zitzaion: " beste estatua bat egin dezakezu,
|
esate
baterako, nirea". " Edo nirea" esaten zuten aldi berean gainerako kontseilu kideek.
|
|
|
Aberatsak dira ur landaretan: manglea,
|
esate
baterako eta, hedaduraren nahiz uren sakontasunaren arabera, ontziz ibiltzeko modukoak izatera irits daitezke. Hala, Guayaquil inguratzen duena, adibidez.
|
|
|
Pertsona gorrotatutzat: emaztea lapurtzen digunaren parekotzat,
|
esate
baterako.
|
|
|
Eta, hirugarrenik, gure profilean argitaratuko dugu, gure jarraitzaileek ikus dezaten. Gainera, momentuan bertan argazkia beste sare sozial batzuetan partekatzeko aukera ematen du Instagramek; Facebooken eta Twitterren,
|
esate
baterako.
|
|
|
Sare sozialekin harreman estua badu ere, Hootsuite ez da sare sozial bat, hainbat sare sozial aldi berean gestionatzeko erreminta baizik. Beraz,
|
esate
baterako, Facebookeko eta Twitterreko erabiltzailea bazara, bi kontuetan batera argitaratu ahal izango duzu.
|
|
|
Neurri hori betetzen den ala ez jakitea erraza da, edo badago korsikerazko katea edo ez dago. Beste kontu bat litzateke ordea, kate oso bat eskatzeaz gain, gainerako kateetan korsikera entzun dadin hizkuntza irizpideak jartzea,
|
esate
baterako korsikera hiztunei hizkuntza horretan egiten uztea nahiz eta katea frantsesez izan. Norena da hizkuntza gutxiagotua telebista kateetan egotearen ardura?
|
|
|
Ez dut kazetarien lana kritikatu nahi; izango ziren berri inportanteagoak. Athletic eta Manchesterren arteko partidarako sarrerak erosteko ilara luzea egon zela,
|
esate
baterako. Hori da, antza, hiru milioi euskal herritarrak gehien arduratzen dituena.
|
|
|
Erreza omen da. Iritzi artikuluak,
|
esate
baterako, edonork idatz ditzake. Hori da esaten didatena, zenbait ezagunek pentsatzen dutena, gizarte erdiak uste duena:
|
|
|
Hain ziren onak, e, Mikel, ze
|
esate
baterako, poemak errezitatzen zituten, hitz guztiak letra berdinarekin hasita. Eta hori erakusteko, segidan, Mikelek, trobadore baskoiak, Orreagako gatazkaren erromantzea errezitatuko du, hitz guztiak a-rekin hasita.
|
|
|
Hau da, nanoekin alderatu zituen. Goddetek, baina, ez zuen esan,
|
esate
baterako, Pirinioetan, Super Bagneresera bidean, haize bortitzak geldiarazi zuela txirrindularien joa, aurrera egiteko nahikoa lan izan baitzuten. Roger Bastide kazetariak, bere aldetik, honakoa idatzi zuen Tour hartaz:
|
|
|
Senar emazteak bakarrik ez. Jacquesen manager bilakatu zen Janine, nolabait esateko; lasterketa askotara joaten zen, eta
|
esate
baterako, Tour osteko kriteriumetako diru sariak berak jasotzen zituen. Eta denboraldi hasieran" erbi" lanak egiten zituen:
|
|
|
Baso batek inguratuta zegoen etxea. Nolanahi ere, Anquetilek ziklismoa ez zuen guztiz baztertu eta
|
esate
baterako, Tourrean esatari aritu zen. Horrez gainera, Paris Niza eta Midi Libre lasterketetan ardura postuak izan zituen eta Frantziako taldeko zuzendari lanak egin zituen zenbait urtetan Munduko Txapelketetan.
|
|
|
Zerrendaturik dauzkat bizitzan zehar galdu ditudan aukerak, askotarikoak eta ugariak izan direnak. Hor daude,
|
esate
baterako, txikitatik bizigarri zitzaizkidan arren, halako baten ahaztu nituen ametsak. Orduko indarra betirako galdu dudala sentitzen dudanean, zerrenda ateratzen dut, bata bestearen atzean idatzita ikusi ditudanean konturatzen naizelako bizitzako hutsen katalogo horretan datzala, gorpu bizi, lortu ditudan arrakasta txikien lehengaia.
|
|
2018
|
|
|
iraunkorrak eta ez iraunkorrak. Iraunkorrak unean uneko etxekoen gozamenerako ziren(
|
esate
baterako, abereak) eta ez iraunkorrak, berriz, belaunez belaun transmititu beharrekoak. Beraz, ezin ziren saldu (gaizki ikusia zegoen saltzea).
|
|
|
Euskal Herriko hainbat eta hainbat kanta tradizional berreskuratu eta guztion ondare musikalaren parte egin zituen:
|
esate
baterako, Haika mutil, Bereterretxen kanthoria edo Iturengo arotza.
|
|
|
Pragmatismoak eta kultura ekintzaileak protagonismoa izan badute ere, jarrera hauen azpian euskal hiztunak (eta hiztun ez zirenak) hizkuntzarekin izandako lotura identitarioa topatu daiteke, bihotza eta emozioak erdigunea betez. Beste gauza bat da horiek publikoki agertu diren ala ez, edo, horien kudeaketa hiztun zehatz batzuen eskuetan geratu diren (emakumeen eskuetan
|
esate
baterako, euskararen transmisore gisa).
|
|
|
Lehenengoz aipatutako kultura emozionala kultur eta hezkuntza arloarekin lotuta zegoen bitartean, bigarren fasean garatzen ari zen terminologia edo diskurtso berria politika eta instituzioekin identifikatu daiteke (euskara zerbitzuekin
|
esate
baterako). Neutroa izan nahian arrazoiari (planak, adierazleak, portzentaiak...) eman zitzaion protagonismoa.
|
|
|
Argi dago urte hauetan lan munduari begira jartzeko oinarriak jarri direla, gurasoek euskara aukeratu dutelako euren seme alabentzako. Horrek presioa suposa dezake, baina agerian da lan munduan ez dela inongo aldaketarik egin hizkuntz aldaketa gauzatu ahal izateko(
|
esate
baterako hezkuntzak bere momentuan egin zuen moduan), kontrakoa aldiz. Emakumeen kasuarekin alderatu daiteke egoera:
|
|
|
Martinez de Lunak beste ikerlari hainbatek egin duen modura (Paula Kasaresek edo Jone Miren Hernandezek,
|
esate
baterako) hizkuntzaren transmisioan baino gehiago sozializazioan jarri du azentua. Bere artikuluan planteatzen duen hipotesia honakoa da:
|
|
|
familia, haurtzaindegia eta eskolan burutzen da); bigarren sozializazioa familiaz aparte burutzen dena, eta hezkuntza sisteman, lagun artean eta komunikabideen bitartez bereziki (nerabezaroan). Hirugarren sozializazioa transkulturazioan datza, alegia" pertsona sortua eta hezia den gizartearen oso bestelako gizarte edo erreferentzia sistemetan murgiltzean datza (etorkinek,
|
esate
baterako)" (Martinez de Luna 2013, 123). Eta jarraitzen du:
|
|
|
Ez dira gutxi, gainera, lan giroko euskararen erabileran eragina duten aldagaiak aztertzen dituzten ikerketak (EraLAn proiektuak,
|
esate
baterako, identifikatzen ditu besteak beste, klima psikologikoa, motibazioa, konpromisoa, hizkuntza gaitasuna, ohiturak edo lidergoa). Ez da ahaztu behar, ezta ere, euskara planak diseinatzen eta aplikatzen hasi zirenetik pasa direla jada 10 urtetik gora, eta esparru horretan ere, irakaspenak baliatu beharrean gaudela.
|
|
|
Eraginkorragoa dirudi, ordea, helburu zehatz eta lorgarriak planteatzea, eremu eta ezaugarri soziolinguistikoaren arabera banatuta eta gutxieneko konpromiso eta betebeharrak ezarrita. Zerk oztopatzen du (gai errazenak planteatuz),
|
esate
baterako, produktuetan euskararen presentzia ziurtatzea, enpresetako paisaian eta oinarrizko komunikaziotan euskararen presentzia ziurtatzea. Baliabide ekonomiko oso jasangarriak dirudite, baldin eta proiektu konpartitu batean kolokatzen badira eragile guztiak.
|
|
|
Kalean, adibidez (paisaia linguistikoan, jendearen artean, dendetan, tabernetan,...), ia desagertu zaigu Euskara; artikuluan esaten den moduan: " Bilbo dugu,
|
esate
baterako, kopuruari dagokionez, munduan euskaldun gehien bizi den hiria (78.727 euskaldun), baina euskararen kale erabilera %3, 2koa da, atzerriko beste hizkuntzen kale erabilera, aldiz, euskararena baino handiagoa da Bilboko kaleetan %3, 7", datu kezkagarria dena nire ustez. Saizarbitoria idazleak dion bezala,"...
|
|
|
Bestela esanda, ea nahi dugun euskaldunak hiztun herria bigarren mailako gizarte jarduera batzuetarako bildutako erkidegoa izatea, adibidez, Euskararen Eguna eta zenbait kultur ekitaldi erdi erritualizatu batzuetarako. Nire iritziz, euskarak bigarren edo hirugarren hizkuntza gisa ez du etorkizunik, ezin baita herri edo erkidego izan, ez behintzat horren gaineko lotura sendoagorik ez badago,
|
esate
baterako, erlijiozkoa (juduak), kulturazkoa (ijitoak) eta horien eratorriak eta nahasketak. Denok ezin gaitezke hiztun herri baten periferiko, norbaitek izan du guneko kide.
|
|
|
Komunikazio molde berrietara egokitzeko ahalegina hizkuntzek ez ezik, garaian garaiko gizarte horietako gizon emakumeek ere egin behar izan dute. Gutemberg jaunak inprenta asmatu zuenean,
|
esate
baterako, asmakuntza berrira egokitu ahal izateko, hizkuntzek estandarizatu eta idatzizkora moldatu behar izan zuten. Era berean, gizarte hartako gizon emakumeei ere irakurtzen eta idazten ikasteko, alfabetatzeko, ahalegina eskatu zien komunikazio molde berriak.
|
|
|
Donostian euskaldunen %41, 9 dira euskaldun berriak (5). Bilbo dugu,
|
esate
baterako, kopuruari dagokionez, munduan euskaldun gehien bizi den hiria (78.727 euskaldun) (6), baina euskararen kale erabilera %3, 2koa da, atzerriko beste hizkuntzen kale erabilera, aldiz, euskararena baino handiagoa da Bilboko kaleetan: %3, 7 (7).
|
|
|
Ni,
|
esate
baterako, hiriko mutikoa nintzen, kalekumea; mendia leku esploratu gabe bat zen niretzat. Hiriez, ordea, inoiz ez nuen ametsik egiten; sekula ez zitzaidan etxerik agertu ametsetan.
|
|
|
Baina unibertsitatean eboluzioa eta psikologia ezagutu nituen eta ohiz kanpoko zenbait adimen egoeraren eta esperientziaren esplikazioa ikasi nuen. Airetan behera erortzearen ametsa,
|
esate
baterako, ametsetako esperientziarik ohikoena, ia gizaki guztiok ezagutzen dugu, geuk izanda.
|
|
|
Zeren eta bada halako jarraitasun hari bat amets horiek guztiak kateatzen dituena. Horra,
|
esate
baterako, Belarri Makurrekin nuen adiskidetasuna. Edo Begi Gorirekiko aiherkundea, Zaluren maitasuna.
|
|
|
Gertaeren logikaz ere balia naiteke gertaerak zehazteko. Dudarik ez dago,
|
esate
baterako, ama eta biok zuhaitzetara igotzera behartu gintuztela basurdeek eta Belarri Makur, nire haurtzaroko adiskide mina dei nezakeena, ezagutu baino lehen ihes egin genuela eta erori ginela. Eta horixe bezain segurua da, orobat, bi garai horien artean alde egin nuela amarengandik.
|
|
|
Hainbat zaletasun ditut,
|
esate
baterako, irakurketa, zinema, kirola, paseatzea, natura...
|
|
|
Horrela arrazoinatzea inozokeria da. Hitzen esanahia behin finkatuz geroz ez da gehiago arbitrarioa, haren irudiak denotazio nagusia ekartzen du gogora, zentzu zabalagoan erabilia bada ere; are gehiago erreferente zehatz eta azkar bat izan duen hitzaren kasuan,' gizon' aren kasuan
|
esate
baterako, generoduna ez ezik sexuduna ere dena.
|
|
|
Arazoa ez da gurea bakarrik, eta gure auzo batzuk jadanik lotu zaizkio gaiari, Frantzian
|
esate
baterako, nahiz ondorioak oraino ez diren ageri. Le Monde Diplomatique k 1999ko udaberrian argitaratu Manière de voir ale bereziko Agnès Callamard en artikulua ekarriko dut harira," Le sexisme à fleur de mots".
|
|
|
Biluztasuna kontsumorako erakargarri bihurtu dute, baina matxinada ekintza ere bada, boterearen kontra erabiltzen bada. Protesta politiko, ekonomiko edo ekologistetan,
|
esate
baterako. Moda denda baten aurrean larru gorritan geratzea morrontza edo errebolta izan daiteke, betiere zertarako biluzten garen:
|
|
|
Euskarak, aldiz, berbadun berrien artean batik bat eta eremu erdaldunetan bereziki, identitatearen funtzioa bakarrik betetzen du," gutartasunaren" funtzioa, tribuko kide sentiarazteko funtzioa; eta, eguneroko gizarte bizitzan, berriz, euskararen erabilera oso apala da. Hirigune batzuetan,
|
esate
baterako, haizeak orraztu eta zelaitu duen basamortuko hondar xehea bezain zapala da euskararen erabilera: Euskararen Herriko Hegoaldeko lau hiriburuetatik hirutan Gasteizen, Bilbon eta Iruñean euskara eta gaztelania ez diren beste hizkuntzak euskara baino gehiago erabiltzen dira kalean.
|
|
2019
|
|
|
Etxepareren manifestu literario batekin euskarari aginduz jalgitzeko eta jalgitzeko plazara jaio zen euskal literatura. Ordutik izan da han hemen manifestutzat har daitekeen hainbat testu,
|
esate
baterako, Manuel Larramendiren Karta ederra Sebastian Mendibururi idatzia eta manifestu baten traza duena euskararen hainbat gaitz ezjakintasuna, nork bere txokoko euskarari eustea, erdaren eragina eta beste seinalatuz.
|
|
|
Izenek maparen puntu zehatz batera garamatzate, denbora zehatz batera eta tentuz ibili beharra dago aukeratzeko garaian. Jakina da,
|
esate
baterako, Espainiako gerra zibiletik ihesi Errusiara joan ziren haur euskaldunen artean ez zegoela Nahia edota June izeneko neskatorik. Eta jakina da, halaber, nekez aurkituko dugula Teofilo edo Apolonia bezalako izenik gure seme alaben ikastolako lagunen artean.
|
|
|
Ofizinista izateaz gain poeta da, batere poserik gabeko poesiadun poeta. Patxik imajinatzen duen umearen kontrakarreko ihesak beste denbora eta dimentsio batetara eramango zaitu ezinbestean, gazte eta berde izateari laga genion 1992ko abuztuaren 11 ra
|
esate
baterako, edo Turuñuelo (mon amour) delako herrira. Patxiren poemek ez zaituzte axolagabe lagako.
|
|
|
Gauza bera egin genezake Bretainian hiruburuarekin4, beraien nortasunaren eta nazionalismoaren banderatzat harturik baitaukate. Esbastikaren bitasunak antzekotasun handiak ditu munduko hamaika bazterretan,
|
esate
baterako, ekialdetarren oinarrizko printzipioen ikur magikoa den ying yang delakoarekin, edo aurkako bi aurpegi zituen Jano jainko erromatarrarekin... edota euskaldunon sinesmenetan agertzen zaizkigun aurkakoak diren jainko jainkosen bikote ugari eta esanguratsuekin: Mari eta Maddu, Atarrabi eta Mikelats, Eki eta Ilazki, Amalur eta Itsaso, Ostots eta Sugaar...
|
|
|
Zoritxarrez aunitz galdu badira ere, baditugu oraindik herrietan egin izan diren hainbat aldaeraren zati batzuk. Polita da,
|
esate
baterako, Imotz udalerriko Oskotz kontzejuan Fermina Lizasori jaso zitzaion sarrerako bertsoa:
|
|
|
703 Sektarismo kristau gandutsuak erromatarren zibilizazioaren goreneko hiru osagaietako bi, ingeniaritza, hitzaren zentzu zabalean (gizartekoa eta industriala), eta zuzenbidea banpirizatu egin zituen, eta inperio bera ere azkenean suntsitzea lortu zuen hirugarrena erabat erauziz, estatu hura eraikitzea eta zabaltzea ahalbideratu zuen aurrekorik gabeko tolerantzia erlijioso eta kulturala. Egia da baita ere zibilizazio haren hutsune eta bizio nagusiak gainditzen lagundu zuela,
|
esate
baterako jokoen eta ikuskizunen izaera odoltsua, esklabotasun edota genero eta gizarte klaseen arteko ezberdintasun gorria, baina horrek eta latinaren finkatze eta salbatzearen aldeko egindako ekarpenak ordain txikia dirudite hondatutako osoaren alboan, eta Gizateria mila urteko superstizio eta sektarismopeko iluntasun batean sartu izanaren alboan are gutxiago.
|
|
|
Hondarribian, Pasai Donibanen, Lezon, Errenterian, Lezon, Herreran eta Donostian finkatu ziren, gehien bat. Hiri horietan Baionako gaskoierak indar handia hartu zuen, eta Hondarribiko eta Donostiako hirietan,
|
esate
baterako, mintzaira nagusia izatera ere iritsi omen zen, herri horietako toponimo ugarik, gaur egun oraindik ere, ederki oroitarazten diguten bezala.
|
|
|
Orduan,
|
esate
baterako, gizakia desagertutakoan erradioaktibitate handia geratuko balitz, badaude bakterio batzuk horrekin ondo bizi direnak, eta agian hortik joango litzateke eboluzioa. Isotopo erradioaktiboak, dena den, denborarekin egonkortu egingo lirateke, eta orduan, egoera beste bat izango litzateke, eta, bitartean, bizidunak egokitzen joango lirateke egoera horretara.
|
|
|
Ba, begira,
|
esate
baterako! haserretzen zen bera, begiak biribil biribil jarrita begiratuz.
|
|
|
Oso ongi bereizten zituen erakundeak eta haietako kideak. Bere langilea judua, masoia eta antifaxista zen,
|
esate
baterako. Horrek ez zuen eragozten, ordea, Vendressek, bere langileak hiru akats haiek izanda ere, hura oso estimutan edukitzeko.
|
|
2020
|
|
|
" Larramendiren belaunaldiak hamalau idazle biltzen ditu". Beste batzuetan" eskola" hitza aukeratzen da idatz-tankerak bereizteko eta taxutzeko (Sarako Eskola...,
|
esate
baterako).
|
|
|
Palestinarrek,
|
esate
baterako, iraultzaile bilakatu behar izan dute ezinbestean, edo kurduek... baina horrek ez du Historiarekin zerikusirik, bizitzaren bilakaerarekin baizik.
|
|
|
Jakina denez, Luriak eta Vygotskyk pentsamenduaren garapena baldintza sozio historikoen pean kokatu ohi zuten. Garapen psikologia klasikoaren arabera, Piageten teoriaren arabera
|
esate
baterako, ezagutza subjektuaren eta objektuaren arteko elkarren eraginez eraikiz doan bitartean, sobietar psikologiak tartekatzen ditu harreman hartan bertako gizartearen zein kulturen aurrebaldintzak, eta funtsean hizkuntzaren erabilera. Hau da, alfabetatze edota hizkuntz normalizazioari buruzko bertako egoera medio hurbilduko dira ezagutzazko prozeduren bilakaera hartara.
|
|
|
Berak erakutsitakoa, ordea, baliagarri suertatu zitzaien,
|
esate
baterako, Samuel Becketti edo Gilles Deleuzeri, zaletasunak zein zailtasunak idazlearen nahiz gogoetagilearen eraikuntzan oinarriak dituen azaldu ahal izateko.
|
|
|
1996an, ale bikoitz monografikoa eta azterketa sakonean oinarritua eskaini zion gaiari Jakin ek. Orduko ale hartan,
|
esate
baterako, honela zioen Imanol Murua kazetariak:
|
|
|
...rokatzea, pixkanaka periferiatik erdigunerantz eginez joateko, baina kontutxo bat gelditzen da hor ezkutuan, batere kontutxoa ez dena, baizik eta giltzarri eta ardatz, eta da pentsiodunak beti egongo direla, LGBT kolektibokoak eta emakumeak eta migratzaileak ere bai, mundu globalizatu honetan, baina gerta litekeela, asko baino lehen, euskaraz normal samar bizi garenak gero eta gutxiago izatea eta,
|
esate
baterako, Eskozian gaelikoz bizi direnak bezain urriak izatera iristea, non eta ez zaion euskararen eta euskaldunon aurrerapenari beste norabide bat eta bultzada politikoa ematen.
|
|
|
Jende askok denboralditxo bat egiten dute Erriberako edozein herritan beraien hezurren mesederako. Badira, noski, urrunago joaten direnak, Benidorm aldera,
|
esate
baterako, baina, hala eta guztiz ere, Erribera izaten da kostaldeko euskaldunon artean opor gunerik preziatuenetakoa. Horietako aunitzek etxetxoren bat izaten dute bertan, bigarren bizitoki gisa, eta hor ematen dute urtero udako oporraldia.
|
|
|
Kostalde guztia turistez beteta dago, eta horietako asko euskaldunak dira. Benidorm-eko hondartza,
|
esate
baterako, euskaldunez lepo dago. Entzun diezaiogun pantailan dugun gizonari.
|
|
|
Ugari dira, hain zuzen, bide askotatik iritsi eta azken Erdi Aroko garaietan zabalduta zeuden antzinako Greziako, arabiar literaturako eta are ekialde urrunagoetako autoreen aztarrenak: iturrien artean aipatzekoak dira,
|
esate
baterako, Barlaam eta Josafaten bizitzako zenbait istorio, obra hori bera Budaren jataka en bizantziar moldaera bat delarik. Esoporen fabuletatik hartuak dira, bestalde, 1180an argitara eman zen eta Dekameronean eragina duen Roman de Renart (euskarara Joan M. Arzallusek itzulia:
|
|
|
Baina abenturarik ez dugu ezagutzen, liburuetan irakurriak izan ezik. Orain,
|
esate
baterako, egiazko abenturaren bat sortuko balitzaigu, ez genuke zer egin jakingo. Zer deritzozu?
|
|
|
Goazen hor nunbait alkarrekn afaltzera. Goazen" Wagner" enera, Grand Place' n
|
esate
baterako. Ez zera gogoratzen?
|
|
|
Emakumeak berak maite zituen Luc' ek, dudarik gabe, jostailluak haurrek maite dituzten bezelatsu. Ez zuen iñoiz pentsatzen,
|
esate
baterako, emakume bat beregatik benetan zorigaiztoko izan zitekeanik. Maitasun samiñak olerkarien belaskeria hutsak iruditzen zitzaizkion, maitasunean haragiaren atsegiñaz kanpo ezertxo ere somatuko ez balu bezela.
|
|
|
Ongi da. " Taverne du Parc" eko izkiñan,
|
esate
baterako. Ba dakizu nun dan, nere etxearen ondoan, Pâquerettes kaleko muturrean.
|
|
|
Ez, ez da arrazakoikeria argitu nahi zuen Vander Linden' en emazte pertxentak. Baiñan, espaiñarrak,
|
esate
baterako, zikiñak dira, oso zikiñak. Ez da beren errua, baiña geurea ere ez.
|
|
|
Gutun mordo bat,
|
esate
baterako, De Pottet jaunak besteri idatzia: maitale bati bidalia, gonbarazio batera.
|
|
|
Tamala da,
|
esate
baterako, gutun horren kopiarik edo fotorik guk ez izatea, eta ezin hortaz deus aurkeztutzea.
|
|
|
Etxerakoan,
|
esate
baterako: goiztxo joatea hobe; eta gizonen batek noizpait laguntzen badizu, eta hau normala da zure kasuan, edertasuna ez baitzaizu falta...
|
|
|
Hauxe duk, hain zuzen, Ebanjelioan kupidarik gabe kitzikatzen dan farisaukeria, modu hauetan letra nagusitu baitzaio izpirituari. Laister asetu ninduan hartaz, hitz batez; eta gudu bizia nahi nuela esan nioan Apezpikuari: mia batera langille gisa joan nahi nuela,
|
esate
baterako. Hori dala ta, eta ni osoki bimintzoduna izaki, Walonia' ra bidali ninduten, Lieja aldera.
|
|
|
Antwerpe' n ba zegoen kristau usaiña, kristau kiratsa bederen, farisaukeria hartan kristau fede arrastorik ez bazegoen ere. Gauerdiko mezatara joan ohi zan jende elizkoi hura,
|
esate
baterako, janariak eta edariak zerrepeldurik; eta mezaren ondoren, jateari eta edateari jarraitzen zioten. Hizketa gai bakarra diru kontuak ziran:
|
|
|
" Bellergal" mordo bat hartu, eta luzaz lo egiteko asmoa bururatu zitzaion; 26 a arte,
|
esate
baterako, kolpe batez; baiñan ez zan ausartu. Hiltzeko bildurrak ote?
|
|
|
beharbada lozorro sakonean eror, edo beste edozein harrigarritan, edozergatik saizulo ixil hartan bere burua nabarmen; eta Luc konturatzeaz, Luc' ek hortara Elsa' ren etsipenaren etsia jakiteaz, egia Luc' en begietan agertzeaz. Zurrunga bitxiak kanpotik entzutea aski litzake,
|
esate
baterako, ateaz bestaldera orro harrigarriren bat, antsia bat Elsa' ren arnasa larrian, edozer. Eta hori gertatzera, Luc gelara indarka sar, salbatzaille gisa, bizia bera Luc' i zor izan azkenean!
|
|
|
Zura eta harria maisukiro lantzen dituzte eta bertan euren mezu esoterikoak ezartzen. Horixe da,
|
esate
baterako, aurrean daukazuen gurutze honetan zizelkatu dutena: gizateriaren lau aroak eta denboren hasiera eta amaiera.
|
|
|
Gizakiaren egituran ez da horrelakorik: zenbat eta hutsago gizakiaren burua,
|
esate
baterako, orduan eta gogo gutxiago hura betetzeko, eta horixe da arau orokorraren salbuespen bakarra. Hori dena eguna bezain argi ikusten dut orain; neure adimenaren eta esperientziaren bidez atera dut hori dena, izadiaren sakoneko erraietan, haren erretortan nagoelako eta haren pultsua entzuten dudalako, nolabait esateko.
|
|
2021
|
|
|
Badirudi aspaldian isilik zeudenak esnatzen ari direla, abertzale sutsuek esaten zuten guztiari men egiten ziotenak apur apurka, banaka agian, lehenengo ezetzak esaten hasi direla. Horra hor,
|
esate
baterako, eskaini nahi didaten gorazarrea, orain dela urte gutxi batzuk guztiz pentsaezina, niri, Luzaroko gizonik aberatsenaren, herriko langile xumeak hondatu eta abertzale zintzoak zapaldu nahi zituen faxistatzarraren alabari. Bagenekien, hortaz, horrela adierazi egin zigutelako gure auzokideek, ez genuela inolako eskubiderik Luzaro herriari ezer eskatzeko, ez zergatirik, eta are gutxiago doluminik.
|
|
|
Duela gutxi arte,
|
esate
baterako, kaleko afixa handi batekin egiten nuen estropezu, ia goizero. Hendaiako bide bazterrik estrategikoenean zegoen jarrita.
|
|
|
Agerikoa denez, emaitza politiko ezin hobeak dakarzkio erlijio berriak franko menderatzaileari, nahiz eta horretarako," zergak" ordaintze aldera edo, koipekeriatan ere aritu duen inoizka menderatuarekin. Honela mintzo zaio,
|
esate
baterako, Adalbaldo Arnoldori:
|
|
|
Berehala ikusiko da, halere, nola den fede berrirantz bideratua(" zeure gogoa da nirea" aitortzen dion neskatoak gotzainari [36 or.]), kontrastez eta kontraesanez beterik utziko baitu elizgizon frankoak" gure" lehen santu honen nortasuna, neskak sarri ohi duen aitorpenaren sakramentuaz baliaturik (ik. 35 or.). Egia da,
|
esate
baterako, elizkoia bederen badela neskatoa (gertakariak, esaterako," larunbat goizean, eu [Riktrudis] elizan intzan bitartean" sortu ziren [28 or.]), eta agian kristaua ere bai, amari ez baitio gezurrik esaten(" egia esango deutsut, beti legez" [32 or.]) eta mezu kristauak zabaltzen baititu han hemenka(" gizonak anaiak izanik" [30 or.], etab.), baina egia ere da alab... Egia ere da, bestalde, ohi baino ausartago irudikatu nahi izan zuela Agirrek xede kristau, haiek lortzeko unean, amak ziotson bezala, gizonenak ziren gauzetan sartu baitzen (32 or.), emakume euskaldunek inoiz egin gabekoetan hain zuzen (33 or.), kontzientziari kasurik egin gabe(" orrek erakutsi bear euanan etzala ona ik darabilnan asmoa" [32 or.]), eta amari ezer esan gabe gainera.
|
|
|
Hortik, gero, fede kontutan inoiz ez agertzea erru aztarnarik, errudunak beti baitira" besteak", sinesgabeak, baita fede berri hori estrategia kolonialistekin nahasturik doanean ere. Errukiorki eta frankoak auñemenditarren zapaltzaile direla ahantzirik lasaitzen du,
|
esate
baterako, Adalbadok emaztea honek" neuretarrak zeuri ez ondo begiratuteak min emoten deust" esaten dioenan: " Eta zer egingo deutsazu?
|
|
|
Errusiar herri handiaren bihotz bakunetik ateratako beste hura" Gizonak egiten du tiro, baina Jainkoak eramaten bala" deboziozko basakeria bat da, eta kontraesan bortitza du Jainkoa errukitsu baten ideia onartuarekin. Pobreen, errugabeen eta behartsuen babeslearen nahiko eginkizun kontraesankorra izango bailitzateke, izan ere, bala aita baten bihotzera eramatea,
|
esate
baterako.
|
|
2022
|
|
|
Asteroko hitzorduetan, anitz ikasi zuen neskatxak andre jakintsuarengandik. Markesa uharteak Alvaro de Mendaña espainiarrak deskubritu zituela,
|
esate
baterako.
|
|
|
hego aldetik ihesi zetozen beltzak beren etxeetan jaso zitiztean, abegi on egin eta babestuz, eta Kanadaranzko bidean lagunduz. Edo kartzelan egon zituan, immoral iritzitako zergak ez ordaintzeagatik,
|
esate
baterako.
|
|
|
Geroztik ikusi du gauza bera egiten dutela beste leku batzuetan ere: Panama Hirian, Medellinen, Quiton eta bai Limako auzo batzuetan ere,
|
esate
baterako.
|
|
|
. eus domeinuarekin dagoen arazoa konpontzea denbora kontua duk: domeinua berri samarra denez, aplikazio batzuek ez ditek ezagutzen, eta ez ditiztek onartzen, oraingoz,. eus domeinuko posta helbideak,
|
esate
baterako. Bazekiat. eus en kudeatzaileak jakinaren gainean daudela, eta, esan bezala, denbora kontua izango duk konpontzea; azken batean,. eus Interneteko domeinu ofiziala duk.
|
|
|
Genero kontzientzia indartsu baten jabe egin zen, eta nekaezin jardun zuen emakumeen eskubideen alde. Berak esanak dira,
|
esate
baterako: " Emakumeek jasotzen dutena ez da heziketa, ezpada bezatzea, helburua direlarik obedientzia, pasibotasuna eta mendetasuna", edo" Emakume guztiek sortzen dituzte ideiak, baina guztiek ez dituzte sortzen seme alabak.
|
|
|
Genero kontzientzia indartsu baten jabe egin zen, eta nekaezin jardun zuen emakumeen eskubideen alde. Berak esanak dira,
|
esate
baterako: " Emakumeek jasotzen dutena ez da heziketa, ezpada bezatzea, helburua direlarik obedientzia, pasibotasuna eta mendetasuna", edo" Emakume guztiek sortzen dituzte ideiak, baina guztiek ez dituzte sortzen seme alabak.
|
|
|
Nire neska lagun ohiak,
|
esate
baterako, iPad eko bilatzaileko menuan iltzatuta zeukan lasterbidea: igande alferretan, ohetik atera gabe, eta egunkariak irakurri eta gero, edo bitartean, edo aurretik, begiratu bat ematen zion, denbora pasan gaiaren pro bat zen, eta idealista.com ez ezik, fotocasa.es ere begiratzen zuen erregularki.
|
|
|
Estimatzen al da gazta fintzen dutenen lana, zurea
|
esate
baterako?
|
|
|
Naomi Shemer ek pena eta pesadunbrea zituen barrenean gordeak, urte askoan, eta azkenean aitortu egin nahi izan zuen. Paco Ibañezi entzuna ziola,
|
esate
baterako. Paco Ibañezek esana du ez dela plagioa, Pello Joxeperen abestian inspiratu zela Shemer, Urrezko Jerusalem sortzeko.
|
|
|
Baina azkenean badirudi benetako oposiziorik gabe gertatu zela, dimisioarekin ezarri zela. Izugarri bidegabea da nire alaben belaunaldiak ezin izatea nik haien adinean egin nuena,
|
esate
baterako, atzerrian denbora batez bizi eta lan egitea. Hilabeteak daramatzate bisaren zain eta ez da iristen, lortutako lanpostuak desagertu egin dira.
|
|
|
Ibilbide konbergente horiek bateratu egiten dira jendeen gogoan, modu eta aldi berean sinesten baita zubiak egiten dituen deabruan zein Salbatoreko Saindian, bata jatorri kristauko pertsonaia delarik, bestea paganokoa (Arana 2008). Hortaz, zaila da erabakitzea izaki mitiko batzuek elizen eraikitzaileek
|
esate
baterako zein erligiotatik daukaten kutsu gehiago.
|
|
|
Manexek, konparaziora, ordura arte normaltasun osoz ikusi eta onartu zituen ehiztarien, baserritarren eta arrantzaleen jokabide guztiak, txiki txikitandik horrela ikusi baitzuen bere inguruan, normal, ohiko eta zilegi. Inoiz ez zitzaion bururatu zalantzan jartzea etxean eta ingurumari osoan ikusi eta ikasi zituen gauzak,
|
esate
baterako, ehiza, arrantza eta antzeko jarduerak.
|
|
|
Orduan etxera bueltatu eta aitari lursail handixko bat erosi zion, etxetxo bat eraikitzeko. Bizitokia altxatu ondoren, beharrezkoa zen makineria guztia lortu eta lurrak lantzen hasi zen, baina, dena, ahal zuen heinean, behinik behin, modu biologikoan,
|
esate
baterako, artoa, garia eta oloa ereiten zituen, transgenikorik gabe hazi ekologikoak erabiliz, eta ongarri naturalekin. Ondoren, oilategi ekologiko bat jarri zuen:
|
|
|
Hori zela eta, Manex berehalaxe ohartu zen, etxeko hormen ondora hegazti asko hurbiltzen zirela babes eta jaki bila,
|
esate
baterako, zozoak, karnabak, kaskabeltzak, txantxangorriak, txepetxak, hormatxoriak, eta abar. Eta, jakina, Manex mutiko mugitu eta bizia izanik, berehalaxe bururatu zitzaion okerkeria bat egitea.
|
|
|
Dena dela, Manex zintzarrien hotsarekin baino askoz ere arduratuagoa zegoen Errege magoen etortzearekin berberarekin. Kezkatuta zegoela ere esan liteke, izan ere, kontu horren inguruan, ongi ulertzen ez zituen gauza asko ikusten eta sumatzen zituen,
|
esate
baterako, ezin zuen inola ere ulertu nola hiru Errege berberak egon ahal ziren hainbat hiriburu, hiri eta herritan aldi berean, nola banatu ahal zituzten beraiek bakarrik jostailu guztiak, gau bakar batean, ez etxe guztietan bakarrik, baizik eta eta baita baserri guztietan ere. Bere buruan ez zen sartzen holako konturik, nahiz eta irratiak eta telebistak hura esan; misterio handiegia zen berarentzat.
|
|
|
Ai, semetxo!, hik oraindik ez dakik ongi, baina, zorigaitzez, arrazoi asko eta asko egon ahal izan dituk, Nievesek egin duena egiteko,
|
esate
baterako: tratu txarrak, indarkeria matxista, depresioa, buruko gaixotasunen bat, gaitz sendaezinen bat, oinaze fisiko larria, arazo psikologikoak...!
|
|
|
Urtaro hartako sasoi hartan belarra ebakitzen zutenean, belar soroan gelditzen zen soilgune hartara hegazti asko joaten ziren janari bila, handiak eta txikiak, konparazio batera, zozoak, belenabarrak, buztanikarak, beleak eta abar, han xomorro asko aurkitzen baitzituzten jateko,
|
esate
baterako, harrak, zizareak, bareak, intsektuak, armiarmak eta abar.
|
|
|
Gogora dezagun, hantxe, aurre aurrean, etxeko simaur piloa zeukala, eta, horren ondorioz, mota askotako hegazti ugari ibiltzen ziren maiz, janari bila, eta gertakari hura primerakoa zen Manexentzat, ehizan saiatu ahal izateko. Baina, bestela ere, baserritar txiki hura arrunt erraz entretenitzen zen han bakar bakarrik, batzuetan, bere pentsakizunean, eta beste batzuetan, ordea, euria egiten zuenean,
|
esate
baterako, ba, hark ateratako soinua entzuten, eta bat eta beste.
|
|
|
Trikuak oso animalia bitxiak dira,
|
esate
baterako, azpiko aldean hankak eta atzaparrak ezkutatuta dauzkate ile gogor eta latz samar batzuekin, isatsa eta belarri txikiak ere gorderik, eta era berean zango motzak. Muturra kono egiturakoa daukate; zorrotza.
|
|
|
Joan etorri haietan mota askotako habiak aurkitzen zituen gainera, konparazio batera, birigarro, karnaba, txepetx, hormatxori, zozo, galeper habiak eta abar. Baina, gure gaztetxoa ez zen horrekin konformatzen, ez, aurkitu eta ikusteaz gain oso gogoko izaten baitzuen topatutako habiaren jarraipen xehea egitea, hau da,
|
esate
baterako, habia nolakoa zen, arrautzak zein koloretakoak ziren, txorikumeek zer itxura zuten, zenbat ziren, zenbat denbora kostatzen zitzaien haztea eta hegaldatzea, eta bat eta beste; hori guztia jakitea gustatzen zitzaion.
|
|
|
Beharbada, ez dute gure adiskide on haiek astoa ondo ezagutzen, bestela, ziur ziur nago, beste edozein abere arruntago batekin berdinduko gintuztena, ur zaldi edo hipopotamoarekin,
|
esate
baterako.
|
|
2023
|
|
|
JOSUK: Erlijioaz,
|
esate
baterako...
|
|
|
ANDEREÑOAK: Animaliek,
|
esate
baterako, ez dute kontzientziarik. Ez jakiteagatik ez dakite ezta beren biziek bukaera badaukatela ere.
|
|
|
JOXEK: Baina Jerikon,
|
esate
baterako, zeintzuk bizi ziren lehenago?
|
|
|
ANDEREÑOAK: Kristau sinesmena ez dela bakarra,
|
esate
baterako. Han, Eliza Katolikoak dituen gurtza tokietan koptoak, armeniarrak, etiopiarrak, ortodoxoak edota erromatar erritoaren aldekoak dauden bezala, Jordan ibaian kristau protestante adbentistak, ebanjelikoak eta abar ere aurkituko ditugula.
|
|
|
Erreforma etorri zenean, Staupitz beste ordena batera aldatu zen eta eliza katolikoaren barnean jarraitu zuen. Staupitzek askotan babestu zuen Lutero, baina hark alde egin zuenean, Bugenhagen ek hartu zuen Luteroren aitorlearen lekua; hark babestu zuen,
|
esate
baterako, 1527ko krisialdia izan zuenean. Staupitz ek ere, hiltzear zegoenean, esan zuen Lutero asko maitatu izan zuela.
|