|
2000
|
|
|
Aldi berean, gogoratu behar da ipuinetan leku izen konkretuak eta zehatzak ere ageri direla leiendazkoekin bat ez datozenak, kontrastean bezala sartuak. Hain zuzen ere egilearen geografia pertsonalari hurbilen zaizkionak dira aipatzen dituen toki horiek,
|
esate
baterako, gai arturikoa duten ipuinetako bitan Durango eta Mugarra mendiko oinetan kokaturiko toki zehatzak aipatzen dira.
|
|
|
itsaso gartzeleratua" (Hegats 1989) delakoan, bere berea duen estilo hori lirikoaren ukituak markatzen du: " Bere narrazioetan jakina salbuespena salbu" Sonbreilu baten historia",
|
esate
baterako nabarmenagoa da poetaren tonu lirikoa kontalariaren ahotsaren ondoan. Eta ene iritzirako" estazioko begiradak" bezalako narrazio laburretan defendatzen da egokien tonu liriko hau." (7 or.)
|
|
|
Alegia, Sarrionandiaren ipuinak idazle edo tradizio batetik datozen argumentuez, pertsonaiaz eta egoerez baliatzen dira ahots propio batez" bestelako" errealitate edo egoera baten lekukotza emateko. Aingeru Epaltzak,
|
esate
baterako, Sarrionandiak" Itzalarekin solasean" ipuinean dakarren izen zerrendak jasotzen ditu: " Sapho, Li Po, Jonathan Swift, Cesare Pavese, T.S. Eliot eta liburuan zehar, narrazio bakoitzeko sarrera aipuetan bereziki, agertzen direnekin batean ziklo arturikoa, Herman Melville, gure ahozko tradizioa (Atarrabio, kantutegi zaharra) egilearen erreferentzien konstelazioa gure begi aitzinera dakar, eta horrekin batean, idazle handiek beren ondokoetan uzten dituen eraginez harantzago, literatura literaturgai izan daitekeela erakutsi ere.
|
|
|
Liburuaren balorazioa egitean, bereziki azpimarratzen dituen bi alderdi aipatzen ditu: alde batetik fabulazioari ekiten dionean dela liburua atseginen, alegia, ezagunak diren ipuinak reinbentatu, berrapaindu eta birsortzen dituenean,
|
esate
baterako" Poema epiko bat izkiriatzen"," Miletuko dontzeilak"" Tuez les tous, Dieu reconaîtra les siens" bezalakoak. Bestalde, kartzelari buruzko pasarteetan ere, amaieretan lortzen duen metaforizazioak pieza literario edo bizikizun gisa" testua salbatzea" lortzen duela diosku" informazio hutsa izatetik." (123 or.)
|
|
|
Poesian bezala, narratiban ere Sarrionandiarengan Jon Miranderen eragina nabaritu genezake, aurrerago aipatuko ditugun bere lehenengo bi ipuinen estiloan eta taxuan ez ezik, umore beltzeko narrazio hauek itzultzeari ekin ziolako, zuberotarrak hasitako arloari jarraipena emanez. Bestalde, umore beltzeko ipuinen arloan badira zenbait adibide Sarrionandiaren ipuin originalen artean ere
|
esate
baterako," Ukabilka" ipuina Ifarraldeko orduak liburuan (1987).
|
|
|
Halere ipuinetako batzuk lehen pertsonan idatzirik daude: kontalaria ipuinaren barruan dago, hala nola
|
esate
baterako," Mezurik gabeko eriotza" n Martintxoren istorioa kontatzeko.
|
|
|
Euskal hiriburuko aldarte gehienak parte zaharrean, kaian, hondartzan, Ondarretan, Gros aldean txertatzen dira aniztasunez, nahiz eta akzioa ez izan bertako narrazioaren giltza nagusia. Gehiago isladatzen dira, bada, bertan amodioa, ekintza aktiboen atentatuen,
|
esate
baterako adierazpen psikologikoak; planu desberdinen loturek beti halako oihartzun intimista dute. (Egan 50)
|
|
|
Beraz, ipuin gehienen istorioak Euskal Herrian kokaturik badaude ere badira atzerrian lekututako hainbat pasarte:
|
esate
baterako, Errusia eta Irlanda. Garaiarekin gauza bera ikusten dugu.
|
|
|
Nabaria da Unzuetak mendebaleko tradizio literarioa ezagutzen duela,"
|
esate
baterako erraza dago Kafka eta Lovecraft en itzala antzematen." (Otamendi, Jose Luis: Argia 1372) Lertxundiren iritziz, absurduaren ildotik eraiki dira ipuin asko:
|
|
|
Beste batzuetan, ostera, heriotzaren zantzuak aurkitzen ditugu:
|
esate
baterako, ardoa, odolarekin identifikatzen dena.
|
|
|
Batzuetan, halaber, fikziozko pertsonaiei hitza luzatzen die, narratzaile intradiegetikoari bidea irekiz:
|
esate
baterako, eroetxeko zoroek beren istorioak azaltzen dituztenean. Gainera, irudi poetikoen bidez pertsonaien izakera ederki islatzen du.
|
|
|
Horrelakoetan irakurketa galtzen da. ETAko mintegiaren pasarteak,
|
esate
baterako, gure ustez, luzeegia izateaz gain, galga jartzen dio eleberriaren erritmoari. Ezin esan gauza bera Igantzik Parisen ezagututako sexu harremanei dagokienez.
|
|
|
Baina, zenbaitetan lehenengo pertsonako narratzailea orojakilea bihurtzen da, pertsonaia honen kanpoko hainbat sentimendu eta gertaeren berri eskaintzen zaigularik:
|
esate
baterako, ama kartzelara bisitan doanean, Bardeak Igantzi hizpide dutenean,... Hortaz, biografia baten aurrean gaudela dirudien arren, batzuetan, uste hau hankamotz uzten duten hainbat pasarte topatzen ditugu.
|
|
|
Egan 49) Bestalde, elkarrizketak landu ditu bereziki: kaleko hizkeran,
|
esate
baterako, gaztelerazko zenbait esapide sartu ditu. Elustondoren iritziz," ohiko giro beltz hotzaren ordez lausoagoa dugu hizkeran." (Egunkaria I)
|
|
2002
|
|
|
Azken buruan, heriotzaren aurreko lazturak eta bakardade izugarriak laburbiltzen du nobelaren hari tematikoa, eta horretarako, protagonistaren drama izugarria adierazteko, heriotzaren gaineko erreferentzia intertestual eta metanarratiboz beteta dago liburua. Irakurleak hortxe aurkituko ditu,
|
esate
baterako, zenbait idazle, soziologo, filosofo edo musikariren aipuak (E. Morin, P. Ariès, M. Unamuno, C. Pavese, A. Camus edo J. P. Sartrerenak, kasu).
|
|
|
D. Defoeren A Journal of the Plague Year (1722). Aipagarriak dira, orobat, zenbait motibo literario, herio dantzarena,
|
esate
baterako, XIV. eta XV. mendeko izkribuetan oso arruntak... edo Fiammetaren aipamena, Boccaccioren obra ezagunera igortzen gaituena eta liburuko zehaztapen intertestual bakarra. Lertxundik berak adierazi izan du behin eta birritan Otto Petteren idazketan nolako garrantzia izan duen Decameroneren sintaxiaren eta ahozko tradizioaren teknika narratiboen azterketak.
|
|
|
Orduan, poetika desberdinek, literaturaren helburuek edo kritikak berak gogoeta ugari eragiten zuten eta bizitasun handiko eztabaidak bultzatzen zituzten. Hortxe dauzkagu,
|
esate
baterako, 1930eko hamarkadan euskal literaturaren inguruko auziak eragin zuen eztabaida (ik. Aranbarri, I. & Izagirre, K., 1996, Gerraurreko literatur kritika, Amorebietako Udala Labayru Ikastegia, 1996), edo geroago, 1980ko hamarkadan, sortu ziren eztabaida literarioak.
|
|
|
L. M. Mujika, I. Aranbarri, E. Jimenez, X. Montoia, J. L. Otamendi eta M. Erzilla. Era berean, bada azken hamarkada honetan ipuingintzatik eleberrigintzara jauzi egin duen egile ezagunik ere; hortxe dauzkagu,
|
esate
baterako, I. Mujika Iraola edo A. Egaña. Hauekin batera aipatu genituzke euren lehenengo lana kaleratu duten zenbait egile, eleberrigileak guztiak:
|
|
|
Bestalde, azken urteotan, erakundeek sorkuntza literarioari emandako diru-laguntzak desagertzen joan diren heinean, ekimen pribatu interesgarriak ere agertu dira. Hortxe dauzkagu,
|
esate
baterako, Euskalgintza Elkarlanean Fundazioak ematen dituen" Joseba Jaka Literatur Bekak" (1998...), edo duela urte parea Beasaingo Udalak sortu zuen" Igartza Saria" (Literatur Sorkuntza Beka Idazle berrientzat), urte batzuk lehenago Iruñeko Udalak idazle hasiberrientzat sortutakoaren antzekoa. Dudarik ez dago aipatutako diru-laguntzok eta Euskal Herri osoan oraindik indarrean dauden lehiaketa ugariek idazleen profesionalizaziorako oraindik dauden zailtasunak leuntzen laguntzen dutela.
|
|
|
Bada heroi bazter utzirik beste euskal nobela batzuetan ere; Ameriketara joandako gure erbesteratuen bizitza kontatzen dutenetan alegia. J. M. Etxeitaren Jayoterri maitia ko edo J. M. Lertxundiren Polli eta Pello ko pertsonaiek,
|
esate
baterako, egoera zailak jasan behar izaten dituzte; bakarrik ikusten baitute beren burua, bazter utzirik. Tratamendu osoa, ordea, diferentea da.
|
|
|
" Gazte naiz" orriaren estiloa halakoa izaki, Goihenetxe Txillardegik kultur gaiak soilik jorratzen zituen, beste ezertan nabarmendu gabe. Hirugarren artikuluan, urriaren 31ko zenbakian,
|
esate
baterako, Frantziako nobela modernoa hartu zuen hizketagaitzat. Goihenetxe Txillardegik artikulu hartan François Mauriac en laudorioa egiten zuen.
|
|
|
" Robbe Grillet ez da nobelari bat, nobela injeñeru bat baizik"... Detaileak ez luke aparteko garrantzirik, baldin eta izen hura, Robbe Grillet alegia eta Michel Butor eta Claude Simon,
|
esate
baterako, Hamaika pauson hainbat aldiz espreski izendatuak eta beti mirespenez tratatuak agertu izan ez balira... Lau urte geroago, Saizarbitoriak bere lehenengo nobela argitaratu zuenean, kritikak nouveau roman kutsua atzeman zion berehala, eta euskal irakurleak Egunero hasten delako berri hark Txillardegiren nobelagintza gainditzen zuela epaitu zuen. Goihenetxe, berriz, 65eko urrian, François Mauriac eta Robbe Grillet en arteko diferentziak markatzean, Txillardegi eta Saizarbitoriaren artekoak deskribatu eta aurreratu baizik ez zen egiten ari.
|
|
|
" Urte bat dot oraintxe (emen), eta sarritan ezin ulertu izaten dodaz txinatar onen gauzak. Guk txuritzat (zuritzat) doguna
|
esate
baterako auek beltza dala esaten dabe ta".
|
|
2003
|
|
|
Sarri askotan, gai arruntak: berba egin begie honetaz,
|
esate
baterako, Euskerazaleak alkarteak, Indautxuko Karmengo parrokiak, Bizkaian ospatu zan eleizbarrutiko Batzar Nagusiak...
|
|
|
Ostantzeko erlijino liburuak beste edozeinek argitaratu daikez, nahi izan ezkero, bere kontura; eta argitaratu be egiten dira: hor dozuz,
|
esate
baterako, gure J. Kerexetaren hainbeste liburu txalogarri; honako liburuetan nik ez daukat zerikusirik.
|
|
|
Agirian dago euskal eleizbarrutiak, azken urteotan, euren dokumentu ofizialak argitaratzean, dalako" euskara normalizatu" hori erabilten dabela. Hor doguz,
|
esate
baterako, Euskal Herriko gotzainak Garizuman urtero argitaratzen daben Artzain Gutuna...
|
|
|
Bazoaz hortik zehar zeure herri inguruetatik kanpora;
|
esate
baterako, bultzian. Aurrez aurre, ezezagun bat, ixilik; itxuraz euskalduna.
|
|
|
Eta hori danori, jai usainean, herritar gogo landuak eta ezjakinak alkar harturik, euskaldun jokozalearen izakereak hain gogoko dituan norgehiagoka ta txapelketak eratuaz; meza nausiaren ostean abeslari onak koruan, sermolaririk entzutetsuenak pulpituan, aurresku ta, olerki sariketak eta bertsolariak, zantzolari ta irrintzilariak, eta euskal kirolak: palankariak, pelota partiduak, korrikalariak; ohitura zaharrak (gorularienak,
|
esate
baterako), abelgorri edo ganadu ederren erakusketa eta, hoba ez, bazkari ona.
|
|
|
Hori holan dala, eta legeak be horixe zorrotz aginduta eukalako, eskola barruan ez genduan guk euskeraz ezer ikasten, ezta berbatxu bat be euskeraz entzuten. Gogoan daukat,
|
esate
baterako, zapatuetan errosarioa errezaten genduala eskolan, baina haxe be erderaz beti. Kristinau Ikasbidea(" dotriñea") be eskola barruan dan dana erdera hutsean.
|
|
|
Hamar bertsokoak be badira: hor,
|
esate
baterako, Bilintxen" Domingo Kanpaña" ta Pello Mari Otañoren" Mutil koxkor bat".
|
|
|
Asko ta asko dira holango bertsoak; hor dozuz,
|
esate
baterako, Gernika inguruko Gabonetako" Marijesiak" (Cfr. A. Onaindia, o.c., 170 or.). Hona hemen kopla zaharren ejenplu batzuk:
|
|
|
Ta beste inon entzun ez dodazan adizkiak be badira Olaetan: " hakutsu" (zuka) eta" hakuk/ hakun" (hika),
|
esate
baterako. Hamaikatxu bider entzun neutsan nire aita zanari honako esaera hau:
|
|
|
Hori dala ta, Aramaio ta Olaetako euskerea sakonean euskalki beratakoa izan arren, ezbardintasun haundiak be badaukaguz: fonetika arloan,
|
esate
baterako. Aramaioko euskerea Lenitz harana (Arrasate, Aretxabaleta, Eskoriatza...) aldeko berbetea da.
|
|
|
hilten lagundu! Hauxe zan,
|
esate
baterako, M. Unamunoren eretxia. Autortu beharra dago, euskal burujantziak (kulturadunak) ez dabela, gehientsuenetan, euskerea aintzat hartu, ta berau landuten be ez dirala ahalegindu:
|
|
|
Ofizioak emonda, alkarregaz teman edo burrukan:
|
esate
baterako, senar emaztegai maintemindu bi Gorrotxategi ta Xalbador ezin dira ezkondu, pobreak dira ta; entzun zer dinotson batak besteari (3 bertsoetatik 2garrena aukeratu dogu):
|
|
|
Poesiari,
|
esate
baterako, ez zeuntsan lekurik emon...
|
|
|
Guk aztertutako idazleen artean gogoan ditut Salbatore Mitxelena, Lizardi, Orixe, Lauaxeta... eta baita" Olatu barriko" poeta batzuk be: Gabriel Aresti, Bitoriano Gandiaga, Joxe Azurmendi,
|
esate
baterako.
|
|
|
Bizitzako ezbeharrak:
|
esate
baterako, itsuak(" Mutil koxkor bat...")
|
|
|
Bizkaian euskerearen alde, batez be euskal alfabetatzearen barruan, ahaztu ezinak dira, bai horixe, Montiano jaunaren antzeko gizonak eta, batez be, Euskerazaleak alkartea. Zelan ahaztu,
|
esate
baterako, alkarte honen diruzain zorrotz eta euskalzale sutsu izan zan gure Jose Maria Makua. Euren lan ederra isilik eta apalik eginagaitik, txalogarriago dira.
|
|
2004
|
|
|
Iratxozahar izateak baditu bere alde onak ere izan,
|
esate
baterako: askatasuna.
|
|
|
Francopeko diktadura aldia hondarretan zegoen. Hainbat geroago ekarriko zituzten Espainiako Konstituzioa (1978), Euskal Erkidegoko Autonomia Estatutua (1979), eta Nafarroarako Foru Hobekuntza (1982)
|
esate
baterako. Nobela hau ulertzeko, egin kontu Mikel Zaratek ez zuela ezagutu ez hezkuntzako A, B eta D hizkuntza eredurik, ez Euskal Irrati Telebista publikorik, ezta bera hil eta justu hamar egun geroago Espainiako Hezkuntza Ministerioak, euskara euskal irakaskuntza sisteman sartzea arautuz, publikatu zuen Elebitasun Dekretua ere.
|
|
2005
|
|
|
Esan gura duguna da euskalkia, kasu honetan behintzat, ez dela literaturan erabiltzen asmo estilistiko edo beharrizan gutxi gorabeherako formal baten arabera, baizik eta euskalkia landu nahi denez, horretan lagun dezakeen literatura sortzeari on irizten zaiolako. Egon badago euskalkiaren beste erabilera bat, non batuaz egindako literaturan euskalkia identitatea eta sinesgarritasuna lortzearren erabiltzen den,
|
esate
baterako, bat aipatzearren, Edorta Jimenezen literaturan. Baina horretaz ez gara ari.
|
|
2007
|
|
|
Detxepare, Leizarraga, Tartas, Axular, Larramendi, Kardaberaz, Mendiburu, Mogel, Añibarro, Lizarraga Elkanokoa dira,
|
esate
baterako, euskalki literario zahar eta klasikoen eredu argiak.
|
|
2008
|
|
|
Bestalde, testuliburuak eguneroko jardueraren ardatza izaten jarraitzen badu ere, irakasle batzuk metodologia berriekin saiatzen dira, teknologia berriak eta ikasleen parte hartze aktiboa uztartuz;
|
esate
baterako, ikasleei agintzen diete informazioa bilatzeko, eta ondoren, bildutako informazioa ikaskideei azaltzeko. Jarduera hori da literaturaren historia irakasteko berritasunik handiena.
|
|
|
Txistuari baietz ala ezetz erantzun eta asmatzea zan kontua. Honetariko bat,
|
esate
baterako:
|
|
|
Gordinik jateko ederrak izaten ziran klase gehienak, baina baziran sagardaotarako aproposagoak ziranak: txistu sagarrak eta eztitzakeak,
|
esate
baterako. Eztitu bakoak zirala esan nahiko eban eztitzake izenak.
|
|
|
GMCak be laster hasi ziran. Korneliok erabilten ebana,
|
esate
baterako. Gogoan dot ha Gasparren kamioi urdina be.
|
|
2009
|
|
|
Auzolanak, denborarekin, berrikuntzak izan ditu,
|
esate
baterako, mendiko suei aurre egiterako orduan. Lehenago artzainek sarri ematen ei zioten su mendiari.
|
|
|
Beti izan da itsasgizonen ohitura etxera bueltatzerakoan opariak ekartzea. Horien artean sar genezake,
|
esate
baterako, hiru gurpildun bizikleta.
|
|
|
Auzuneko bizilagunen bat agonian zegoenean, auzokoek zeregin garrantzitsua betetzen zuten;
|
esate
baterako, abisuak egiten zituzten, azken sakramentuak ematerakoan lagundu egiten zuten... Hiltzen zenean ere, abisuak egiten laguntzen zuten, hilaren etxeko beharrak egiten zituzten, andrezkoek hildakoari hil jantzia ipintzen zioten eta gaubelan parte hartzen zuten.
|
|
|
Abadeak hildakoaren etxeko jarlekura eroaten zuen hilogia. Badakigu bestalde, antzina abereak eskaintzen zirela, idiak
|
esate
baterako, eta segizioan leku bera zeukala eskaintza eroaten zuenak4 Lekukoei itaundu zaienean ea zertarako zen hilogia, ia erantzun bera jaso dugu eurengandik: abadek jateko; txakurreri ez eutsen emongo, ez dozu pentsaten?
|
|
|
Sikate sasoietan ohikoa izaten zen errota handiek zaharbarriunea egitea. Butroiko Arbiñe errotan egiten zuten,
|
esate
baterako. Halakoetan, errotariek ehota zeukaten irin zaharra saltzen zuten berria etorri arte.
|
|
|
Atzamarrekin egiteko hamaika olgeta dago,
|
esate
baterako, Honek arrautza ekarri, Atxea motxea, Cinco lobitos; edo eta txalo egiteko olgetak, Txalo pin txalo, txalo ta txalo, katutxu mizperru ganean dago.
|
|
|
Beste olgeta batzuetan umea kulunkatu egiten da, besoetan hartuta edo belaun edo hanka baten gainean ipinita,
|
esate
baterako, Din dan nor hil da, edo Din don Beleron, A la silla de la reina...
|
|
|
Jataben,
|
esate
baterako, edadeko lekukoen arabera Al pasar la barca, El cocherito lere eta Al pimiento colorado azul y verde izan ziren ospetsuenak.
|
|
|
Hauetan zer edo zer jaurti edo botatzea izaten da oinarria. Olgeta hauen artean azpimultzo garrantzitsua osatzen dute,
|
esate
baterako, harriak ahalik eta asagoen edo ahal denik goren botatzea, ur azalera errekarri zapalak jaurti eta hondoratu aurretik ahalik eta gehienetan jagitea... Talde berekoak dira, era berean, harrika egindako borrokak edo punteria frogak.
|
|
|
Horren adibide dugu,
|
esate
baterako, txiri edo txirri izeneko olgeta. Burdinazko gurpil bat izaten zen, kakodun alanbre batek gidatzen zuena, gurpileko heldulekuaren laguntzaz.
|
|
|
Baina azkenean guztiak saldu ei zituzten, zaldiari jaten emateko asko behar zela eta. Behorrak ere etxe gutxi batzuetan baino ez ziren egoten; Portumetan,
|
esate
baterako. Sarakotxetan, ostera, zaldiak eta behorrak zeuzkaten.
|
|
|
Edozelan ere argi dago, gizakien eta piztien arteko liskarrak aldian aldiangoak izan direla. Lekukoengandik entzun dugu,
|
esate
baterako lukia, ez dutela XX. mendearen bigarren erdira arte ezagutu. Beste lekukotasun batzuek kontrakoa diote, baina argibide diferentzia horrek ez du besterik adierazten, istilua ez dela etengabekoa, jarraikoa izan.
|
|
|
Meza ostean dantza eta musikari zegokion ospakizuna hasten zen. Silbestre Elezkano Txilibrin albokari eta jotari ospetsua,
|
esate
baterako, meza osteko ospakizunerako kontratatu izan zuten behin baino gehiagotan. Gizonak tabernetara hurreratzen ziren, herriko taberna aurrean batzen ei zen jenderik gehiena, eta bertan egoten zen girotxoa.
|
|
|
Martian, urteko hirugarren hilabetean, jaiotako animaliak bereziak dira. Martizozoaren kantuak,
|
esate
baterako, denbora ona iragartzen du. Martin zozo hasi da kantaten eta zeuzer ingo du izaten zen udaberri hasierako esaera.
|
|
|
Gazteek gurago zuten pisuetara joan eta hirian bizitzea. Mungian,
|
esate
baterako, Jatabeko seme alaba asko bizi da egun.
|
|
|
Desagertze bidean dagoen familia eredu tradizionala alde batera utzita, orain hamarkada batzuk arte banakak baino ikusten ez ziren sendi egitura berri asko ikusten dira gaur egunean. ...ako etxeak, familia egitura bako etxeak (ezkontza hartu emanik ez daukaten senideen arteko elkarbizitza), familia sinple edo nuklearrak, hau da, andre gizonak edo seme alaba barik, edo alargundutako gurasoetariko bat seme alabekin, ezkondubako amak euren seme alabekin," izatezko bikoteak" seme alabekin edo barik; sendi zabalagoak, andre gizonekin batera beste senide batzuk bizi direnean,
|
esate
baterako, andre gizonen gurasoak, neba arrebak edo lobak; andre gizon bikote bat baino gehiago dauzkaten etxeak; eta beste hamaika konbinazio posible.
|
|
|
Billelabaso eta Goieta herrigunetik kanpora daude, nortasun handiko auzoak dira. Bigarrenak,
|
esate
baterako, izen bat baino gehiago hartu izan ditu historian zehar; ezberdin esaten izan diote deitzailearen jatorriaren zein egokitu zaion barruti administratiboaren arabera.
|
|
|
Bai, orre (k) barri (k) tire. Sakalde bai, baso ba (t) tau, ta bason ixena imin" tzea ari barriori, eta Kurtzegane da au menditxu, emen okalitukes daun menditxu, emen etzen kontra kontran dauna, ta emen kamiñon asi ta arantza Kurtzegane dire, ta gure
|
esate
baterako Erdigune. Orko kamiño, gora in daun kamiñotik, onantzeko gustiek, arik eta Yandurirarte, Erdigune da, ori bege gusti bere bai, kamiñok ebaten dau.
|
|
|
Baliteke etxearen izena esateko ena jabetza atzizkiaren eta, ondorioz, jabetzaren kontzeptu aldaketaren zantzu goiztiarra izatea, edo hizkuntzaren garapen dinamikak iraganean transformatutako beste esangura bat ostentzea. Ondoko herrietan, Lemoiz eta Gatikan
|
esate
baterako, etxe askok jabearen izena eta ena jabetza atzizkiarekin osatutako izena zeukaten. Jataben, antza denez, astiroago eta beluago egin zen aldaketa hori.
|
|
|
Txorizoa, patata, sardina... burdin puntan ipini (batzuetan egurrezko makilak erabiltzen zituzten) eta koipetan hasi arte berotzeko erreminta ohikoa zen. Tanboliñe edo danbolina burdinazko edukiontzi zilindrikoa zen eta bertan erretzen ziren,
|
esate
baterako, gaztainak. Laratzari lotu egiten ziBeheko sua eta beheko surako tresnak. tzaion.
|
|
2011
|
|
|
21 Gogoan dugu,
|
esate
baterako, Euskaldunon Egunkarian(), On Camillo lanaren harira elkarrizketa legez planteatutako kritika.
|
|
|
Euskal Herrian,
|
esate
baterako, The Good Terrorist lanak joko handiagoa emango luke. Iaz plazaraturiko lanarekin legetxe, beka oinarriek epe estuegiak ez ote dituzten jartzen pentsa daiteke, arteari eta itzulpengintzak badu zer edo zer ertitik muga estuegiak jartzeak ondorio kaltegarriak izaten dituelako beti; halaxe jokatuta, azken batean, itzulpenik onena garaiz entregatzen dena izaten delako.
|
|
|
Eta amaitzeko, itzultzaileak ñabardurarik txipienak ere kontuan izan dituela esan. Hona nola aukeratzen digun,
|
esate
baterako, inportante adjektiboa garrantzitsuren ordez: " Dendaria ez zen, horratik, bere gai inportantetik saihestu".
|
|
|
Baia klaro, iñor be estau Busturi ori dala ta, bost uri; espabe se busti uria. Se esaten da, Aspen
|
esate
baterako ure eltzen sala kasi kasik ointxe kamiñue dauen arte. Ordun urek andidxek..., ure eltze (n) sala, ta emen San Kristobal eta ori dana esate" ben ure, en aquellos tiempos, ta ortik sala busti uria".
|
|
|
Betebehar edo derrigortasun hori ez da ospakizunen esparrura bakarrik mugatzen; ermitan konpontze edo obraren bat egin behar danean be, auzokoen artean banatzen da beharra. Konponketa behar horreen barri jakin ahala ezagutu doguz,
|
esate
baterako, Bareziko Ama Birjina Edurretakoaren ermitan XX. mendearen bigarren erdian egin diran erreforma ugariak. Barruko egiturea aldatuta dago guztiz; kanpo aldean be egin dira aldaketak.
|
|
|
Bestelako zigor txikiren batzuk be izan ziran, beste eleizbarruti baten autortzak entzuteko debekua,
|
esate
baterako, horretarako hango gotzainaren baimena bazenduan.
|
|
|
Aurreko urteetan Arrateko irratitik guk, ni Markinara joan orduko," Oiztik Anbotora" egiten genduanean, Markina aldekoek euren irratsaioa egiten eben. Ba, Julianen esku egoana, baserritarrentzat izan ezkero, bai, euskeraz egiten eban, baina kaletarrentzat zana, gaztelaniaz," Consultorio del doctor Egizale" eta Markina bertako barriak,
|
esate
baterako.
|
|
|
Argi eta garbi esan neutsen guzti hori arrotz egiten ez jaken ikasleei nik ezin neioela irakatsi ez nekian gauzarik, idazleen literatur balioak
|
esate
baterako; nik bizkaierazko idazleak irakurri ahal izan egiezan lagunduko neutsela, beste gauzak alboratuta.
|
|
|
Leku ederrak ditu Turkiak turismorako,
|
esate
baterako, antxinako eremitak otoitz-lekuak jarten ebezan hatx txiki dotoreak Kapadozian; Pamukkale leku liluragarria, munduan bakarra, urjauzien antzeko malkar zuriak osotuta; eta zer esan Estambuli buruz?
|
|
|
Mendebaldeko kulturaren aurrelariak izan ziran Greziako idazleak be ondo aztertuazoten euskuezan orduan geunkazan irakasle jakintsuek eta greziar kulturaren zaleek; aita Mayor ospetsuak danen gainetik, baina baita beste batzuek be, alemanez idatzitako liburuak gaztelania jatorrera itzuli dituen aita Garridok,
|
esate
baterako.
|
|
|
Bernan,
|
esate
baterako, gogoan ei daukie antzerkia zein izan zan eta antzezlariak zeintzuk izan ziran. Aulestin, Etxebarriko gazteen antzerki emonaldia zala eta, lehenengo aldiz aurkeztu ebezan euren kantuak Eskarne Aroma nire lehengusinearen hamar urtetik beherako hiru seme alabatxuek, gero gazte gaztea zala istripuz hil zan Ibon bertsolaria euretariko bat zala.
|
|
2013
|
|
|
Familia honen testigantza tragikoak marka itzela utzi zidan denboraldi batez, badaude-eta zenbait istorio gure larruari erantsita geratzen direnak;
|
esate
baterako, existentzian zehar izan ditugun zenbait bizitza pasarte, noizean behin entzun ditugun hainbat berri, zuzen zuzenean ezagutu ditugun gertaera batzuk... Askotan ezin ditugu geure baitatik askatu.
|
|
|
Baina gehitu daigun, tostadak Gabonak amaitu osteko beste egun seinaladu batzuetan be egiten dirala: Kandelarioetan,
|
esate
baterako.
|
|
|
Andrek ez eben horretan parterik hartzen, andrazkoak euren artean etxeren baten batzen ziran kartetan egiteko. Asteitzan,
|
esate
baterako, udan kanpoan eta neguan palazioan alkartzen ei ziran.
|
|
2015
|
|
|
Bueno, bada tokatzen zaigunagatik esplikazioak eskatzen dizkiogu. Ez, ez gara sartzen liburuaren planteamendu literarioarekin, hor konpon Joxe Anton. Guk esaldi horren gorabeheraz galdetzen diogu, zer esan nahi duen gonparaketa horrekin, ia esan nahi duen,
|
esate
baterako, egin diren liburu gehienak faxismo moeta horretan partaide direla, eta berea bakarrik salbatzen dela. Mihina irristatu egin zaioia pentsatzen dugu, erroskilak ipurdiarekin nahastu dituela.
|
|
|
Euzkera, batzokitan egiten da gehien, eta pertsona normal batek ikasi nahi badu nahikoa du hortzak kentzea eta txistu zipriztinak botatzea. Barietate honetan idazten du,
|
esate
baterako, jesusen lagunak lantzatu nahi duten saiogile eta poeta estonagarri batek, O" Hara euzkeldunak edo, Aita Onaindiak. Bizkaiera, hain kottadue, galtzeko arriskuan arkitzen da.
|
|
|
Euskarak ez du presentzia handirik literaturan, eta ondorioz, ez dago apenas tradiziorik alor horretan, esan nahi da, hizkuntza" birjin" bat dela, zeina idazleak ia" asmatu" egin beharra duen lanean jartzen den bakoitzean. Frantseseraz,
|
esate
baterako, zeinean hainbeste lerro izkribatu den, ezinezkoa litzateke, adibidez, adjetibo berri bat plazaratzea, edo testuratzea, hobeto esanda. Euskaraz, aldiz, arraultze prejitua egitea baino errazagoa da hizkera pertsonal bat erabiltzea, sekulan ibili ez diren hitzek eta formak hartuz, edota asmatuz.
|
|
|
Euskaraz, aldiz, arraultze prejitua egitea baino errazagoa da hizkera pertsonal bat erabiltzea, sekulan ibili ez diren hitzek eta formak hartuz, edota asmatuz. Ni neu,
|
esate
baterako, hutsune handi batetaz ohartu nintzen: inork ez zuela kontutan hartu, euskaraz poemak egiterakoan, gure hizkuntzak aditz forma ezkonjugatuetan duen aberastasuna (gerundio pila bat, partizipioak, erlatibo ordezko formak...) eta teknika hori erabili nuen Etiopia ezkribatzerakoan, aditz perifrastikoa, eta beste edozein aditz konjugatu ere, enbarazu ikaragarri bat iruditzen baitzitzaidan (edozein hizkuntzetan ere, aditzaren enplegu handiak poemaren balioa gutxitu egiten du, eta areago euskaran, non aditz sintetikorik ia ez dagoen).
|
|
|
Saizarbitoriak tradizio frantsesetik edan izan du batez ere, tradizio moderno eta modernistatik. Atxaga eklektikoagoa izan da ziur aski bere erreferentzietan eta,
|
esate
baterako, askatasunez elkarlotu izan ditu goi literatura, herri literatura eta pop erreferentziak. Borgesen literatura, bestalde, Atxagaren erreferentzia garrantzitsuetako bat izan da, eta Saizarbitoriak, ordea, ez du batere gogoko.
|
|
|
76 Kike Amonarriz eta Andoni Egaña,
|
esate
baterako. da ikastola eta eskoletako eredua ez dela nahikoa euskaldun osoak sortzeko, eta handik irteten diren euskaldun askok komunikazio gabezia nabarmenak dituztela, batez ere ahozkoan, zeinak hain justu bizitasun eta grazia horrekin loturik dauden. Bada, ikusten dugunez, horiek guztiak kezkagai inportante ziren 80an jada Oh!
|
|
|
Desarroilatzen den moduan tantaka alegia, ez mogimendu koherente dinamiko bezala, bere barreneko indarrez euskal literaturan kantak, teatroak, poesiak, propagandak, narratibak, saioak, etab. ere apenas elkar fruktifika lezakete gauza haundirik. Eta zer esanik ez, literaturak eta hiztegigintzak,
|
esate
baterako, edo hizkuntzaren normalpenak eta berrizte literarioak. Berez eta automatikoki ez da elkar fruktifikapenik gertatuko.
|
|
|
Kondenen logika kritikatzeko erabiltzen zuten" venga de donde venga" esapidea aski maiz. Beste behin,
|
esate
baterako, albiste izan zen ikasle batek irakasle bat sastakatu izana, eta berau aprobetxatzen zuten gaztetan pairatutako hezkuntza katolikoa arbuiatzeko.
|
|
|
Eta txarrena ez da posturarik ez hartzearena, azterketa berririk ez aportatzearena baizik. Hor daude,
|
esate
baterako, Euskararen Normalkuntzarako Legea, Ikastolen konbenioa, Aholku kontseilua, Irrati telebista, Antzerkia, Prentsa, Unibertsitatea, eta nahi adina luza daitekeen zerrenda. Zuek, berriz ez duzue horien itzalik ere jaso gutxiago oraindik kritika nahiz azterketarik osatu eta barkatu, baina hori ez da serioa.
|
|
|
An tzerki sinpletxoak zirean: El rey negro,
|
esate
baterako. Don Karmelo Etxenagusiak be egiten eban nigaz batera.
|
|
|
Bihurrikeriak be egiten ebezan;
|
esate
baterako, fruta lapurretan ibili. Baserritarrek eurena jagoteko, eskopeteagaz gatzez betetako kartutxoak tiratzen eutseezan, eta inoz aparau be bai.
|
|
|
Alkarregaz akorduan jarrita egiten zan,
|
esate
baterako, Etxean egin behar ziran behar gogorretan alkarri laguntzen eutseen beti: txarri hilteetan, soloak ereiten, gari joteetan...
|
|
2017
|
|
|
Ez naz hasiko kontatzen egiten genduzan gauza guztiak, edozeinek imajinau leikez eta. Beste alde batetik, esan beharrik be ez dago, aldian behin latzak eta baltzak ikusi genduzala, kasu batzuetan herriko arazoak zirala ta (Inama,
|
esate
baterako). Beste batzuetan, sasoi haretako egoera politikoaren erruz.
|
|
|
Beti haretan edo honetan. Esku pelotan
|
esate
baterako, Severo Iza izaten zan nire laguna eta gure parajean nagusi ginan. Nik ez neukan indar handirik, baina pelota guztietara heltzen nintzan.
|
|
|
adibidez, olio ontziak etxeko errautsak gordetzeko berrerabiltzen ziren, eta errauts hori lurra ongarritzeko erabiltzen zen. Iraunkortasunari dagokionez,
|
esate
baterako, gaur egungo erosio arazoen, ugalkortasun galeraren eta pestiziden pilaketaren aurrean, gizarte tradizionalek bazuten ortuaren kalitatea neurtzeko modu bat: lur hori zenbat belaunaldik landu zuten, alegia.
|
|
2019
|
|
|
Estereotipoaz ari naiz, noski. Gaztetako gure mito erotikoak frantziarrak ziren, Anouk Aimée bat,
|
esate
baterako. Orain paradigma horiek txotxoloak iruditzen zaizkit.
|
|
|
Florak ere bera mespretxatzen duela iruditzen zaio pertsonaiari,
|
esate
baterako, kaleetan zehar zelatatzen duelarik, Flora konturatu egiten da eta begiratu egiten dio, baina ez du ongi ebaluatzerik haren begiradaren zentzua: " Harridura diot, baina izua ere izan zitekeen, eta orain, gerora, pentsatzen dut mesprezua ere bazuela begietan, hori iruditzen zait, miserabletzat jotzen ninduela zelatan jarraitu niolako" (159).
|
|
|
Horren arduratua dago garaile ateratzearekin, eta arerioa (emaztea) zanpatzearekin, non ez baituen ia sekula inolako enpatiarik adierazten. Senarrak eta Florak ez dute afiziorik partekatzen eta Senarrak ez du amore ematen emaztearen bidaiatzeko desioekin,
|
esate
baterako. Ez du harekin oporretara joan nahi izaten eta erabat mespretxatzen du emazteak eta haren lagunak bidaia horietan hartzen duten atsegintasuna (47).
|
|
|
Hitz batean, ez du emaztearekiko onberatasun jarrerarik, manipulatzeko ez bada. Horren adibide dugu,
|
esate
baterako, bere emazteari Adolforen inguruan informazioa atera nahi duenean egiten dituen bazkari eta girotze prestaketa guztiak (208); hau da, janari goxo bat prestatu, musika atsegina jarri, ardo gozoa atera etab.
|