|
2001
|
|
|
Kontua da amorantea topatzea ez zela batere erraza. Ni aspalditxo erretiratua nengoen merkatutik eta ez nuen asmatuko ez nondik nora ibili ezta zer
|
esan
ere. Lotsa sentitzen nuen burutik pasatzen zitzaidan bakoitzean eta, egia esan, desiorik sentitzen ez nuen arren, senarraren eskuak ezagunak zitzaizkidan eta gizon arrotz baten besoetan deseroso sentituko nintzela uste nuen.
|
|
|
‘Baina harrapatu egingo gaituzte! ’ pentsatu dut eta
|
esan
ere egin dut.
|
|
2002
|
|
|
Arraza arriskutsuez mintzatzea baino, egungo egunean hango edo hemengo zakur arriskutsuez mintzatzea hobe dela diote adituek, zuzen
|
esan
ere.
|
|
|
Edurekin hanka sartu huen, eta geroztik ez dun besterik egiten, hanka bat sartu eta bi hankak sartu, behin eta berriro! Nahi dunana egin ezan, beti nahi dunana egin izan dun-eta, baina ez etorri gero enegana laguntza bila... ’ Ama haserre zegoen, baina are gehiago haserretu naiz ni hitz haiek entzutean, eta
|
esan
ere, halaxe esan diot, ez nuela laguntza eskatzeko asmorik bera bezalako ama gaizto bati. Eta, handik aurrera, berak handiagoak bota dizkit, haren etxetik negar batean atera behar izan dudan arte.
|
|
2003
|
|
|
ez nuela nahi idazten ari nintzen nobela bukatu arte berak irakurtzerik. Arren eskatu nion eta garbi asko
|
esan
ere bai baldintza hori bete ezean ez egitekoren bat egiteko gai nintzela, erabat nire onetik ateratzen nintzelako. Nobela bat bukatzen ari zarenean azken egunak tristeak eta grisak izaten dira, eta argitaletxera bidaltzeko estalkian sartu eta begira geratzen natzaiolarik, ez da askotan saminik sentitzen, arintasuna baizik, hainbeste ordu kendu dizkizun izaki hori bere bidea egiten hasiko delako, bere gisara jitoan badoalako.
|
|
2004
|
|
|
–Orain ez da euskaraz pentsatzen. Basarri zenaren ustea dugu hau?. Lehen, berriz, mordoilo egingo zen, baina euskaraz pentsatzen zen, eta
|
esan
ere bai, zekitena euskaraz egiten zuten. Gaur oso alderantziz dago.
|
|
|
Bada, aitak hori esan zion, ahotsa urdurituta
|
esan
ere, eta besoetatik indarrez helduta, ia ia Livia astinduz. Baina neskatoa ez zen larregi larritu, ze lehendik ere bazekien italiarra zela, eta ez zuen ulertzen komeria hura guztia, aitaren urduritasuna eta ama alboko gelan zotinka.
|
|
|
Urrutik, hala ere, beste aholku bat eman nahi zidan, eta
|
esan
ere halaxe esan zidan:
|
|
2005
|
|
|
Ordea, janari dendaren baten aurretik pasatu eta muxikak, gereziak eta meloiak ikusten zituen bakoitzean, ezinezkoa izango zitzaiola sentitzen zuen, errealitate gordina Inesenganako errukia baino bortitzagoa balitz bezala, hagitzez ere bortitzagoa. Eta
|
esan
ere, halaxe esan zion Tomasi handik hiru hilabetera, azken erabakia hartuta gero:
|
|
2006
|
|
|
Gogoratu nuen txikitan" protestantea" entzuten nuenean beti garrasika eta kexatzen imajinatzen nituela abade batzuk. Gogoratu bakarrik ez, antza
|
esan
ere egin nuen. Konturatu gabe.
|
|
2008
|
|
|
Auxtin nola ote zegoen, maisuari salatu ote zion gertatua, don Hipolitok zer erantzun ote zion, aitarentzako mezuren bat eman ote zion maisuak Honoratori? eta Honoratok lehenik esan zion baietz, Auxtinek salatu eta maisuak bazekiela gertatutakoaren berri; eta gero esan zion ezetz, ez ziola aitarentzako mezurik eman, baina,
|
esan
ere, esan zuela: –Itzuliko da deabru hori eskolara, eta orduan konponduko ditugu gauzak!?.
|
|
|
Ikusiko duzu Honorato abokatu egiten bada?
|
esan
ere, esan bainion lehengoan zure osabari prest nagoela zure anaiaren estudioen gastuetan bat egiteko, Honoratok halakorik erabakitzen badu, jakina, eta, maisuak bere ondorioak ateratzen zituela, gehitu zuen?: Zapaten lokarriak lotu dizkiozu, bai, Honoratoi, egun batean?.
|
|
|
Reginak mezua ematen zion bitartean, bi urrats aurrera egin zituen Alvarok, ezpainak ardatz zituèn irri zabal batek azpimarratzen zuen haren begiei zerièn alaitasuna?, eskua luzatu zuen?; baina Alvarok eskua luzatu orduko?
|
esan
ere, esan zion une hartan Reginari: –Eta hik ez al dun beste enkargutxoren bat niretzat, beste klase batekoa????
|
|
|
Izan ere, Nazario, Ismael eta Honorato. Honorato ere bai, Beñardo baino hiru urte gazteago zen arren gixonago baitzirudien?
|
esan
ere, esan ez zion, bada, aitari, artean hiru urteko mutikoa zela, eskuan aitzur txiki bat hartu eta aitzurlariarena egiten hasita: –Ni, gizona, e, aita??!?, hirurak ziren errealitatearen eta jolasaren arteko bereizketa egiteko gai; are gehiago, bereizketaren ondotik beren aukera egiten zuten, errealitatea ardaztzat hartu eta jolasa errealitatearen inguruan biraka jarrita.
|
|
|
Neurri harekin amak bi helburu lortzen zituela pentsatu zuen, agian, zeren, Gerardok, Nataliak eta Natividadek osatutako triangeluan, alde batek eta aldetik kanpo dagoen puntu batek definitzen dute triangelu bat, triangelua definitzeko beste modu askoren artean?, bakoitzak bere esparrua onartu baitzuen, azken batean: ...tasuna eta batasuna?, eta Natividadek aldetik kanpo geratzen zèn puntuaren bakardadea, bakardade hura oinazetsua ere izan zitekeen, bai, baina ez al zion aita kalonjeak esan ezen Natividaden sublimazioa beharrezkoa zela, Gerardo eta Nataliaren arteko balizko maitasunak zuzeneko bidetik egin zezan??, Gerardo eta Nataliaren mugimenduak zelatatzeaz gain; amarentzat ustez aukerarik onena zena, ordea?
|
esan
ere, halaxe esan zion esandakoa Nataliari, asmorik onenarekin, itxurarik egin gabe, itxuraz?, txarrena gertatu zitzaion, antza, alabari, halako eran, non, aurpegia zurbildu ere zurbildu baitzitzaion beroni, bat bateko mintxuriak harrapatu balu bezala; edo sekulako sustoak hartuta ote zegoen Natalia, baita izotzak hartuta ere, ondorioz, gorputz arimen geografia multiformean sustoa izotz eragile si... Izotzak ez zuen, baina, Natalia paralizatu; edo paralizatu egin zuen, bai, bizpahiru segundoko tartean ordea; gero, izotzaren eremutik irten gabe, mihia zorroztu eta halaxe esan zion amari, hoztasun ezin handiago batez:
|
|
|
/ ahotsa ez zitzaidan/ atera inolaz(?)??, baina, hartara jarri zenean, bihotza eztarrian lehertu, beldurrak estututa behar zuen, beldur mota askoren ondorio zenak: bailarako bertsolari ospetsuen artean muturra sartzeko beldurra, jendaurrean lehen aldiz kantatzeko beldurra, poto egiteko eta barregarri gelditzeko beldurra??, eta atzera egin zuen?
|
esan
ere, esango zuen balizko mediku ikusezin batek, orduantxe auskultatu izan balu, bihotza zintzurrean gora zetorkiola, bidean aurkitzen zituèn oztopoen aurka bultzaka eta bultzaka, lurra jotzen ari zèn sator elektriko bat iduri?, gehiegizko erantzukizunak edo abailduta.
|
|
|
Halako zerbait behar zuen markes jaunak buruan, bere ibilera eten eta gelditu egin baitzen, halako batean:
|
esan
ere, esan zuen buruaz hiru aldiz ezetz, irudizko kontsul jaunari esaten ari ote zitzaion edo bere buruari??, era nabarmenean; gero, berriz, buruan zuèn galderak kezkatzen zuen, antza, eta odolean zuèn alkoholak berotzen?, burua altxatu, begiak itxi, masailetan haize hozkirriaren fereka ere nabaritu zuen une hartan, ausaz?, eta muin muinetik hartu zuen arnasa, harik eta berriro martxan jarri zen... aurpegiera apur bat behartuta, hori bai, borondatezko ahaleginak maila bateko zein besteko bortxa baitu ondorio.
|
|
|
Nazariok bazuen, izan ere, berezko kezka bat, edo beldur bat, eskaileretan gero eta gorago egitetik zetorkiona, berak erabaki zuen, azkenean, Nazariok, eskaileretatik igotzea eta ez igogailuan?, baina, aldi berean, barra haien artean, burdinazko zuhaitz ezin tantaiago baten adar abarretan, babestua sentitzen zen?
|
esan
ere, esan baitzion Mateori lehenengo solairura iristean: –Ez dizut esango bertigorik ez dudanik, Mateo, baina burdina odolean daramat eta burdinak babesten nau??.
|
|
|
jaun kalonjeak bidea eta norabidea markatu arren, trena trenbidetik atera zela, alegia. Hasteko, deabruaz mintzo zen kalonje jauna;
|
esan
ere, esaten zuen deabruak urde itxura zuela?. Ez dut nik hori asmatu, ebanjelioan azaltzen baita nola bi gizon deabrudunen deabruak urde batzuen baitan sartu ziren, esaten zuen?, baina Reginari, baserri giroko herri batekoa zen, azken batean?
|
|
|
Edo iritzia eskatuko ote zien, zeren guztien esanetan bidaia arriskutsua izan baitzitekeen, eta gauza bat zen morroi neskameak bere esanetara jartzea eta beste bat haiek hiltzeko arriskuan ipintzea? Markesa andereak bi aukeren artean banatuta behar zuen burua, harik eta jauregiko otoiztegian sartu, Ama Birjinaren koadroari begira jarri?
|
esan
ere, esan zion ahapeka: –Argi nazazu, Ama Birjina txit garbi horrek?, baita handik gutxira burua gora eta behera mugitu ere, Ama Birjinak orduantxe argitu balu bezala:
|
|
|
Eta Zosimo istantean gelditu zen mutu, bertatik bertara zegokeèn balizko lekuko batek,
|
esan
ere, esango zuen burtsa artekari aberastu berria txorabiatu egin zela une batez, hainbesteraino desitxuratu zitzaion eta hain bizirik gabe gelditu aurpegia?, bat bateko haize zirimola batek mintzamenaren zuhaitza astindu eta hosto eta fruitu guztiak errotik kendu balizkio bezala. Baina Zosimok erreakzionatu egin zuen, jakina, berandu bada ere:
|
|
|
haietako bat lehentasunezko toki batean zegoen, eta haren ingurura bildu ziren Natalia eta Natividad, Gerardo eta Ricardo, markes jaunak eta kontsulak agindu bezala?
|
esan
ere, esan baitzion kontsulak markes jaunari jaialdiari ekin baino egun pare bat lehenago: –Bikaina izango litzateke nire seme hori zure alabetako batekin zertzea, ezta???.
|
|
|
egin zuen orduan ere; esan nahi baita Nazariok bere bizitzako beste une gogoangarri hura oroitzen zuela, ausaz, noiz eta, probintziako hiriburuko kaleetatik zihoàn egun batean, egunkari saltoki baten paretik pasatzerakoan doi, Espainiako hiriburuko aldizkari baten azala ikusi baitzuen, emakume baten bisaia erakusten zuena eta Reginarena berarena ere izan zitekeena, hain ziren gisa berekoak biak? begiak itxuragabeki irekitzearekin batera,
|
esan
ere, esan baitzuen Nazariok esan beharrekoa, argazkia, argazkia edo marrazkia ote zen azaleko hura?, ikustean, ez ozen baina bai entzuteko moduan:
|
|
|
uko bortitz batez estali zuen Ernestinak: esan nahi baita ezetz esan ziola ama nagusiari, ozenki
|
esan
ere, oihuaren ozentasunaz bere beste gabezia eta ezintasun guztiak, galdua dagoenak bere buruaren galera du ostertz, maskaratu nahian edo.
|
|
|
Doña Normak hitzok esan orduko, baina, eskua zabaldu zuen markesak, ohorezko damari isiltzeko esaten ariko balitzaio bezala; are gehiago,
|
esan
ere, esan baitzion zerbait belarrira:
|
|
|
Izan ere, hamaika eta hamaika gerra bizi izan ditik Euskal Herriak, bai, eta nola ez da, bada, izango, hain historia luzean, heroi anonimoa izan den aldasorotarrik, balentriaren bat edo beste egin duenik, han ez bada hemen, ekintza batean ez bada bestean?!?. Halako zerbait behar zuen Rufinok buruan,
|
esan
ere, esaten baitzien bere alabei lantzean behin, kontu haiekin kezkatuta egon zèn garaian: –Heroi batzuk Historiara pasatu dira, beste batzuk ez, baina heroiak beti dira heroi gero?!?.
|
|
|
aurrean duzuna, adibidez??? Zer zen, baina, Nazariori orduantxe gertatu zitzaiona?
|
esan
ere, esango zuen lekuko maltzur batek gizona fundituta bezala gelditu zela, ergel planta erabateko batekin, ez arrazoi gutxirekin, beharbada, maiteminaren eremua ergelkeriarena ere baden heinean?, Reginaren mezua entzun orduko gelditu baitzen lilura itxurako baten mende, sorgin batek jaurtitako geziak bihotza zulatu eta alderik alde zeharkatu balio bezala!
|
|
|
Une hartan, halere, Nazariok –bankuan jarrita jarraitzen zuenak–, irri zabal bezain berezi bat egin zuen, inozotik ere zerbait zuena, baita zerbait baino gehiago ere, itxura guztien arabera: ...ok bere bizitzako beste une gogoangarri hura oroitzen zuela, ausaz, noiz eta, probintziako hiriburuko kaleetatik zihoàn egun batean, egunkari saltoki baten paretik pasatzerakoan doi, Espainiako hiriburuko aldizkari baten azala ikusi baitzuen, emakume baten bisaia erakusten zuena eta Reginarena berarena ere izan zitekeena, hain ziren gisa berekoak biak... begiak itxuragabeki irekitzearekin batera,
|
esan
ere, esan baitzuen Nazariok esan beharrekoa, argazkia –argazkia edo marrazkia ote zen azaleko hura? – ikustean, ez ozen baina bai entzuteko moduan: " Re gi na!".
|
|
|
Eta Ernestinari –biluzi balute bezala sentitu behar zuen nobiziak, kosta ahala kosta gorde nahi zuèn sekreturik barrukoena kanporatu baliote bezala– berriro egin zion bihotzak eztanda eta berriro jarri zitzaizkion masailak sutan... baina suak agerian utzi zuena –ama nagusia, haatik, nekez ohar zitekeen xehetasun hartaz, hain zen mehea eta hain ilunaren ertzekoa biak bereizten zituèn bospasei metroko tartearen argitasuna– uko bortitz batez estali zuen Ernestinak: esan nahi baita ezetz esan ziola ama nagusiari, ozenki
|
esan
ere, oihuaren ozentasunaz bere beste gabezia eta ezintasun guztiak –galdua dagoenak bere buruaren galera du ostertz– maskaratu nahian edo.
|
|
|
Halako zerbait behar zuen markes jaunak buruan, bere ibilera eten eta gelditu egin baitzen, halako batean:
|
esan
ere, esan zuen buruaz hiru aldiz ezetz –irudizko kontsul jaunari esaten ari ote zitzaion edo bere buruari? –, era nabarmenean; gero, berriz –buruan zuèn galderak kezkatzen zuen, antza, eta odolean zuèn alkoholak berotzen–, burua altxatu, begiak itxi –masailetan haize hozkirriaren fereka ere nabaritu zuen une hartan, ausaz–, eta muin muinetik hartu zuen arnasa, hari...
|
|
|
Eta Zosimo istantean gelditu zen mutu –bertatik bertara zegokeèn balizko lekuko batek,
|
esan
ere, esango zuen burtsa artekari aberastu berria txorabiatu egin zela une batez, hainbesteraino desitxuratu zitzaion eta hain bizirik gabe gelditu aurpegia–, bat bateko haize zirimola batek mintzamenaren zuhaitza astindu eta hosto eta fruitu guztiak errotik kendu balizkio bezala. Baina Zosimok erreakzionatu egin zuen, jakina, berandu bada ere:
|
|
|
Guztia jakin nahi baitzuen, mila galdera egin zizkion anaia gazteenari: Auxtin nola ote zegoen, maisuari salatu ote zion gertatua, don Hipolitok zer erantzun ote zion, aitarentzako mezuren bat eman ote zion maisuak Honoratori... eta Honoratok lehenik esan zion baietz, Auxtinek salatu eta maisuak bazekiela gertatutakoaren berri; eta gero esan zion ezetz, ez ziola aitarentzako mezurik eman, baina,
|
esan
ere, esan zuela: " Itzuliko da deabru hori eskolara, eta orduan konponduko ditugu gauzak!".
|
|
|
–Eta zer? Ikusiko duzu Honorato abokatu egiten bada...
|
esan
ere, esan bainion lehengoan zure osabari prest nagoela zure anaiaren estudioen gastuetan bat egiteko, Honoratok halakorik erabakitzen badu, jakina –eta, maisuak bere ondorioak ateratzen zituela, gehitu zuen–: Zapaten lokarriak lotu dizkiozu, bai, Honoratoi, egun batean....
|
|
|
jaun kalonjeak bidea eta norabidea markatu arren, trena trenbidetik atera zela, alegia. Hasteko, deabruaz mintzo zen kalonje jauna;
|
esan
ere, esaten zuen deabruak urde itxura zuela –" Ez dut nik hori asmatu, ebanjelioan azaltzen baita nola bi gizon deabrudunen deabruak urde batzuen baitan sartu ziren" esaten zuen–, baina Reginari –baserri giroko herri batekoa zen, azken batean– zail egiten zitzaion deabrua urde baten itxurapean irudikatzea: nola, bada, urdea ikusi ahala urdaiazpikoa imajinatzen bazuen, listu jariatze automatiko bat eragiten ziona, Pavloven txakurrari bezala!; beste argudio bat ere bazuen, agidanean... sorginetan ere sinetsi izan baitzuen garai batean –ez al zituen markesa anderea bera eta bi alabak sorgintzat hartu, han bere herrian lehen aldiz ikusi zituenean? –, harik eta errealitateak beste zerbait erakutsi zion arte; Reginak ez zuen horrekin adierazi nahi, beharbada –seguru ezetz–, deabrurik ez zegoela –izango ez zen, bada, munduan Angiolillo bezalako anarkista bakar bat egon bitartean! –, baina Reginak nekez pentsa zezakeen ezen, exorzismoaren ondorioz, Nataliaren baitatik urde bat atera zitekeela, jarraian leihoan zehar hegan egiteko, auskalo nora; hartan guztian bazegoen, izan ere, zentzuzko zentzuarekin ahokatzen ez ez zèn zerbait:
|
|
|
Laurak zeuden liluratuta, bai, baina bazegoen Beñardoren liluraren eta besteenaren artean alderik. Izan ere, Nazario, Ismael eta Honorato –Honorato ere bai, Beñardo baino hiru urte gazteago zen arren gixonago baitzirudien...
|
esan
ere, esan ez zion, bada, aitari, artean hiru urteko mutikoa zela, eskuan aitzur txiki bat hartu eta aitzurlariarena egiten hasita: " Ni, gizona, e, aita?"! –, hirurak ziren errealitatearen eta jolasaren arteko bereizketa egiteko gai; are gehiago, bereizketaren ondotik beren aukera egiten zuten, errealitatea ardaztzat hartu eta jolasa errealitatearen inguruan biraka jarrita.
|
|
|
Bi mahai luze –batean alaben lagunak egokitu ziren, eta bestean emanaldian parte hartutako aktoreak, bi protagonista nagusiak izan ezik– eta hamar bat txiki zeuden, egongelaren espazioan banatuta: haietako bat lehentasunezko toki batean zegoen, eta haren ingurura bildu ziren Natalia eta Natividad, Gerardo eta Ricardo, markes jaunak eta kontsulak agindu bezala...
|
esan
ere, esan baitzion kontsulak markes jaunari jaialdiari ekin baino egun pare bat lehenago: " Bikaina izango litzateke nire seme hori zure alabetako batekin zertzea, ezta...?".
|
|
|
Doña Normak hitzok esan orduko, baina, eskua zabaldu zuen markesak, ohorezko damari isiltzeko esaten ariko balitzaio bezala; are gehiago,
|
esan
ere, esan baitzion zerbait belarrira:
|
|
|
Izan ere, hamaika eta hamaika gerra bizi izan ditik Euskal Herriak, bai, eta nola ez da, bada, izango, hain historia luzean, heroi anonimoa izan den aldasorotarrik, balentriaren bat edo beste egin duenik, han ez bada hemen, ekintza batean ez bada bestean...!". Halako zerbait behar zuen Rufinok buruan,
|
esan
ere, esaten baitzien bere alabei lantzean behin, kontu haiekin kezkatuta egon zèn garaian: " Heroi batzuk Historiara pasatu dira, beste batzuk ez, baina heroiak beti dira heroi gero...!".
|
|
|
Ondoren gora igo ziren, jakina, Nazario urduri eta Mateo ez hainbeste. Nazariok bazuen, izan ere, berezko kezka bat, edo beldur bat, eskaileretan gero eta gorago egitetik zetorkiona –berak erabaki zuen, azkenean, Nazariok, eskaileretatik igotzea eta ez igogailuan–, baina, aldi berean, barra haien artean, burdinazko zuhaitz ezin tantaiago baten adar abarretan, babestua sentitzen zen...
|
esan
ere, esan baitzion Mateori lehenengo solairura iristean: " Ez dizut esango bertigorik ez dudanik, Mateo, baina burdina odolean daramat eta burdinak babesten nau...".
|
|
2009
|
|
|
Maite ez dudala esan nezake,
|
esan
ere, baina zertarako. Eztarria lehortzen dit, urdaila estutu.
|
|
|
Gaur bertan. Ez nekien nola
|
esan
ere eta orain? –ahotsa galdu zuen, ezin zuen jarraitu.
|
|
|
Sartu zen, bada, Maria Bibiana Txaroren etxean; agurtu zuen honen ama, egongelan eserita zegoena, disko bat entzuten, Cesar Francken Panis angelicum; egin zituen Txarok aurkezpenak, baita ondotik
|
esan
ere: –Maria Bibiana presarekin dator, eta gure gelara goaz, ados, ama??; itxi ziren bi emakumeak Txaroren gelan, eta sartu ez beste, Maria Bibianak esan zion:
|
|
|
(?) Beste gauza bat zure ahizpari buruz: ikusten da neska ona dela, eta zu babestu nahi zaituela, baina gehiegi babestu nahi zaitu; iruditu zitzaidan kale kantoi bakoitzean arrisku bat ikusten duten emakume horietako bat dela, mundu honetan bakoitza bere beldurrak eta bere koldarrak bizi du?, eta egun osoan halaxe ibiliko zaizula, kontuz, kontuz eta kontuz;
|
esan
ere, esan baitzidan, Domingok eta zuk txoriak zenituztela buruan, eta ez zuela Domingorekin gertatu zena zurekin gertatzerik nahi; gauzak garbi daude, beraz: Teofilo Maria eta Maria Bibiana, zutaz fidatzen ez direlako edo, beldur dira eta duten beldurra zuri sartzen ahaleginduko dira; gogoratzen al zara, baina, zer erantzun zenidan behin batean, kafetegian Domingori buruzko galdera egin nizunean?
|
|
|
zela, mende hasiera hartan asmatu berria: hura baino lasaigarri hoberik, pobrerik handiena ere errege sentiaraz zezakeena denbora batean?!, nahiz eta asmakizunak bazuen bere akatsa, pobrearen etxean nekez aurkituko baitzuen inork komunik, are nekezago tronurik;
|
esan
ere, esaten zuen Txopitea doktoreak, ez arrazoi gutxirekin beharbada, langileen etxeetan tronu bat jartzea zela iraultzaren aurkako erremediorik onena, auskalo?
|
|
|
nahiz eta ama semeei begira egon zitekeèn ikusle balizko batek beste era batera interpretatuko zuen Domingoren begirada hura, aditzera ematen zuena mutila joana bezala zegoela, auskalo zer mundutan, hilenetik bizienetik baino hurbilago agian; Reginak, baina, semearen osasunean itsu sinetsi behar zuelako edo, ikusi zuena ikusi zuen, Domingoren begietan argi iheskor batek, segundo hamarren batez, dir dir egin balu bezala, irri ezinezkoen sorlekuan?
|
esan
ere, halaxe esan zien Reginak orbetarrei, goizetik ospitalera iritsi zirenean, hamaikak aldean:
|
|
|
Domingoren hitzak biderik berezkoenetik iritsi balitzaizkio bezala, beste irri bihurri batez ihardetsi zion: nebak esan berri ziona sinesten zuela, baina ez zuela sinesten, alegia; Ada Domingoren arreba zen, Domingo baino gazteagoa, eta, halere, Domingoren arreba zaharra sentitu zen une hartan, ausaz,
|
esan
ere, honela esan baitzion, lekutik atereak zeudèn maindirea eta burusia bere lekuan ipintzen zituela:
|
|
|
Reginak, halakoetan, itxura egin behar izaten zuen, zuzen jokatu nahi baitzuen bere seme alabekin, baina, gertatuak gertatuta gero, ez zitzaion batere erraza; Regina, izan ere, Benjamin Mariaz erditu zenetik, halako krisi sakon batean sartu zen: alde batetik, bere fede hura zuen, zartatua gelditu zena?
|
esan
ere, esan ez zion, bada, Ernestinari halako batean, kexu: –Ama Birjina espero nuen, eta hara zer Ama Birjina bidali didan Jainkoak?!??; zer geratzen zitzaion Reginari, ordea, bere fedetik kanpo?
|
|
|
(?) Beste bat zen Adaren kasua; Adak, izan ere, Domingok zizarea irenstera zihoalakoa egin zuenean, nazka keinu bat egin zuen, ageri agerikoa, bai?
|
esan
ere, esan zuen: –Pfuuua!??, baina ez Maria Bibianarena bezain nabarmena; halere, atsegin ez zituèn mutilen bihurrikeriak, baita nazka eragiten ziotenak ere?
|
|
|
–Bai? , esan zuen Nazariok, modu ezin epelagoan
|
esan
ere (bai baina ez, ez baina bai), emaztearekin eta Adarekin batera konplitu nahi balu bezala.
|
|
|
Adak berdin jarraitzen zuen?
|
esan
ere, esango zuen balizko ikusle batek neska zurbildu egin zela, ez erabat, baina bai ohartzeko moduan?: orbetarrek, izan ere, permisibitate itxurako bezain axaleko harekin batera. Reginak eta Adak noiznahi izaten zituzten gai arinak eta kaxkarinak hizpide, Nazariok eta aita kalonjeak emakumeen kontu barkagarritzat zituztenak?, Elizaren doktrinaren araberako jardun estua zuten jarraibide?
|
|
|
hura besterik ez zuen behar, hantxe aurkitzen baitzuen Ernestinak, agidanez, ordu laurden luze hartan, bere zerua, irudirik ez zuelako irudi guztiak zituena, objektuak, izakiak eta gizakiak formarik gabeko forman urtuta?, irudirik gabeko irudien komunioan, komunioak berak sortu eta gorpuztu ahala jaten eta ezabatzen baititu irudiak bere baitatik; gutxi batzuetan, ordea, egunaren nekea astuna egiten zitzaionean, lotan bezala geratzen zen, eta orduan, anai arrebek atsegin izaten zuten besotik tiratzea: Ernestina, normalean, aztoratu egiten zen lehen segundoan, baina segituan bihurtzen zuen bere aztoramendua irri, bekatutxoa egin ondoren bere buruaz urrikalduko balitz bezala, kontzientziaren autoulertze mugimendu batean; egun batean, baina, irri egin beharrean hitz egin zuen,
|
esan
ere halaxe esan baitzuen, arrosarioa une batez eteten zuela:
|
|
|
milaka eta milaka urteko iragana, gizakiek modu batean edo bestean janzten zutena, interesen arabera, bandera bat hemen eta beste bat hor? huraxe esaten ari zitzaion Felipe, azken batean, erarik zuzenenean
|
esan
ere, itzulinguruka ibili gabe, espainiartasunaren esentzia eta euskalduntasunarena aurrez aurre jarriz, Espainia ala Euzkadi, Euzkadi ala Espainia; esan nahi baita zalantzak hartuta behar zuela Gabinok, lehen harriduraren eta lehen deserosotasunaren ondotik; bertatik bertara zuen, baina, Felipe, Gabinoren zalantza irakurtzeko moduan zegoena, hain zen nabaria honen nora eza, eskuak deslai baitzitu... eta begiak ere bai, ikusgune finko batean atseden hartu ezinik:
|
|
|
–Maila batean edo bestean agintean mugitu behar izaten dugunok Jainkoaren aginduak hautsi behar izaten ditugu sarri, baina ez Jainkoaren aginduak hausteagatik, Jainkoaren erresuma gero eta zabalagoa egiteagatik baizik, eta hara zergatik Jainkoaren aginduak hautsiz betetzen ditugun Jainkoaren aginduak, Jainkoaren erresuma gero eta zabalagoa egiten ahalegintzea Jainkoaren agindua denez?
|
esan
ere, esan baitzuen Jesusek: –Zoazte berri ona predikatzera munduan zehar?:
|
|
|
Izan ere, Teofilo Mariak ez ezik, beste hiru anaiek ere bianchi hartan ikasi zuten bizikletan ibiltzen, Damasok ederki kostata: hainbeste kosta zitzaion, non,
|
esan
ere, esan baitaiteke ez zuela ikasi, hain lotua joaten zen tramankuluaren gainean, gorputz giharrak zurrun, segurtasun eza nagusi. Benetako polemika, baina, Adak bizikletan ibiltzen ikasi nahi izan zuenean sortu zen, Regina guztiz aurka atera baitzitzaion hasieratik beretik?. Carlotari uzten diote, eta Dianari ere bai?
|
|
|
Baina kontu hartan guztian bazegoen Nazariok atsegin ez zuèn zapore mikatzeko zerbait, periodikoak ez ote zuen arrazoi bere iritzian; hura, gainera, nabaritu egin zitzaion gizonari, afaldu ondoren komunera joan, libratu eta ispiluaren aurrez aurre jarri zenean. Nazario ez zen bere apainketa pertsonalean orduak galtzen zituèn gizona;
|
esan
ere, esan zitekeen gizon landugabea zela alor hartan, apur bat oihesa, Reginarekiko harremanek, denborarekin, alor hura ere lantzera eraman zuten arren; baina horra: beste gauza bat zen haren bibote oparoa, halako moldez, non, bizarra egiterakoan, minutuak eman baitzitzakeen biboteko iletxoak berdintzen; eta bizarra egiten ez zuenean ere berdin, orduan hatzekin aritzen baitzen, bibotea lisatu eta iletxo bakoitza bere tokian jarri nahian balebil bezala, puntak pittin bat goraka; gero, lanaren emaitza gain gainekoak ikusita, atseginezko irritxo bat egiten zion bere buruari; esan nahi baita orduan ere halaxe aritu zela Nazario Orbe, hain zegoen harro bere biboteaz, antza?; lana bukatutzat eman zuenean, baina, ez zion bere buruari irririk erakutsi; areago:
|
|
|
ez baitzuen dudarik zoritxarraren zaldiak berriro botako zuela; zerbait egin behar zuen, beraz, zerbait esan behar zuen? baita orduantxe
|
esan
ere, uniformea kentzen hasi aurretik:
|
|
|
–Esan diyot bi, jauna, damutasun haundiz
|
esan
ere?
|
|
|
Amak, izebak eta etxeko guztiek konfiantza handia zuten Gabinorengan, hain zen xaloa eta lañoa, horregatik barkatzen zioten ia guztia; Gabinok, baina, garbi zituen gauzak kontu hartan,
|
esan
ere, esan ez zien, bada, anaiei minutu batzuk lehenago gezurrak ongi jantzi behar zirela, egiantzekoak izan zitezen! Eta, orduan, hitza betetzeko ahaleginean edo, gezur pila bat etorri zitzaion burura, kolore guztietakoak, bata bestearen atzetik:
|
|
|
esan zion Maria Bibianak, eta Feliperen osabak erantzun: ...u???, Maria Bibianari begiak zabaldu eta begietan argi bat piztu baitzitzaion istant hartan, pentsamenduaren basamortuan galderaren bat sortu ahala pizten edo itzaltzen da argi bat?, aldaketa baten marka ere izan zitekeena; esan nahi baita Maria Bibianak kontzientzia pizte edo kontzientzia hartze gisa bizi izan zuela, ausaz, memento hura, kontzientzia gero eta zabalago bat eragingo ziona gerokoan,
|
esan
ere, halaxe esan baitzuen mahaikideen aurrean:
|
|
|
Hitzik gabe gelditu zen Gabino, harik eta, hiruzpalau segundoko tartean burua jaisten hasi zen arte, baita burua jaitsi ez beste aurkakoa
|
esan
ere:
|
|
|
etxeko aterako bidean; Felipek, ondoren, etxeko txakurrak, Moncayo eta Palafox (Mendi eta Sasiren ondorengoak), lagun zituen ordurako?, etxeko atea jo. Felipek deitzeko modu berezia zuen: kanpoko hesiko atea itxia bazegoen, goialdean zegoèn tinbreari hiru aldiz eragiten zion sakaldi ezin laburragoetan; zabalik bazegoen, berriz (lorezaina egonez gero, halaxe egoten zen ia beti), barrura sartu eta hiru aldiz astintzen zuen etxeko ate nagusia aldabaz?, eta Reginak ireki egin zion; eta Felipe aurrera egitera zihoan?
|
esan
ere, esan zion mutilak tonu alaian: –Arratsalde on, etxeko andere agurgarria??, baina Reginaren eskuak geldiarazi zuen, esku keinuarekin batera honako hitz hauek zuzentzen zizkiola:
|
|
|
sar zezakeen hatza, edo semea bere galderekin inguratu, baina jakin bazekienez, antza, urak harria higatzen duela, emetasunaren uren jabea zen, azken batean, gizonen harrizko nortasunaren harrizkotasunari mila aldiz aurre egina?, beste bide bati ekin zion, isiltasunarenari?, denborari denbora emanez eta Gabinoren amorruaren harriari bere egonarria kontrajarriz?
|
esan
ere, halaxe esan zion bere buruari, ausaz: –Dorre handiagoak erori ziren, eta hau ere eroriko da??; Reginak, halere, bazkalorduan eman zien berria seme alabei:
|
|
|
Gabinok ongi ikusten zuen zer esaten ari zitzaion arreba, ikasi ere, ikasi zuen une hartan, ausaz, esaldi batzuk horma eskalaezin bihur zitezkeela, inork ahoskatu ahala?, baina hargatik, beharbada, are amorru handiagoa sentitzen zuen, haren urduritasunak eta haren ezinegonak ez zuten besterik adierazten?, amaren aurkakoa ez ezik, bere buruaren aurkakoa ere izan zitekeena, lehenengo ezintasunari lotutako beste ezintasun guztiei, bakardadearen hoztasunari, baita lagunari egindako nolabaiteko traizioari ere? ...k guztiz eman baitzion bizkarra amari, begiak itxita zituèn harrizko estatua bat iduri, bi aldiz jiratu zuen Gabinok burua, bazirudien bakardade jasangaitzaren izotzak harriaren harrizkotasuna zartarazi zuela, puntu bakarrean bazen ere?, amari begi bazterraz so egiteko; ondoren, ama oheratu eta biak lotan gelditu ziren; denbora laburrerako, ordea, handik gutxira hasperenka itzarri baitzen Gabino?
|
esan
ere, esan zuen hiru bider, amesgaiztoaren erdian: –Ez, aita!
|
|
|
Horregatik, beharbada, horregatik, ziurki?, Maria Bibiana joan ez beste bakarrik gelditu zenean, hiru aldiz mugitu zuen Gabinok burua ezker eskuin?
|
esan
ere, esan zion bere buruari ahopeka: –Gaizki hasi naiz?.
|
|
|
Domingok; uko batek edo ezezko batek. Benjamin Mariarenak edo izeba Ernestinarenak? ...ez zuen ukorik ez ezezkorik jaso, eta bai baiezko biribil bat, hasieratik beretik; izan ere, izeba Ernestinari bezalaxe, berdin erantzuten hasi zitzaion Benjamin Maria Domingori, intzirien isiltze batekin edo irri zabal batekin?, honek bere ferekak edo bere hitzak eskaintzen zizkion bakoitzean; izan ere, izeba Ernestina, bi anaien arteko elkarrizketen lekukoa zena, zeharo hunkitzen zen halakoetan?
|
esan
ere, esan zion halako batean, era ezin maitagarriagoan, Domingori: –Zu ez zara inondik ere Orbe:
|
|
|
halaxe ibili baitzen egun haietan?
|
esan
ere, esan zion izeba Ernestinari: nik ere zerbaitetan lagundu nahi nioke Gabinori, zerbait egin behar dut nik ere?
|
|
|
Halaxe egin zuen; hasteko, izarak aldatu eta berri batzuk ipini zituen, ukitu leun leunekoak, zetazkoak; gero, ohea ireki, izarak laztandu, eta barruan sartu zen: segidan, fetu posizioan jarri eta guztia barkatzen ziòn amaren uteroan zegoela imajinatu zuen?
|
esan
ere, esan zuen, une batez, irri ezinezkoa ezpainetan: amatxo, amatxo??, sentsazio ozeaniko batean murgiltzen zela, bere buruaren aurkako gorrotoa sentimendu batean urtuz zihoakion bitartean?. Zaude lasai, Regina, zuk ahal duzuna egin duzu-eta?
|
|
|
behar hura, baina, hilabete batzuk lehenago ez bezala, ez zuen Bigitterekin edo beste puta batzuen oroitzapenekin asetzen; Domingok, izan ere, beti izan zuen gutxietsiekin eta ezinduekin berezko erruki bat. Benjamin Mariarekin erakutsi zuenak bazuen hartatik ere zerbait?, baina orain, gainera, bere berezko sentimendu haien zerbitzuan, teoria bat zuen, putak esplotatzea ekintza ezin itsusiagotzat zuena: esan nahi baita lotsatu egiten zela putei inoiz ordaindu izanaz. Albertoren memoriak ere izango zuen erreakzio hartan parterik?, baina ez sentitzen zuenaz, bere behar gorri haren azpian maitasun erabateko baten irrika balego bezala, maitasun jainkozko baten beharra, beraz?, jarrera lohi bat baino gehiago; zerbait kosmikoa zen, edo halaxe sentitzen zuen Domingok,
|
esan
ere, halaxe esan baitzion noizbait, berandu gabe lagun egingo zuèn Chaplin adiskide minari:
|
|
|
zenbat eta zentrotik urrunago, orduan eta makalagoak; arratsalde hartan gertatuak, ordea, argi erakusten zion bidea, ziur baitzegoen Jainkoa aita espiritualaren bidez mintzatu zitzaiola, mezu ezin garbiagoan, bere konbertsioaren lehen urteurrenean, hain zuzen ere: Jainkoak hegan egiteko era bat ukatu zion, bai, baina baita hegan egiteko beste era bat eskaini ere, Jainkoak kendu eta Jainkoak eman?; hain ziur zegoen hartaz jada, non, etxera iristear zela, bere buruari esan baitzion, entzuteko moduan
|
esan
ere: –Bada, hegan egiteko pilotua izan behar badut, pilotua izango naiz?; hura esan orduko, baina, zalantza bat sartu zitzaion buruan, zeru urdinean hodei beltz bat bezala:
|
|
|
Domingok ostiral batean egin zuen hartxintxarren balentria; asteburu hartan, baina, Nazario Orbe ez zen etxera etorri, eta Domingok hurrengo asteburura arte itxaron behar izan zuen aitaren iruzkina entzuteko; Nazariok jasoa zuen ordurako informazio guztia, emazteak egindako telefono deien bidez, eta denbora sobera izan zuen, beraz, iritzia osatzeko; iritzia, jakina, Domingoren aldekoa zen,
|
esan
ere, halaxe esan baitzien igande hartako bazkarian, familia osoa mahai inguruan bilduta zuela:
|
|
|
komunistek bahitu zituztela, alegia, Nazario eta Teofilo Maria, bahitzaile baten izena ere eman zuen Markosek: Nikolai?, bera eta beste hiru gizon bahitu zituzten bezalaxe, nahiz eta bera berehala askatu zuten;
|
esan
ere, esan zion enpresariak EAJko buruekin hitz egiteko prest zegoela, bide hartatik komunistak estutzeko, aita semeen bizitza arriskuan egon zitekeelakoan, eta Maria Bibianak ezetz: ez, mesedez, oraindik ez, etxeko abokatua isilpeko lanaren aldekoa da, eta berak deituko dizu?
|
|
|
Hura guztia esan zion, beraz, Damasok Domingori?
|
esan
ere, esan zion Regina enean zegoela abokatua, beste bilera bati ekiteko asmotan?, biek ala biek orain pauso gutxi batzuk egiten zituztela, eta orain gelditzen, harik eta, etxeko atera iristeko hogei bat metro falta zitzaiela, betiere kanpoko etxeko aterako bide hartxintxarrez josian?, Damasok Domingori begietara begiratu. Moncayo eta Palafox zaunkaka hasiak ziren ordurako, eta honela esan zion arte:
|
|
|
Zerbait ahaztu zitzaion, beraz, Domingori, baina ez edozein txikikeria, antza denez,
|
esan
ere, halaxe esan baitzituen hitz haiek, beste tonu batean, tonu harekin, ezpainak ere halako dardara batek hartuak zituen, hitzen esanahia azpimarratu nahi balu bezala:
|
|
|
distiraz betetzeko; azpian, berriz, estanparen esanahia laburbiltzen zutèn letrak zeuden: Credo in unum Deum;
|
esan
ere, halaxe esan baitzuen Teofilo Mariak esaldi hura, bere artean ahoskatua, mutua eta ahotsik gabekoa, beraz?, ezpainen mugimenduari ederki antzeman zekiokeen arren; estanpak argi eta garbi bilatzen zuen, bere elementuen bidez, Jainkoaren esentzia, esanahiz betea, bere ezaugarririk muinekoenak, guztiz sinbolikoak, euskarri:
|
|
|
harro zegoen parte hartu izanaz, halako moldez, non, gero, hiriko taldekide baten etxean beste hiru lagunekin egin zuèn bazkarian, kontserba lata batzuk, ogia eta ardoa?, pozik bezain baikor agertu baitzen?
|
esan
ere, esan baitzuen:
|
|
|
Nikolai txispatuta zegoen, ez mozkor, baina bai moxkor?, arratsalde hartan lauzpabost kopa hartu izanaren ondorioz, kopen edukiaz zalantzarik ez?
|
esan
ere, esan baitzion Grigoriri, halako batean, ezin ozenkiago, bere ahots marrantatsuarekin: –Boltxebikeek vodka edaten ditek, eta gu boltxebikeak gaituk??; baina, txispatuta zegoelako, beharbada, Nikolai hitz egiteko gogoarekin zegoen, eta, hitzari hitza lotzen ziola, honela jarraitu zuen:
|
|
|
hausnarketak nahigabetu egiten zuen, antza, haren bekozko ilunak ez zuen besterik salatzen; Domingok, izan ere, bazuen, bere alde axolagabeaz gain, beste bat, askoz ere kezkatsuagoa eta arduratsuagoa, baita dogmatikoagoa ere?, etxean eta ikastetxean jaso zuèn heziketa katolikoarekin lotuta egon zitekeena, baita perfekzioaren kontzeptuarekin ere?. Izan zaitezte perfektu, nola baita zeruko Aita??, zeinak estutzen baitzuen barrutik noizean behin, perfekzioak neurririk gabeko neurria baitu xede; Domingok, beraz, bere gogoeta haietan bakartua behar zuen?
|
esan
ere, halaxe esan zuen, Rebecak egindako galderari erantzun ere gabe:
|
|
|
–Nahi duzuna esango duzu, baina aitak arrazoi du, egin diozunak ez baitu izenik?
|
esan
ere, halaxe esan zion, ahots sendo bezain ziurtasun handiz?. Fabrikako medikua, don Fabiano, gaixo dago, lunbagoak jota; hortik aurrera, anbulantziari deitzea zen zure aitaren betebeharra, eta ongitxo bete zuen, zuk zeuk aitortu duzunez.
|
|
|
aitzakia harturik?; ez al zuen, bada, arrebak ere bere aukera merezi?, Ada ez baitzen haur bat, eta nahi zuena egiteko eskubidea baitzuen, berak. Domingok? arestian esan zuen bezala, ongi baino hobeto
|
esan
ere, orain oraingoak, gero gerokoak; ororen buruan, baina, baliteke anaien arteko hura oilarren arteko auzi bihurtu izana nagusiki, balizko lekuko neutral batek halakotzat joko zuen seguruenik: esan nahi baita Teofilo Mariak burua zutitu, bularra puztu, eta hala bihurtu zuela bere ausardia ausarkeria, pauso bat aurrera eginez, bi eta hiru; oilar borroka hartan Domingok zuen, baina, ezproi hilgarria, pistola?
|
|
|
oihukatuz?, begirune eta begikotasun puntu bat erakusten zuen, baita biktimaren aldeko mirespena ere, halako eran, non pelotoikide batek, ile apaintzaileak, Tasio eta Teofilo Mariaren konfiantza osoa zuenak? biktimarengana hurbildu eta berriro tiro egin zionean?
|
esan
ere, esan zuen: –Gorri putakume honek bi aldiz hiltzea merezi du!?, beste pelotoikide batzuk barrez hasten ziren bitartean?, Teofilo Mariak guztiz beste iruzkin bat egin baitzuen:
|
|
|
Tasio Loidi tenienteak Teofilo Mariari atsegin eman nahi zion afera hartan guztian?
|
esan
ere, esan zion erdi txantxetan erdi serio, automobiletik jaitsi ahala: –Zure aginduetara, Teo!??, horregatik galdetu baitzion aurrez aurre zuèn emakumeari era aski mingarrian:
|
|
|
Irten ziren, bada, Txaro Goiriren etxetik bost kideak, igo ziren maseratira Tasio eta Teofilo Maria, eman zien Tasio Loidi tenienteak beste hiru kideei kuartelera itzultzeko agindua?
|
esan
ere, esan zien, pistolaz mehatxatzen zituela: –Arestian gertatutakotik, ezta hitz erdirik ere!??, esan zion Tasiok ondotik. Zurekin hitz egin behar dut, Teo?, abiatu ziren automobilean leku egoki baten bila, biok mutu, hiri inguruko gurdi-bide batean sartu eta zabalune txiki aski bakarti batean aparkatu zuten arte, hirigunetik hiru bat kilometrora, zuhaitz batzuen artean.
|
|
|
Maria Bibiana, aldiz, izeba Ernestinaren jarreratik gero eta hurbilago, apaingarrietatik gero eta urrunago, beraz?, harritu egiten zen Adaren jokabidearekin?
|
esan
ere, esan zion ahizpari, Domingori oinazpiak erakusteko eta erakusteko aritu zitzaionean:
|
|
|
Adaren buruan noiznahi Domingo? halako eran, non ez baitzen harritzekoa, neurri bateko jertsea egiten ari zelarik, neurriaz ahaztea; horrelakoetan, Ada haserretu egiten zen, baita ahapeka zerbait
|
esan
ere berak irudikatutako Domingori: –Orain ere alferrik aritu naiz lanean, eta hurrengoan abisatu, mesedez!?, nahiz eta hurrengo istantean keinua leundu eta irri bat moldatzen zuen, nostalgiaren ehundegietan ehundua, irri harekin nebari zera ere esan nahi balio bezala:
|
|
|
zuri min egiteaz bakarrik naiz lotsa, inola ere ez neure sentimenduez: sentimenduez ez, esan zion, barru barrutik
|
esan
ere, itxura batean.
|
|
|
Gauez, berriz, Teofilo Mariak belarria ganbarako zoruan itsatsi, eta berandu gabe jakin zuen laugarren gizona iritsi zela; aurreko bileran ez bezala, baina, ozenago mintzatu ziren lau parte hartzaileak, garaipenaren bezperan zeudenak garaipenaren neurririk gabeko neurrietara egokitu balira bezala?
|
esan
ere, halaxe esan zuen goi karguak, gora begira behar zuenak, bozgorailurik ezean?, egongelan sartu bezain laster, ozen baino ozenago:
|
|
|
Gero, bazkalordua iritsi zen; Teofilo Mariak behin baino gehiagotan esan izan zion aitari aspertuta zegoela bazkariaz, aita semeek babarrun plater bana eta sagar bana jan ohi zuten egunero egunero?, babarrunez batez ere:
|
esan
ere, esan zion, bizpahiru aldiz bai gutxienez, bizitza osoan ez zuela babarrunik probatuko; une hartan, baina, gogoetatsu jarri, eta honela esan zion:
|
|
|
leku hartan, non fortuna gaiztoaren gurpila orduantxe igaro baitzen; esan nahi baita lehen kanoikada hark Gonzalo De Lucas betean jo eta haren gorputza birrindu zuela, bularraldea eta zangoak: gorputz guztia, aurpegia salbu; Domingo iritsi zenean, shockaren eta txundidura sorgorraren eraginpean zegoen Gonzalo, sufritu ere, ez zuen sufritzen zaurituak, antza?, baina ez konorterik gabe,
|
esan
ere, zerbait esan nahi baitzuen, itxura batean, bizpahiru aldiz saiatu zen bederen, alferrik, harik eta azkenean lortu zuen arte, kostata lortu ere, hasperen artean:
|
|
|
–Behin batean hitz egin genian horretaz, eta uste diat gauzak garbi geratu zirela?
|
esan
ere, esan ez hidan, bada, norbera ez dela datorren familiakoa, aukeratzen duenekoa baizik?
|
|
|
Aitak, beraz. Oxbornek?, bere ametsak zituen: ...ko untxiaren saioa ikustea bigarrena, Ildefonso Esparzak hala kontatzen zuen behintzat behin eta berriro, kontu haietaz ari zenean; lehen ametsa bete arren, baina, aitak ez zuen bigarrena bete, semeak maisu ikasketak bukatu zituèn egunean hil baitzen hura, bihotzekoak jota, semearen balentria ospatzeko pattar trago bat egiten ari zela, aitonak aitari oparitutako urontzitik; ama semeak han zeuden?
|
esan
ere, esan zion amak, lehen istantean: –Medikuak esan zizun gehiegitxo edaten duzula!??, eta, nola aitak ikusten baitzuen bazihoala beste mundura, semeari azken agindua eman zion, oinazearen erdian:
|
|
|
–Maila batean edo bestean agintean mugitu behar izaten dugunok Jainkoaren aginduak hautsi behar izaten ditugu sarri, baina ez Jainkoaren aginduak hausteagatik, Jainkoaren erresuma gero eta zabalagoa egiteagatik baizik, eta hara zergatik Jainkoaren aginduak hautsiz betetzen ditugun Jainkoaren aginduak, Jainkoaren erresuma gero eta zabalagoa egiten ahalegintzea Jainkoaren agindua denez...
|
esan
ere, esan baitzuen Jesusek: " Zoazte berri ona predikatzera munduan zehar":
|
|
|
–Bai... –esan zuen Nazariok, modu ezin epelagoan
|
esan
ere (bai baina ez, ez baina bai), emaztearekin eta Adarekin batera konplitu nahi balu bezala.
|
|
|
Don Julio berrogeita hamar bat urteko gizon ile urdina zen, umore onekoa, baikorra, bere ofizioa maite zuena, profesionala; esan nahi baita ezin zuzenagoa zela bere betebeharretan; baina, nortasunaren zati nagusia arrazionala bazuen ere, bazuen, aldi berean, beste osagai bat ukitu surrealistaduna, berak bere mundu onirikoarekin lotzen zuena eta esanarazten ziona, konparazio batera, gizakiaren aurrerapenik handiena, baita aspirinaren eta nembutalaren aurretik ere, komuneko" tronua" zela, mende hasiera hartan asmatu berria: hura baino lasaigarri hoberik, pobrerik handiena ere errege sentiaraz zezakeena denbora batean...!, nahiz eta asmakizunak bazuen bere akatsa, pobrearen etxean nekez aurkituko baitzuen inork komunik, are nekezago tronurik;
|
esan
ere, esaten zuen Txopitea doktoreak, ez arrazoi gutxirekin beharbada, langileen etxeetan tronu bat jartzea zela iraultzaren aurkako erremediorik onena, auskalo...
|
|
|
Domingok eskua lasaitu zuen, pistolari mugimendu bat eraginez, armaren ahoa bizpahiru zentimetro beherago utzi zuena: ...ndiz–, nola egingo zion, bada, Domingok Adari uko, urte batzuk lehenago egin zion bezala, arrazoi bertsuak –etxeko epela eta etxeko epelari zerizkiòn babesa eta lasaitasuna– aitzakia harturik?; ez al zuen, bada, arrebak ere bere aukera merezi?, Ada ez baitzen haur bat, eta nahi zuena egiteko eskubidea baitzuen, berak –Domingok– arestian esan zuen bezala, ongi baino hobeto
|
esan
ere, orain oraingoak, gero gerokoak; ororen buruan, baina, baliteke anaien arteko hura oilarren arteko auzi bihurtu izana nagusiki, balizko lekuko neutral batek halakotzat joko zuen seguruenik: esan nahi baita Teofilo Mariak burua zutitu, bularra puztu, eta hala bihurtu zuela bere ausardia ausarkeria, pauso bat aurrera eginez, bi eta hiru; oilar borroka hartan Domingok zuen, baina, ezproi hilgarria –pistola– eskuan, eta hala, ikusi zuenean ezen anaia, hormari itsatsia, hurbiltzen ari zela, hormari egin zion tiro, Teofilo Maria zegoèn lekuan gelditzen zela, izotzak bat batean harrapatu balu bezala.
|
|
|
leku hartan, non fortuna gaiztoaren gurpila orduantxe igaro baitzen; esan nahi baita lehen kanoikada hark Gonzalo De Lucas betean jo eta haren gorputza birrindu zuela, bularraldea eta zangoak: gorputz guztia, aurpegia salbu; Domingo iritsi zenean, shockaren eta txundidura sorgorraren eraginpean zegoen Gonzalo –sufritu ere, ez zuen sufritzen zaurituak, antza–, baina ez konorterik gabe,
|
esan
ere, zerbait esan nahi baitzuen, itxura batean... bizpahiru aldiz saiatu zen bederen, alferrik, harik eta azkenean lortu zuen arte, kostata lortu ere, hasperen artean:
|
|
|
hiriko eskuinaren zentro neuralgikoak lehenbailehen paralizatzea... horregatik ekin zioten, uztaileko 19aren goiz hartan bertan, hiriko eskuin muturreko egunkari bat isilarazteari, altxamendurako deia egin zuena, mezu kriptiko baten itxurapean izan bazen ere –" Mañana hará buen tiempo" –, berandu gabe erredakzioaz eta errotatibaz jabetzen zirela, errepublikaren eta errepublikanoen aldeko beste egunkari bat egiteko; Domingok ere ekintza hartan parte hartu zuen, noski, eta are gehiago: harro zegoen parte hartu izanaz, halako moldez, non, gero, hiriko taldekide baten etxean beste hiru lagunekin egin zuèn bazkarian –kontserba lata batzuk, ogia eta ardoa–, pozik bezain baikor agertu baitzen...
|
esan
ere, esan baitzuen:
|
|
|
Adaren buruan noiznahi Domingo... halako eran, non ez baitzen harritzekoa, neurri bateko jertsea egiten ari zelarik, neurriaz ahaztea; horrelakoetan, Ada haserretu egiten zen, baita ahapeka zerbait
|
esan
ere berak irudikatutako Domingori: " Orain ere alferrik aritu naiz lanean, eta hurrengoan abisatu, mesedez!", nahiz eta hurrengo istantean keinua leundu eta irri bat moldatzen zuen, nostalgiaren ehundegietan ehundua, irri harekin nebari zera ere esan nahi balio bezala:
|
|
|
zuri min egiteaz bakarrik naiz lotsa, inola ere ez neure sentimenduez: sentimenduez ez –esan zion, barru barrutik
|
esan
ere, itxura batean.
|
|
|
Gauez, berriz, Teofilo Mariak belarria ganbarako zoruan itsatsi, eta berandu gabe jakin zuen laugarren gizona iritsi zela; aurreko bileran ez bezala, baina, ozenago mintzatu ziren lau parte hartzaileak, garaipenaren bezperan zeudenak garaipenaren neurririk gabeko neurrietara egokitu balira bezala...
|
esan
ere, halaxe esan zuen goi karguak –gora begira behar zuenak, bozgorailurik ezean–, egongelan sartu bezain laster, ozen baino ozenago:
|
|
|
Gero, bazkalordua iritsi zen; Teofilo Mariak behin baino gehiagotan esan izan zion aitari aspertuta zegoela bazkariaz –aita semeek babarrun plater bana eta sagar bana jan ohi zuten egunero egunero–, babarrunez batez ere:
|
esan
ere, esan zion, bizpahiru aldiz bai gutxienez, bizitza osoan ez zuela babarrunik probatuko; une hartan, baina, gogoetatsu jarri, eta honela esan zion:
|