|
2000
|
|
|
Bestalde, irratigintzan,
|
esan
aditza oso aipatua denez gero, komenigarria litzateke noizean behin aditz baliokideak jartzea:
|
|
2002
|
|
|
dio adizki jokatuak bi dira, homografoak: laguntzailea eta
|
esan
aditzaren forma trinkoa. Batari zein besteari, la atzizkia eranstean bueltatuko digun informazioa, halere, bera da:
|
|
2008
|
|
|
Ondorioztatu> edo
|
esan
aditza ikusi bezain laster, > konplementatzailea igar dezakegu. Mendeko perpausaren aditza aurreratuz, are segida eraginkorragoak lor ditzakegu:
|
|
2009
|
|
|
Hitz ezin konkretuagoekin emanak zeuden laurak, baina alabak osoro identifikatzen ez. Ezagutzen zuen, jakina,
|
esan
aditza. Ezagutzen zituen gainerako hitzak ere, baina izenordeak eta juntagailuak dira, ulertzen ez zituen hitzak baino konkrezio gutxiagokoak izatez.
|
|
2010
|
|
|
Eta metaforatzat har genezakeen sare oso baten baitakoak, beti ere multzo baten aldera lerratzen baitira, eta hizketa egintza osoago eta orokorrago baten adierazle puntualak baitira. Horrela esan (oinarrizkoena eta orokorra) esaten diGU bihurtzen da, etab. Garatze desberdinak izan ohi ditu
|
esan
aditzak, ikusi dugunez, abiaburua nor den arabera.
|
|
2011
|
|
|
Legein grezierazko aditza aipatutakoan,
|
esan
aditza bezala agertu behar dugu bere itzulpenean; eta komunikazio horren unean, oraintxe aipatu dut nola esatea, eta arlo horretan, zer esaten dugun.
|
|
2012
|
|
|
Gure corpusean gehienak
|
esan
aditzarekin osatuta daude eta adieraren aldetik, badirudi moduzkoa dela, baina E1 oinarrizko enuntziatuaren gauzatzeko moduarekin zerikusi gutxi duena. Esatearen ekintzari egiten dio erreferentzia, besteren esateko modua da aditzera ematen duena; enuntziazio mailari dagokion informazioa, bete betean.
|
|
|
C tipoan, ordea, aditzaren flexioak menderagailuaren marka formala darama, eta alde horretatik, itxuraz, mendeko perpausaren aurrez aurre geundeke. Gure hipotesia da holakoetan ere, enuntziatu parentetikoak ez duela E1 oinarrizko enuntziatuarekin mendekotasun harremana gauzatzen, goragoko edo gainetik dagoen
|
esan
aditzaren mendekoa ez bada:
|
|
|
b) Zuzeneko aipua
|
esan
aditzaren osagarri zuzen bezala
|
|
|
enuntziatu parentetikoak maiz aski enuntziazio mailari zuzendurik agertzen dira. Ikusi besterik ez dago
|
esan
aditza daramaten adibideak, edota adierazi, aipatu, norbaiti buruz ari etab.
|
|
|
aditzaren mendekoa ez bada. Hau da, hor, harreman horretan, isilpean edo estarian beste aditz bat badelako ustea dugu, esanen kidekoa edo den aditz abstraktu bat, hain zuzen ere; eta enuntziatu parentetikoa
|
esan
aditz horren mendekoa da, ez E1 oinarrizko enuntziatuko aditzarena. Alde horretatik, esan genezake atal honetan bilduko ditugun enuntziatu parentetiko guztiek makroegiturako enuntziazio mailan eragingo dutela.
|
|
2014
|
|
|
Erabilitako metodologiaren azalpena emateko,
|
esan
aditza baliatuko dugu.Behin aditza aukeratuta, ikus dezagun zehazki nola eman ditugun metodologiakopausoak.
|
|
|
Aditzaren agerpenak PB VNk ematen duen informazioari jarraiki etiketatzendira. Ikusi dugunez, bai lehen adieran baita bigarrenean ere, ingelesezkoeta euskarazko aditzen egitura sintaktiko semantikoak oso antzekoak dira.Horrenbestez, informazio hori guztia baliatuta
|
esan
aditzaren corpusekoagerpenak etiketatzeko prest gaude.
|
|
|
Agindu edo eskatu aditzekin ez bezala,
|
esan
aditzarekin subjektu isilakirakurketa askea du. Hots, irudi luke euskara estandarrean produn TZEKO perpausakere posible direla, PROdunekin alternantzian.
|
|
|
Zehazkiago, (25) ek iradokitzen duabsolutibozko edo datibozko TZE argumentuak bezala, TZEKO perpausak izaerabikoitzekoak direla berez. Horrela, perpaus nagusiko aditz hautatzailearen ezaugarrilexikoen arabera, edo kontrol egiturak (eskatu eta agindu aditzekin) edo produnegiturak(
|
esan
aditzarekin) lirateke.
|
|
|
Hala ere, itzul gaitezen orain «erdialdeko aldaera laxoa» deitu dugun horretara. (25) eta (28) ren arteko kontrasteak euskara estandarretik errotik urruntzen delairadokitzen zuen. Baina orain,
|
esan
aditzaren kasuak aldaera laxoa bestelaikusarazten digu. Hau ez da gehiago hain harrigarria:
|
|
|
Zentzu horretan, interesgarria da ikustea beste hiztun batzuek kontrakonorabidea hartzen dutela. Horrela, ekialdeko hiztun batzuek
|
esan
aditza kontrolpredikatutzat dute. Aldaera horretan (29) ko esaldia (30) en bezala itxuratu beharkogenuke beraz (desberdintasun lexikoak alde batera utziz) 4:
|
|
2021
|
|
|
Era berean, ez da anbiguotasunik sortzen eskuarki
|
esan
aditzaz osatutako birformulatzaileak (bestela esanda, beste era batera esanda, beste modu batera esanda, beste hitzetan esanda...) koma pareaz ematen badira. Izan ere, halakoak ere atal birformulatzailearen hasieran jartzen dira gehienetan birformulazio partzialetan:
|
|
|
43.7.8b Beste alde batetik, enuntziazioari loturiko esapide birformulatzaileak ditugu,
|
esan
aditzaren bidez gauzatuak: erran nahi baita, bestela esanda, beste era batera esanda, beste modu batera esanda, beste hitz batzuetan/ batzuekin (esanda), beste hitzetan/ hitzez (esanda).
|
|
|
Azken adibide honetan ikusten dugunez, gainera, keria atzizkia erantsiz sortu diren izen asko egin aditzaren objektu izan daitezke: Ohartzen naiz nolako gaiztakeriak egin ditudan (Elizen arteko Biblia); Gero eta zerrikeria handiagoak eginda ere (X. Mendiguren Elizegi); edo
|
esan
aditzaren objektu: Aneri lizunkeriak esaten (U.
|
|
|
Nolanahi ere, molde hau ez da aditz guztietara hedatzen: adibide garbi gehienak
|
esan
aditzarekin azaltzen dira.
|
|
|
Predikatu hauetako aditzak eduki semantiko osoa du (ezin da
|
esan
aditz arina denik), baina osagaien morfologia berezia da eta, batez ere, esanahia gehienetan ez da konposizionala. Izan ere, determinatzaile sintagmak ez du aukerarik ematen plurala hartzeko (edo singularrean azaltzeko plurala bada), edo erakusle determinatzailea hartzeko(* begi horiek josi).
|
|
|
Bizkitartean, oso gardena eta interpretazio garbikoa da perpausa. Orok ulertzen dugu
|
esan
aditzari berez dagokion objektu zuzenari dagokiola sintagmaren ardatza. Berdin gertatzen da perpaus erlatibo jokatuekin:
|
|
|
Ondokotasuna adierazten duen forma finkoa da hau, ohi bezala, testuinguruak besterik adierazten ez duenean. Hori esandakoan etxeko bidea hartu zuten perpausak, esate baterako, ‘hori esan ondoan’ adierazten du; Esandakoan gaude perpausean, berriz,
|
esan
aditzaren objektua da agerian ez dagoen izena. Eta denborazkoarekin batera beste ñabardura batzuk ere adieraz ditzake:
|
|
|
Peruk badu [nork lagundu]/ Peruri ez diote esan [zer egin]. Bigarren perpauseko
|
esan
aditzak gobernatzen du [zer egin] osagaia; lehen perpauseko (ba) du aditzak, ostera, ezin du perpaus osagarririk hartu. Izen sintagmak izaten dira aditz horren osagarri arruntak (etxea, alaba, gogoa...).
|
|
|
37.4.1c Adibide horietan guztietan predikatuaren barneko osagaia da helburuzko perpausa, baina kanpoko konplementu gisa ere erabiltzen da inoiz. Hala nola, esate baterako, enuntziazioaren helburua adierazten duten perpausetan,
|
esan
aditzarekin eginak batik bat: Bixentari, egia esateko, nazka eman zion eta ez zuen erantzuteko asmorik (J.
|
|
|
Komunztadura hori ez da erregularra,
|
esan
aditzak dakarren perpaus konpletiboan baita izen sintagma erlatibatua. Erlatibaziorik ez balitz, guziz ezinezkoa litzateke komunztadura horren jokaraztea:
|
|
|
Lehen adibidean zer? galderari erantzuten dio lanean ari zela mendeko perpausak, eta
|
esan
aditzak gobernatzen du. Mendeko perpaus osagarria da, beraz.
|
|
|
Ez dut esan badakidala noiz etorriko naizen. Adibide honetan,
|
esan
aditzaren mende dago badakidala eta honen mende, aldi berean, noiz etorriko naizen. Badira, dena den, horrelakoak ez direnak ere; alegia, sintagma baten lekua betetzen ez dutenak, perpaus (nagusi) tik kanpo geratzen direnak:
|
|
|
Baina, gramatika funtzioari begiratuz gero, biak dira funtzio bereko: bietan mendeko perpausa
|
esan
aditzaren osagarri dela esango dugu. Hauentzat on da perpaus osagarri edo konpletibo deitura gordetzea.
|