|
2000
|
|
|
3) haien eragina gorputzaren funtzionamenduan. Osoko ikuspen horrekbakarrik
|
eragin
ditzake aldaketa iraunkorrak nortasunean.
|
|
|
Ordura arteko bizimodua abeltzaintzan oinarrituta egon bazen ere, XI. eta XII. mendeetan Europa osoan gertatutako hazkunde demografikoak behartuta, laboreen azalera handituz joan zen, eta ondorioz, gizakiak ingurunean zuen eragina geroz eta handiagoa izan zen. Horrela, XIII. mendearen erdialdean hain zen handia nekazaritzaren garrantzia, uzta txar batek gosete izugarria
|
eragin
zezakeela. Eta horixe izan zen hain zuzen mende horretan gertatu zena, goseteak eta izurriteak gogor jo baitzuten; eta horrek guztiak krisi ekonomiko larria eragin zuen.
|
|
2001
|
|
|
Euskararen deskribapen berriek, euskararen alderdi pragmatikoak argitzeak, langaien diseinuan
|
eragin
lezakete, eta halaber euskalduntze alfabetatzearenalorrean ari diren prestakuntza ahaleginen diseinuan ere.
|
|
|
Normalean horrelakoantzaldaketak askoz ere gradualagoak izaten dira; areago, aldaketa kultural batibagagozkio. Zeren, sakontasun eta espiritualitate berbera
|
eragin
dezaketen liburuakargitaratzen jarraituta ere, egia da, Borges-ek esaten zuen moduan, ez direla obrakaldatzen, aldatzen direnak irakurleak direla. Nago, hala ere, alderantzizko bidea eregertatzen dela, hau da, idazleak berak ere irakurtzen ditu bere giroan gizartearenjoerak, eta horrek badu gehienetan ondoriorik idazten diren liburuetan.
|
|
|
1 Subjektuaren etnizitateak arrazoietan
|
eragin
dezake, 2Hrekiko interesa lagunduz. Talde etniko bateko partaide izateak talde horretako beste kideekin hizkuntza komun bat, ohiturak, baloreak eta bizimodua konpartitzeainplikatzen du.
|
|
|
Gehiengoaren taldeko kideentzat, aldiz, talde gutxituaren hizkuntza ikasteak kontrol eta dominantzia gehiago suposa dezake. Dominantziaren arabera, menperatzaile/ menpeko aspektu interetnikoektalde etnikoetako kideen orientazioetan
|
eragin
dezakete; Kanadan, esatebaterako, espero daitekeena da ingeles hiztunek eta frantses hiztunekorientazio desberdinak agertzea beste taldearen hizkuntza ikasteko.
|
|
|
horiek (motibazioa, ezagutza eta erabilpena), ezbadute nahikotasun mailarik lortzen hurrengo, ontzira? pasatu ahal izateko, nolabaiteko konfiantza galera eta nahastea
|
eragin
dezakete ikaslearengan, eta horrekhizkuntzarekiko hasierako motibazioa alde batera uztera bultza dezake.
|
|
|
Gehien erabiltzen diren gasak helioa, nitrogenoa eta argona dira. Oxigenoa ez da gomendagarria, zeregin horietan oxidazio prozesuak
|
eragin
baititzake.
|
|
2002
|
|
|
EAEari dagokion eskuduntza esklusibo horrek, ordea, hainbat morrontza etamugapen ditu, estatu espainolak EAEko lurraldearen itxuran eta moldaketan nabarmen
|
eragin
baitezake, besteak beste bere zenbait eskuduntza sektorialen bidez, hala nola, interes orokorra duten herri lanen bidez; esaterako, errepideak (A etaA autopistak kasu), portuak (Bilbokoa eta Pasaiakoa, adibidez), trenbideak, kostaldea, mendiak, energia auziak, defentsa kontuak, etab. Lurraldearen antolaketaren alorrean EAEk duen askatasuna ez da, beraz, inolaz ere erabatekoa.
|
|
|
Etorkizun hurbilean, hautsi egin daiteke gobernu zentralarekiko zein EBrekikoeuskal erkidegoek duten menpetasun hierarkiko hori. Izan ere, eskumen asko berenesku duten erregio eta estatu gabeko nazioek lobby baten modura jokatu eta presiohandia
|
eragin
dezakete. Hori dela eta, Europako erregioak elkartuz gero, EBkoerabakietan parte hartze handiagoa lortzeko eragina izan dezakete.
|
|
|
Euskal autogobernuari dagokionez, kontzertu eta konbenio erregimena autonomiaren bizkarrezurra eta mamia da. Erregimen horren eskumenen aldaketak euskal herritarrek beren ekonomia kudeatzeko duten ahalmenean
|
eragin
dezake. Akordio fiskalak gobernu espainiarraren eta Iruñeko zein Gasteizko gobernuen arteanizaten badira ere, etorkizuna guztiz lotuta dago EBko harmonizazio fiskalaren bilakaerarekin.
|
|
|
Autoerreferentzialitatea izan da ezaugarri nagusia eta ondorioz, zientziak esparru zientifikoa edota ekonomiak esparru ekonomikoaren inguruko ardura erakutsi du soilik. Ez da kontuan hartu beste esparruetan
|
eragin
zezakeenaren ustea. Are gutxiago, gizartea eraldatzeko aldagai bilaka zitekeelako ideia.
|
|
|
badira degradatuz doazen eskandaluak eta interes kuotari eusteko modukoak ez direnak (harezko gazteluak bezala desegiten dira, itsasgora hurbiltzen zaienean); baina badira ondorioak dituzten eskandaluak: dimisio bat ekar dezaketenak, ikerketa ofizial bat
|
eragin
dezaketenak edo inor justiziaren esku utz dezaketenak.
|
|
|
Ustezko informazio hurbiltasun hori dela medio, informazio masa erraldoiagaz batera, tamalez, jendeak gertakarietan parte har dezakeela uste du, baina ez da horrela. Gaur egungo hedabideetan gertaera hain hurbiletik ikusten denez, gertatzen ari den horretan
|
eragin
dezakeela uste du jendeak. Usteak, erdiak ustel.
|
|
|
ez dute zeinuteria konpartitzen; beraz, ez dute informazioaren eta sentimenduaren igorpen komunik. Eta horrek jendea urrun dezake, hizkuntza desberdinetako hiztunen arteko inkomunikazioa
|
eragin
dezakeelako. Hizkuntzaren beraren funtzio bikoitza esanguratsua da, izan.
|
|
|
morfemak biltzean gertatzen diren aldaketak dira. Fonologiak zuzenean eragindakoak izan daitezke batzuetan (suomieraz, adibidez), ortografiak berak ere
|
eragin
ditzake (ingelesez, esaterako), eta morfologikoak ere aurki ditzakegu (euskaraz, zenbait kasutan); horrexegatik, morfofonologikoak ere deituko dira txostenean, bibliografian aurreko izenez gain morfografemika ere agertu arren. Aldaketa hauen kopurua eta horiek gertatzeko baldintzak arras desberdinak dira hizkuntza desberdinen arabera.
|
|
|
Aldaketa fonologiko konplexuaren adibide gisa, hizkuntza batzuetan gertatzen den bokal harmoniaren fenomenoa dugu: puntu batean gertatzen den bokal baten aldaketak ondoko edo aurreko bokal guztien aldaketa ere
|
eragin
dezake. Kasu gehienetan, baina, aldaketa horiek lokalak dira, morfema mugan gertatzen dira-eta.
|
|
2003
|
|
|
Ahalmen handiko azpiegitura proiektuek (abiadura handiko trenak, autobideak, tamaina handiko aireportuak eta portuak...) lurralde eta erregio desorekengehikuntza ekar dezakete herrialde baten barnean eta baita herrialde desberdinenartean ere. Lurralde batzuk hazkunde ekonomikoko guneetatik, aberastasuna etaenplegua kontzentratzen diren horietatik, urruntzen doaz eta horrek dakarrenpixkanakako kohesio galerak espazioen marjinazioa
|
eragin
dezake, baita eremumetropolitar prosperoen barruan ere; halaber, pobreziara gerturatuko diren biztanlemultzo batzuen bazterketa soziala.
|
|
|
Administrazioen arteko akordiorik ezak edota gizartearen aldetiko kontrakojarrerek gerorapen jarraiak
|
eragin
ditzakete proiektu baten bilakaeran, proiektuareninguruko ziurgabetasuna areagotuz. Ziurgabetasun hori gehi proiektuek beraiekdakartzaten arriskuak direla eta, are zailagoa suerta daiteke inbertitzaile pribatuaproiektu jakin batera erakartzea.
|
|
|
Bidaia txartelak ere altuagoak izan dira, proiektuak gutxienez finantza orekan egon behar badu. Azpiegitura horren hartzaile izango den erregioarentzat zama ikaragarria izan daiteke, urteetarakogastu murrizketa handia
|
eragin
dezakeena.
|
|
|
Horiek askoz garrantzi handiagoa ematen diote gizarte mugimenduen dimentsio kulturalari, ikuspegi estruktural batetik begiratuta eta Gizarte MugimenduBerriek
|
eragin
dezaketen gizarte aldaketa planteatuz.
|
|
2004
|
|
|
Kultura baten parte sentitzea, errealitatea modu kolektibo batean irakurtzeko baliagarri izan daiteke, eta gainera: «ikuspegi konplexuago eta dinamikoagobatetik, zenbait adostasun
|
eragin
ditzake, eta arrazionalitate desintegratzaile usteznagusia zalantzan jarriko lukeen eraikuntza komunitario berri bat aldarrikatzekomarko egokiari bide eman diezaioke» (Gomez Uranga 1998, 58).
|
|
|
Hori litzateke benetako maitasunean kontuan hartu beharrekoa: ez soilikekintza ekonomiko batek nori eta zein puntura arte atera dizkion mozkinak, horretan faktore askok
|
eragin
bailezakete, baizik eta ekintza egin duenak norbere bururako eta besteenganako baitan duen asmoaren balantzea. Muturreko berekoi etaaltruista graduak, hurrenez hurren, 0 eta 1 kopuruekin neurtuz:
|
|
|
Kritika horigainditzeko auziari beste modu batean heldu behar zitzaiola adierazi zuen. Horren iritziz, izaki batek min duen jakiteko garrantzitsua ez da bere garunak c propietaterik baduen jakitea, gure kasuan c propietateak betetzen duen ro] kausal bera ba ote duen jakitea baizik.Gure kasuan c propietateak eragiten duen horixe bcra
|
eragin
dezake beste propietate batekbeste izakt batengan (edo gugan beste une batean). Horregatik, mina ez da identifikatubehar propietate edo gertakari neurofisiologiko orokor batekin, haiek gugan eragiten dutenarekin baizik, alegia, haien rol kausalarekin.
|
|
|
Esate baterako, kemenari dagokionez, hori izan ezeankoldarkeriaren bizioa jabetuko da gizonaz. Kontrako norabidean, kemen gehiegi iz.ateakz.uhurtasunik ez.a, arduragabekeria
|
eragin
ditzake, eta horrenbestez beste bizio bateaneroriko gara. Horiek horreia, bi biz.ioren arteko alegiazko lerroaren erdian iegoke benutea, orekan.
|
|
2005
|
|
|
kontatzen duenaren gertakari paralelo bihurtuta bukatzen duela.Zabaltzen duen informazioan baino gehiago, desiratutako egoera bat bilakatzeandatza bere indarra, testualki egiazkotzat jo eta birtualki ondorio errealak egoztenbaitizkio: etorkizunean emakumeek eskopetadun bezala parte hartuko dutela ziurtatzeak gatazkaren bilakaera eralda lezaketen erreakzio saila
|
eragin
lezake. Hona hemenadibide bat, Auzitegi Nagusiak emakumeen partaidetzaren alde emandako epaiazinformatzeko «Alarde guztietan parte hartuko dute» (1998/1/25) izenburuak denborazko erreferentzia ez ezik, modalitate subjektiboak ere baditu.
|
|
|
– Gizarteko zenbait beharren eraginez, ordutegiak estutu beharra sortu izanda zenbaitetan; hezkuntza sistemaren egitura aldatzeak ikastetxeetanaldaketak
|
eragin
ditzake; ikastetxea komunitatearen beharretarako erabilibehar denean, gauza asko egokitu behar dira: hauteskunde garaian, bisitetan...
|
|
|
Kidetasunez aritzea da helburua lokuzioan, gehiegizko edo itxurazko gertutasunean erori gabe, kontrako ondorioak
|
eragin
baititzake. Horregatik esan ohi da, zein tonu erabiltzen den, nolako intensitatearekin hitz egin den, halako jarrera nabari zaiola esatariari, jarrera psikologikoa azalerazten zaio eta entzuleak berehala nabarmentzen du.
|
|
|
Pilatutako litosfera zati horiek ingurunea hoztu egiten dute eta, orduan, nukleoaren eta mantuaren arteko bero garraioa handitu egiten da litosfera ozeanikoen zatirik ez duten ingurunetan. Ingurune horietako tenperaturaren gehikuntzak behe mantuko (seguru asko mantu primitiboko) fusio partziala
|
eragin
dezake; lurralde horiek bat datoz oso abiadura sismiko txikiko lurraldeekin. Egin diren neurketen arabera oso abiadura sismiko txikiko lurraldeek, gutxi gorabehera, nukleoaren eta mantuaren arteko mugaren% 44 betetzen dute eta bertako fusio partziala% 5 eta% 30 artekoa izan daiteke.
|
|
|
Riftaren azpiko astenosferan sortutako magma mafikoek tenperatura handia dute (1.100 °C), eta lurrazal kontinentalean magmen pilaketak gertatuz gero, inguruko arroken fusio partziala
|
eragin
dezakete. Lurrazal kontinentaleko arroken fusio partzialak magma feltsikoak sortzen ditu.
|
|
|
A. Faila transformatzaile batek gandorren artean eta eremu horretatik at blokeen artean eragiten duen topografia (Delong et al., 1977). B. Adinarekin litosfera ozeanikoak duen bilakaera eta faila transformatzaile batek
|
eragin
dezakeen topografiaren aldaketaren arrazoia adinean datzala erakusten duen eskema. C. Blokeen arteko subsidentzia abiaduren
|
|
|
Oro har, riftak bost ingurune geodinamiko oso ezberdinetan sortu ahal direla proposatzen duen sailkapena plazaratu da. Haien artean bi dira kontinenteen eskala handiko apurketa
|
eragin
dezaketenak, eta beste hirurak askoz ere ingurune geodinamiko lokalizatuagoetan aurki daitezke (6.19 irudia).
|
|
|
Denborarekin, luma gorakorrak desagertzean eremu goratu horiek subsidentzia nabarmena pairatuko dute. Hala ere, luma gorakorrek riften sorrera
|
eragin
badezakete ere, rift drift prozesua garatzeko eta ozeano berri bat sortzeko behar besteko indarrik ez dutela iradokitzen da. 6.6 atalean deskribatutako baldintzak beharrezkoak dira kontinenteen apurketa gauzatzeko.
|
|
|
Lurrazal kontinentalaren rifting prozesua subsidentzia eragingo duen azaleko luzapen eta mehetzearekin has daiteke. Eredu horretan, luzapena eragiten duten indarrak plaka litosferikoen mugetan sortutako ezpalen tirada eta gandorren bultzada bezalakoak dira eta orientazio egokiko ahultasun eremuez baliatuz (adibidez, orogeno gazteren batez) riften sorrera
|
eragin
dezakete (6.19.B.). Plaken bereizketa horizontalak riftaren azpiko mantuaren mugimendu gorakorra sortuko du.
|
|
|
Gaur egun, mantuko lumetatik at ez da ezagutzen egitura hauek sorraraz ditzakeen prozesu geologikorik. Nukleoaren eta mantuaren arteko mugan errotutako lumak 2.000 km-ko diametroan zehar 1 km bitarteko gorakada
|
eragin
dezake.
|
|
|
fase aldaketa isobarikoak (fusio partzialaren eragilea), eta alda keta kimikoen ondorioz sortutako aldaketa mineralogikoak. Mineralen orientazio ezberdinek maila txikiagoko abiadura aldaketa lateralak ere
|
eragin
ditzakete.
|
|
|
Adibidez, lurrazal kontinentalaren kilometro bakoitzeko lodiera aldaketarengatik 20 mgal eko anomaliak garatzen dira. Proportzioak mantenduz eta litosferaren lodiera aldaketak ehun kilometrotara hel daitezkeenez, litosferak
|
eragin
dezakeen grabitate aldaketa maximoa 200 mgal ekoa izango da.
|
|
|
Zenbait ikertzailek, aldiz, izaera kalkoalkalinoa magmen arteko nahasketen ondorioa izan daitekeela proposatu dute. Mantuan sortutako magma mafikoek goranzko bidean uharte arkuko lurrazala berotuz fusioa
|
eragin
dezakete eta magma azidoak sortu. Era horretan sortutako magma azidoen eta mantuan jatorria duten magma basikoen arteko nahasketak serie kalkoalkalinoko arrokak sortzen ditu.
|
|
|
Era horretan sortutako magma toleitikoak arkuko lurrazalaren azpian pilatzen dira eta kristaltze frakzionatua aktibatzen da. Magmen pilaketaz sortutako ganbera magmatiko handiek gaineko lurrazalaren fusioa
|
eragin
dezakete eta magma azidoagoak sortu.
|
|
|
Bertan, magmen fusio, asimilazio, pilaketa eta homogeneizazio prozesuak gertatzen dira, eta kopuru bat solidifika daiteke ere. Ondoren, konpresioaren eraginpean eta ondorengo lasaitze urratsetan lurrazala loditu egiten da eta mantuan sortutako magma berriek garraiatutako beroak aurreko gabroen fusioa
|
eragin
dezake. Era horretan, dentsitate txikiagoko magma tonalitikoak eratzen dira, lurrazal kontinentalean zehar gora eginez eta plutoi tonalitiko homogeneo handietan solidifikatuz.
|
|
|
Lakainketan zeharreko arrautzaren konpresioak
|
eragin
dezake zitoplasma beilegia normalean jasotzen ez duten zelulei esleitzea. Orduan zelulok azetilkolinesterasa jarduera erakusten dute.
|
|
|
Hau da, gorputzeko azal osoan errezeptore ez espezializatuak edo nerbio amaiera indiferentziatuak dauzkate horretarako. Nahikoa kontzentrazio altuetan dauden substantzia kimiko kaltegarri edo nardagarriek nolabaiteko erantzunak
|
eragin
ditzakete sentikortasun kimiko orokor horren bidez. Horrez gain, animalia askok kimiorrezeptore espezifikoak dauzkate. Kanpo molekulak azaleko epitelioan zehar pasatzen direnean, neurona sentsorialak kitzikatzen dituzte ukipenaz.
|
|
2006
|
|
|
Morris, Balsam eta Rothblum ek (2001) ikertu dute haur hauek pairatudezaketen estresa. Euren iritziz, adiskide edo ikaskideen irainak (kasu batzuetan, gurasoek bultzatuta)
|
eragin
dezake pairatutako estresean. Horrez gain, haur homoparentalarekiko bazterkeriak zein mespretxuek islatuko lituzkete guraso heterosexual batzuek sortu nahi dituzten asmo txarreko alderaketak, haur homoparentalakbere gurasoen homosexualitateaz lotsa senti dezan (De Angelis, 2002).
|
|
|
ziren, eta bikote gay norvegiar eta suediarrak, ordea,% 7,8 eta% 14,3 Edonola ere, ikerketa horren bikote homosexualen dibortzio tasa, heterosexualenarekin erkatuz(% 8,1), erlatiboki altuagoa zen. Txostenamodu sakonagoan aztertu ondoren, antzeman genuen bikotekideen arteko adinaldeak
|
eragin
zezakeela dibortzioaren arriskuan. Bestalde, Suediako populazioarenkasuan, gay bikotekideen hezkuntza mailak eragin garbia zeukan banaketan, baitaneurri txiki batean ere Suediako lesbiana bikotekideen banaketan.
|
|
|
Sarrera gisa eta lanaren edukia kokatu nahian, teknologia berrien eremuarenzabaltasuna azaltzen saiatuko gara, guraso bati bere ingurumen teknologikoaknoraino
|
eragin
diezaiokeen kontziente egin gaitezen. Gauzak horrela, eta adibideenartean, antisorgailuak aipa ditzakegu, zeintzuk, teknologiari esker, asko bereizidiren eta gero eta eraginkortasun handiagoa duten.
|
|
|
besteak beste, adopzioahautatzera garamatzaten motibazioetatik hasi eta adoptatua izango den haurrarekintopo egiten den mementora arte doan tartea. Kapitulu hartan, adopzioaren aldekoapustua egiten duten bikoteei
|
eragin
diezaieketen fase edo mementoak azpimarratudira bereziki, eta prozesu konplexu horri aurre egiteko eta bere garapena erraztekogomendio orokorrak planteatu dira. Oraingo kapituluan, aldiz, haurraren garapenaren ikuspuntu ekosistemikotik adoptaturiko haurren heziketan garrantzitsuakdiren hainbat erronka izango ditugu hizpide.
|
|
|
Brodzinsky eta laguntzaileekin (1992/ 2002) bat etorriz, behar bereziak dituen haur bat adoptatua izateko mementorik zailena, sei hilabete eta hiru urte artekoa da, zeren garai hori bereziki sentibera baita lehenmailako lotura afektiboa sortzean. Barth eta Berry-k (1988), haurraren egokitzapenari
|
eragin
diezaioketen faktoreen artean, honakoak azpimarratzen dituzte:
|
|
|
Dena den, ezgaitasunaduten haurren gurasoek estres maila handiagoak izaten dituzte ezgaitasuna ez dutenhaurren gurasoek baino (Pelchat eta beste, 1999), eta haurren ezgaitasunarekinlotutako estresore gehigarriak jasaten dituzte (Ainbinder eta beste, 1998). Familiakmediku edo terapia jardueretarako erabili behar izaten duen denborak eta lotutakoalderdi ekonomikoek askotan dakartzaten estresaz gainera (Dobson eta Middleton, 1998), ezgaitasuna duen haur bat zaintzen duten familiei estresa
|
eragin
liezaieketen beste faktore batzuk izan daitezke: senide arteko harreman tirabiratsuak, mugikortasun murriztuak edo haurraren jarrera arazoek eragindako gizarte isolamendua, eta espero zuten haur osasuntsuaren galeragatiko gurasoen dolu prozesua (McCubbind, Cauble eta Patterson, 1982).
|
|
|
Igurikimenetan eragina dute banakoekiko eta erakundeekiko gizarte elkarrekintzek, lege esparruak eta inguruko kulturbalioek (Tajfel eta Fraser, 1978). Errealistak ez diren igurikimenek frustrazioa etagizarte harremanak mugatzea
|
eragin
dezakete. Beraz, garrantzitsua da ezgaitasunaduten haurren gurasoen igurikimenen jatorriak eta eraginak ikuspegi psikosozialetik berrikustea, igurikimenen oinarriak uler ditzaten.
|
|
|
Kapitulu honetan, supergaitasunaren garapenean
|
eragin
dezaketen testuingurufamiliarreko aldagai garrantzitsuak aztertuko ditugu ikuspuntu teoriko batetik, etahorretarako eginiko ikerketen errebisioa egingo dugu. Horrekin batera, ikuspuntuenpirikotik, Bizkaian zentro publiko eta pribatuetako 530 haurreko lagin batekinburuturiko ikerketa baten emaitzak aurkeztuko ditugu.
|
|
|
Gauzak horrela, gurasoekiko harremanetan arazoak dituzten haurrek joera txikiagoa dute beren energiakeskolako aktibitateetara bideratzeko. Familia giro ezegoki batek suposatzen duententsioak eta estresak haurraren autokontzeptuan negatiboki
|
eragin
dezake etaariketa eskolarretan izan behar duen motibazioaren eta jarraipenaren garapenazapuztu dezake. Paradoxikoki, badaude familiako tentsioek, gurasoen galerak etabanantze traumatikoek haurraren trebetasun edo gaitasunen bultzatzaile moduanfuntziona dezaketela adierazten duten ikerketak.
|
|
|
Identifikaturiko haurren testuinguruaren ebaluazioak haur supergaituen eta gaitasunhandikoen garapenean
|
eragin
dezaketen mikrosistema, mesosistema, exosistemaeta makrosistemako aldagaien garrantzia frogatzea inplikatzen du. Sistema horiendeskribapen laburra egingo dugu hemen.
|
|
|
Kontsentsua
|
eragin
dezaketen interpretazio eskemak
|
|
|
Horrek fenomeno bitxia
|
eragin
dezake: beti ekialderantz eginez munduari bira osoa emanez gero, eguzki egun bat, irabazi?
|
|
|
«Engainuzko publizitatea edozein modutan, beraren aurkezpena barne? hartzaileari uste okerra sorrarazi edo sorraraz diezaiokeena da, eta bere engainuzko izaera dela medio portaera ekonomikoan
|
eragin
dezakeena edo arrazoi horrengatik lehiakidea kaltetu dezakeena» (De la Cuesta, 1995: 132).
|
|
|
9). Gure iritziz, berriz, eta azken jurisprudentziari jarraituz, egungo kontsumitzaile arrunta, publizitatea jasotzean, kontratazioan
|
eragin
dezaketen arlo zail eta korapilotsuenak aztertzen ohituta dago, eta, beraz, mezuaren amuak ez luke eraginik izango eta, ikuspuntu horretatik begiratuz gero, amu horrek ez lioke engainuzko izaerarik emango iragarkiari (De la Cuesta, 2002: 144).
|
|
|
Mezu informatiboaren beharra publizitate mezuaren beharra baino askoz ere argiagoa delako. Legebiltzarrean gertatutako kronika bat irakurtzea lagungarria izan daiteke erabaki politikoak hartzeko (botoa nori eman erabakitzea, adibidez), edo nazioarteko krisialdi baten albisteak erabaki ekonomikoak
|
eragin
ditzake. Horregatik hartzen da eskubide unibertsaltzat informazio eskubidea.
|
|
|
Publizitatea ez da mezua bakarrik, baita mezu hori ekoizteko modua ere, horrek lortzen baitu euskarri baten bitartez komunikatiboa izan dadin eta proposatutako ondorio konbentzigarriak
|
eragin
ditzan (De la Cuesta, 2002: 36).
|
|
|
Ikuspegi horretatik, esan dezakegu ezkutuko publizitateak. zerbitzuen merkatuan eragina duela. Merkaturako iluna den forma bat erabiltzen bada publizitatea zabaltzeko, horrek baldintza ekonomikoetan
|
eragin
dezake, ordain litekeen ordainsaria (halere, batzuetan, ez da ordainsaririk egongo) ez baita merkatuko preziosisteman sartuko; beraz, publizitatea zabaldu duen hedabideak ez du ordainsari hori jasoko, iragarkiaren euskarrian parte hartzen duten pertsona fisikoek baizik. Ondorioz, informazioaren profesionalen artean, desberdintasunak eta gehiegikeriak sortuko dira, eta hedabideek beren euskarriak erabiltzeagatik jaso zezaketena galduko dute (De la Cuesta, 2002:
|
|
|
Hedatzeko obligazioaren ikuspegitik begiratzen badiogu agentziaren jarduerari, 18 artikuluak ez du kontuan hartzen obligazio horren betetze zatikatua, iragarlea partzialki ase baitaiteke. Gehiegizkoa dirudi zerbitzu partzial batek kontratua ez betetzea eragiteak; horrek kontratua bera bertan behera uztea
|
eragin
dezake eta dagokion kalte galeren ordaina ekarri. Behar bezalako betetze partzial batek kontraprestazioa beheratzea ekarriko du.
|
|
|
Alabaina, gertaerek erakutsi behar dute itxuraz badaudela epai baieslea izateko aukera handiak. Hala gertatzeko seinalerik ez balego, zuhurtziazko neurriak hartzeaz gain, berme bat prestatu luke onuradunak behin behineko etete bat dela-eta kalte galerak
|
eragin
diezazkiokeelako salatuari. Hori geroago egingo da epaiak etetea erabakitzen ez badu.
|
|
|
Hala ere, publizitate zerbitzuen merkatuaren gardentasunerako, hedabideak prest egon behar du publizitate hedapena kontratatu nahi duen edozein hartzeko, eta, bere euskarriak erabiltzeko, baldintza berberak ezarri behar ditu denentzat. Edukiak edo kontratatu beharreko mezuaren adierazpen formalek
|
eragin
dezakete hedabideak uko egitea mezuren bat hedatzeri, legez kanpokoa izateagatik edo hedabidearen informazio edo iritzi irizpideekin bat ez egiteagatik. Hala, mezua kontuan izatea ala ez izatea da kontratua gauzatzeko bigarren faktorea.
|
|
2007
|
|
|
indarreandagoen euskalduntze politikak identitate espainolaren erabateko sendotasuna heinbatean edo bestean higatu egingo duela edo pentsatzen du nonbait, eta ez dago horibera ere onartzeko prest. Irakaskuntza sistemaren bidez jasotako euskaraakademiko formalak
|
eragin
dezakeen mirariren baten beldur da totalitarismoarenideologia hau, itxura denez. Miraria izango bailitzateke, izan ere, erabatekoa gainera, minorizazioak jotako hizkuntza baten transmisio formal hutsak sozializazioarenbizi dimentsio oinarrizkoenak Estatuaren hizkuntza dominantean hezurmamitudituen gizajendearen nortasun nazionala euskaltasunaren aldera lerraraztea.
|
|
|
Bi dira aipatzeamerezi duten lerroak: zientzia eta teknologiaren funtzio ekintzailea eta ariketazientifikoan
|
eragin
dezaketen printzipio motibagarri desberdinak, hurrenez hurren.Alde batetik, zientziak eta teknologiak bere aldetik funtzio ekintzailea izandezakete eta, ondorioz, mugak ezartzen ahal dituzte. Zientziagintzaren azterketakondorio sendo bat aurreratzen digu:
|
|
|
Zientzia Ikerketetan (Science Studies) ohiko bilakatu dira bi lerroak: alegia, batetik, zientziak eta teknologiak bere aldetik izan dezaketen funtzio ekintzailea; eta, bestetik, ariketa zientifikoan
|
eragin
dezaketen printzipio motibagarri desberdinak. Bata bestearen oposizioa direla irudi dakigukeen arren, bi elementu horiekdira zientziagintza zientzialariek eta beronen ezagutza zientifikoek adina gidatzendutenak.
|
|
|
Auzia ez zen esklusiboki arazo zientifiko/ tekniko gisara aurkeztu.Aldiz, ingurumenarentzat arrisku larri modura presentatu zen. Molina eta Rowlandez ziren atmosferaren zientzialariak; kimikariak ziren eta atmosferan klorofluorkarbonoak
|
eragin
zitzakeen ondorio posibleez kezkatuta zeuden, gas horien orekakimikoaz Lovelock en teoria formulatu zenetik. Molina eta Rowland ek laborategiko esperimentuen bidez frogatu zuten izpi ultramoreek klorofluorkarbonoakdesdoblatzen zituztela eta horrekin kloro monoxidoa liberatu ahal zutela (Roan, 1989).
|
|
|
5 Zientzia bilakaeraren azterketa: neurriak behin behinekoak dira eta mantendaitezke, baina ezagutza zientifikoen bilakaerak beraien aldaketa edotaezabatzea bera
|
eragin
ditzake. Horrek esan nahi du ikerketak aurrera eginbehar duela eta hartutako neurrien gaineko jarraipen zientifikoak etengabeaizan behar duela.
|
|
|
Kasu honetan, kaltearen baieztapen faltsuaz hitz egin behar dugu. Akats mota hauek beharrezkoak ezdiren kostuak
|
eragin
ditzakete, gehiegizko erregulazioak edota produktuan inbertitutako diruaren eta denboraren galbideak jota. Negatibo faltsuen eta positibo faltsuen arteko, harreman?
|
|
|
171): prozesu industrialbatek, bi herrialde ezberdinetan (Ameriketako Estatu Batuetan eta Erresuma Batuan) gutxi gorabeherako hondakin kopuru berdina produzitu arren, arrisku ezberdinak
|
eragin
ditzake kultura erregulatzailebiren arteko ezberdintasunak direla eta. Wynne k, zehazkiago, hondakin toxikoen hilerrien adibideaaipatzen du.
|
|
|
Hala, mikrogenesiak aldaketa prozesu bat dakar. Aldaketa horiek, batzuetan iragankorrak direnarren (helburu bat lortzeko edo lan bereziak egiteko, adibidez), beste batzuetanISen egituran aldaketak
|
eragin
ditzakete. Aldaketa horiek, gizakien irudikapenetanaldaketa ontogenetikoak eragiteaz gain, aldaketa soziogenetikoak ere ekarditzakete.
|
|
|
3.36 irudia. Zenbaitetan, biltzarretan eta antzekoetan aurkezten diren teoriek, zientzialariek gizabanako gisa zituzten irudikapenetan aldaketa ontogenetikoakeragiteaz gain, zientzia elkarteak talde gisa zituen irudikapenetan ere aldaketasoziogenetikoak
|
eragin
ditzakete (argazkia: L. Reizabal).
|
|
|
Behin bere burua inguruko pertsonengandik eta gauzetatik bereizirik dagoelaikasi eta gero, haurra azkar ohartzen da ingurukoek behin eta berriz erantzutendietela bere jokabideei eta mugimenduei, eta horri esker ikasten du inguruanaldaketak
|
eragin
ditzakeela (Lewis, Alessandri eta Sullivan, 1990; Rovee Collier, 1995). Ezagutza horren lehen adierazpenak 3 hilabetetik aurrera agertzen diragutxi gorabehera.
|
|
|
Barrett en (2007) aburuz, kanpoko aldagai horiez gain, badira haurrarenbarneko aldagaiak, nazio identitatearen garapenean
|
eragin
dezaketenak, hain zuzenere, aldagai kognitiboak eta motibaziozkoak. Batetik, haurrak arretaz erreparatuegin behar dio kanpotik datorkion informazioari.
|
|
|
Egile horrek ustedu haurtxoek badutela besteen emozioei erantzuteko gaitasuna enpatiari esker, emozio horiek ulertzen ez badituzte ere. Hartara, Hoffman-ek enpatiak gizartearenaldeko jokabidea nola
|
eragin
dezakeen eta enpatiak printzipio moralekin zerharreman dituen saiatzen da azaltzen (aurrerago ikusiko dugu hori).
|
|
|
– Gizakiok gertaerak irudikatzeko gaitasuna daukagunez, irudikatutakogertaerak afektua
|
eragin
dezake.
|
|
|
8 urteen inguruan, haurrek ulertzen dute gertaera berberak sentimendukontrakoak
|
eragin
ditzakeela. Era berean, norberaren estimuak besteengan dueneragina eta autoestimu horren zergatikoak ulertzen hasten dira.
|
|
|
Eszena jartzeari gagozkiola, gorputzaren mugimenduak neurrikoak izango dira, agian moderatuak; aurpegiak iradoki besterik ez du egin behar, erdizka esan. Irribarrea
|
eragin
lezakeen iruzkina bera ere baliagarria da, ez den arren txiste merkea inola ere onartzen. Oro har, eredu atikoak lagunak eta autoritateak errespetatuko ditu; ondorio gaindi ezinak eragin ditzaketen enfrentamenduak saihestuko ditu; bere geziak arerioari jaurtikiko dizkio bakarrik, baina ez beti, ez den denei, ezta edozein modutan ere (Zizeron, Hizlaria, III, 89).
|
|
|
Irribarrea eragin lezakeen iruzkina bera ere baliagarria da, ez den arren txiste merkea inola ere onartzen. Oro har, eredu atikoak lagunak eta autoritateak errespetatuko ditu; ondorio gaindi ezinak
|
eragin
ditzaketen enfrentamenduak saihestuko ditu; bere geziak arerioari jaurtikiko dizkio bakarrik, baina ez beti, ez den denei, ezta edozein modutan ere (Zizeron, Hizlaria, III, 89).
|
|
|
Nahikozko baldintzaren eta beharrezko baldintzaren artean dagoen desberdintasuna honako honetan datza: nahikozkoak berak
|
eragin
lezake ondorioa; beharrezkoak, aldiz, ez, nahiz eta beharrezko hori beti presente egongo den fenomenoan. Batzuetan, beharrezko baldintza multzo bat izaten da nahikozko baldintza.
|
|
2008
|
|
|
Ondorioz, sistemak autorregulazio mekanismoez hornitu dira. Hark
|
eragin
dezan, beharrezkoa da, gauza guztien gainetik, sistemak perturbazioen informazioa jaso dezan, eta hori feedback (atzeraelikadura) mekanismoei esker lortzen du.
|
|
|
Honako desabantaila hauek ditu: batetik, galderak egiteko moduak erantzunean
|
eragin
dezake; horrez gain, desiragarritasun sozialaren mesedetan, parte hartzaileek beren benetako erantzuna alda dezakete sozialki onargarriagoa izan dadin; azkenik, parte hartzaileek inkestan galdetzen zaizkien gertakariak ahaztuta eduki ditzakete.
|
|
|
Helburua ez da gainditutako nortasunaren ezaugarri negatiboa erabat ezabatzea (adibidez, lehenengo aroan mesfidantza), ezpada balantzaren pisuan ezaugarri onuratsuenak izatea (aurreko adibidearekin jarraituz, konfiantza). Aro batean gatazka gainditzen saiatzeak eta porrota izateak bizitzan zehar eragina izan dezaketen nahasketa psikologikoak
|
eragin
ditzake.
|
|
|
Langileak badira, beren buruarekin ziur sentitzeko abilezia sozialak eta akademikoak lortuko dituzte. Ezaugarri horiek eskuratzean, porrotak gutxitasun sentimenduak
|
eragin
ditzake. Aro horretan, eragile sozial garrantzitsuenak gurasoak eta irakasleak dira.
|
|
|
baitzituen), uste zuen pertsonaren, portaeraren eta ingurunearen arteko loturak bi noranzkoak zirela. Hala, haur batek bere ingurunean
|
eragin
dezake bere portaeraren bidez. Adibidez, haur batek jostailuak lortzeagatik portaera oldarkorra izatea. Hala, jolasaren izaera bera aldatu egiten du, beste haurrek tiranoaren aurrean amore ematen dutelako.
|
|
|
– Lesioak kalteturiko eremuaren arabera, bide fonologikoan (zeharkako bidean) edo bide ortografikoan (lexikoan edo zuzenean)
|
eragin
dezake.
|
|
|
Haurraren berezitasunak kontuan hartzen ez dituen irakaskuntza zurruna eta malgutasunik gabea egon daiteke disgrafiaren sustraian. Zenbait baldintza bete ezean, disgrafia arazoak
|
eragin
ditzake irakaskuntzak haurrarengan. Ikasle bakoitzaren bereizgarriak zaindu behar ditu irakaskuntzak, kontuan hartu ikaslearen heldutasun maila eta erritmoak, oinarri psikomotorrak landu, disgrafiaren diagnostikorako metodo zehatzak erabili, mugimendu trebetasunak eskuratzeko orientatu haurra, idazten irakasteko metodo eta material egokiak erabili eta, orobat, ezkertien tratamendurako.
|
|
|
Ikasle bakoitzaren bereizgarriak zaindu behar ditu irakaskuntzak, kontuan hartu ikaslearen heldutasun maila eta erritmoak, oinarri psikomotorrak landu, disgrafiaren diagnostikorako metodo zehatzak erabili, mugimendu trebetasunak eskuratzeko orientatu haurra, idazten irakasteko metodo eta material egokiak erabili eta, orobat, ezkertien tratamendurako. Eskolako orientazio kaxkarrak disgrafia
|
eragin
dezake, baina disgrafiak berak nahaste garrantzitsuak eragiten ditu errendimenduan: joskeran, esaldiak egituratzean, puntuazioan edo paragrafoak antolatzean.
|
|
|
Idazketa prozesuaren edozein mailatan gerta daiteke disgrafia: planifikazioan, alderdi sintaktikoan, semantikoan, lexikoan edo mugimenduan
|
eragin
dezake.
|
|
|
Disgrafiak idazketa prozesuaren maila hauetan
|
eragin
dezake:
|
|
|
Lehen KGNZko esaldien ulermenean, ekoitzitako hitz, keinu eta ekintzetan, eta Bigarren KGNZko ekoitzitako hitzetan, hizkuntzaren erabileran, esaldien luzeran eta konplexutasun morfosintaktikoan. Bariantza analisiaren emaitzetan laginaren tamainak F-aren esanguratasun mailan
|
eragin
dezake, eta ondorioz, aldagai askearen eraginaren ikuspegi irreala eman diezaguke, hau da, emaitza adierazgarria izan gabe F-a esanguratsu balitz bezala agertzea. Aldagai askeen benetako eragina jakiteko azaldutako bariantzaren proportzioa erabili da, hartara eraginaren tamaina hiru multzotan sailka daiteke:
|
|
|
aldaketak
|
eragin
ditzaketen beste erabaki guztiak hartzea. j. Kooperatibaren barne araudia onartu edo aldatzea. Legeak hala ezartzen duen gainontzekoetan, akordioak hartzea.
|
|
|
Erasotzaile batek sisteman sartzea lortzen duenean, saio bat irekita aurkitu duelako adibidez, berehalako ondorio kaltegarriak
|
eragin
ditzake, baina askotan, etorkizunean erasotzeko urrats batzuk baino ez ditu emango. Erasoaren eragin zuzenak edo etorkizuneko erasoak prestatzeko egindako aldaketak detektatzea zaila da, horretarako beren beregi sortutako programa bat ez badugu.
|
|
2009
|
|
|
Gizarte laguntzak familiaren bizi zikloko edozein unetan bikotearen beste eremubatzuetan
|
eragin
badezake ere, aitatasun/ amatasunera iragatean eragin handiagoaizaten du bikote erlazioan guraso berriek hautemandako gizarte laguntzak. Gurasoberriak, eta bereziki ama, gizarte sarearen berregituraketa berriaren ondorioz lekuzkanpo senti daitezke eta hurreko pertsonengandik jasotzea desira izaten dutenlaguntza ez aurkitzea gerta daiteke.
|
|
|
Lehen umearen jaiotzak dakarren guraso rolaren egokitzapenak bikote harremanaren asetasunean
|
eragin
dezakeen estres edo nekea ekar dezake (Shapiro, Gottman eta Carrere, 2000). Baina, beste faktore batzuekin gertatzen den legez, estresak ez du bikote berri guztiengan berdin eragiten.
|
|
|
Haur txikiaren zaintzak eta haren behar fisikoek gurasoen arretaeta energia gehiena xahutzen dute. Gau eta egun haurraren beharrizanez arduratzenibili beharrak bikotearen estresa
|
eragin
dezaketen neke iraunkorra eta lo faltadakartza. Bikote harremaneko estresak bikote asetasunean negatiboki eragiten du, emakumeen kasuan bereziki, haiek baitira jaioberriaren jagole nagusiak.
|
|
|
Horrez gain, haur batenhazierak dakarren nekeak bikoteari beste jarduera batzuetarako energia gutxitzendio. Honek guztiak bikotearen alderdi emozionala ez zaintzea eta harremaneannaturaltasuna galtzea
|
eragin
dezake. Are gehiago, bikote asko harremanaren funtzionamenduan aldaketak hautematen hasten dira, erlazio erromantiko bat izatetikpartekatutako lagunarte bat izatera (Belsky eta beste, 1983).
|
|
|
Zahn Waxler en (2000) aburuz, neskek beldurra edota atsekabea bizitzeko duten joerak haien garapen emozionalean
|
eragin
lezake. Izan ere, tentsio emozionalabizitzeko joera handiago horrek, erruduntasuna eta arauen haustea rekiko aldezaurreko antsietatearen ikasketa erraztuko lukeelako.
|
|
|
Azkenik, psikopatologian gertatzen diren genero ezberdintasunak ulertzeko, garatudiren testuinguruko azalpenak aurkeztuko ditugu. Arlo honetako ikerketek haur etanerabeen garapenean eta ikaskuntzan
|
eragin
dezaketen aldagai asko ikertu dituzte; familia barneko ereduetatik, gizarte ereduetara.
|
|
|
Esaterako, haurra neska edo mutila izatearen arabera, inguru fisikoa, jostailuak, sexu bereko adinkideekiko elkarrekintzarako estimulua, edota zenbaitjarduera eta interes garatzeko indukzioa ezberdina litzateke (Ruble eta Martin, 1998). Arrazoibide horren ildotik, aipatzekoa da jarduera eta jolas ezberdinekikoestimuluak gaitasun sozial eta kognitiboen garapenean
|
eragin
lezakeela, ezaugarri eta gaitasun ezberdinak sustatuz. Aldi berean, haur txikiekgeneroaren inguruko informazioa eta adibideak bilatzen dituzte.
|
|
|
Ikerketa horietan gurasoek neskato etamutikoen emozioak gizarteratzerako orduan ezberdintasunak egiten dituztela ikusiizan da (ikus Brody, 2000). Gurasoen erantzun horietan, batetik, haurren sexuenarteko ezberdintasunek
|
eragin
dezakete, haurrak neskatoak edo mutikoak izateak, alegia?, eta bestetik, gurasoek beraiek generoaren inguruan dituzten estereotipoek. Gurasoek, adibidez, neskatoen haserre adierazpenak gutxiago hartzendituzte kontuan eta emozio positiboei garrantzi handiagoa ematen diete, eta, aldiz, mutikoei emozio negatiboak kontrolatzen laguntzen esfortzu gehiago jartzen dute.
|