|
2022
|
|
|
" Nor zarete?" telefonoz egin galderari (generoa, adina, lana), eskuetan dugun txostenak maluruski ez digu zuberotarren erantzunik
|
ematen
. " Zuberoako zenbakiak ttipiegiak dira", hain segur gutxiegik ihardetsirik.
|
|
|
Kopuru apalagoko beste ihardespenetan: ...ez nuke nahi, ene adinean ohartzen naiz euskara ez dakidala ontsa, Euskal Herria sartzen zait ene ganbaran (eri batek), herrietako berriak jakiteko, ohiduraz, aita amekin beti irakurri dugulako, 50 urte hauetan irakurtzen dut, ama zena bezala egiteko, aspaldikoa delakoz, ez du politikaren trabarik, pilota aipatzen du, gure inguru hurbileko gauzez arduratzen da, berrien jakiteko, euskaldun berriak
|
ematen
ditu, erlijiozko artikuluentzat, denbora pasa, kuriostasunez...
|
|
|
IKren barnean, borroka izugarriaren erdian, sekulako umorea ibili dugu beti, baina bagenekien serioski aritzen ere. Umoreari beti lekua
|
ematen
jakin izan dio gu.
|
|
|
Zuberoako kontuekin jarraitzeko, demagun eus kaldunenik bezala hartua den herri bateko karrikan gabiltzala, esaterako Altzain edo Altzürükun aurkitzen garela. Denbora gutxi behar izango dugu ohartzeko be launaldiak gero eta gazteagoak izan, orduan eta euskara gutxiago
|
ematen
dutela. Egun, 10 urteko gazte bat euskaraz hitz egiten entzutea Zuberoan, ia mirakulutik dago.
|
|
|
Alabaina, nik uste dut gaur badela garaia eta aukera, alderantzizkoaz gog orarazteko, hau da euskaraz jakitea dela erdaldunek ez daukaten zerbait gehiago. Euskaraz jakiteak aukera eta ahalik
|
ematen
duela Euskal Telebistari begiratzeko eta ulertzeko, Hego Euskal Herrikoekin harremanak edukitzeko eta, egia baita ere zenbait kasutan, lanpostu baten lortzeko. Azken finean, euskarari begira he rabe direnak (etsai amorratu daudenak konbentzitzea alferrikako lana da, ordea) euskararen aldeko jarrerara ekartzera saiatu behar genukeela.
|
|
|
Euskararen aurkariak, gaur egun, agerian azaltzera ez direla ausartzen erran dut lehenago. Ez da osoki egia, toki jakin batzuetan menturatzen bai ti ra euskaltasunari arbuio egiten edo behintzat politika jokaerazkotzat
|
ematen
duten euskaltasunaren kontra azaltzen. Eta hara beste paradoxa bat, euskararen etsaigo hori euskaldun petto pettoak direnek aldarrikatzea.
|
|
|
Hori ez da harritzekoa, zeren eta, jende horrentzat, frantses hizkuntza baita ukatu eta ukitu ezineko erreferentzia, inoiz ere zalantzan jar ez daitekeena... euskararen kontuarekin eta bereziki idazkerarekin, aldiz, nahi dena egin daitekeelarik! Pena
|
ematen
du, haatik, Urdatx Santa Grazi izan dadin" eredu" lotsagarri horren aurrendarien artean, jakinez herri horretako seme direla Aita Junes Casenave Harigile eta Txomin Peillen euskaltzainak eta euskal kulturako izen handiak... Jatorriz behintzat, bertakoak ziren ere Bigarren Mundu Gerraren aurretik eta ostetik euskaltzale sutsua izan zen Albert Constantin mediku eta hautetsia eta XVIII. mendean bizitu zen Jusef Egiategi historia ikertzaile eta filosofoa.
|
|
|
Jakin 68 horri bultzada bat
|
ematen
, diru-laguntzak eskainiz bide horretan sartuko ziren jai edo ikuskizun antolatzaileei. Euskararen agerrarazteko xedean, dirua eman beharrak berak erakusten du zelako egoerara amilduak gauden... baina akuilu egite horrek ere ez du, orainokoan behintzat, emaitza handirik eragin!
|
|
|
jende anitzek uste dutela pastoralaz zerbait dakitela, ezer gutxi dakitelarik ordea... Udan
|
ematen
diren trajeria horien ikustera datorren jendetza handiaren artean egonda edo pastorala eman osteko azalpen edo iritzi trukatzeetan, sekulako astakeriak entzun daitezke, kasu gehienetan, egia esan, euskaraz gutxi dakitenen edo euskal kulturaren mundutik aski aldenduak direnen ahotan entzuten direnak. Bai, nonbait arazoa da pastoralen jarraitzaileen kopurua horrela handitu egin dadin, euskal kulturaren ezagupena eta bizipenak nabarmen gutxiagokoak direlarik.
|
|
|
Zuberoa karta postaletik atera dugu, eta bertan bizi garenon begietatik aurkeztu dugu. Zuberoa ongi bizi dela erakusten dugu; badela, maskaradez eta pastoralaz gain, industria eta laborantza ere, eta ez dutela, zoritxarrez, denek euskara
|
ematen
. Liburuaren historiaren atala egiteko, Jean Louis Davantengana jo nuen.
|
|
|
Errealitate horretaz ohartzen gara, edozein herritara joanik, euskara guti entzunen duzu, eta belaunaldi gazteetan oraindik gutiago. Egia da ere, ikastoletan, hezkuntza elebidunean, badela ikasle kopuru bat, urtetik urtera handitzen dena gainera, baina horrek ez dio galerari aurre egiteko nahikoa
|
ematen
.
|
|
|
Liburuko berezitasun bat da kronikak bi orrialdetan
|
ematen
ditugula, ezke rreko orrian jatorrizkoak agertzen dira eskaneatuta, orduko ortografian, eta, eskuinean, guk geuk eman ditugu egungo idazkeran. Horrek aukera ematen du ikusteko zer nolako aldeak izan diren euskara idazteko moldean.
|
|
|
Liburuko berezitasun bat da kronikak bi orrialdetan ematen ditugula, ezke rreko orrian jatorrizkoak agertzen dira eskaneatuta, orduko ortografian, eta, eskuinean, guk geuk eman ditugu egungo idazkeran. Horrek aukera
|
ematen
du ikusteko zer nolako aldeak izan diren euskara idazteko moldean. Gero, euskara polita da, aberatsa baina herrikoia; gaur egun ere atzematen diren esamolde batzuk ere badira, eta hori aberasgarria da.
|
|
|
Harekin mahai baten inguruan biltzerik ez zegoenez —nik behintzat ez nuen lortu—, Zuberoako muinoetan, basoetan eta herri arteko bideetan elkartzen ginen tartean behin; baten eta bestearen berri
|
ematen
, zubereraz hau eta bestea nola esaten zen entzuten, eta politikari errepasoa egiten, beti jakin minez baitzegoen gauzak nola ikusten genituen mugaz bestaldeko kontaktuek.
|
|
|
Alabaina, Egunkariaren lehen urteetan," Estatuak" eta" Nazioartea" sailak bereiziak ziren. Euskarazko egunkariak berritasun bat ekarri zuen, hala ere; beste egunkari batzuek" Estatua" saila zutelako, hots, Espainiako berriak
|
ematen
zituen saila. Egunkariak, gisa hartan, azpimarratu zuen Euskal Herria ez dagoela bakarrik Espainiaren menpe.
|
|
|
Analisi politiko zorrotzeko militantea zen. Baina militantzia politikotik –eta nagusiki frantsesez funtzionatzen zuen giro hartatik– harago, euskarari eta euskal kulturari leku eta garrantzia handia
|
ematen
zion. Berria utzi ondoan ere jarraitu zuen Zuberoako maskaradei eta pastoralei buruz idazten, urtero.
|
|
|
Ez zuen huts egiten Sarako Idazleen Biltzarra. Gehienetan, egun hura izaten zen Allanderekin elkartu eta kalakan aritzeko parada
|
ematen
zuena. Baina ez bakarra.
|
|
|
Zeruko Argian idazten hasi zen, eta gero komunikabide askotan parte hartu zuen, nagusiki Euskaldunon Egunkarian, Argian, Jakinen, Berrian, Herrian, eta Xiberoko Botza irratian. Herria astekarian Zuberoako berriak usu
|
ematen
zituen zubereraz, bereziki maskaradenak eta pastoralenak, bere argazkiak lagun. Beraz kazetetan asko idatzi du Allandek.
|
|
|
36 ebilaldi Eüskal Herrian (Xiberoa Herri Alkargoa, 2005). Bortukari eta mendizale handia zen Allande, mendiko ibilaldiak antolatzen zituen eta gidatzen, beraz bere esperientziaren berri
|
ematen
digu liburuxka horretan.
|
|
|
Erromardiko hondartzaren gaineko harkaitzetatik hurbilago ala urrunago ibil i ta, Artxiloako kuru tzerat iritsiko gara, eta dagoeneko Donibane Lohizuneko lu rretan sartuta izan go gara. Hemendik ere, orain arte egin dugun bideaz ohar tzeko aukerarik izango dugu, ipar ekialdera Miarritzeraino
|
ematen
baitu bistak. Artxiloago kurutzetik berehalaxe, eraikin bitxi baten albotik igaroko gara, erdaraz Crypte du Chevallier (Zaldunaren kaperatxoa) emana den honetan ehortzia delarik Belgikakoa zen Fermin Van Bree enpresa gizona.
|
|
|
Oroigune hau eraikiarazteko baime na lortzearren, gizon horren meritu bakarra, antza," Do nibane Lohizune as ko maite zuela" jakinarazia zaigu. Eskerrak Euskal He rria maite duten guztiei ez zaiela fabore hori
|
ematen
... bestela, alde guztiak mota askotako eraikinez josita izango balirateke!
|
|
|
Pastoral bati amaiera
|
ematen
dion azken kantuan, ikusleek obra eta horren antzezleak preziatu egin zituztelako seinale argi, jendeak zutik bota zituen txaloak. Trajeria emateetan behintzat ez da sarritan horrelakorik gertatu.
|
|
|
Esaterako, nola onartu Phagola eta Sarrikota Gañia bezalako itsuskeriak, Zuberoako herrien zerrenda ofizial hartan bertan Lakarri idazkera egoki emana zelarik (alta bada, Lakharri ahoskatzen dugu...). Nolako seriotasuna
|
ematen
zion Euskaltzaindiari Berrogañe idazteko aholkua emateak eta berrogaintar bezala ematea hango bizilagunak?
|
|
|
Edo belgikar batek bere hilobia eraikiarazi zuenaz," Donibane Lohizune asko maite zuela" kotz iruzkin hori egiten zuen: " Eskerrak Euskal Herria maite duten guztiei ez zaiela fabore ho ri
|
ematen
... bestela, alde guztiak mota askotako eraikinez josita izango balirateke!".
|
|
|
Allandek aspaldidanik eta noizean behin idazten zuen Zuberoari buruz eta zubereraz Herria Iparraldeko astekarian, Jean Louis Davant eta Panpeia Etxebar nerekin batera. Eta azken horren heriotzaren ondotik bakarrik segitu zuen Zuberoako berrien
|
ematen
2016tik. Hemen lau artikulu argitaratzen ditugu, bi pastoralei buruz.
|
|
|
Lehen artikuluan 2019ko Pagolako Domingo Garat pastoralaren azken mustraka azaltzen du, beti irakurleari pastorala ikusteko gogoa
|
ematen
eta kasu hone tan Domingo Garat pertsonaia nagusiaren bi aldeak erakusten, euskalduna eta frantsesa.
|
|
|
Ohart gaitezen Allande laborari seme zela. Halere, itxaropena
|
ematen
zuten esperientza arrakastatsuak azalduz, Azkorria gaztandegiarena aurkez ten zuen. 2006an Zuberoako hamazazpi ardi hazlek langune berri hori sor tu zuten beraien gazta egiteko, gaztandegi handiei ardi esnea saldu baino.
|
|
|
Zuberera/ Euskara batuan egin zuen aitzinsolas bera. Hiztegi horietan zubereran diren hitz propioen baliokidea euskara batuan
|
ematen
zuen. Aitzinsolasean lauzpabost egia agerian ematen zi tuen:
|
|
|
Hiztegi horietan zubereran diren hitz propioen baliokidea euskara batuan ematen zuen. Aitzinsolasean lauzpabost egia agerian
|
ematen
zi tuen: euskara bat baizik ez dela eta euskalki bat besteak baino gehiago edo ho be ez dela; hamar hitzetarik zortzi, bederatzi ez bada, berdinak direla Euskal Herri osoan, ahoskatze ezberdinak direlarik, eta beste hitzak ikasteko di rela; euskara batua beharrezkoa dela euskaldunen artean elgar ulertzeko; eus karazko prentsa irakurtzeko zailtasunak badirela baina ikasi behar zela, frantsesez irakurtzen ez jakitea harrigarria litzatekeelarik...
|
|
|
Kur kur kur!". Züberoa Herria liburua aipatzearekin bere ikusmoldea zubererari eta euskara batuari buruz
|
ematen
zuen, lexikoaz, ortografiaz, bilakaeraz, Zuberoako konplexutasuna azalduz gaine ra.
|
|
|
Bigarren elkarrizketa Gara egunkariak 2020ko uztailean publikatu zuen, Idoia Eraso kazetariak eramanik. Hemen Kazeta.eus webgunean agertu zen ber tsioa
|
ematen
dugu. Horretan 2020an Sü Azia elkarteak argitaratu zuen Pastoralen gerla:
|
|
|
" Xuri" en eta" gorri" en arteko borrokaren testuinguruan ko katzen ditu 1909an Urdiñarben emanik izan ziren hiru pastoralak, ho rie tan bat emazte gorriena. Pastoralaren irautea zalantzan
|
ematen
duena da, Allanderen ustez, zubereraren egoera larria, eguneroko erabilera biziki ahula baita. " Egia da ere, ikastoletan, hezkuntza elebidunean, badela ikasle kopuru bat, urtetik urtera handitzen dena gainera, baina horrek ez dio galerari aurre egi teko nahikoa ematen." Kezkatzen zuena ere euskaraz irakurtzeko ohitura apala zen.
|
|
|
Pastoralaren irautea zalantzan ematen duena da, Allanderen ustez, zubereraren egoera larria, eguneroko erabilera biziki ahula baita. " Egia da ere, ikastoletan, hezkuntza elebidunean, badela ikasle kopuru bat, urtetik urtera handitzen dena gainera, baina horrek ez dio galerari aurre egi teko nahikoa
|
ematen
." Kezkatzen zuena ere euskaraz irakurtzeko ohitura apala zen. Eta holaxe bukatzen zuen:
|
|
|
Hark ere Allan deren dohainak eta bizitzan jarrera azpimarratzen ditu: " Laudoriotan ari tzea ez zuen Allandek maite; ekintzetan, ordea, hor han hemenka ekimenak antolatzen eta ekitaldiak moldatzen, maisu eta eragile gorena zen Socarros(...) Zuberoako lurrak
|
ematen
dituen giza seme alaba aparteko horietarik euskararen mundura etorria". Andresek erraten du orain guri zaigula Allandek ireki dituen lan ildoak jarraikitzea eta, Lehen hola, orain hala, gero ez jakin nola Bela zaldun zuberotarraren atsotitzaren azken zatia ezeztatuz, badakigula, partez bederen, Allanderi esker zer egin etorkizunean.
|
|
|
Allande Socarrosen bizitza biziki aberatsa izan zen, nahiz euskaltzale gisa, nahiz abertzale gisa. Hemen euskaltzalearen ekarpenak azalduko di tugu nagusiki, baina abertzalearen ikusmoldeak eta egintzak ez ahanzteko Allan deri egin zizkioten elkarrizketa batzuk berrargitaratzen ditugu, bai eta ezagutu zuten lankide eta adiskide zenbaiten lekukotasunak
|
ematen
ditugu. Ho riei esker, egin duenaz gain, Allanderen nortasun konplexu, nekaezin eta hunkigarria deskubrituko dugu.
|
|
|
Blog bat bazuen ere bai, Hitza Pitz (http://hitzapitz.over blog.com/), eta aktiboa zen sare sozialetan. Halaber, Zuberoako gau eskola laguntzen zuen eta udan antolatzen ziren ikastaldietan bere laguntza
|
ematen
zuen.
|
|
|
Kazetari ofizioaren lanak izan ezik, lan erraldoi horren ezaugarri nagusietarik bat zen musu truk egiten zuela Allandek. Jean Louis Davantek bere lekuko tasunean saindu laikotzat
|
ematen
du, Allande fededun ez zelarik, erranez Eus kal Herriaren eta euskararen zerbitzuko jarri zela osoki apez bat Elizaren zerbitzura joaten den bezala. Hemen argitaratzen ez dugun elkarrizketa batean Allande berak hori erran zuen 2007an:
|
|
|
Baina bere ikusmoldea han hor
|
ematen
zuen umorea baliatuz edo deskribatzen zuenaren gogortasuna edo injustizia azalduz.
|
|
|
"(...) hona gure omenaldi xumea baina sentitua, zure eginikoen mailara iristen ez dena baina zure lekukotza etorkizuneko euskal belaunaldien eskuetara eraman nahi duena. Hor dituzu, zure testuekin batera, hainbat testigantza, zure bizitzaren berri
|
ematen
dutenak, eta zure ezaugarrietara bilbatzen direnak".
|
|
|
Haatik, Parisek Polinesiako bost uhartediarentzat egiten duen indar bakarra da, diru laguntzen bitartez erkidego autonomoaren ekonomiaren galerak tapatzea. Oro har, Polinesiako autogobernua Parisek
|
ematen
dion dirutzaren men dago erabat. Gaur egun baina aurretik ere halaxe zen Polinesiako salerosketa emaitzak erabat desorekatuta daude.
|
|
|
Liburu honen bigarren zatian hamabi lekukotasun
|
ematen
ditugu, denak gizonek eginik euskara batuaz ala zubereraz, lekuko horien deituren ordena alfabetikoan lerrokatuz. Horiei esker Allande Socarros hobeki ezagutuko dugu.
|
|
|
Hitz sotiletan adierazteko: gizona eta lurra, lurra eta gizona, Zuberoako lurrak
|
ematen
dituen gizaseme eta gizalaba aparteko horietarik euskararen mundura etorria.
|
|
|
Andres URRUTIA, Allande Socarros gogoan, Zuberoa ikusmiran 164 ez dena baina zure lekukotza etorkizuneko euskal belaunaldien eskuetara eraman nahi duena. Hor dituzu, zure testuekin batera, hainbat tes tigantza, zure bizitzaren berri
|
ematen
dutenak, eta zure ezaugarrietara bilbatzen direnak.
|
|
|
2011n, Seaskak" Laku bat munduan" hautatu zuen lema gisa Herri Urrats bestarentzat. Senpereko aintzira goretsi nahiz, Herri Urratsez aintzira horren inguruan euskararen alde
|
ematen
ziren urrats baliosentzat. Baina hara, tokiko laborarientzat, aintzira hori sortu aitzin, horgo lurrak gudu leku izan ziren, Senpereko herriak, laborarien ustez, laborarien lurrak bahiturik.
|
|
|
Panpeia Etxebarne zendu ondoan, Allande Sokarrosek bakarrik segitu zuen Zuberoako berrien
|
ematen
, nahiz noizean behin berri batzuk ukan ditugun ere Jean Louis Davanten ganik, hala nola Junes Casenave zenaz, eta Mixel Etxekopar gotaindarraren eskutik ere, bereziki honen inguruko ekitaldiez, Xiru festibala eta beste. Hona, dena den, Allandek azken urte hauetan Herriara helarazi dizkigun artikuluen zerrenda.
|