|
2007
|
|
|
Eskerrak
|
eman
nahi dizkiegu, nola ez, tesirako funtsezko iturriak eskaini dizkiguten orduko garaikideei. Informazio baliagarria eskaintzeaz gain, eskertzekoa dena, ez genuke esan barik utzi nahi lan hau osatzeko eta orokorrean ikerkuntza mailan burutu dugun lan interesgarriena, aberasgarriena eta politena izan dela.
|
|
|
1918an Bizkaia, Gipuzkoa, Araba eta Nafarroako diputazioek, eta Baiona, Iruñe eta Gasteizko Apezpikuak deiturik, hau da, Eliz agintariak, Eusko Ikaskuntzaren biltzarra antolatu zuten Oñatin, euskal kultura langai harturik. Bilera hartan ateratako ondorioei iraunkortasuna
|
eman
nahian, erakunde berri bat sortzea erabaki zuten, hau da, Eusko Ikaskuntza. Julián Elorza elkarte berriaren lehendakari izendatu zuten, Julio Urkijo lehendakariorde eta Angel Apraiz Bartzelonako unibertsitateko katedraduna idazkari269.
|
|
|
Nik astearte guzi guziak hemengoak dauzkat, Herrirako, eta nere aurretik beste hainbeste, beste hogeita hamar urtez, hola hola, La, ttek; orduan asteartea izan da, adiskideek erraten zuten, edo kanpokoek, guretaz, min gaizto gaizki mintzatu, piko bat
|
eman
nahi zutenek: astearteko biltzarra dute, astearteetako bazkaria ere, orduan astearteetan, goizetan eta arratsaldeetan, lehenengo lana eta hiru terdietan elgaretaratzen ginelako bazkaltzera825.
|
|
2008
|
|
|
* Lan hau aurrera eramateko UPV 033.310 HB194/ 98 eta DGICYTeko BFF2000 CO3 ikerkuntza egitasmoen diru-laguntzaz baliatu gara. Eskerrak
|
eman
nahi dizkiegu egin dizkiguten iruzkin interesgarriengatik Juan Carlos Odriozolari, Elixabete Pérez Gazteluri, Asier Larrinagari eta Edurne Etxebarriari. Esan gabe doa txarto esanen erantzule bakarrak gu garela.
|
|
|
0.> Euskaltzaindia eta Patxi Goenagari nire eskerrik bizienak
|
eman
nahi dizkiet Euskaltzaindiaren nazioarteko XV. biltzarrera etortzeko egin didaten gonbiteagatik. Euskal Herrian bizi ez banaiz ere, Valentzian baizik, eta kultura hispaniarra aztertze az arduratzen naizenez gero, nire ikerketei eta neure pertsonari batez ere dagokionez hemengoa sentitzen naiz.
|
|
|
* Eskerrak
|
eman
nahi dizkiot Iñaki Caminori artikulu honi egindako oharrengatik eta gaiaren inguruan emandako aholkuengatik; eskerrak, bide batez, Karmele Etxaberi lan honen inguruan izandako kezkak eztabaidatzeko beti prest izateagatik.
|
|
|
Egun hauetan entzun berri dugu, Gasteizeko alde horretatik frantsesari ere bultzada bat
|
eman
nahi lirokeela Hezkuntza Sailak. Zergatik ez?
|
|
|
Esango nuke garai berri baten hasieran gaudela, eta hori adierazi nahi da hi tzal di honen izenburuan. Euskarazko terminologia lanari nolabaiteko babes ofiziala
|
eman
nahi diola adierazi dio UZEIri Jaurlaritzako Hizkuntza Politikak.
|
|
|
Euskal Herriaren berri
|
eman
nahi diozularik arrotzari lasterbidez, ez ibil mila xendra eta jakingarritan gaindi idurita denak salatu beharrez. Aitzitik, hobe duzu, non ez duzun argazki tresna on bat eskutan, plazako karta postal saltegirainoko bat egitea.
|
|
|
Bainan geroko partida Akizen, eta gure partidak Goizeko Izarra taldekoak, Bergerot eta Aphessetche garaztarra. Hor sortu zen kalapita, pilota baten gaine tik, eta denak kexu, nehork ez amor
|
eman
nahi, ni garaztarra garaztarren etsai aterarik eni oldartuak heiek. Ez dakit zer gertatu zen orduan, heiek kanporat izanik, 20 zirela.
|
|
|
Baina orain ez gara horretaz ari. Orain segurtasun ez hori adierazteko modu honen berri
|
eman
nahi dugu: partizipioari, izan?
|
|
|
9 Bi erramolde horien berri
|
eman
nahi izan dut. Batasuna beharrezkoa du hizkuntzak, bertzenaz aise lehenago hilen da, hor ez dut zalantzarik.
|
|
|
1914koaren arabera, Egutegi> Euzkotarra k badu bereziki azpimarra daitekeenik: Bizkaian ateratakoa izanda ere (baina aurreko Bizkattarra, Euzkotarra> bihurtuz), euskalki denei leku
|
eman
nahi die tako honek, eta tes tuak nonahitik jasotzen ditu, baita Iparraldetik ere, kasu bakoitzean zein euskalkitakoa den propio aditzera emanez.
|
|
|
Egun bakoitzari, eta guztiei berdin, bere, poxa?
|
eman
nahi izan zion Gerezietako erretore honek.
|
|
|
Hori dena, gainera, fraideen ekonomi sistemarekin lotuta zegoen (fraideen etxerik etxeko limosna eskea, artean bizirik zegoen garaiak ziren haiek), eta sermolarien mezuari ere egunerokotasuna
|
eman
nahi izan zitzaion (ez ahantzi 1945 bi hamarkadak direla gerraondoan frantziskota rren herri misioaldien loraldia ezagutu zutenak).
|
|
|
Frantziako Iraultzaren ondoren modernitatea abian jarri arren, industrializazio aurreko interes ekonomikoak (lurgintzak), errege noblezien pribilegioak, Elizaren eta kultura klasikoaren nagusitasunak, hau da, Ancien Régime aren zutabe sendoak ziren guztiak, luze iraungo zutela XX. menderaino bertaraino6 Estatuko elite politiko, militar, erlijioso eta unibertsitarioetan, eredu zahar eta balio moral haiek nagusi izan ziren. Berriz diot, Zaitegik, Ibiñagabeitiak eta Orixek euskarari onena
|
eman
nahian jardun zutela, beren ustetan, eta honetan berriz Iztuetaren lanetara bidaltzen dut interesatua?, eskura zuten kultur eredurik sendo eta prestigiotsuenean beratu nahian gurea. Baina, aldi berean, 50etik 70erainoko tarte horretan gure munduak hartutako norabideari erreparatzen bazaio, ezinbestean gertatu behar haien eredua zaharkitua belaunaldi gazteagoaren ezinegonerako.
|
|
|
Hain zuzen, sintagma hori era mugatuan
|
eman
nahi izanez gero, bere horretan, ezina gertatzen da. Adibidez, tartean erlatibo bat dugunean, zail gertatzen da, sintagma, atzekoz aurrera?
|
|
|
4 Perpaus erlatibo baten ondoren
|
eman
nahi ditugunean, adibidez, horretarako ezinta suna ez bada, zailtasuna behintzat sortzen da. Nolanahi ere, egiazko neurri diren izenekin zailago gertatzen da holakoak osatzea.
|
|
|
Hala ere ezin esan hizkera bizitik guztiz aldendu direnik, eta hain gutxi sartaldeko euskaran. Ekialdeko bizkaieran, hiztunak adinekoek, euskaldun huts huts direnek, etxeko dituzte oraindik ere holako egiturak, zenbatasunari enfantizazioa
|
eman
nahi zaionean behintzat.
|
|
|
–maitasun mundutarra?, mundu ezezagunak, bizi eta ukitzen ez denak dituen onurak jakinarazten ditu. Giza esperientziatik ateratako etsenpluak erabiltzean, gizakiari hurbildu eta, bere barnean gertatzen denaz jakitun dela aditzera
|
eman
nahi dio. Bertutera erakartzea xede, gizakiari bere mintzairan hitz egiten dio, gizaki bezala ulertzen duen mintzairan:
|
|
|
Honela bada, Etxeparek bat egiten du Erdi Aroko literaturaren zentzu moralizatzailearekin. Etxepare elizgizonak munduan bizi den gizakiari aholku bat
|
eman
nahi dio: utzi ezazu maitasun mundutarra eta bizi zaitez Andre Mariaren maitasunean.
|
|
|
Hala da, euskarari beste hizkuntzen parean jartzeko behar zuen tornua>
|
eman
nahirik, Garazi, bere herriko mintzamoldeaz baliatu zen Echepare eta Etcheberri batek ondoko mendean ez bezala, 44 euskararen barne antolamendua indarka gehiegi erabili gabe idatzi zituen bere koplak, Mitxelenak (1960,
|
|
|
Frantses literaturaren historia egile nagusien gisa, ikuspegi orokor bat
|
eman
nahi du euskal literaturari buruz. Bera baino lehen, sail horretan ari izan diren hiru jende izendatzen ditu:
|
|
|
Eta zentzu horretan, jendeak berrerabilia izateko bazen, tradizioa ezin aurkez zitekeen dokumentu fosil bat bezala, estatiko, baizik
|
eman
nahi zitzaion bizitza berrirako egokitu behar zen. Tovarrek eta Mitxelenak esan bezala, Azkuek jasotzen zuen herri ondarearen jarraitzaile eta interpretetzat zuen bere burua.
|
|
|
Lehenak 1880ko hamarkadan pentsatu zuen euskara gaztelania hiztegi berri bat osatzea, iturri zuzenetara joaz. Antza hasi ere egin zuen bilketa lana eta gaia osoki agortzeko asmoz atal etimologikoa ere
|
eman
nahi izan zion hiztegiari («aún guardo la enorme suma de materiales recogidos en bastantes años, a partir del último de mi bachillerato» idatziko zuen) 29 Sabino Aranak ere, ildo beretik, euskara gaztelania hiztegi bat osatzeko plan teoriko bat idatzi zuen 1886 urtean, hiztegi hori osatzeko irizpideak eta baldintzak zehaztuz30 Edozein kasutan ez ziren izango ez Unamuno ez Arana Goiri asmo ho...
|
|
|
«Es un diccionario concebido como normativo, al modo de los diccionarios académicos de París o Madrid.» Ez da hori bakarrik, jakina, bilketa lan historiko dialektal argia baitago, baina funtsean, bokazio normatibodun hiztegia da. Eta normatiboa izan gura zuelako, hots, erudituentzako lan deskriptibo soila izan barik euskal idazleei ongi eskribatzeko eredua
|
eman
nahi zielako, saihestu egin zituen erdarakada zeritzen hitzak. Normatibotasun hori, Tovarrek ez bazekien ere, formazko ezaugarrietan ere antzeman daiteke:
|
|
|
Normatibotasun hori, Tovarrek ez bazekien ere, formazko ezaugarrietan ere antzeman daiteke: Azkuek Tours-eko moldiztegiari eman zizkion azalpenetan, bere hiztegiak izan beharreko formato eta tipografia zein zen zehazteko, eredu gisa Frantziako Akademiaren hiztegia aipatu zien, ez kasualitatez45 Eta hiztegia egiazki normatiboa izan zedin euskara erdara sarreraz gain erdara euskara sarrera ere
|
eman
nahi zion Azkuek. Hola, bi tomotako euskara gaztelania frantsesa sarrerara mugatu barik, Azkueren helburua hiztegiari jarraipena ematea zen:
|
|
|
Dena dela, Urkixoren azken hitzek erakusten dute berak (Urkixok) ez zuela interes berezirik hiztegi moderno bat egiteko, soilik euskal hitz tradizionaldun hiztegia egitearekin konformatzen baitzen. Horren aurrean, Azkuek erdal hitz guztientzat aurkitu edo sortu nahi zuen euskal ordain bana, euskarari bizitzako arlo guztietan
|
eman
nahi baitzion erabiltzeko aukera.
|
|
|
Zergatik baina oligarkiak «euskal ukitua»
|
eman
nahi zion bere biziguneari. Zergatik ez azpimarratu klase bereizketak arkitekturan ere?
|
|
|
Bere esperantza eskola ofizialetan ere euskara laster ikustea zen. Horren adierazgarri, Euskaltzaindian burutzen ari zen hiztegigintza lanari, jada aipatu denez, orientazio berri bat
|
eman
nahi izan zion eskoletan euskara sartzeko aukera kontuan hartuz:
|
|
|
Beraz, 1934an, berriro ere, Azkuek lehen hezkuntzan euskara sartzeko interesa baieztatu zuen. Oraingoan proiektua Estatutuaren onarpenari lotuta zekusan, eta Euskaltzaindiari ere parte
|
eman
nahi zion arlo horretan, testuliburuen euskara kalitatea zainduz.
|
|
|
Azkuek katedraren lehen urteetan ildo teoriko horretatik jo zuen. Baina katedrari
|
eman
nahi zion funtzio praktikoa laster adierazi zuen. Azkuek 1892an Diputazioari idatziriko gutun honetan ikus daiteke adibidez:
|
|
|
Azkuek hiztegi horri segida
|
eman
nahi zion, euskara erdara sarreren ondoren erdara euskara bidea eskainiz. Baina Tours-en baino argitaletxe merkeago bat bilatu nahi izan zuen.
|
|
|
Urte hauetan martxan jarritako proiektu akademiko nagusia erdara euskara hiztegia izan zen. Funtsean Azkuek Tours-en hasi eta Brusela Kolonietan ezin amaitu izan zuen lanari segida
|
eman
nahi zitzaion. Diferentzia nagusia ekimen indibidual gisa barik Euskaltzaindiaren baitan planteatzean zegoen.
|
|
|
Izan ere diktadura garaian galdutako dirusarrera instituzional asko, gerora, hauteskundeak itzuli arren, ez ziren berreskuratu. Usadioak, sarri, legea ezartzen zuen, eta zortzi urtez (19231930) 5.000 pezeta ematera ohitu zen Bizkaiko Diputazioak, adibidez, gero ez zuen sos gehiago
|
eman
nahiko. Hola Euskaltzaindiko diru sarrerairteerek argi erakusten dute Primo de Riverak ezarritako baldintza ekonomikoak Gerra Zibileraino luzatu zirela (ikus 4 grafikoa).
|
|
|
BBBak izendegia «ofizial» deklaratzea aski sintomatikoa da: hizkuntzari buruzko arauak Akademia batek eman ordez alderdi baten organoak
|
eman
nahi zituen (eta ez organo nazionalak ere!). EJBren 1923ko erabaki hura, euskara arautzeko ardura erakunde teknikoei aitortzen ziena, lekutan geratu zen.
|
|
|
Eta azkenean euren ametsa beteko zen. Iparraldeko hautagai posibleez, Broussainek bere iritzia ahalik eta objektiboen
|
eman
nahi izan zion, «en faisant abstraction de mes sympathies et mes amitiés, m, inspirant uniquement du bien et de l, avenir de notre chère langue.» Lacombe adiskide mina zuen eta linguistika gaietan Iparraldeko jantziena zen duda gabe, baina tamalez ez omen zuen osoki betetzen euskaldun izatearen baldintza. Daranatz ere estimutan izan arren ez zeritzon hain egoki, Baionako apezpikutzako idazkari gisa lanpetuegi egoteagatik.
|
|
|
hiztunak testuak egokiro erabiltzeko hizkuntz formak aukeratzen ditu kanpo faktore batzuen eraginpean. Horietariko batzuek mintzakidearen egoera psikologikoaren berri ematen digute; euron bidez jakin dezakegu pozik, haserre, triste edo zelan dagoen, baita ez duela bere egoeraren berri
|
eman
nahi ere. Aldagai sozialek ere baldintzatzen dute hizkuntz formen aukeraketa (adina, sexua, maila soziala, hezkuntza soziala).
|
|
2009
|
|
|
Aldehorretatik, aipagarriadaJackLang, Frantziako Kultur ministroak, Rimbaud enganzuenmiresmena, harenpoesiazabaldunahiizateraino.17Asko ezdela, XX.mendeamaierabainourtebatzuk lehenago, LemondeetaFrance Culture komunikabideek estereotipoen aurkako, debekuen aurkako hitz salagarrien erredakzio bat saritzen zuten. Bertan errebolta eta haustura bezalako hitzei
|
eman
nahi zitzaien protagonismoa. Alain Finkielkraut18 filosofofrantsesakdioenbezala, gauregunbohemiaeta eskandalua, desobedientziaetatransgresioa sarituegitendira.
|
|
|
Premiei erantzun egokia
|
eman
nahian, lan moldea aldatu zuen Euskaltzaindiak, batzordeka antolatuz. Egia esan, 1970eko uztaila bitarteko agiriei erreparatuz gero, ikusten da gomendio bakarra hilen izenei buruzkoa dela.
|
|
2010
|
|
|
Zertara datorkigu Asteasuko Erretorea? Itzala
|
eman
nahi zion sermoiari, eta ospea Elizari eta Jaunaren lanari. Agirrek ere lan egin zuen A (d) > M (aiorem) > D (ei) > G (loriam) > lelo pean, holako akronimorik erabili ez bazuen ere.
|
|
|
Eskerrik asko Eskoriatzako Irakasle eskolan izan nituen irakasleei, Jesus Garmendiari bereziki, eta Julen Arexolaleiba, Mitxel Kaltzakorta eta Xabier Mendigureni. Gasteizko Letren Fakultatean asko ikasi nuen Joseba Lakarra, Lourdes Oñederra, Koldo Zuazo eta Iñaki Caminorekin, eta beti
|
eman
nahi izan dizkiet eskerrak horregatik.
|
|
|
18 mendean, garaiak ekarri aldaketen ondorioaz, eta, segurenaz ere, irakaskintzaren hedatzearekin, elizagizon talde batek, Larramendiren gidaritzapean, euskarari beste toki bat eta beste itxura bat
|
eman
nahi izan zion lehenik ahozko predikuetan, eta gero idatzizkoetan ere,. Oyharçabal (op.cit. 41.or.)
|
|
|
Obraren hartzaileak lehenbiziko Komunioa egin behar duten haurrak lirateke. Katekesi euskalduna jasotzeko bidea
|
eman
nahi izan zien Gipuzkoako orografia malkorra eta bizi baldintzak kontuan hartuz. Formazio proiektu horrek hartzen ditu liburuaren lehen eta bigarren atalak.
|
|
|
Orain urrats bat gehiago
|
eman
nahi dugu, hau da, beste hegaldi bat egin corpuseko testuen gainean. Jada hainbatetan esan den legez, sermoiak elkarreragin> sozio diskurtsibo> diren aldetik analizatu nahi dira.
|
|
|
Gauzak horrela, Ducrotek polifoniaren teoria proposatzen du, problematika honi irtenbide egokiagoa
|
eman
nahian (id. 197 or.). Ducroten aburuz, enuntziazio batean polifonia dago pertsonaia mota bi bereiztu daitezkeenean, énonciateurs (guk enuntziatzaile izendatuko digunak) eta locuteurs (guk esatariak esango duguna):
|
|
|
Leneco itzaldi batzuec izan dira Jaunaren? Gaur aditzera> > dizuet (B 208), ez da ageri* aditzera
|
eman
nahi nizuen;* aditzera eman nahiko dizuet.
|
|
|
Leneco itzaldi batzuec izan dira Jaunaren? Gaur aditzera> > dizuet (B 208), ez da ageri* aditzera eman nahi nizuen;* aditzera
|
eman
nahiko dizuet.
|
|
|
Izan ere, beste norbaiti, kristauari?
|
eman
nahi dio hitza, haren hitza jaso nahi du, zuzenean edo oihartzun bidez: batzuec> aditu>, berria> asco>.
|
|
|
sermoien ezaugarritze diskurtsiboa egitea. Halaz ere, eginkizun horretan begirada horizontala ere geureganatu izan behar dugu, eta hipotesiak ad> hoc> egin ditugularik, beti ere xede asmoei ahalik erantzun beteena
|
eman
nahian, zenbait hurbilbide desberdinetatik edan behar izan dugu. Ezin uka, zentzu horretan, brikolage teknikaz baliatu behar izan dugula.
|
|
|
familia, lan mundua, lagunartea, eliza, eskola,? 11, arnasgune? hitzari hemen eta, oro har, txostenean ematen zaion esanahiaz jabetzeko ikus Zalbide 2001 Labur esanik, Joshua A. Fishman-ek Reversing Language Shift en (eta beste hainbat lanetan) aipatzen duen (undisputed) breathing space
|
eman
nahi da aditzera, arnasgune, hitzaz (Fishman, 1991:
|
|
|
Euskarazko ikasleei gaztelaniaz ikasten ari direnei adinako ikasmaterial aukera
|
eman
nahirik, eta Euskararen Erabilera Normaltzeko Legeak hartarako ematen duen babesa oinarri harturik, euskarazko ikasmaterialen laguntza bideari ekin zion Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak hasiera hasieratik: horretarako sortu zuen batez ere, hasieran, EIMA programa.
|
|
|
Eskola esparruan egin denaz eta egin gabe edo oker eginik geratu denaz balio iritziren bat
|
eman
nahi nuke, jasotako enkargu gonbita ere horixe bainuen, txostenhonen amaieran. Horretara pasa aurretik, gure gizarteak 1982tik hona izan duenbilakaera analizatu behar dugu.
|
|
|
Emakume kontzientziatua eta langilea zen, eta gerra aurreko euskal irakaskuntzaren esperientziari segida
|
eman
nahi zion Elbira Zipitriak. Gerra aurretik ere izan ziren etxe eskolak Euskal Herrian, baina Zipitriak euskararentzako eta euskal hezkuntzarentzako erabat arrotza zen testuinguruan jarri zuen martxan berea.
|
|
|
Gipuzkoan, esaterako, aurrenik Santo Tomas Lizeoa sortu zen Donostian, 1961ean, Joxemi Zumalabe, Koldo Mitxelena eta Karlos Santamariaren ekimenez. Sustatzaileek Elbira Zipitriak hiriburuan egindako lanari segida
|
eman
nahi zioten; hots, 9 urte betetzen zituzten haur euskaldun haiek euskaraz hezitzen jarraitu, eskola publikora edo pribatura joan beharrean. Eta hiriburuan ez ezik, Gipuzkoako herrietan ere berehala sortu ziren ikastolak:
|
|
|
Adibidez, euskaltzale hutsak zirenek ere sustatu zituzten. Alegia, politika mailan abertzaleak ez ziren klabeetan mugitu arren euskara maite eta seme alabei euskarazko irakaskuntza
|
eman
nahi zietenak. Eta pertsona ezkertiar asko ere bilduz joan zen ikastolen inguruan, ikastola bezalako proiektuak zekarren modernitateak liluratuta.
|
|
|
1968an, ordea, haustura eman zen Ikastola Batzordearen baitan, ikastolei eman beharreko norabideari buruz ikuspuntu kontrajarriak zeudelako parte hartzaileen artean. . Guraso batzuen artean kezka bazeuden ordurako, beste batzuek beste ikutu bat, beste norabide bat
|
eman
nahi zietelako ikastolei?, Paulo Agirreren hitzetan. –Eta bestetik, legeztapenaz ere jarrera ezberdinak zeudelako.
|
|
|
Bergarako UNEDen eta Eskoriatzako Irakasle Eskolaren bitartez, titulaziorik gabeko irakasleentzako plangintza berezi bat egin zen, irakasle diplomatura edo unibertsitaterako sarbidea eskuratzeko; Euskal Herriko Unibertsitatean irakasle ikasketak euskaraz egiteko aukera zabaldu zen, aurrerantzean euskaraz ikasi nahi zuten irakasleen artean hautatu ahal izateko. Eskoriatzako Irakasle Eskola, hain justu, 1976an sortua zen, ikastoletan bizi zen irakasle tituludun euskaldun faltari irtenbidea
|
eman
nahian.
|
|
|
Ekimena hartu eta bide propio bat garatzeko barne kontzientziatzearekin batera, ikastolen mugimenduak erabaki zuen iritsi zela federazioen federaziora pasatzeko unea. . Gure arteko harremanari egitura juridikoa
|
eman
nahi zitzaion. Eta ez soilik bilerak egiteko, edo soilik bileren bitartez federazioen harremanak indartzeko; zerbait gehiago lotuko gintuena izango zen Konfederazioa, bata besteari zerbitzuak pasatzeko eta abar.
|
|
|
Lege hark mamitze luzea izan zuen, 1982an gobernura iritsi zenetik hezkuntzaren erreforma egitea zelako Espainiako alderdi sozialistaren nahia. Hortaz, 1990eko urriaren 3an onarturiko legearekin, hainbat urtez hezkuntza alorrean egondako egoera lausotuari irtenbidea
|
eman
nahi zioten sozialistek.
|
|
|
Eta EAJk, Euskal Adminitrazioaren kudeatzaile lana hartu zuen: eskola publikoaren galbidearen erantzukizuna bere gain hartu eta horri irtenbide bat
|
eman
nahi izan zion?. EAJren eskemaren baitan normalizazioa lortu behar zen.
|
|
2012
|
|
|
Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailari ere eskerrak
|
eman
nahi nizkioke, doktoretza aurreko ikertzaileak prestatzeko beka eman baitit 2008ko urtarrilaz geroztik, eta laguntza horri esker egin ahal izan baitut tesi hau.
|
|
|
Lehenengoak analisi linguistiko zientifiko oro baztertzen zuen; bigarrenak, aldiz, ez zuen onartzen zientifikoa ez zen analisi literariorik. Borroka horri irtenbidea
|
eman
nahian, Herbehereetako eta Belgikako22 hainbat ikertzaile gazte itzulpengintza ikuspegi berri batetik aztertzen hasi ziren. Horrela, itzulpenaren, teoriak?
|
|
|
51 Joera honen barruan sailkatuko genuke, esate baterako, itzulpenaren teoria modernoak aztertzean aurkeztu dugun Ivor Armstrong Richards irakaslea, zeinaren arabera irakurketa eta interpretazio egokiaren bidez jatorrizkoaren autoreak testuari
|
eman
nahi zion zentzua aurki daitekeen (ikusi 1.2.3.1 atala).
|
|
|
Argi geratzen da itzultzailearen (edota garaiko printzipio moral erlijiosoen) hautuek ematen diotela zentzua testuari, nahiz eta horrelakorik ez den inolaz ere aitortzen. Aitzitik, aditzera
|
eman
nahi da Mogel bezalako jende jantziak gardenki interpreta dezakeela jatorrizko testuen esentzia den zentzu transzendentala, eta eskolagabeak horretarako ezjakinegiak direnez, itzulpenarekin haiei lana erraztu besterik ez zaiela egiten, itzultzailearen bitartekotzak testuaren manipulazioan izandako erantzukizuna aitortu gabe.
|
|
|
deitzen dio jatorrizkoak bertakotu edo herrikoitzeko joera horri. Itzulpenari
|
eman
nahi zaion kutsu herrikoi edo abertzalea desitxuratu dezaketen izen kanpotarrak irakurle euskaldunei ezagunagoak egingo zaizkien izenekin ordezkatu izan dituzte historian zehar hainbat itzultzailek (Ruiz 1995).
|
|
|
Bai Mirandek, bai Sarrionandiak, garai eta leku guztiz desberdinetako autoreen lanak euskaratu dituzte. Askotariko estilo, korronte eta literaturak bereganatu eta euskaraz
|
eman
nahi izan dituzte, beren inguruko euskal literatura mugatua zertxobait zabaldu eta osatzeko helburuz.82 Sarrionandiak 1980ko hamarkadaren hasieran euskal literaturan nabaritzen zituen eskastasun eta itxitasuna aspaldi deitoratuak zituen Mirandek. 1950eko hamarkadaren hasierarako ohartua zen zuberotar idazlea euskal literaturaren antzutasun eta gabeziaz, bere lagun Andima Ibinagabeitiari 1952an bidalitako gutun batean argi adierazten duenez:
|
|
|
Poeren eragina oso nabarmena da, bestalde, Miranderen izuzko ipuin askotan. Berak aitortuta, badakigu hainbat ipuini Poeren idazkeraren kutsua
|
eman
nahi izan ziola. Honela idazten dio Ibinagabeitiari 1953an:
|
|
|
Hogeita hiru obra aipatzen ditu, literatura eta korronte arras desberdinetakoak, euskal teatroari, pizkat antza berri?
|
eman
nahian, eta berak horietako lau itzuli dituela aitortzen du (Valle Inclán, García Lorca, Chejov eta Hochwälder), gainerako idazle nahiz itzultzaileak beste hainbeste egitera bultzatuz (Aresti 1964: 59).
|
|
|
Horrexen berri
|
eman
nahi du, hain zuzen ere, Pott bandak artikulu honetan. Literatura homogeneo eta itxiaren ideiaren aurka,, literaturaren balore erboluzionarioa?
|
|
|
Ondorio berberera iristen da subalternoek enuntziazio lekurik ez dutela esatean. Subalternoen literatura hizkuntza handi batean
|
eman
nahi denean galdu egiten dira menperatuen literaturaren eta hizkuntzaren hainbat ezaugarri, hain zuzen ere, itzulpenak ez direlako inoiz jatorrizko lanen isla gardenak, zenbait gauza galduz eta beste zenbait irabaziz bizi berria hartzen duten berridazketa edo birsorkuntzak baizik.
|
|
|
Autore kanonikoen poema ezagunak (Horaziorenak, adibidez) ahozko tradizioetatik berreskuratutako poema anonimoen ondoan jartzean, edota herri inperialisten literaturetako testuak nahiz herri kolonizatu eta zapalduetako hizkuntza minorizatuetan idatzitakoak liburu berean tartekatzean, Sarrionandiak kultura mendebaldarrak inposatutako hierarkiak deseraiki eta maila berean jartzen ditu oraintsu arte prestigio desberdina izan duten hizkuntza eta literaturak, gogoraraziz denak ere, itzuliak izan diren unetik beretik, munduko literaturaren parte direla. Ahotsik izan ez dutenei ahotsa itzuliz, isiltasunetik atera nahi izan ditu herri inperialisten zapalkuntza jasan duten herriak, enuntziazio leku bat
|
eman
nahi izan die oraintsu arte menperatzaileen hizkuntzan eta menperatzaileen ideologiari men eginez baizik mintzatu ez diren herri, subalternoei?.
|
|
|
Ez da harritzekoa, beraz, Sarrionandiak Kepa Zenika Helsinkin bizi dela esatea. Kalevalaren itzulpena Kepa Zenikari egotziz, Iturralderen istorioari jarraipena
|
eman
nahi izan dio, errealitatea eta fikzioa nahastuz beste behin ere, eta testuen, autoreen eta itzultzaileen arteko loturak are gehiago korapilatuz. Gogoraraz dezagun Joxemari Iturralde Pott bandako kideetako bat zela, eta bandako zenbait kideren arteko erreferentzia eta jolasak ohikoak zirela haien testuetan, Jon Kortazarrek dioen moduan:
|
|
|
Horietan guztietan, jatorrizko poemak ematen ditu Sarrionandiak bere itzulpenen ondoan, itzulpenerako zubi hizkuntzarik erabili ote duen zehaztu gabe. Beste kasu batzuetan, jatorrizko hizkuntzari presentzia minimo bat
|
eman
nahian edo, hizkuntza horretan utzi du itzulpenaren izenburua: Sandor Petöfi ren poemetan hungarierazko izenburua eman du parentesi artean, euskarazko itzulpenaren azpian; Miquel Martí i Pol katalanaren poemei, berriz, ez die izenburua aldatu:
|
|
|
Sarrionandiak bestelako hizkuntzak ikusarazi nahi ditu, ikusgarritasuna eman Mendebaldeko kanonean, ikusezinak? izan diren hizkuntzei; badirudi batzuetan ez dela konformatzen hizkuntza txikietan idatzitako literaturak euskaratzearekin, eta itzulpenez gain izenburuak edota jatorrizkoak ere jatorrizko hizkuntzan
|
eman
nahi izan dituela, literaturaz gain hizkuntza bera ere ikusgarri egiteko.142 Aldiz, itzulpena egiteko erabili duen zubi hizkuntza, hizkuntza, handi, edo, lehen mailakoa?
|
|
|
Lerroen banaketa, ordea, desberdina da bi bertsioetan: Zalameak elkarrizketa moduan ematen du siberiar kanta hori; Sarrionandiak, ordea, poema itxura
|
eman
nahi izan dio Zalamearenean elkarrizketa gisa agertzen zen pasarteari. Hona hemen hiru testuak, sorburu testua (Kazantzakisena, frantsesez), zubi testua (Zalamearena, gaztelaniaz) eta xede testua (Sarrionandiarena, euskaraz):
|
|
|
[...] alde batetik demokrazian eta kontsumo gizartean oinarrituriko postmodernitate bat, kontsumo gizarte horrekin gustura; eta bestetik, egoera politiko gaizto bat, demokraziaren kontrako mugimenduekin edo demokrazia liberalaren aurkakoekin behintzat, Euskal Herriko gatazkari irtenbide totalitario bat
|
eman
nahirik (Kortazar 2007a: 24).
|
|
|
Ikusi dugunez, dekonstrukzioak zalantzan jartzen du autorearen nagusitasun edo autoritatea (Roland Barthesen. La mort de l, auteur? artikulu gogoangarriaren ildotik), eta gogorarazten du irakurleak edo itzultzaileak osatzen duela edozein autorek bere testuari
|
eman
nahi zion zentzua. Walter Benjaminen Überleben edo biziraupenaren kontzeptuari helduz, dekonstrukzionistek defendatuko dute jatorrizkoak itzulpenari esker irauten duela bizirik, hari esker gauzatzen eta berritzen baita jatorrizkoaren zentzua.
|
|
|
Heziketa kultural ideologiko horrekin erkatuz inkongruentea eta desegokia da. Baina horrek ez du esan nahi kasu honetan esan duenaren kontrako adiera bat
|
eman
nahi izan duenik aditzera; ez du semantikaren araberako aurkakotasun ironikoa aditzera ematen. Esatariak horixe esan nahi izan du, baina testuinguru honetan desegokia da eta desegokia delako gertatzen zaio harrigarri eta ustekabeko norentzakoari.
|
|
|
Enuntziatu ironikoen irakurketa egokia egiteko, itxura engainagarri horren atzean zer dagoen sakondu behar da; izan ere, esatariak beste zerbait inplikatzen du eta inplikatzen duen hori da, benetan, aditzera
|
eman
nahi duena. Norentzakoa inplikatura horretaz jabetzen denean, bada, sortzen da esatari norentzakoen artean konplizitatezko harremana.
|
|
|
Garbi dago, esatariaren beraren ahotsa bada ere, ez dela hori iritzi horren erantzule egiten (grafikoki, aipu markez adierazteak indartu egiten du uste iritzi hori), ezpada iritzi horreekin inplikatu nahi duenarena. Eta esan, hitzez hitz, hala badio ere, enuntziatu horrekin inplikatu edo aditzera
|
eman
nahi duena justu bestelako zerbait da, justu kontrakoa den zerbait. Garbi dago esatariari, Mitxelenari kasu honetan, ez zaiola, hobetua denik?
|
|
|
Esatariak jakin badaki, gero eta hobeto gabiltzala? dioenean justu kontrakoa aditzera
|
eman
nahi duela (Grice 1989), eta norentzakoa ere jabetuko dela intentzio horretaz. Jarraian datorren pasartean ere argigarri modura, adierazgarri batzuk bidaltzen dizkio norentzakoari:
|
|
|
Ironiazko gertakaria, irudipenezko esanahia, amets xuri gorriarekin parekatzen du. Beraz, garbi dago ez dela berak benetan aditzera
|
eman
nahi duena; berak guztiz kontrakoa dena inplikatu nahi du, hitzez hitz esandakotik harago dagoen bere ikuspegia; besteren oihartzunezko aipamenak baliatzen ditu horrekin erabat kontra dagoen iritzi eta jarrera bat inplikatzeko. Inplikatura horietaz jabetzean ohartuko gara esatariak aditzera eman nahi izan duen errealitateaz; ohartuko gara esatariaren beraren isla den barneko ahots eta ikuspegiaz.
|
|
|
Beraz, garbi dago ez dela berak benetan aditzera eman nahi duena; berak guztiz kontrakoa dena inplikatu nahi du, hitzez hitz esandakotik harago dagoen bere ikuspegia; besteren oihartzunezko aipamenak baliatzen ditu horrekin erabat kontra dagoen iritzi eta jarrera bat inplikatzeko. Inplikatura horietaz jabetzean ohartuko gara esatariak aditzera
|
eman
nahi izan duen errealitateaz; ohartuko gara esatariaren beraren isla den barneko ahots eta ikuspegiaz. Eta horixe da, hain zuzen, ironiaren muina.
|
|
|
Adibideek erakusten digute enuntziatu parentetikoetan, oro har, esatariaren beraren ahotsa agertzen dela, baita horretarako (bere iritzi eta ikuspegia aditzera emateko) besteren enuntziatzaile izan behar badu ere. Hau da, esatariaren beraren ahotsa ager daitekeela besteren aipamenezko oihartzuna tartekaturik ere, baldin eta besteren ikuspegi horren justu kontrakoa dena edo erabat urruntzen dena inplikatu edo aditzera
|
eman
nahi badu behintzat (Sperber eta Wilson 1986/ 95). Funtsean, intentzio osoz egin duen erabilera ironikoaz jabetu behar.
|
|
|
Venezuelako, beterritarren? hizkera
|
eman
nahi izan digu, eta zehazkiro eman. Baina beterritarrak hor daude, haien hizkuntza ere bai, eta ezin eragotzi nahi duenari hizkera horrekin Celaren liburukoa berdintzea.
|
|
|
Bestelako testuinguru batean, apika, ez litzateke ironikoa izango; hau da, esatariak hitzez hitz esan duen hori adierazi nahiko luke, baina ez gerrateko bataila bat deskribatzen ari denean. Testuinguru honetan, gaizki antzeztu dutela aditzera
|
eman
nahi du. Horrekin guztiarekin, bada, filmaren huts nabarmenenak azaleratzeko helburua du:
|
|
|
Haustura horrek, bistakoa da, nahasmendua sortzen dio norentzakoari eta, txunditze horretatik ateratzeko, esatariak komunikatzeko izan duen hasierako intentzio xedea atzematen ahaleginduko da. Horrela, ironiazko enuntziatuen bidez aditzera
|
eman
nahi izan duen esanahi inplizitua zein den inferitzeko ahalegina egingo du. Ahalegin horri erantzungo lioke hainbat enuntziatu parentetikok ere; ironia interpretatzeko adierazgarri edo pista emaile diren heinean.
|
|
|
Helburu nagusia, gure ustez, solaskidearekin konplizitatezko harremana sortzea da. Esatariak uste eta espero du norentzakoa bikoiztasun horretaz jabetuko dela; alegia, gai izango dela hitzez hitzeko formulazioen atzean edo horien babesean aditzera
|
eman
nahi izan duen benetako errealitateaz jabetzeko. Ironiaren muina, azken batean, hortxebaitago:
|
|
|
Ironiaren muina, azken batean, hortxebaitago: esan gabe aditzera
|
eman
nahi izan duen jarrera inplizitua inplikatzeko ahalmenean esatariaren aldetik, baina hori inferitzeko norentzakoak duen gaitasunean bestetik.
|
|
|
Komunikazioaren ondorioa irribarre isila da. Irribarre hori, batetik, hitzez hitz dioenaren eta esan gabe aditzera
|
eman
nahi duen errealitatearen arteko kontrasteak sorrarazten du, baina baita hizkuntza joko horretan parte hartzeak ere.
|
|
|
enuntziatutik gertuago dagoela; izan ere, jakina da Mitxelenari ez zaiola, hobetua? denik iruditzen229 Beraz, esataria inplikatzen edo aditzera
|
eman
nahi duen, okertua hura ere, horren erantzule da.
|
|
|
Ezin uka, bada, ironiaren balio sozial eta psikologikoa. Beti hitzez hitz esan gabe doan horretaz ari garenez gero, inplizituan dagoen eta aditzera
|
eman
nahi izan duen horretaz ari garenez gero, esatariak ez du erantzukizun errealik izango, ez baita esan gabeko horren erantzule izaterik. Beste alde batetik begiratuta, ironia gizakion komunikazioaren bereizgarria ere bada (animaliek... ez dute).
|
|
|
2) Intentzio ironikoz gauzatutako enuntziatu parentetikoan esatariaren ikuspegia aditzera ematen da, baina ez hitzez hitz dioenari erreparatuz (edo hitzez hitzeko irakurketa eginez), hitzez hitz dioen horrek inplikatzen duenari erreparatuz baizik. Hitzez hitzeko irakurketa eginaz ohartuko gara maiz besteren oihartzunezko aipamena dakarrela, baina hitzez hitz esan gabe doana inferituz gero, atzemango dugu esataria urrundu egiten dela oihartzun aipamen honetatik, eta berak benetan aditzera
|
eman
nahi duena arras bestelakoa dela.
|
|
|
Hitzez hitz esan duenari ala inplikatu duenari atxiki zaio esataria? Gauza bat baita hitzez hitz esaten dena eta bestea (oso bestelakoa) inplikatu edo aditzera
|
eman
nahi dena; hau da, esan gabe doana. Eta esan gabe doan horri atxikitzen zaio ironiazalea.
|
|
|
Eta esan gabe doan horri atxikitzen zaio ironiazalea. Alde horretatik esango genuke esataria enuntziatu ironikoetan ez dela hitzez hitz esan duenaren erantzule, benetan inplikatu edo aditzera
|
eman
nahi duen horren erantzule baizik.
|
|
|
Ondorio nagusitzat honako hau atera dugu: oinarrizko enuntziatuko osagaien hurrenkera (eta enuntziatu parentetikoa ere bertan tartekatzen da), esatariak komunikatu edo aditzera
|
eman
nahi duena ahalik eta argiena eta eragingarriena gertatzeko moduan antolatu du Mitxelenak. Izan ere, enuntziatu parentetikoen kokagunea informazio ezagunaren (mintzagaia) eta berriaren (irazkina) kokapen estrategikoaren baldintzapean dago.
|
|
|
Honenbestez, E1 oinarrizko enuntziatuaren hasieran, mintzagaia jarriko du, bertan predikatuko dena espazioan eta denboran kokatzen duten elementuak ezarri ohi dira; hau da, adieraziko dudana noiz, non, nork egiten duen. Horren atzetik, edo hori hanpatuz, enuntziatu parentetikoa kokatuko du, eta segidan (nahiz beste osagarri batzuen ondoren) aditzera
|
eman
nahi den ekintza, gertaera edo egoera adieraziko du. Aditzaren atzean, zama informatibo txikien duten elementuak edo kokatuko ditu, Garziari jarraituz (1997),, perpaus abarrak?
|
|
|
Gerta daiteke, ordea, argudiotik ondoriorako urrats hori bermatzen duen toposa estarian edo inplizituan egotea, eta norentzakoak ondorio horiek bere egingo baditu estarian dagoen ezagutza komun hori esplizitatu edo berariaz agerian jarri behar izatea; agian, inplikatzen duen edo aditzera
|
eman
nahi duen ezagutza komun horren jabe ez delako norentzakoa. Horri, berariaz agerian jarritako lotura edo argudio hobi horri, Fuentesi jarraituz (2002), argudio oinarria deituko diogu.
|
|
|
– . Hemen, egia esan, bideak zabalik zeuden, baina, euskararen truk beren ametsak
|
eman
nahi dizkiguten gramatikalarien axolagabekeria batetik eta idazleen lasaikeria bestetik (ba ote dago nork bere gogara, antzora, eta moldera egitea baino errazagorik?), aspaldi josi zitzaigun otez eta elorriz. (LIB I:
|