|
2000
|
|
|
Lourdes Oñederrak Donostiatik Europa erdialdeko hiri batera ihesi doan
|
emakume
baten barne mundua aurkezten digu. Izan ere, nolabaiteko ilusioaren bila bere ohiko bizimodutik alde egiten du Teresak, baina, ezin izango du ilusio eza gainditu, bizitzaren aurrean duen nekea gainditu.
|
|
|
Rikarteren lehen liburu honetan tramari dagokionez elkarrekin harremanik ez duten bi narrazio luze eskaintzen zaizkigun arren, desioa da ipuinon ardatza. Batetik, Rakel Beaumont narrazioan gizon jaio eta emakumea izan nahi duen pertsonaia baten gorabeherak kontatzen dira (luzeraren aldetik eleberritzat har daitekeena); bestetik, Apopiloetxea kontakizunean esistitzen ez den
|
emakume
batekin maitemindurik dagoen gizon bat aurkezten zaigu. Javier Rojoren ustez, Rakel Beaumont kontakizunari erromantizismo handia dario.
|
|
|
seme kuttun izendatu eta holako... Bere herrian dagoelarik, behin maite izandako
|
emakume
batekin topo egiten du, Gretekin hain zuzen (Greta Garboren omenez noski), eta hari, hain zuzen, bere bizitzako gorabeherak kontatzen dizkio. (El Diario Vasco VI)
|
|
2001
|
|
|
Eta argi dago bikotearen indiferentzia hori dela emazteari jasangaitzena suertatzen zaiona. J. Ortega Gasset ek bere Estudios sobre el amor (1939) gogoangarrian zioskun bezala, maitemindutako
|
emakume
batek nahiago du bikoteak eragiten dizkion nahigabe eta sofrikarioak jasan haren indiferentzia pairatu baino. Hortik, Florak pianoz jotzen dituen piezetan aireratzen den irudi malderra," Look at me, I am as helpless as a kittem up a tree" dioen kantan bezala (18).
|
|
|
Nobelako protagonista Zhivago doktorea bezala sentitzen bada Bioleta autobusetik ikusten duenean (126) antz gutxi du gizonezko honek B. Pasternak en nobelako protagonistarekin. Azken honek, Yuri Zhivagok,
|
emakume
batekin ezkondu ondoren beste batez maitemindu arren, ez du zitalkeriaz jokatzen. Horregatik, Floraren ahotan jartzen diren" ona zaude" etengabeak eta Hopper en Hoteleko logela (1931) koadroarekin egiten diren etengabeko konpareketak desolazioaren, abandonoaren erreferentzia plastikoak ditugu.
|
|
|
Eta argi dago bikotearen indiferentzia hori dela emazteari jasangaitzena suertatzen zaiona. J. Ortega Gasset ek bere Estudios sobre el amor (1939) gogoangarrian zioskun bezala, maitemindutako
|
emakume
batek nahiago du bikoteak eragiten dizkion nahigabe eta sofrikarioak jasan, bere indiferentzia pairatu baino. Hortik, Florak pianoz jotzen dituen piezetan aireratzen den irudi malderra," Look at me, I am as helpless as a kittem up a tree" dioen kantan bezala.
|
|
|
Feminismo frantsesaren ordezkari nagusitzat jotzen diren emakumezkoen lanetan, mendebaldeko diskurtso maskulinoaren falozentrismoa, logozentrismoa, izan dira kritikatuak. Hortik, Victoria bezalako
|
emakume
batek begi aurrean dituen psikoanalistekiko erakuts dezakeen mesfidantza.
|
|
2002
|
|
|
Eleberriko protagonista, Kepa Zenika, Gerra Zibila bukatu ostean agente gisa bidaltzen dute Errusian errefuxiatutako euskal haurren egoera ikertzera. Errusiako muga igarotzeko dituen zailtasunak ikusita, Finlandian geratzen da Kepa, eta bertan berregiten du bere bizitza,
|
emakume
baten ondoan. Baina bizitza aurrera doa Euskadin, eta han utzi zuen semea ETAn sartzen da, eta atxilotu eta torturatu egiten dute.
|
|
|
Bere amatasunaren gunerik garrantzitsuenak (haurdunaldia, erditzea, gaixoaldiak...) gertakari politikoekin daude lotuta (amnistiaren aldeko kanpainarekin, itxialdi eta manifestazioekin), pertsonaiak aukeratutako konpromisoarekin. Modu honetan, trebezia handiz, konpromiso politikoa eta amatasuna uztartzea eragotzi dioten
|
emakume
baten aitormena eskaini digu Urretabizkaiak. a.3) Ramon Saizarbitoriaren eleberrigintza 1990eko hamarkadan: oroimena ardatz duen unibertso literarioa4
|
|
|
Izan ere, Azkue jaunak lehergailu bat eztandarazi baitzuen bertan, eta 17 lagun hil eta hogeitaka zauritu zituen eztandak. Basakeria honen zergatia
|
emakume
bat dela esango dio birritan epaileari, bere emazte maite Rita Zabaletarengatik egin zuela guztia.
|
|
|
Lehenengoan, Cesar Telleria da protagonista, ertzaintzaren sail berezi batean lanean diharduen fisonomista. Veronika izeneko
|
emakume
baten atzetik dabil eleberriaren hasieran eta Lisboatik bueltan datorrela erakunde armatu bateko komandokideak aurkitzeko aginduko diote. Hauexek dira, hain justu, eleberriaren bigarren plano nagusiko pertsonaiak, Marta, Olatz eta Patakik, ertzaintzak erakundean inflirtatutako satorrak, osatzen duten komandoa.
|
|
|
Etxaniz, X.: 1997); gainera, gizonak nagusi ziren tradizio literarioaren barruan
|
emakume
baten lehen argitalpena izan zen3 Emakume gaztea zen Bizenta, eta, gainera, kultua (latina, gaztelania eta euskara zekizkielako); egileak berak liburuaren hitzaurrean dioskun modura, garai hartan desegoki edo arrarotzat har zitekeen hori. Esandakoaz gain, 2 I. Sarasolak bere Historia social de la Literatura Vasca (1976:
|
|
|
" abertzaletasuna, euskaltzaletasuna, kristautasuna". Lan horretan kristau
|
emakume
baten historia kontatzen zaigu: Riktrudis, Adalbaldo dukearen emaztea, bere egin nahi du kristautu gabeko Portun euskal buruzagiak.
|
|
|
Aren beraren berbarik asko, gangarrak eta ariñak ez ete? Berbarako, ezin daiket ulertu
|
emakume
batek seme alabarik ez gura izatea.
|
|
|
Anartean, Basotxen barrenean Izarnelen irudia txit errotua zegoen arren, Izarnelek zerbaiten susmoa hartu zion. Alegia, Basotxen buruan, irudimenean beste
|
emakume
baten sartzen ari ote zen. Zalantzaz ari zen, beraz, lamia liraina, eta zalantzak maizenik, behazuna dakar.
|
|
|
Idazti deunak irakasten dauskunez, gixaki guztijak gixaseme ta
|
emakume
batengandik sortuak gara. Gaur, ostera, eta aspaldidanik arian be, gixakijak gixaki diranaren, batzu bestietarik alde aundija dabe, bai euren gogo ayurrijai dagokijenez, bai soilik euren soin tayuai buruz.
|
|
2003
|
|
|
¿ Quién llama? galdetzen du orain
|
emakume
baten abotsak.
|
|
|
Numeru hortan
|
emakume
baten abotsak
|
|
|
Ardandegian
|
emakume
bat baino etzegoan eta bera mostradore atzean. Gabilondok galde egin zion ea esne txerririk zeukaten.20 Emakumeak baietz, baina uste zuala sua itzalita zeukala.
|
|
|
Berriz esan zuan bere kolkorako: " derrigor ekarri bi" ot
|
emakume
bat etsie garbittuteko. Ahaztu barik... beluenez (beranduenez) bixer..." alkondara eta barruko janzki zikinak aulkietan, galtzerdiak zolan eta arasa barneak sakabanatuta ikusirik.
|
|
|
Exeri baino lehen, bota mahai gaineko ogi puskak, ekarri ogia, eta basua ardoz bete zuan. Exeri zanean, begitu inguruetara, eta"
|
emakume
bat ekarri bi" ot (behar dut) etsia garbituteko" erran zuan bere kolkorako.
|
|
|
Jesusen kurutzearen ondoan, gure negar eta nahigabeen ondoan,
|
emakume
bat, Ama bat dago beti: Jesusen Ama, geure Ama; errukizko ama, martirien erreginea, Ama Doloreetakoa; Jesusegaz batera, gure bizitza, gozotasun eta itxaropena.
|
|
2004
|
|
|
Dena doa gorantz, baina andren lotsa beherantz dio bere artean Juanek, telebisioan agertu den
|
emakume
bat ikusirik.
|
|
|
Aldare gisako mahai bat egiten ari da beste gizon bat. Lukainka bat ekarri du
|
emakume
batek. Hizketan ari dira, baina nik ez diet ezer ulertzen.
|
|
2006
|
|
|
Bitartean salmenten kontabilidadea egiten dagoan
|
emakume
batek erlojuari urduri begiratzen deutso. Zain dago.
|
|
2008
|
|
|
Amak eta umeak, danak hantxe frontoiaren aurrean proba harrien inguruan eta ganean jarrita. Ume zirinaren bihurrikeriak jasan ezinik ganez egin dau, halako baten, taldeko
|
emakume
batek eta esan:
|
|
|
Milloikoa auzo eskola zan eta edozenbat urtetan auzoko
|
emakume
batek bete eban maistra lana: Martzelak.
|
|
|
Pulpitutik urrun barik ikusten ei eban
|
emakume
bat, negar eta negar. Orduan eta garrasi luzeagoak berak, sermoiak eragina eukala ikusita.
|
|
2009
|
|
|
Eta bihozmin asko barik, hartu andetan, eta baeroien, baeroien andrea kanposanturantza. Bidean joiazala, inguruko
|
emakume
batek urten eutsen bidera.
|
|
2011
|
|
|
Hogeita lau ordu
|
emakume
baten bizitzan (Stefan Zweig) liburuaz; itz. Edorta Matauko:
|
|
2015
|
|
|
Luis Haranburu Altuna. Kasu horretan, Itsasoak ez du esperantzarik nobelaren berrargitalpenaren azalaz egiten zuten trufa, zeinetan
|
emakume
bat ageri zen itsas kurkuilu bat belarrian. Egiazki, Haranburu Altunaren argitaletxeko azalen diseinuaren joeraz egiten zuten burla oro har.
|
|
2018
|
|
|
Baina nahi eta nahi ez, ezinbestean gogora etorri zitzaion baita ere, nondik zetorren zaldia eta, zer erregalu klase izan zen jakin zuenean, nolako nahibakoa hartu zuen. Gizonarekin ez zegoela, ez, arantzarik gabeko arrosarik bizitzan, xedatu zuen andreak. ogoratu zuen nola behinola baten, etxean bakarrik zegoen batean, telefonoak jo zuen, eta, hara non!, bestekaldean zegoen Consolación Vilches izeneko
|
emakume
batek ireki zizkiola begiak; berarekin pitin baten berbaz egon ondoren, zaldiagatik galde egin zionean, zer erantzun ez zekiela, zurtuta uzten zuela bera. Ezin zuen ulertu, nolatan itauntzen zuen zaldiagatik ezezagun hark.
|
|
|
Harrizko
|
emakume
bat behar zenuen, Augusto. Beti lo edo isilik egotekoa.
|
|
|
Eta baietza eman zion, hainbat arinen izanen zirela elkarrentzat, berarekin zegoela izateko eta lasai egoteko agindu zion. Augustok ordea, konbentzimendu osoa eduki zuen beti ere Elbak, garaia zela pentsatu izango zuela etxean
|
emakume
bat hartzeko, bada ezpada, kalean huts egiten bazioten ere, edo itxurak emateko gizartearen aurrean beste barik. Gainera, kontuan hartu zuen dotorea zela, agian beti pentsakor zegoena, baina andre ederra eta, beretzat hain garrantzizkoa zena, nahiko lotsorra.
|
|
|
Ordura arte debekatuak zituen plazeren arteko bat zuen edatea. Gaizki ikusia zen etxe oneko
|
emakume
batek edaten jardutea. Hainbeste aldiz entzunak zituen gizonagandik ongi portatzeko arauak, non gerora bete egin baitzuten, eta bete bete eginda ibiltzea zuen nazka betekada husteko modu bakarra.
|
|
|
Kantaren hitzak buruan gordetzen zegoela, gizon turko modorroa azaldu zitzaion itzulinguruka gelatik, etxeko zapatilak sakari erdi tatarrez, ostera bat egitera joan nahi zuenentz emazteari galdez. Aspalditik Augusto eta bera, bata bestea ezin ikusirik zeudela, elkarri harrika zebiltzala, zer dela eta, bera utzita, ez zebilen etxerako beste
|
emakume
baten bila ekinez, ulergaitza egiten zitzaiola gogora berriz ekarriz. Gorroto zuelako, geroz eta gehiago, barru barrutik bere libertaterako hura noiz berez tragatuko zegoen.
|
|
2019
|
|
|
Pertsonaia nagusia Faustino Iturbe izeneko idazlea da eta gaixorik dago. Hasieran ez du harreman egonkorrik, baina bere bizitzan dagoen
|
emakume
batek eta agertuko diren beste emakume batzuek eragin handia izanen dute protagonistarengan. Ana izeneko lagunarekin affaire bat izan zuen, baina gizonak ez du gehiago berarekin ezer nahi.
|
|
|
Modu sinplean esanda, eleberriotako amoranteek konpainia, sexu gozamena eta dibertsioa eskaintzen dute eta ez diote protagonista maskulinoaren identitateari erronkarik egiten. Marcel Martinen aitatasun ukatua ipuineko protagonistak Barbara izeneko
|
emakume
batekin izan zuen ezkontzaz kanpoko amodio istorioa izan daiteke adibiderik aproposena. Protagonistaren lankidea zen eta laneko bidaia batean berarekin egun batzuk pasa zituen.
|
|
|
" Niganako jarrera zen, bere tratua, adeitasuna, atsegin gertatzen zitzaidana. Ez nuen sentipen hori ezagutzen, ordu arte
|
emakume
batengandik halako mirespen baten adierazpenik jaso gabea nintzenez" (104).
|
|
|
Amaitzeko, egilearen idazlanen inguruan egin diren irakurketa soziopolitikoen emaitzari ere erreferentzia egin behar zaio. Izan ere, Saizarbitoriak 1995eko testuinguru soziopolitikoan bere belaunaldikoen esperientzia irudikatu bazuen" heziketa sentimentala berunezko urteetan" idatziz (Garzia 2011: 19), hamazazpi urte geroagoko Martutenen, heziketa hura gainditu eta hazkuntza pertsonalean aurrera egitea hautatu duen
|
emakume
baten bilakaeraren lekuko egiten gaitu. Modu horretan, Juliak eta Iñaki Abaituak, nork bere aldetik, hurrengo belaunaldiari gatazkaren errelatoa nola transmititu dioten irudikatzen dute.
|
|
|
Arestian aipaturiko bi grafikoetako datuak kontuan hartzen baditugu, Estatu osoko gizartean zirrara nabaria eragin duen kasua izan da 2016ko San Ferminetan gertaturiko sexu indarkeria kasua. Nafarroako Justizia Auzitegi Gorenak La Manada kasuaren inguruan 2018ko martxoaren 20ko epaiaren32 aurkako protestek are ozenago entzunarazi dute emakumeen ahotsa, justizia egituren matxismoa salatuz, eta San Ferminetan bost gizonek
|
emakume
bati abusuak egin zizkiotela ebatzi zuelako, eta ez zuelako biolazio kasu gisa epaitu, biktimaren borondatearen kontra eta intimidazioz burutu zutela adierazi arren.
|
|
|
Carlos pertsonaia aberatsa da, gatazka auzi gisa tratatzeari dagokionez ordu arte sorturiko konplexuena. Zeru horiek (1995) eleberrian, aldiz,
|
emakume
bat da Atxagaren eleberri bateko protagonista, Irene izeneko emakumea, ETA erakundeko kide izana. Kartzelan egon ondoren, birgizarteratze prozesua egitea hautatu du eta Bartzelonako kartzelatik atera eta Bilbora itzultzeko busa hartuko du, bidaian zehar bere iraganeko oroitzapenak eta etorkizunari buruzko hausnarketak erakutsiko dutelarik bere pentsamoldea eta izateko era.
|
|
|
Gerrako kronikak eleberrian islaturiko bikote harremanen munduari genero begirada eskaini ziolarik. Olaziregik Hegatsen (1997) argitaratutako kritikan bikote harremanaren barne kontraesan eta paradoxez ziharduela, esaterako, aipatzen du" Ortega Gassetek bere Estudios sobre el amor (1939) gogoangarrian zioskun bezala, maitemindutako
|
emakume
batek nahiago du bikotekideak eragiten dizkion nahigabe eta sufrikarioak jasan, bere indiferentzia pairatu baino". Iñaki Aldekoak berriz," Maitasuna eta nobelak" artikuluan (2001, 26), Gorde nazazu lurpean laneko narrazioez ziharduen, eta bereziki" Rossettiren obsesioa" narrazioaz ondoriotzat aipatzen zuen Saizarbitoriaren nobeletako protagonistek ez dutela konkistatzen dituzten emakumeen maitasunari erantzuteko ordainik.
|
|
|
Bilera batean
|
emakume
bat dagoenean idazkaria dela pentsatzen duenean.
|
|
|
Errepidean aurreko autoak maniobra desegoki bat egiten duenean gidaria
|
emakume
bat dela suposatzen duenean.
|
|
|
Lehenengo irudiak, Aitor Lizardiren ustetan," emakumearen bakardadea islatuko luke ohean gizonarekin egon arren, etzanda, ilunpean" dagoela adierazten du (2014: 16). Bigarren irudian berriz, lurrean eserita ageri den
|
emakume
bat dago, biluzik, ohean beso bat ezarrita duena. Aitor Lizardiren ustez (2014: 16), bakardadearen desolazioa transmitituko luke irudiak," protagonistak Floraz gordetzen duen irudia, alegia, amorantearekin gau osoa kanpoan eman ostean adiskidetzear diren unean".
|
|
|
haserretu eta egunak elkarri hitz egin gabe egon den bikoteak bakea egin eta besteen aurrean, ezer gertatuko ez balitz bezala itxurak egitea. Beharbada irakurle guztiek ez dute honela ulertuko, besterik gabe haserrealdia konpontzeko Floraren keinu polit bat ere izan liteke, tratu txar psikologikoak jasaten ari den
|
emakume
batek bere bikotekidearen onespena eta maitasuna berreskuratzeko egiten duen keinu gisa uler liteke. Senarraren onespena nahi du, hura hobeto sentiarazi eta horretarako berak maite duen abesti bat aukeratzen du.
|
|
|
" Maitarien arnoa" (1956) izenekoan gai berari jarraitzen dio, senar hiltzaileak ondoren biziko duen gau delirantearen eldarniozko egoera azaltzen baitu. Bestalde, bada hirugarren narrazio bat" Eresi kantari" (1960) ipuina, arestian aipaturiko baladetako bat kantatzen duen
|
emakume
bat da protagonista, eresiko maitale mendekatzaileak bezala, etxeko jauna pozoiz hil nahi du, alargun aberatsa izateko. Azkenik," Gauaz parke batean" (1963) ipuinean, herriko parkean krimen bat gertatzear dago ilunabarrean.
|
|
|
Testuinguru soziopolitiko berean kokatuko du egileak, baina oraingoan protagonistak ekintza armatuetan parte hartzen badu ere, bere gizon rol dominantearen problematikari adiago dago, nazio auziari baino. Izan ere, ekintza terrorista burutu duen protagonistaren egiazko eragilea
|
emakume
baten arreta bereganatzea da. Simon Azkue deritzan protagonista horrek bere gizontasunaz harro sentiaraziko dion indar ekintza bat burutuko du, itxuraz bere nazioaren izenean.
|
|
2021
|
|
|
Aztarna ematen digu ipuin eder batek," 1921ean Jose Ariztimuñok Baliarraingo Garate baserriko
|
emakume
baten ahotik jaso" eta on Jose Migel Barandiaranek zuzendutako Eusko Folklore. Materiales y Cuestionariosen 3 sailean, 20 zenbakian (1967), argitaratutakoak:
|