|
2008
|
|
|
Bestetik, Euskaltzaindiaren (1991, 1992) lanetan, aposizio modura izendaturiko izen elkarteek oro har izaki bakarra adierazten
|
dutela
esan izan da eta tandem elkarte hauek ez dira beti horrelakoak. Hemen agerian jarriko dugu ohi baino zehazkiago ulerturiko aposizio izeneko etiketa bat behar dugula (§2).
|
|
|
30 eta h.) aldaera emaile edo aktiboa eta aldaera hartzailea bereizten dituenean. Dialektoko hiztunek estandarreko material lexiko zein hizkuntza ezaugarriak bereganatzen dituztenean dialektoko hiztun horiek rol agentea
|
dutela
esaten da. Horrela estandar erregionala dialektoko hiztunek nazio mailako estandarra lortzeko egiten duten arrakasta partzialeko ahalegina baino ez litzateke izango.
|
|
|
Nolanahi ere, egiazko neurri diren izenekin zailago gertatzen da holakoak osatzea. Honako bi adibide hauek, esaterako, maila desberdi na
|
dutela
esango nuke:
|
|
|
– ez du balio, aldiz, bigarren aurreikuspenak, barne argumentu guztiak lehen mailako proiekzioaren barruan islatu behar
|
dutela
dioenak.
|
|
|
Hori horrela, eta gure egunotan ere delako erak bizirik ote dirauen jakin nahiz, handik egun gutxira auzo horretara joan eta bertako hiru etxe euskaldunetan harako galdera egin nuen ezezko borobila jasoz, ez omen dute lako inoiz horrelakorik aditu. Diodan, bide batez, Argin Karrika dela gaur egun han erabiltzen duten izena nahiz, galdetuz gero, Argintz Karrika ere bai, aditu egin
|
dutela
dioten.
|
|
|
hartzen
|
dutela
dio kazetak(. Réveil Basque errezebitzen eta irakurtzen duten er?, RB 8, I); II garaitiaren ondoren, idazle eta kolabo ratzaile franko dituela, bai frantsesez bai euskaraz, graziaz idazten dakitenak (RB 21, III). Réveilek Joanthoren Mémorialari ostikoa eman eta Donibane Lohitzuneko Le> Vrai> eta Le> > Basque> ehortzi bide zituen.
|
|
|
Labur bilduz, argi dago multzo eta aniztasun adiera argia dutela, oro har, a) eta b) saileko adibideek. Goiko sailkapenaz baliatuz, a) eta b) saileko adibideek alde1> adiera
|
dutela
esan liteke oro har129.
|
|
|
Baina ez pentsatu horregatik eskolan egiten den guztia erregistro formal horretan egin behar denik. Oro har, aditu guztiak bat datoz ahozko hizkerek protagonismo handiagoa behar
|
dutela
esatean. Hala, ahozko hizkuntzaren erabilera ez formala denean, malguago jokatzea proposatzen dugu (fonetismoak eta laburtzapenak onartuz).
|
|
2009
|
|
|
Eta Euskaltzaindiak egin zuen aurreneko bileran gogo bera biltzen da, harremanak adiskidantza osokoak izan behar
|
dutela
esateko, eta hor berriz errepikatzen da ikuspegi bera: –Euskaltzaindia Eusko Ikaskuntzaren alaba (naiz askatua)?
|
|
2010
|
|
|
Sermoi guztiek ez dute izen bera, dakigunez, hiru mota bereizten ditu egileak: Eracusaldiac, > Itzaldiac> edo> Platicac> eta Bederatziurrenac23 Izenak izen, hirurak antz handikoak dira eta familia berekotzat har litezke, familia aire bat
|
dutela
esan daiteke (Klieber 1988). Bestela esanda, ez dirudi izen bakoitzari izan> desberdina dagokionik.
|
|
|
Ikuspegi pedagogikotik, konkretuki, zer hobekuntza dakar eredu sistema alternatiboak? Emaitza fidagarrien aldetik zer ikerketa eta zer ebaluazio lan daude eskueran, soluzio alternatibo horiek benetako kalitate hobekuntza ekarriko
|
dutela
esan ahal izateko. Non dago ebidentzia enpiriko zabala, hori horrela dela baieztatu ahal izateko?
|
|
2012
|
|
|
Onaindiaren itzulpenen beste multzo bat literatura unibertsaleko klasikoek osatzen
|
dutela
esan dugu. Multzo honetan klasiko greko latindarrak sartuko genituzke batetik:
|
|
|
Sarrionandiak eta Sarasketak, izan ere, Mirandek hasitako joko horri jarraitu nahi izan diotela dirudi. Masokistaren eta sadikoaren arteko elkarrizketa Kostas Axelos idazle atenastarraren obratik hartu
|
dutela
diote, baina aldi berean aitortzen dute ez dakitela ziur harena ote den. Miranderen eta Sarrionandiaren joko horien bidez, agerian geratzen da tradizio desberdinek elkarri mailegatutako puskez osatzen dela literatura, eta autorearen eta obraren arteko erlazioa, subjektibotasunaren eta idazketaren arteko lotura, guztiz hauskorra dela.
|
|
|
Era berean, ezin da esan Arestiren sorkuntzazko lanak ere esklusiboki Arestirenak direnik, sarri nabari baitaitezke haietan beste literatura batzuetako lanen oihartzunak edota beste autore batzuen lanekiko testuartekotasun harremanak. 1960an Olerti aldizkarian argitaratu ziren Arestiren 200 puntu edo poemek, esate baterako, Nietzcheren Also sprach Zarathustratik eta Bibliaren hainbat pasartetatik edaten
|
dutela
esan izan da (Zelaieta 1985: 46).
|
|
|
gisa definitzean, literatura lan bat kultura batetik beste batera igarotzean nahitaez transformatzen dela onartzen du, eta, ondorioz, lan bat hizkuntza batetik beste batera itzultzean lan hori desitxuratu, berridatzi edo birsortu egiten dela. Ondorio berberera iristen da subalternoek enuntziazio lekurik ez
|
dutela
esatean. Subalternoen literatura hizkuntza handi batean eman nahi denean galdu egiten dira menperatuen literaturaren eta hizkuntzaren hainbat ezaugarri, hain zuzen ere, itzulpenak ez direlako inoiz jatorrizko lanen isla gardenak, zenbait gauza galduz eta beste zenbait irabaziz bizi berria hartzen duten berridazketa edo birsorkuntzak baizik.
|
|
|
6.2 Oinarrizko enuntziatua maila bereko perpausek osatzen
|
dutela
diogunean, koordinazio hori juntaduraz nahiz alborakuntzaz gerta daitekeela ez dago dudarik. Corpuseko adibideek erakusten digute, ordea, juntaduraz baliatzen dela; koordinazio kopulatiboaz nahiz aurkaritzakoaz.
|
|
|
Oinarrizko enuntziatua maila bereko perpausek osatzen
|
dutela
diogunean, koordinazio hori juntaduraz nahiz alborakuntzaz gerta litekeela ez dago dudarik. Corpuseko adibideek erakusten digute, ordea, juntaduraz baliatzen dela; koordinazio kopulatiboaz nahiz aurkaritzakoaz.
|
|
|
Harreman sintaktiko semantikoak kontuan hartuz gauzatzen ari garen tipologia formalean, B tipoari dagozkio harreman sintaktiko agerikorik izan gabe E1 eta E2 enuntziatuen arteko harreman semantikoa agerian dutenak. Harreman semantikoa agerian
|
dutela
diogu, E1 eta E2 enuntziatuen artean kohesio prozedurak edo baliabideak esplizituki agertzen direlako; hau da, bi enuntziatuen koherentziazko harremana azalean bertan agertzen dutelako. Hala, E2 enuntziatuak E1 enuntziatuarekin lotura izango du, baina bi enuntziatu beregainak izaten jarraituko dute.
|
|
|
ere (bait, enean, lako, ez gero...). Nahiz eta guztiek testua antolatzeko funtzioa izan, edo perpausak nahiz perpaus barneko osagaiak antolatzeko egokiak izan, Euskaltzaindiarekin (1991) bat eginaz, menderagailuek eta juntagailuek perpaus barneko lotura bideratzeko balio
|
dutela
esango dugu eta ez testu mailako lotura.
|
|
|
Atal honetan aztertuko ditugun erakusle guztiak (nahiz izenordaina izan nahiz mugatzailea izan) E2 enuntziatu parentetikoan agertzen dira, baina E1 enuntziatuan dute beren erreferentziakidea edo aurrekaria. Beraz, harreman sarea eskuinetik ezkerrera ehotzen
|
dutela
esango dugu:
|
|
|
Eta intzisoen ezaugarri guztiak betetzeak berez bezala ote dakar parentetikoen ezaugarri guztiak ere betetzea? Hau da, intzisoen azpisaila osatzen
|
dutela
esatearekin parentetikoen azpisaila ere osatzen dutela esan nahi ote dute. Kontu egin dezagun, esate baterako, Baque Milletek (1999) bere tesian egitura parentetikoa intziso nahiz intzidentalak barne hartzen dituen gertakaritzat jotzen duela.
|
|
|
Eta intzisoen ezaugarri guztiak betetzeak berez bezala ote dakar parentetikoen ezaugarri guztiak ere betetzea? Hau da, intzisoen azpisaila osatzen dutela esatearekin parentetikoen azpisaila ere osatzen
|
dutela
esan nahi ote dute. Kontu egin dezagun, esate baterako, Baque Milletek (1999) bere tesian egitura parentetikoa intziso nahiz intzidentalak barne hartzen dituen gertakaritzat jotzen duela.
|
|
|
Ezaugarri horiek guztiak betetzen dituzte jarraian aldatuko ditugun adibideek. Ondorioz, ondorengo segmentuok funtzio intzidentala
|
dutela
esango dugu. Ohartuko gara ia adibide guztiak perpaus subordinatuen sailean sartu izan direla orain arte:
|
|
|
Beste maila bateko informazioa txertatzen duela eta proposiziozko eduki horretan (edo eduki errepresentatzaile horretan) parte hartzen ez duela behin eta berriz azpimarratu arren (Dessaintes 1960: 165), intzidente logiko edo objektiboak errealitatezko edukian eragiten
|
dutela
esango digu. Gatozen zehatzago azaltzera:
|
|
|
Honela planteatuz pentsa dezakegu komunikazioaren proposiziozko edukian parte hartzen dutela. Baina era horretara formulatu arren, enuntziatuaren edukian baino areago enuntziazioan (hots, enuntziazioa formulatzeko, eta birformulatzeko moduan) bertan parte hartzen
|
dutela
esan nahiko lukeela pentsatzen dugu. Honatx, esan dugunaren lekuko:
|
|
|
Dialektikoak edo oratoriazkoak: hauek gure terminologia erabiliz, esatari norentzakoen arteko interakzio harremana bideratzeko balio
|
dutela
esango genuke:
|
|
2021
|
|
|
Mitxelena" De onomástica aquitana" maisulanean (416, 420 eta 448 or.) xo (n), xso (n) atzizkiaz mintzo da, eta anderexo (emak.?, Escugnau), anderexso (emak., Caubós [Caubous]), bonxsoni (dat.?, Benque, [BenqueDessous et Dessus), erhexoni (dat. emak., Barsous) eta senixsonis (gen., Lo Bocau) antroponimoak zein arixo (Loudenvielle), baigorixo (Uòs [Huos]), ilixoni (Banhèras de Luishon), ilvrberrixo (Escugnau)/ ilvrberrixon [(Tibiran e Jaunac [Tibiran Jaunac]) teonimoak ipintzen ditu etsenplutako. Bokal artean x eta xs grafiek soinu bera adierazten
|
dutela
diosku, bai eta sudurkari ondoan batzuetan x eta s txandakatzen direla ere, baina havtensoni antroponimoaren (dat., emak., Vathcrabèra [Valcabrère]) kasuan bederik, ez du jakite ziurtzat jotzen so (n) forma xo (n) en (sudurkari ondoko) aldaera dela. Hala berean, se (n) atzizkiaz hitz egiten du (havtense, emak., Bordèras de Loron) eta uriaxe (emak.) jende izenaren akabaila haren aldaera datekeela iradokitzen (emak., Ardièja [Ardiège]).
|
|
|
Sail honetako atzizkiek oro har oinarriak adierazten duenerako joera, erraztasuna edo zaletasuna adierazten duten heinean, izaera ere adierazten
|
dutela
esan dezakegu (agian horregatik eman zien Azkuek ‘derivados pasionales’ deitura).
|
|
|
4.5.5b Bestetik, baditugu XIX. mendearen amaierakoak eta XX. mendearen hasierakoak, batez ere, erlijioari lotuak: agerkunde, berpizkunde, deikunde, Igokunde, Jasokunde, sorkunde; baina baita oldarkunde ere; guztiek ‘gertaera’ adiera
|
dutela
esan daiteke: Jaunaren zerura igokundea (Vitoria Eleizbarrutirako Kristiñau Ikasbidea); Jaunaren agerkundea (Kerexeta).
|
|
|
Oro har, tu motako partizipioa hartzen duten aditzoinei eransten zaie atzizki hau, eta sortzen diren izenek ‘ondorioa’ adiera hartzen
|
dutela
esan daiteke: amorrazio, asmazio, begitazio, burutazio, deizio, gogorazio, harrizio, kantsazio, segizio.
|
|
|
8.1b Koordinazio mailako harremana dute adjektibo dvandvetako osagaiek, nahiz tarteka tautologiak ere aurki daitezkeen, busti palatal, lohi deshonesto... Bestalde, izen dvandvek bikotea (edo bitik gorako multzoa) adierazten
|
dutela
esan dugu (§ 7.1.2c); adjektibo dvandva hauek, berriz, izaki bakar baten ezaugarri bi (edo gehiago) adierazten dituzte. Argazki zuri beltz bat argazki bat da, izaki bakarra hortaz," kolorez" zuria eta beltza dena.
|
|
|
10.2c Elkartzen direnak perpaus menderatu gabeak badira, perpaus juntatu horiek perpaus konposatu bat osatzen
|
dutela
esaten da. Juntadurak (ikus § 28.1) bi aukera ditu:
|
|
|
flexio morfemak eta morfema lexikoak edo eratorpen morfemak (hitz eratorriak osatzen dituztenak). Lehen motakoek informazio gramatikala ematen
|
dutela
esan dugu; bigarrenek, aldiz, informazio lexikoa, kategoria lexiko bati erantsirik beste kategoria lexiko bat sortzeko baliatzen ditugula.
|
|
|
5.1.1a Ondoren aztertuko ditugun atzizki guztiek adjektibo kategoriako elementuak, lexemak, sortzen dituzten heinean, adjektibo eratorri hauen ezkerrean doan izenaren kualitate bat adierazten
|
dutela
esan dezakegu (§ 14.1), hau da, adjektibo kalifikatzailetzat hartuko ditugu. Beraz, ondoren aztertuko ditugun eratorriak, adjektibo kalifikatzaile bakun (zuri, handi, txiro, zabal...) eta elkartuak (eskuzabal, burusoil, ilegorri...) bezalakoak dira:
|
|
|
Izan ere, bi motatako aurrizkiak bereiz ditzakegu, oinarriarekin duten harremanaren arabera: oinarriaren modifikatzaile huts direnak, eta argumentu egitura
|
dutela
esan daitekeenak (Gràcia & Azkarate 2000). Prefijo eta prehistoria eratorriak dira, hurrenez hurren, bi balio horien adierazle.
|
|
|
Bi perpaus juntatu beren aldetik beste batean txertatuak badaude, orduan txertakuntza honi dagokion moduan aldatuak egongo dira adizkiak: Berandu iritsi direla baina errurik ez
|
dutela
esan dute haurrek.
|
|
|
Hizkuntza elementu baten distribuzioa elementu hori ager daitekeen testuinguru desberdinak dira. Horrela, testuinguru beretan ager daitezkeen elementuek distribuzio bera
|
dutela
esango dugu eta distribuzio bera duten elementuek kategoria bat osatuko dute. Horrela, neke handirik gabe, asma daiteke perpausak duen egitura —hierarkia erakusten duen egitura— zein den.
|
|
|
Hau perpaus mailan ere gertatzen da: Egunkarian bi eta bi lau direla uste dudala idatzi
|
dutela
esan didate.
|
|
|
arabera, baitan, bitartez... Beste batzuek, berriz, bietara jokatzen
|
dutela
esan liteke: (Proposamenaren) alde bozkatu dugu; (Bizikletaren) gainera igo zen...
|
|
|
Mahaia beste luze diren aulki bi (Agirre). Neurria adierazten dutenez, zenbatekoari ere badagozkio horrelako sintagmak, baina horrekin batera neurriaren maila ere seinalatzen
|
dutela
esan daiteke. Hain zuzen, morfema horien lekuan mailari dagokion bezain morfema ere onartuko lukete horrelako sintagmek (bezain luze, bezain zabal).
|
|
|
Pekin Paris baino handiagoa da diogunean, esate baterako, hiri bi horien tamaina erkatzen dugu, ez haien gainerako ezaugarriak. Eta Kimika Fisika bezain zaila da diogunean, jakintza mota biek zailtasun maila bera
|
dutela
esaten dugu, haien beste ezaugarriak alderatu gabe. Hortaz, perpaus hauetan erabiltzen diren adjektiboak eta adberbioak mailakatzea onartzen dutenak dira.
|
|
|
38.2.2c Azalpenezko perpaus askok enuntziatua arrazoitzen
|
dutela
esaten da, eta beste batzuek, berriz —dedukziozkoek, esate baterako— enuntziazioa. Haietan, izan ere, adierazpen nagusian esaten denaren azalpena ematen du mendekoak, haren edukia —hartan aipatutako gertakaria— justifikatzeko.
|
|
|
Partida galdu dute, burumakur baitatoz esaldiko adierazpen nagusia ‘partida galdu izana’ da, eta ‘burumakur etortzea’ ez da galdu izanaren kausa edo arrazoia; aitzitik, ‘burumakur etortzeak’ azaltzen duena da zergatik esan duen hiztunak ‘partida galdu dutela’ ‘Esan’ gisako inplizitu bat dago perpaus horretan: ‘partida galdu
|
dutela
diot, burumakur baitatoz’ Agindua ematea azaldu dezake, orobat, azalpenezko perpausak: Ireki leihoa, otoi, bero dago eta; ‘bero egoteak’ azaltzen du zergatik eskatu duen hiztunak leihoa irekitzeko, aginduan ere ‘esan’ inplizitu bat baitago (‘leihoa irekitzeko esaten dizut, bero baitago’).
|
|
|
joan korrika edo harrapatuko zaitut. Nabarmendu behar da horrelako adibideek ez
|
dutela
esan nahi ‘korrika joaten bazara harrapatuko zaitut’, baldintzazkoen eskema zuzenean aplikatuz izango litzatekeen modura; adierazten dena da ‘korrika joaten ez bazara, harrapatuko zaitut’ Adibide hauen baldintza kutsua ez du edo juntagailuak ematen, baizik eta zeharka lortzen den zerbait da: hautakaritza baztertzailea dago, eta elkartzen diren perpausek agindu izaera dute; bien baturatik lortzen da baldintzatik gertuko irakurketa.
|
|
|
28.3.1d Hitzen hurrenkera. Mendeko perpausek perpaus nagusiaren barnean gainerako sintagmek edo osagaiek betetzen duten lekua eta zeregina betetzen
|
dutela
esan dugu gorago. Ondorioz, mendeko perpausek gainerako osagaiek perpausaren barnean duten mugikortasun bera erakutsiko dute:
|
|
|
Ondorioz, perpaus ez diren gainerako osagaiek perpausaren barruan duten mugikortasuna erakutsiko dute perpaus menderatuek: Bide berri bat egingo
|
dutela
esan du irratiak/ Irratiak esan du bide berri bat egingo dutela/ Irratiak bide berri bat egingo dutela esan du; Txostena amaitzen dudanean joango naiz etxera/ Joango naiz etxera txostena amaitzen dudanean/ Etxera joango naiz txostena amaitzen dudanean; Dirurik ez duela esan arren, beti prest egoten da kanpoan afaltzeko/ Beti prest egoten da kanpoan afaltzeko, dirurik ez duela esan arren.... Hori horrela izanik ere, gogoan hartu behar da ‘galdegai/ mintzagai’ jokoaren eragina (ikus 41 kapitulua).
|
|
|
Ondorioz, perpaus ez diren gainerako osagaiek perpausaren barruan duten mugikortasuna erakutsiko dute perpaus menderatuek: Bide berri bat egingo dutela esan du irratiak/ Irratiak esan du bide berri bat egingo dutela/ Irratiak bide berri bat egingo
|
dutela
esan du; Txostena amaitzen dudanean joango naiz etxera/ Joango naiz etxera txostena amaitzen dudanean/ Etxera joango naiz txostena amaitzen dudanean; Dirurik ez duela esan arren, beti prest egoten da kanpoan afaltzeko/ Beti prest egoten da kanpoan afaltzeko, dirurik ez duela esan arren. Hori horrela izanik ere, gogoan hartu behar da ‘galdegai/ mintzagai’ jokoaren eragina (ikus 41 kapitulua).
|
|
|
Honetaz konturatzea, izen klaseko hitzak eta aditz klaseko hitzak badirela bezainbat da. Klase bereko hitzak kategoria bat osatzen
|
dutela
esango dugu. Adibidez, aditz kategoriako hitzak klase berekoak dira, aditzak.
|
|
|
Gure adibideetan, mendi (izena)+ tsu> menditsu (adjektiboa); eder (adjektiboa)+ tasun> edertasun (izena); pasa (aditzoina)+ kor> pasakor (adjektiboa). Eta esanahi lexikoa
|
dutela
esan daiteke, ‘nolakotasuna’, ‘ugaritasuna’, ‘joera, erraztasuna’ adiera gehitzen diotela lotzen zaien izenari, adjektiboari edo aditzoinari. Beraz, menditsu, pasakor, edertasun... hitzen egitura ere azter daiteke, baina egitura horretan ez dago flexio hizkirik; bestelakoa da hitz horien egitura.
|
|
|
3.1g Kategoria lexiko batzuek argumentu egitura
|
dutela
esan dugu, hau da, osagarri deitzen ditugun elementuak behar dituzte inguruan, eta osagarri horiek aseko dute argumentu egitura hori. Aditzek eta postposizioek ere (buruz, gainean, barru, gain, kontra...) izan ohi dute argumentu egitura, eta baita zenbait adjektibo eta izenek ere, argumentudun izenek, hain zuzen ere (§ 2.11b 2.11d, § 7.2.5 7.2.7, § 8.2.3, § 14.7e, § 14.9.3a, § 23.3).
|
|
|
Balio bertsua
|
dutela
esan daiteke; desberdintasuna, batean aditzak erabiltzen direla (perpausak), eta bestean izenak ditugula (izen sintagmak); agerian behintzat.
|
|
|
Aurreko puntuko perpausak —katua saguak jan du, saguak katua jan du, saguak jan du katua, katua jan du saguak— eta beste hauek ere —jan du katuak sagua, katua saguak jan du— baliokidetzat har ditzakegu osagaiak eta hauen funtzio sintaktikoak kontuan hartzen baditugu: ekintza bera dugu (jan) eta argumentu berak (agentea edo egilea, katua, eta pazientea, gaia, sagua) eta, hein horretan, esanahi bera
|
dutela
esan dezakegu. Hala ere, desberdinak dira informazio egituraren mailatik begiratuta.
|
|
2023
|
|
|
Zalbidek (2003) ikasleen hizkuntza mailan faktore desberdinek eragiten
|
dutela
dio, eta, gutxienez, lau aipatzen ditu: hizkuntza ereduak, hau da, ikasleak zenbat orduz ari diren euskaraz ikasten; etxe auzo giroko, lagunarteko hizkuntza zein den (Fishman, 1991); ikasleen adimen mailak eta Ikastetxearen hizkuntza planteamenduak.
|