|
2002
|
|
|
Baina azaltzen duenez, “hegalaburraren kasuan, gantz azido poli asegabe asko izateak osasunarentzat abantaila gehiago ditu”. Kontsumitzaileek oso preziatua
|
dute
mundu osoan, bereziki Japonian, prezio altuetara iristen baita. “Ikuspuntu biologikotik begiratuta, azkar hazten den arraina da, landutako beste espezie batzuena baino 20 aldiz gehiago (adibidez, urraburua edo lupia), eta tona bat pisura ere irits daiteke”.
|
|
|
OMEren arabera, saihestu daitezkeen hamar arrisku faktorek eragiten
|
dute
munduko heriotzen %40.
|
|
|
“2 motako diabetesak jota dauden bost pertsonatik batek, diabetea detektatzen dutenean, erretina lesioak izaten ditu jada fase aurreratuan”, adierazi zuen FIDek. 2 motako diabetesa da gaixotasunik hedatuena, kasuen %90 Gizentasunak eta ariketa fisikorik ezak bizkortu egin
|
dute
mundu mailako hedapena. Federazioak ziurtatu duenez, laser bidezko kirurgiari esker, diabetesak eragindako begietako gaixotasun gehienak trata daitezke.
|
|
2003
|
|
|
Angola, Botswana, Namibia eta Zimbabwe hartzen ditu. Adituek, halaber, uraren krisia iragartzen
|
dute
mundu arabiarrean, non euriak zorupeko biltegiek berrezartzen dutena baino azkarrago kontsumitzen baita. Hori dela eta, itsasoko ura edateko uraren lurrazpiko horniduretan iragazten da, eta, Iraken, esaterako, lurraren %30 inguru bertan behera utzi da gazitzearen ondorioz.
|
|
|
10 eta 19 urte bitarteko mila milioi gaztek baino gehiagok inauguratu dute milurteko hau. Haiek
|
dute
munduko biztanle guztien motorra. Haren erabakien eta bizitzan ondo egitearen mende daude hazkunde demografikoa eta belaunaldi berrien etorkizuna.
|
|
|
Lehen agerraldi garrantzitsuetatik hasi eta gaixotasun horiei eta horiek eragiten dituzten eragileei buruzko ezagutza zientifikoaren azken aurrerapenetara arteko informazioa du serie honek. “Azken urteotan, zoonosiak eta gizakiek eta animaliek kutsa ditzaketen gaixotasunek kontzentratu
|
dute
munduko arreta”, dio Mirta Roses Periagok, ZEBko zuzendariak. “Infektatutako animalietan jatorria duten giza gaixotasunek, hala nola Creutzfeldt Jakoben gaitzak, agerian utzi dute hobeto ulertu behar direla animalien gaixotasunak, epidemiologiaren, gizakiari transmititzeko mekanismoaren, diagnosiaren, prebentzioaren eta kontrolaren arabera”, dio Rosesek.
|
|
|
%52, 5ek uste du oso lan ona egiten duela, %37, 4k ona dela, eta %6, 5ek bakarrik erregularra dela eta %0, 9k txarra dela. GKEek egiten dituzten lanen alderdi positiboen artean, gazteek nabarmentzen
|
dute
mundu hobe baten alde lan egiten dutela (%36, 9), behartsuenekin (%24, 4) arduratzen direla eta beren lanak zentzua duela (%20, 5). Negatiboen artean, berriz, nahiko baliabiderik ez dutela(% 44,1), gobernuen lana egiten dutela(% 22,9) edo diruaren destinoaz fidatzen ez direla(% 21,2) adierazi dute.
|
|
2004
|
|
|
Fenomeno horren kontrako egunean, gogoratu
|
dute
munduko biztanleen %35ek ez duela edateko urik.
|
|
|
Desertizazioaren eta Lehortearen aurkako Nazioarteko Eguna dela eta (gaur osteguna), gobernuz kanpoko erakundeek gogorarazi
|
dute
munduko bost pertsonatik batek ez duela urik, eta plan nazional bat egiteko eskatu dute, Espainiako azaleraren %40 mehatxatzen duen fenomeno hori geldiarazteko. 1994ko abenduaren 19an, Nazio Batuen Batzar Nagusiak Desertizazioaren eta Lehortearen aurkako Nazioarteko Eguna aldarrikatu zuen ekainaren 17an.
|
|
|
Kasu batzuetan, eta elikagaien higieneari eta segurtasunari buruzko gutxieneko baldintzak bete gabe, talde bateko animaliak etxean bertan hil dira, nahitaezko albaitari kontroletatik igaro gabe. Osagai jakin batzuei buruzko etiketa zehatzik ez izateak eta amaierako produktuan debekatutako lehengaiak izateak mesfidantza orokorra eta gero eta handiagoa sortu
|
dute
mundu musulmanean kontsumo orokorreko produktuekiko. Horren ondorioz, batzuetan, ez dute “alkoholik gabeko” gisa etiketatutako edo iragarritako garagardoa kontsumitu behar,% 1eko alkohol maila duen legezko permisioagatik, eta ez dute %0, 0ko berme gehigarririk hartu, ezta txerriaren presentziagatik ere.
|
|
2005
|
|
|
Atzo aurkeztu zuten Turismoaren Mundu Erakundearen (OMT) Barometroaren arabera, Interneteko bidaia eskaintza ugariek eta kostu txikiko hegazkin konpainiek eskaintzen dituzten konexio aukera ugariek lagundu egin
|
dute
munduko turismoa %8 hazi dela aurten. Lan horrek erakusten du eskualde guztietan emaitza positiboak izan direla, Europako %5etik Ekialde Ertainera, eta 2004ko bigarren seihilekoan erregistratutako hazkunde indizeak oso sendo mantentzen direla ekitaldi honetan.
|
|
|
Hegaztien gripearen birusak gizakiak kutsatzeko duen arriskua da orain adituen arreta. Alde horretatik, OMEko zientzialariek ziurtatu
|
dute
munduko zaintza sare bat dagoela birusaren anduiak animalietan eta gizakietan azkar eta eraginkortasunez diagnostikatzeko. Aurrerapen horiek gorabehera, probek ez dute zehaztasunik kasu berrienak identifikatzeko eta giza infekzioa zuzenean hegaztietatik edo pertsonetatik hedatzen ari den zehazteko behar diren azterketa sofistikatuenetan, OMEk aitortzen duenez.
|
|
|
Osasunaren Mundu Erakundeak (OME) oraindik ere gutxiago lasaitzen duten zifrak ditu: 750 milioi pertsonak gehiegizko pisua
|
dute
mundu osoan, 300 milioi gizenak. Egoera bereziki kezkagarria da haurren artean, eta osasun administrazioak saiatzen dira kaloria ekarpena murrizten janarietan; zientzialariak, berriz, leptinak gosea eta irenstea egokitzeko duen gaitasunean oinarritzen dira.
|
|
|
Gainera, ia 1.100 iragarki jarriko dira RENFEko metroan eta geltokietan, eta 5.000 kartel eta 100.000 liburuxka banatuko dira. Munduko Osasun Erakundearen (OME) kalkuluen arabera, mila milioi pertsona helduk baino gehiagok gehiegizko pisua
|
dute
mundu osoan, eta horietatik 300 milioi gizenak dira gutxienez. Hori dela eta, OMEk “XXI. mendeko epidemia” gisa kalifikatu du obesitatea.
|
|
|
“Globalizazio ekonomikoaren testuinguru zabalean ulertu behar da, baita pribatizazioa eta merkantilizazioa sustatzeko duen zereginean ere”. Mugimendu sozialek salatzen
|
dute
Munduko Bankuak eta Nazioarteko Moneta Funtsak uraren pribatizazioa ezarri dutela maileguak emateko baldintza gisa, kontuan hartu gabe egoera horren ondorio larriak %80an eragiten diela landa eremuei: Kolonbiako eta Filipinetako emakume gehienek ur kutsatua erabiltzen dute ordainketa faltagatik zerbitzua mozten dietenean, eta beren bizitza suntsi dezaketen gaixotasunak jasaten dituzte.
|
|
|
Alde horretatik, klima antartikoaren bilakaera, zeinaren mende baitago planetako klima, funtsezkoa da gizakientzat. Itsas korronteek, haizeek, eguzki argiaren islapenak, telmpanoen eraketak edo izotz geruzaren lodierak zuzenean eragiten
|
dute
munduko nekazaritzan. Horregatik, zientzialariak gobernuko instantziei arreta jartzen saiatzen ari dira Antartika behar bezala babesteko.
|
|
2006
|
|
|
Kate Steinbeck irakasleak, Sydneyko Royal Prince Alfred ospitaleko haur osasunean adituak, esan zuen belaunaldi horretako haurrak izan daitezkeela gurasoak baino lehen hiltzen diren lehen haurrak, pisuarekin zerikusia duten osasun arazoengatik. Osasunaren Mundu Erakundearen kalkuluen arabera, 1.000 milioi helduk baino gehiagok pisu gehiegi
|
dute
mundu osoan, eta 300 milioi pertsona gizenak dira. Horrek askoz gehiago eragiten die zenbait gaixotasuni, hala nola diabetesari, bihotzeko arazoei, arteria hipertentsioari, garuneko infartuari eta zenbait minbizi motari.
|
|
2007
|
|
|
Beraz, mundu osoan erabakitzen duten pertsonei eskatzen diegu ikuspegi hori errealitate bihurtzeko. Orain hartuko diren erabaki politikoek zehaztuko
|
dute
munduko ingurumen eta ekonomia egoera datozen mendeetan. Energia berriztagarriak zeregin nabarmena izan dezake munduko energiaren etorkizunean, eta hori egin du.
|
|
|
Datorren apirilean aurkeztuko da azterlan honen bigarren zatia, sistema elektrikoak energia berriztagarriekin nola funtziona dezakeen azalduko duena, kostuen azterketa barne. Txostena Txostena Alemaniako Zentro Aeroespazialeko Termodinamika Teknikoaren Institutuko (DLR) adituek eta unibertsitate, institutu eta energia berriztagarriaren industriako 30 zientzialari eta ingeniarik egin
|
dute
mundu osoan. Energiari buruzko lehen azterketa orokor osoa ematen du, eta energia sistema globalaren antolaketa nola aldatu zehazten du, iturri berriztagarrien potentziala, energia eraginkortasuna eta kogenerazio deszentralizatuaren erabilera zehazteko eskualde ebaluazioan oinarrituta. [R] Bilakaera energetikoa co2 aren (eta, horrekin batera, klima aldaketaren) emisioen ondorioen bilakaerarekin alderatzen da, baldin eta Energiaren Nazioarteko Elkarteak (ENA) munduko hamar eskualdekiko jarraitutasun egoeran mantentzen bagara, eta Munduko Energia Ikuspegiaren txostenek emandako datu serieak erabiltzen baditugu.
|
|
|
Azken mendean ikusi ahal izan denez, medikuntzaren eta zientziaren aurrerapenek bizi itxaropena nabarmen handitu
|
dute
mundu osoan. Eta espainiarrok ez diogu ihes egiten joera horri:
|
|
|
Horretarako, abantaila esklusiboak diseinatu ditu ibilbide honetako bezeroentzat, hala nola overbooking ik ez egiteko bermea, fakturazio mostradore esklusiboak, bai El Prat aireportuan, bai Barajas aireportuan, eta billete merkeagoak, web orrian iragarri bezala. “Urtean milioi erdi bidaiari garraiatzea aurreikusten
|
dute
munduko ibilbide garrantzitsuenetako batean”, diote enpresatik.
|
|
|
Hori dela eta, estatu kideek erabaki indibidualak hartu dituzte produktu jakin bat merkaturatzearen egokitasunari buruz, eta ez da adostasunik izan azken kasu batean ere. EBk GEOei buruz hartutako erabakiei buruzko txostena egin
|
dute
Munduko Merkataritza Erakundeko aditu talde batek 2006 urtearen amaieran. Izan ere, ezbairik gabe, esparru juridiko hain berri batek aplikazio arazoak eta mesfidantzak sortzen ditu zenbait estatu kideren aldetik, eta horiek xedapen iragankor konplexuetara jo behar dute beren arauak pixkanaka aplikatzeko.
|
|
|
Helburua da “nazio guztiek eta pertsona guztiek” egun hori egutegian ebazpen baketsuak sustatzeko aukera gisa adieraztea, NBEk behar duen bezala, “hainbeste leku estutzen dituzten beldurraren eta segurtasun ezaren hogeita lau orduko atsedenaldia”. 100.000 kasko urdin eta zibil baino gehiagok parte hartzen
|
dute
mundu osoko 19 bake operaziotan Gaur egun, 100.000 “kasko urdin” baino gehiagok ONCEko Bake Indarrak eta langile zibilek mundu osoko 19 operaziotan bakea lortzeko eta mantentzeko egiten diren lanetan parte hartzen dute. Horien artean, Afganistan, Darfur, Irak eta Ekialde Ertainekoak dira gehien kezkatzen direnak, Nazio Batuen arabera, “gaur egungo erronka serioenak bakeari eta segurtasunari dagokienez” direlako.
|
|
|
Erdi dieseleko tren makina erdi elektrikoek jada funtzionatzen
|
dute
munduko hainbat lekutan, eta erregai eta gas poluitzaileen emisio gutxiago egiten dituzte.
|
|
2008
|
|
|
Aurreiritziak aurreiritzi, gazteek ez
|
dute
mundua bukatuko; are gehiago: Gazteek sekula ez dute idatzi eta komunikatu gaur adina.
|
|
|
Emaitzek dantzan jarri
|
dute
mundu guztia, eta ez da eztabaidarik falta geroztik.
|
|
|
700 milioi haurrek zigarroen keak kutsatutako airea arnasten
|
dute
munduan
|
|
|
“Tabakismoa da munduan minbizia izateko arrazoi nagusia”, gogoratzen du. Tabako keak kutsatutako airea arnasten
|
dute
mundu osoan 700 milioi haurrek, eta horietatik lau milioi Espainian daude. “Denok dakigu erretzeak hil egiten duela, baina ez gara guztiz jabetzen tabakismo pasiboak haurrei dakarkien kalteaz”, ohartarazi zuen Graciela Garcíak, AECCko onkologoak.
|
|
|
Genetikoki eraldatutako organismoek (GEO) errefusatzen duten arren, laborantza transgenikoak hazten jarraitzen
|
dute
mundu osoan. Laborantza bioteknologikoen mundu azalera %12 hazi zen 2007an (12,3 milioi hektarea gehiago), eta 114,3 milioi hektareara iritsi zen.
|
|
|
Gaixotasun infekziosoek azkar areagotzen
|
dute
mundu osoan duten eragina
|
|
|
Aditu horren iritziz, “banku batzuetan likidezia arazo hori badela egia bada, hobe da orain esplotatzea krisi hau luzatuko duten neurri artifizialak hartu baino”. Ondorioak kontsumitzailearengan Nazioarteko finantza sistema jasaten ari den krisi horren aurrean, ekonomialari eta finantza aditu garrantzitsuek atzeraldi ekonomikoa jasaten
|
dute
mundu osoan —atzeraldi horren tamaina desberdina bada ere—, kontsumitzaile askok galdetzen dute nola eragingo dien eguneroko bizitzan, hau da, nola eragingo dien etxeko ekonomiari: langabezia, kontsumoa, inbertsioa, hipotekak, mailegu eskaera, etab. Parametro horietako batzuk nabaritzen hasi dira; beste batzuetan, berriz, efektuak pixka bat dira oraindik kontsumitzaileen poltsikorako ikusgai egon arte.
|
|
|
Dieta osasungaitzak edo kaloria gehiegi hartzen ez dutenak, sedentarismoa eta tabakoa dira gaixotasun horiek agertzeko faktore garrantzitsuenak. Gaixotasun horiek 35 milioi pertsonaren urteko heriotza tasa eragiten
|
dute
mundu osoan, eta, espezialisten arabera, hurrengo 25 urteetan 47 milioi heriotza eragingo dituzte urtean. Era berean, egoera hori garapen bidean dauden herrialdeetan gertatzen denean, beste arazo batzuk nahasten dira, hala nola, gaixotasun infekziosoak, ama egoera eta egoera perinatal txarrak eta nutrizio arazo egokiak.
|
|
|
Proiektuari ekiteko, hainbat barietate hautatu eta genetikoki hobetzeko egindako aurrerapenak dituzte adituek, gurutzatze teknika tradizionalen bidez. Horiekin, adibidez, landarea kanpoko mehatxuetatik izurriteetatik edo lehorteetatik gehien babesten duten geneak bilatu dituzte. Izan ere, adituek uste
|
dute
munduko kakao ekoizpenaren %30 galdu egin dela gaixotasunen batengatik, batez ere azken 15 urteetan, batez ere Afrikan, non urtean 600 mila tona kakao ekoizten baitira. Barratxoak, bonboiak, taulak edo snakcak.
|
|
|
Hala ere, definizio hori errealitatetik urrun geratzen da. Gaia munduko foroetan eztabaidatu den arren eta irtenbideak bilatzen diren arren, gaur egun 850 milioi pertsonak baino gehiagok gosea pasatzen
|
dute
munduan, eta beste 2.000 milioi lagunek bitamina eta mineral gabezia edo “ezkutuko gosea” dute.
|
|
|
Jateko eskubidea behe orduetan dago. Izen bereko kanpainaren datuen arabera Prosalus, Mugarik Gabeko Ingeniaritza, Caritas eta Mugarik Gabeko Albaitariak GKEek bultzatua, 854 milioi pertsonak gosea pasatzen
|
dute
munduan, eta beste 2.000 pertsonak “gosea ezkutuan”. Asian, Ozeano Barean eta Saharaz hegoaldeko Afrikan daude kaltetuenak; han, gutxi elikatutako pertsonen ia laurdena biltzen da.
|
|
|
Hitza Artoa, soja edo kotoia dira 2007 urtean munduan 114,3 milioi hektarea landatu zituzten labore transgeniko nagusietako batzuk. Landetako produktibitatea eta plateren kalitatea hobetzeaz gain, bitamina gehiago dituzten produktuekin, adibidez, transgenikoek leku nabarmena hartu nahi
|
dute
munduko elikaduran. Askorentzat elikagai faltaren alternatiba da, herritar guztien beharrak asetzeko.
|
|
2009
|
|
|
Jarraitzaile gehien dituzten neguko kirolen artean eskia dago: 200 milioi pertsonak baino gehiagok praktikatzen
|
dute
mundu osoan. Lehen elurra erortzean, zale asko eski pistetara joaten dira, batzuetan egoera fisiko egokirik eta gomendatutako gutxieneko teknikarik gabe.
|
|
|
Kopuru handia da, biztanleria osoaren %5 baino gehiago. Hala ere, zenbait kudeaketa egiteko orduan, oztopoek agerian uzten
|
dute
mundua ez dagoela pentsatuta gutxiengoentzat. Zein da gaur egungo egoera autoak alokatzen dituzten enpresetan eta autoeskoletan, bezero izan daitezkeenen aurrean?
|
|
|
Horietako bat bigarren belaunaldiko bioerregaien eskala handiko ekoizpena izan liteke, gaur egungoen ingurumen desabantailak saihesteko. Etorkizun handiko ikerketa ildo horretan lan egiten
|
dute
mundu osoko zientzialari talde batzuek, baina onartzen dute oraindik ere denbora dutela sistema lehiakorra lortzeko.
|
|
|
2 motako diabetesak, ohikoena denak, obesitatea du arrisku faktore nagusia, hura garatzeko probabilitatea zazpi aldiz handitzen baitu. Hala gogorarazi
|
dute
mundu osoko adituek, Diabetearen Estatu Batuetako Elkartearen (ADA) 69 Bilkura Zientifikoetan bildurik, egun hauetan New Orleansen (Estatu Batuak). Bi gaixotasunen arteko harremanaren ondorioz, diabetea gehien ikertzen duen konpainietako bat, Novo Nordisk, termino berri bat asmatu du:
|
|
|
Orain, jakina da kortex prefrontalak zona parietalean eragiten duela eta garun ahalmen hori hobetzen duela, baina ez da ezagutzen azaleko beste gune batzuen rola ere, ikusizko oroimena eskatzen duten ariketetan aktibatzen direnak. Lan memoria Psikologo eta neurologoek lan memoria aztertzen
|
dute
mundu osoan. Zentzumenek emandako informazioa atxikitzeko garunak duen gaitasunetik abiatuta, adituek epe luzeko memoria bat (Alzheimer gaixotasunek eragiten dutena) eta epe laburreko memoria bat (lan memoria) bereizten dituzte.
|
|
|
Museo askok jartzen dute arreta helduengan ere Eginkizun nagusi hori museoetako hezkuntza programen bidez gauzatzen da. Azken urteotan, programa horiek funtsezko garrantzia hartu
|
dute
mundu osoko museoek antolatzen dituzten jardueren barruan. Programen hartzaile nagusiak gazteak dira, beren eskolen bidez edo banaka parte har dezaketenak, programaturiko jarduera motaren arabera.
|
|
|
UICNko arduradunek ezinbestekotzat jotzen dituzte kontserbazio programa gehiago. Alde horretatik, gogorarazten
|
dute
Mundu Ondareko 199 gune natural gehienak biodibertsitatearen gune beroak direla. Allen Putney Gune Babestuen Munduko Batzordeko UICNren Munduko Ondarerako presidenteordearen arabera, babes ahaleginek leku horiei eman liekete lehentasuna, eta hau dio:
|
|
|
ez zuten Windows Vistarako jauzirik egin, batzuk bateraezinak zirelako sistema eragile horrekin erabiltzen zituzten programak. Sistema mehetzea Windows 7 Windows Vistaren nukleoa, eta, beraz, dagoeneko probatu
|
dute
mundu osoko milioika ordenagailutan. Horri esker, Microsoft en garapen taldeak haren alde onak eta txarrak ezagutu ditzake.
|
|
|
Beste herrialdean jasotzen denean, bidaltzaileak hartzaileari jakinarazten dio zenbaki pertsonala, erabil dezan. Senideek eskura dutenean, dirua kutxazainen bidez eskuratzeko eskubidea izango
|
dute
munduko edozein lekutan. Komisioak kontuaren kontura izanen dira; beraz, onuradunak osorik jasoko du dirua, deskonturik gabe.
|
|
|
SECFek% 6,8ra igotzen du PEFC edo FSC zigiludun zuhaiztien azalera. Azterketa horren arduradunek gogorarazi
|
dute
munduko batez bestekoa (%8, 6) baino txikiagoa dela zifra hori, eta oso urrun dagoela Europako batez bestekotik (%47, 3). Espainiak baso potentziala gutxi aprobetxatzen du, SECFen arabera.
|
|
|
1.020 milioi pertsonak baino gehiagok gosea pasatzen
|
dute
munduan, FAOk salatu du
|
|
2010
|
|
|
Aztertutako kasuen %10etan bakarrik hauteman ditugu mendekotasun arazoak, horrek dakarren guztiarekin. Mundu errealaren ordez mundu birtuala erabiltzeko joera duten adin txikikoek ihes egiten dute zerbaitetatik, eta beren neurrira edo nahierara eraikitzen
|
dute
mundua. Gurasoek seme alaben beharrak, kezkak eta nahiak ezagutu behar dituzte, eta komunikazioa etapa zailenetan mantentzeko behar diren zubiak mantendu.
|
|
|
Duela gutxi egindako ikerketa zientifiko baten arabera, bai gainerako mahaikideekiko harreman mailak bai haien pisuak eragina dute haur eta nerabeek kontsumitzen duten janari bolumenean. Hala ere, beste aldagai batzuek aldatu egiten dituzte ingestaren eta gizarte ingurunearen arteko harreman konplexuak, eta, aldi berean, zaildu egiten
|
dute
mundu guztiarentzat baliagarria den aholku bat emateko aukera.
|
|
|
Hirien etorkizuna zeruan dago, ez lurrean. Hala uste
|
dute
mundu osoko hainbat arkitektok, besteak beste, hainbat espainiarrek. Haren proposamena:
|
|
|
Haurren Eguna haurren etorkizuneko lorpenen eta beharren berri emateko erabiltzen da. Urteko gainerako egunetan, GKE askok haurren alde egiten
|
dute
mundu osoan, eta orain dute aukerarik onena herritarrek entzun eta, egoki iritziz gero, laguntzeko. Lorpenak izugarriak dira, baina beharrak ia antzekoak diren bideetan dabiltza.
|
|
2011
|
|
|
Erabiltzaileek jarduera bat
|
dute
Mundu fisikoan egiten dutenaren oso antzeko sarea eta uste baino handiagoa. Gizarte ez digitalean, ezagunek ospea, iritziak entzuten dituzte eta serio hartzen dituzte ospearen arabera.
|
|
|
Facebook eta Twitter bezalako gizarte sare ezagunenek animalia batzuen izar digitala eragin dute. Haren istorio bitxiek milaka jarraitzaileren arreta piztu
|
dute
mundu osoan.’ Bronxeko zootik, Knutetik, Berlingo zooko hartz polarretik, Penelopetik, Kaliforniako iparraldeko erreserbako itsas elefantetik edo Polka deritzonetik ihes egin zuen kobra “2.0 animalia” horietako batzuk dira. Kasu batzuetan, anekdotikotasunetik haratago joan nahi da, eta tresna teknologiko horiek erabili animaliak kontserbatzeko.
|
|
|
Albaitaritzako zerbitzuak ezinbestekoak dira kontsumorako animali jatorriko produktuek segurtasun eta kaltegabetasun baldintza guztiak betetzen dituztela ziurtatzeko. Arlo honetako adituek, 2011 urtean Munduko Albaitaritza Urtea ospatzen dutenek, onartzen
|
dute
mundu osoko albaitarien eskasiak agerian uzten duela elikaduraren segurtasuna eta kaltegabetasuna. Elikagaien katearen fase bakoitzeko kontrola, ekoizpenetik hasi eta garraiora, sakrifiziora eta banaketara, ezinbestekoa da elikagai horiek osasun berme guztiekin iristen direla ziurtatzeko.
|
|
|
Batzuetan osotara ematen dute beren burua, beste batzuetan hurrengo urteetan egiteko. Arduradunek uste
|
dute
munduan egin litekeen guztiaren eredu txikiak direla.’
|
|
2012
|
|
|
Txinak, Indiak, Vietnamek eta Indonesiak osatzen
|
dute
munduko ekoizpenaren% 80, eta EBk, berriz,% 2,1 hartzen du.
|
|
|
Bizikleta bidezko mezulariek zerbitzu ekonomiko, ekologiko eta pertsonalizatua eskaintzen
|
dute
munduko hiri nagusietan
|
|
|
Hainbat enpresak, bizikletekin batera, hainbat sektoreri ematen diete zerbitzua, hala nola bidaia agentziei, notarioei edo jatetxeei, Espainiako hiri nagusietan. Hala ere, defendatzaileek onartzen
|
dute
munduko herrialde aurreratuenetatik urrun daudela; izan ere, mezularitza hirietarako sistemarik egokiena dela uste dute.
|
|
|
beren lanean ohizko egoerak ahalik eta modurik fidelena erabiliz erreproduzitzen dira. “Erreskate txakurren taldekako lehiaketak txakurren taldeak salbamenduan izan behar duen kohesio handia sustatu nahi dute”, azaldu
|
dute
Munduko Txakurren Elkarteak (Fédération Cynologique Internationale, FCI). Eragin handiko erakunde hori arduratzen da erreskate txakurren lehiaketa gehienetako arauak onartzeaz.
|
|
|
“Funtsezkoa da zakur taldeak larrialdietan nola jokatzen duen jakitea. Txakurren arteko konfiantza eta lankidetza dira erreskate lehiaketa bateko puntuazioaren giltzarrietako bi”, erantsi
|
dute
Munduko Txakurren Elkarteak. Erreskate txakurren lana ez oztopatzeko arau malguak Larrialdi eta hondamendi bakoitza bakarra da.
|
|
|
Elikadura eta Nekazaritzarako Nazio Batuen Erakundeak (FAO) eta Animalien Osasunerako Mundu Erakundeak (OIE) estrategia zehatz bat aurkeztu
|
dute
mundu osoan sukar aftosoa kontrolatzeko, nahiz eta azpimarratu duten plan hori posible izango dela soilik baldin eta munduko bazkideen konpromiso sendoa badago. Ekimenaren helburua gaixotasunaren eragina gutxitzea da, kutsatutako herrialdeetan agerraldi kopurua gutxituz birusa ezabatu arte.
|
|
|
Neska lagunarekin jolasten ere arituko da.’ Alderdi hori garatzea funtsezkoa da txakurkumeek beren kideekin harreman zuzena izaten ikasteko. Emea ez da kumeetatik bereizten erditu ondoko egunetan Txakurkumeak, bizitzako 14 egun inguruan begiak irekitzen dituztenak, pixkanaka independenteagoak izango dira eta ihes egingo
|
dute
mundua amarengandik urrun aztertzeko. Emeak oraindik ere maite ditu, baina ez dago hain erne, txakurkumeak autonomoagoak baitira.
|
|
|
Orain ordaintzen den bidesaria da, giza garapenari eta garapen ekonomikoari ematen dion laguntza aprobetxatzeko. Munduko Bankuaren txosten berri baten arabera, komunikazio mugikorrek aukera eman
|
dute
mundu guztiko pertsonek osasunarekin lotutako informazioa eskuratzeko aukera hobetzeko, enplegua sortzearen edo hirigintza plangintza hobetzea eta bizi diren lekuan hartzen diren erabakietan parte hartzeko aukera izatea.
|
|
|
Atmosferako berotegi efektuko gasak (BEG) gero eta erritmo biziagoan hazten dira, eta zifra historikoak markatzen dituzte. Hala adierazten
|
dute
Munduko Meteorologia Erakundeak (OMM), Nazio Batuen Ingurumen Programak (NBIP) edo Munduko Bankuak egin berri dituzten zenbait txostenek. NBEren Klima Aldaketari buruzko 18 Konferentzian (COP 18) bildutako 195 herrialdeentzako arreta ukitu batzuk.
|
|
2013
|
|
|
Horretarako, mugikortasuneko eta hiriko bizikletetako hainbat adituk iritzia eta datuak eman dituzte. Hala ere, aditu horiek ohartarazi
|
dute
mundu osoan hiri gehiago behartuta daudela, beren ingurumen politiken barruan, garraio hori sustatzeko.
|
|
|
hiesaren aurkako borroka «une erabakigarrian» dago eta nabarmentzekoa da jaioberrien artean gaixotasuna etetea dela gakoa. Azken bi urteetan, GIBak eragindako infekzio berrien murrizketaren erdia egin
|
dute
munduan. Malik-en gisako tratamenduei laguntzea horretan laguntzea da.
|
|
|
Deposituak ez kentzea Irudia: David Playford Zipreko banketxeetako gordailugileei egindako galerek ohartarazpen argia izan
|
dute
mundu osoko bankuen gordailugileentzat, Rogers Holdings en presidentearen eta finantza merkatuetako guru famatuaren presidentearen arabera. Orduan, ikusi al genezake «corralito» bat espainiar erara?
|
|
|
Haurrek beste begi batzuekin ikusten
|
dute
mundua, errealitatea beren erara interpretatzen dute eta ohikoa ohiz kanpokoa bihurtzeko gai dira. Haurren sormena gaitasun bat da, eta, estimulatzen ez bada, blokeatzeko eta desagertzeko arriskua dago haurra hazten den heinean.
|
|
|
Metanoa CO2 baino askoz indartsuagoa da berotegi efektua eragiten duen gasa Metano hidratoak energia potentzial handia dira mundu osoko gas naturalaren kontsumitzaileentzat. Baliabide hori erauztearen aldekoek uste
|
dute
munduko erreserbak egon daitezkeela, petrolioarenak, gas naturalarenak eta ikatzarenak bikoiztuta. Estatu Batuetan hainbat prospekzio egiten dituzte, eta uste dute Mexikoko Golkoaren azpian soilik egon daitezkeela 6,7 bilioi oin kubiko (Tcf) gas hidratoz eta bestelako gas ez konbentzionalez egindako erreserbak, hala nola harea trinkoez.
|
|
|
Hainbat ikerketak ohartarazi
|
dute
mundu osoko tximeleta populazioak beherakada kezkagarria izan duela
|
|
|
Sare sozialek aukera ematen
|
dute
mundu osoan doako ostatuak zabaltzeko, trukean eta abegitasunean oinarrituta
|
|
|
GKEek Gabonetan sustatutako elkartasun kanpainek Siria eta Filipinetarako dirua bildu
|
dute
mundu osoko milioika pertsonen krisiak eta ongizateak eragindako familia espainiarrentzat
|
|
2014
|
|
|
Eguzki energia energia iturri ekologiko gisa aprobetxatu nahi
|
dute
mundu osoko tren proiektu batzuek
|
|
2015
|
|
|
Eskolan hasteko adina bete ez duten 42 milioi haurrek gizentasuna edo gehiegizko pisua
|
dute
munduan, eta Espainiako Estatuan, 7 eta 8 urte arteko bost haurretatik bik pisu gehiegi daukate
|
|
|
Azterketaren arabera, planetako 37 akuifero handienetako 21 itzuli gabeko puntuak gainditu dituzte, hau da, hamarkada batez kendu den ur gehiago kendu da. Lurpeko akuiferoek gizakiak erabiltzen duen uraren% 35 hornitzen
|
dute
mundu osoan. Eskaria are handiagoa da lehorteetan.
|
|
|
Kafea ekoizten duten herrialdeetan, elikatzeko eta energia berriztagarri bihurtzeko egokiak ez diren aleak aprobetxatzeko modua ere izan liteke. Halaber, egileek kalkulatzen
|
dute
mundu osoan ekoitzitako kafe hondakinek 200 milioi litro biodiesel sortzeko ahalmena izango luketela. The Cafe Racer:
|
|
|
Urtero 16 milioi munizio sortzen dira, hau da, 2,5 biztanle bakoitzeko, eta bi minutuan behin pertsona baten heriotza eragiten
|
dute
munduko alderen batean
|
|
|
Eta kalkulatzen da legez kanpoko arma arinen% 80 estatu batek baimendutako eta onartutako transakzio batetik datozela jatorrian. Urtero 16 milioi munizio sortzen dira, hau da, 2,5 biztanle bakoitzeko, eta bi minutuan behin pertsona baten heriotza eragiten
|
dute
munduko alderen batean. Kopuru horiek arrazoi baino gehiago dira Desarmearen Astea ospatzen jarraitzeko eta munduko bakea babesten jarraitzeko.
|
|
2016
|
|
|
gaixotasun ohikoenak, Salmonellaz gain, norobirusek eta Campylobacterrek eragin dituzte. Horrelako azterketek agerian uzten
|
dute
mundu osoko milaka milioi pertsona arriskuan daudela, batez ere garapen bidean dauden herrialdeetan. Ur kutsatua, ekoizpen prozesu desegokiak, azpiegiturarik eza, nekazaritzako produktu kimikoen erabilera desegokia edo arauak gaizki aplikatzeak, OMEren arabera, horretan laguntzen dute.
|
|
|
Haur guztiek egozentrismo aldi batez zeharkatzen dute beren lehen urteetan. Etapa horretan uste
|
dute
mundua dagokiela. Besteekin partekatzea sozializatzen hastean haurrak ikasten duen jarrera da.
|
|
|
Espezieen kontrabandoa da bizitza basatirako munduko bigarren mehatxurik handiena Aurtengo leloa, «Basamahatsbizitzaren etorkizuna gure esku dago», azpimarratu nahi du bizitza basatiaren, pertsonen eta garapen iraunkorraren arteko harreman zuzena, baita herritarrak, enpresak eta gobernuak guztion ondare naturala babesteko kontzientziatzea ere. Ban Ki moon NBEko idazkari nagusiak dioenez, «gutariko bakoitzak hartzen dituen neurriek zehaztuko
|
dute
munduko fauna eta flora basatiaren norakoa». Nazioarteko hainbat erakundek ohartarazi dute bizi basatiaren egoera kezkagarria dela.
|
|
|
Gaixotasuna desagerrarazteko erronkak Gainditu beharreko erronka nagusietako bat da 3,2 milioi pertsona inguru (munduko biztanleriaren erdia) harrapatzeko arriskua. Azken hamarkadan lau herrialdek paludismoik ez dutela ziurtatu
|
dute
Munduko Osasun Erakundearen estrategia berriaren helburua da paludismoaren kasuak eta heriotzak %40 murriztea 2020rako eta %90ean, gutxienez, 2030erako. Azken hamarkadan, lau herrialdek lortu dute paludismoik gabe daudela ziurtatzea, eta datozen urteetarako estrategiak, berriz, gaixotasuna kentzeko helburua finkatu du, 2030erako.
|
|
|
Gainera, haur horietako askok lan egin behar izaten dute haurrak izateko, eskolara joateko eta jolasteko denbora ez galtzeko. Nazio Batuen Erakundearen arabera, 215 milioi adingabek lan egiten
|
dute
munduan, eta erdiak baino gehiagok ingurune arriskutsuetara, esklabotzara eta derrigorrezko lan egiteko beste era batzuetara jotzen dute. Nigerian, etxerik pobreenetako haurren bi heren eskolatu gabe daude, eta ia% 90 ez dira inoiz matrikulatzen; haur aberatsenen% 5 bakarrik daude eskolatu gabe eta seguru, noizbait matrikulatuko dira.
|
|
|
sam_ churchill Smartphoneak fabrikatzen dituzten enpresak etengabe ari dira merkatura merkaturatzeko borrokan, lehiakideak gero eta aurreratuagoak izan daitezen. Apple, Samsung eta HTC dira teknologia eta berrikuntza gehien dituzten konpainietako batzuk, mugikorren bidez. Baina bere produktu izarrek (Apple Iphone 7, HTC10 eta Samsung Galaxy S7) ez
|
dute
mundu osorako balio: terminal horien prezioa 600 eurotik gorakoa da.
|
|
2017
|
|
|
Irudia: TatyAgl a Txakurkume eta txakur helduek mordisea behar
|
dute
mundua ezagutzeko eta estresa askatzeko. Baina zer gertatzen da kantxak oraindik zer egin dezakeen eta zer ez dakienean, eta zapatak edo sofak nahiago dituenean, jostailu luzatzaileen ordez, baraila egiteko?
|
|
|
Arlo soziopolitikoan, hazkundearen onurak hobeto banatzea, garapen inklusiboko politikak sustatzea eta pertsonen ongizateari, osasunari, saneamenduari eta gatazken eta hondamendi naturalen babesari dagokionez pertsonen ongizateari laguntzeko neurriak bultzatzea da helburua. Eta, hain zuzen ere, Munduko Bankuak 2016ko urrian argitaratutako ‘Pobreziari eta oparotasun partekatuari buruzko txostenaren’ arabera, zifrek erakusten
|
dute
munduko muturreko pobrezia 1.100 milioi jaitsi dela azken bi hamarkadetan eta erdietan. Baina aldaketa indibiduala eta pertsonala egin nahi denean, eta ez soilik erantzukizuna gobernuen esku uzteaz, urratsak konplexuagoak dira eta ausardia, zailtasunak gainditu eta paradigma aldaketa mentala egin behar dute.
|
|
2018
|
|
|
Gizakiei gertatzen zaien bezala, txakurrek eztul egin dezakete nahi gabe irentsi duten hauts pixka bat edo beste objektu txiki bat kanporatzeko, baita arnasa normal hartzea galarazten dieten germenez libratzeko ere. Txakurrek usaimena erabiltzen
|
dute
mundua esploratzeko. Horregatik, normala da eztula eragiten dieten substantziak xurgatzea.
|
|
|
aurrez aurre ikusiko ditu), urrutira). Zazpi mirarietako bat izendatu
|
dute
munduko naturalak, batez besteko emaria 1.500 da metro kubikoak segundoko; goraldiak daudenean biderkatu egiten da, eta, batzuetan, ixtera behartzen. Bere begiratokietako ikusgarriena Eztarria da Deabruarena, non ia urrats bat egin behar baita kokapenean 80 metroko jauziak ikusteko zarata goragalea.
|
|
2019
|
|
|
Hala ere, heste hedatuenetako batek esne koipeak duen ustezko eragin negatiboa aipatzen du, ikerketa zientifiko berriek erakusten baitute, aldiz, hobetu egiten dela bihotz hodietako osasuna. Egunean esneki bat eta bi jatea gomendatzen
|
dute
munduko dieta dietetiko nagusiek. Baina, kontuz, esne gaingabetuak ere ez du mito negatiboetatik onik ateratzen.
|
|
2022
|
|
|
Espainian, ordea, estatistika ofizialen arabera, txakurrak baino katu gutxiago dago oraindik (5,5 milioi txakur eta lau milioi katu, Elikagaien Fabrikatzaileen Europako Federazioaren erroldaren arabera), munduko joera gutxienen aldekoa da. John Bradshaw zientzialariak (Bristolgo Unibertsitateko etologoa) eta ‘Katuaren zentzumenak’ (Allen Lane, 2013) lanaren egileak dioenez, «Etxeko katua da munduko maskota ezagunena; felinoek hirukoiztu egiten
|
dute
munduko txakur kopurua». Eta, Katuaren Eguna baino zer hoberik zure felidoaren trebetasunak eta, hau bezala, katuekiko maitasuna harrotasunez zabaldu eta haren adopzioa sustatzen duten artikuluak partekatzeko?
|
|
2023
|
|
|
Arraina eta itsaskia dira elikagairik elikagarrienak eta bitamina gehien dituztenak. Hain zuzen, 3.000 milioi pertsonak baino gehiagok egunero behar dituzten proteinen bostena ematen
|
dute
mundu osoan. Arrantza jasangarria eta munduko elikadura Azken kalkuluen arabera, munduko arrantza toki guztiak modu iraunkorrean kudeatuko balira, urtero 16 milioi tona arrain eta itsaski lor litezke.
|
|
|
Tadeusz Lakota Border Collieek aise frogatu dute ardi eta beste animalia batzuen txakur artzain gisa duten aparteko trebetasuna, artzaintzarako lehiaketa ospetsuak irabazi dituzte eta zelaian duten talentuagatik txalotu dituzte. Gainera, oso estimatuak izaten jarraitzen
|
dute
mundu osoko etxalde eta arrantxoetan, artzaintzarako berezko izaera dutelako. Agility lehiaketetan ere oso sarituak dira.
|
|
|
Hala ere, gure mahaietako etorkizuna eta biziraupena zalantzan egon daitezke. Gaur egun, Europako aingira (ale heldua) gero eta gehiago eskatzen
|
dute
munduko beste herrialde batzuek, bereziki Asiak. Baina gehiegizko arrantza eta beste ingurumen faktore batzuk, hala nola, harrapakinak eta urtegiak eraikitzeagatik edo ibaietan araztegiak jartzeagatik habitat naturalak kutsatzea edo suntsitzea, benetako arriskua dira espezie horrek bizirik irauteko.
|