|
2001
|
|
|
Euskararen erabilera orokorrean aldagai ezberdinek duten eragina ikusita, euskara erabilera altua dutenen perfil soziodemografikoa, soziolinguistikoazein psikosoziala egin da. Subjektu horiek Gipuzkoan eta euskaldunen proportzioa%40 baino gehiagokoa den herrietan jaio eta bizi dira; euskara
|
dute
lehen hizkuntza beren gurasoek ere, edo gutxienez horietako batek; gurasoak Euskal Herrian jaioak dituzte; euskararen erabilera altua dutenen artean, emakumezko gehiago daude gizonezkoak baino; subjektu horiek euskararen ezagutza maila altua dute, baita beren inguruko pertsonek ere (gertuko eta urrutiko sarea); euskararekikoeta euskaldunekiko jarrera positiboa erakusten dute; horrez gain, euskald...
|
|
|
10 Begien bistako arrazoiengatik, batek ezagutzen dituen linguistarik gehienek indoeuroparra
|
dute
lehen hizkuntza (K.M.O.).
|
|
2005
|
|
|
Veu propia izeneko elkarteak egin du proposamena. Elkartekoek gaztelania
|
dute
lehen hizkuntza, baina katalana ere erabiltzen dute. Elkarte honek nahi du gaztelania hiztunen ahotsa inork ez hartzea, hau da, «gu ere gaztelania hiztunak gara, baina nahi dugu katalana».
|
|
2008
|
|
|
Euskaldun berri asko eta asko, aldiz, kontrako egoeran bizi da. Erdara
|
dute
lehen hizkuntza eta eskolan edo euskaltegian ikasi dute euskara. Gainera, familia giroa erdalduna dute, hortaz, neba arreben artean ez bada, nekez aurkituko dute norekin hitz egin.
|
|
|
Lehenbizi azpimarratzekoa da bi gurasoek euskaraz ondo hitz egiten dutenean, (D, B+ eta B motak), seme alaba ia guztiek euskara
|
dute
lehen hizkuntza; gaztelania duten seme alaben portzentajeak, berriz, hondarbalioak ditu adin talde guztietan (8 taula).
|
|
|
Eremu geografikoari dagokionez (1 irudia), Bizkaiko ekialde erdian eta Gipuzkoako zati handi batean, 2 eta 29 urte bitarteko seme alaben erdiak baino gehiagok gutxienez euskara4
|
dute
lehen hizkuntza. Baina gune horren barruan ere portzentajeak behera egiten du nabarmen gunearen mugan dauden udalerrietan eta industria— zein hiri ardatz nagusietan:
|
|
|
Pertsonaren lehen hizkuntza erabakigarria da hizkuntza gaitasun erlatibo bat ala beste izateko. Horrela, bada, lehen hizkuntza euskara bakarrik duten pertsonek hizkuntza gaitasun erlatiboa dezentez handiagoa izan ohi
|
dute
lehen hizkuntza gaztelania dutenek baino. Bi multzoen erdian daude, baina hurbilago lehenengotik bigarrenetik baino, hizkuntza biak lehen hizkuntza gisa jaso dituzten pertsonak.
|
|
|
Euskararen hizkuntza erkidegoaren nukleoan nor kokatu erabakitzea ez da lan erraza eta, erreferentzia bakarra euskaldunen lehen hizkuntza bada, norbanako bat nukleoan kokatu behar denetz erabakitzea are eztabaidagarriagoa da, baina gutxienez beste ikerketa bateko datuek islatzen duten bezala2, 6 Taulan ikus ditzakegun datuek ere erakusten
|
dute
lehen hizkuntzaren erreferentzia ez dela nahikoa baina baliagarria dela zenbait joera islatzeko. Izan ere, itxura denez lehen hizkuntza euskaHedabide bakoitzaren ezaugarrien arabera publiko potentzialaren kopurua handiagoa edo txikiagoa da.
|
|
|
Lapurdiko ikastoletan. Eskolatzen diren haurren% 80k erdara
|
dute
lehen hizkuntza. Ikastola horietan batuaz aritzen dira eta ahozko adierazpenean tokiko hainbat ezaugarri dialektal erabiltzen dira, bereziki lexikalak eta fonetiko fonologikoak.
|
|
|
Guztiak ereduan zebiltzan baina bi aldagai nagusik ezberdintzen zituzten: hauetako 12k euskara
|
dute
lehen hizkuntza eta familiako hizkuntza nagusia eta, besteek, ordea, gaztelania. Gainera, 3 hizkuntza adin ezberdinetan hasi ziren ikasten; hauetariko 12 bost urterekin hasi ziren ingelesa ikasten eta beste 12ak zortzi urterekin.
|
|
2009
|
|
|
Errotik aldatu da hori urteotan. Egungo elebidun gehienak hamar mila biztanletik gorako hiriguneetan eta hiriburuetan bizi dira, eta hogeita hamabost urtez behetiko elebidun gehienek gaztelania
|
dute
lehen hizkuntza. Erabilerari buruzko komentarioak egiterakoan lotuko gatzaizkie aldaketa sakon hauen ondorioei.
|
|
2010
|
|
|
• Orokorrean, bi gurasoak euskaldunak direnean gehienek (%80k) euskara bakarrik jaso
|
dute
lehen hizkuntza gisa. (2.2 atala, 14 or.) pertzepzioen inkesta kuantitatiboaren interpretazioa
|
|
|
Orokorrean, bi gurasoak euskaldunak direnean gehienek (%80k) euskara bakarrik jaso
|
dute
lehen hizkuntza gisa.
|
|
|
belaunaldi zaharrenak ziren euskaldunenak joan zen mendeko 70ko hamarkadan, eta belaunaldi gazteenak dira euskaldunenak gaur egun. baina aldaketa argitsu horrek baditu itzalguneak ere, eta berekin dakarzkigu beste erronka batzuk ere, besteak beste gaur egungo gazte elebidun gehienek, atzokoek ez bezala, bigarren hizkuntza baitute euskara (ondorioz, askok euskaraz gaztelaniaz baino gaitasun murritzagoa dute) eta, beste zenbait arrazoi ere tarteko, euskararen erabilera mugatuagoa baitute. uste izatekoa da, etorkizunean ibilbide bertsua urratuz gero, beste hogeita hamar urte barru, erdaldun elebakarrak gutxiengoa izango direla gure artean, eta salbuespen bitxia baino ez gazteen artean. horrek sekulako garrantzia izango du euskararen etorkizunerako. izan ere, elebidunak, 1981ean biztanleriaren gutxiengoa izatetik, 2031n gehiengo zabala izatera pasatuko baita gizartea. esandakoaren argitan uste izatekoa da, euskal gizarteko eliteak elebidunak izango direla. egoera berri hori gizarte berdinkideagoa eta kohesionatuagoa eraikitzeko lagungarri izango da, nahiz eta ikuskizun geratzen den horrek guztiorrek zenbaterainoko eragina izango duen euskararen erabileran. eta hau ez da bigarren mailako kontua, lehen muturreko kezka baizik, euskararen biziindarrak arduratzen gaituenontzat. elebakartasunak gero eta toki gutxiago du euskal gizartean. elebitasuna zabaltzeko joera gorantz doa etengabe. baina elebitasuna ez da homogeneoa —euskal gizarteak dituen ezaugarriak izanda, eginahalak eginda ere, ezin bestela izan—: ...ebakarrak ere), euskal hiztunak nagusi ziren guneetan, eta adin guztietako elebidun gehienek euskara zuten lehen hizkuntza. errotik aldatu da hori urte gutxian. egungo elebidun gehienak hamar mila biztanletik gorako hiriguneetan eta hiriburuetan bizi dira, euskara erabiltzeko aukera gutxiago dituzten herrietan, eta, arestian esan bezala, hogeita hamabost urtez behetiko elebidun gehienek gaztelania
|
dute
lehen hizkuntza. horrek guztiorrek zuzenean eta modu erabakigarrian eragiten du euskararen erabileran. beste hitzetan esanda: hazkundea behar du euskarak, masa kritikoa handitu beharrean da, baina hazkunde sozial orok saihetsezina du hazkunde krisia. euskararik gabe bizitzea nagusiki euskaraz bizitzea baino askoz errazagoa den gizarte batean, ezinezkoa da elebidun guztiak —euskaldun zaharrak bezala euskaldun berriak— neurri berean izatea elebidun eta denek euskara gaztelania bezainbeste edo gehiago menderatzea eta, gainera, naturaltasunez erabiltzea. zirkunstantzia hauetan —ez dago besterik— urtea joan eta urtea etorri, hazi eta hazi, deskantsurik gabe hazten jardun, eta, gainera, primeran eta inolako urradurarik eta ahuleziarik gabe haztea, aukera irreala da, ezinezkoa erabat. aurrerago jorratuko dugun euskararen erabileraren gakoetariko bat da hau, ez txikiena. bestalde, jakina da familia bidezko transmisio hutsaz ezin dela hizkuntza baten bizi indarra gizartean areagotu, baina neurri berean da jakina, halaber, familian transmititzen ez den hizkuntza galbidean jarritako hizkuntza dela.
|
|
|
Egungo elebidun gehienak hamar mila biztanletik gorako hiriguneetan eta hiriburuetan bizi dira, euskara erabiltzeko aukera gutxiago dituzten herrietan, eta hogeita hamabost urtez behetiko elebidun gehienek gaztelania
|
dute
lehen hizkuntza. Horrek guztiorrek zuzenean eta modu erabakigarrian eragiten du euskararen erabileran. ta ere, ezin dugu ahantzi ikastolak beren hedadurarik handienean ikasle guztien %12 eskolatzera iritsi zirela. euskara hazkunde bidean jartzekotan, beraz, nahitaez hezkuntza sistema osora hedatu behar zen elebitasuna, eta horrexegatik aitortu beharreko zorra diegu kontu honetan ere urte zail haietan buruargitasunez jokatu zuten guztiei.
|
|
|
hizkuntza bereziki giza jarduera bezala kontsideratzen den unetik, bada, psikologiak eta linguistikak elkarrekin lan egiteko beharra ikusten dute, hain zuzen, ekintza linguistikoa beti norbaiten ekintza delako eta giza portaera nagusiki hizkuntzaren bidezko portaera delako. Hizkuntza psikologiak eta psiko linguistikak, gehiago psikologiatik edo linguistikatik abiatuz, bereziki aztertzen
|
dute
lehen hizkuntzaren jabekuntza prozesua, bertan" komunikaziotik hizkuntzarako" pausoa azpimarratzen dutelarik. Kontua da, horren arabera, hizkuntzaren garapena oinarrizko egitura pragmatikotik abiatzen dela, edo, bestela esanda, haurrak bere berezko komunikazio gaitasunari esker —eta horrekin batera— garatzen duela ere hizkuntza gaitasuna.
|
|
2011
|
|
|
1) zaurgarri" vulnerable" (hizkuntza haur gehienek erabiltzen dute, baina zenbait eremutara mugatzen da, nagusiki etxe girora). 2) Arriskuan (haurrek ez
|
dute
lehen hizkuntza gisa ikasten, guraso eta haurren arteko transmisioa etenda dago). 3) Arrisku larrian (nagusiak eta oso adinekoak erabiltzen dute, baina ez guraso gazteek edo haurrek).
|
|
|
% 53,1 eta% 56, hurrenez hurren. Guraso gehienek euskara izan
|
dute
lehen hizkuntzatzat: aiten% 57,9k eta% 68,4k, hurrenez hurren, eta amen% 66,9k eta% 75ek, hurrenez hurren.
|
|
2012
|
|
|
Nafarroako 16 urte edo gehiagoko elebidunen ia erdiek (%47, 4) euskara izan
|
dute
lehen hizkuntza, hau da, euskaldun zaharrak dira. Nafarroako elebidunen %37, 2 euskaldun berriak dira, eta gehienak eremu mistoan bizi dira.
|
|
|
Elebidunen %15, 3 dira. Jatorrizko elebidunek euskara eta erdara izan
|
dute
lehen hizkuntza eta 16 eta 24 urtekoen artean euskaldun zaharrak baino gehiago dira dagoeneko.
|
|
|
Iparraldeko 16 urte edo gehiagoko lau elebidunetik hiruk (%73, 8) euskara hutsik izan du lehen hizkuntza, euskaldun zaharrak dira. Horrezaz gain, %13, 1 jatorrizko elebidunak dira eta euskara, eta erdara izan
|
dute
lehen hizkuntza. Azkenik, aipatzekoa da gaur egun Iparraldean 16 urtetik gorako elebidunen %13 euskaldun berriak direla, eta gehienak oso gazteak.
|
|
|
Euskal Herriko bost biztanletik lauk (%79, 7k) erdara
|
dute
lehen hizkuntza. Euskara dutenak %15, 4 dira eta biak dituztenak %4, 9.
|
|
2015
|
|
|
Lehen hizkuntzari buruzko datuakere aztertuko bagenitu, han ere koska oso handia da txostenean datu horiek denak daude. Askozgehiago
|
dute
lehen hizkuntza euskara udalerri euskaldunetan, eta etxeko hizkuntzari buruz ari bagara, berdin. Orduan, lehenengo argazkia koska hori litzateke, udalerri euskaldunak gainontzekoakbaino euskaldunagoak direla nabarmen.
|
|
2016
|
|
|
Haren ustez, galgarri da gaurko lan mundua: euskarak irabazitako hiztun gehienek gaztelania
|
dute
lehen hizkuntza, eskolan ikasi dute euskara bigarren hizkuntza gisa, eta lanean galdu egiten dute. «Gazte horiek, eskolako ibilbidea bukatu eta laneratzen direnean, erabat erdarazkoa den mundu batean murgiltzen dira, eta lehendik erabat zorroztuta ez daukaten euskara erabat kamusten zaie.
|
|
|
Euskararen hizkuntza erkidegoaren nukleoan nor kokatu erabakitzea ez da lan erraza eta, erreferentzia bakarra euskaldunen lehen hizkuntza bada, norbanako bat nukleoan kokatu behar denetz erabakitzea are eztabaidagarriagoa da, baina gutxienez beste ikerketa bateko datuek islatzen duten bezala [Aierdi eta beste: Bertsolaritza, tradizio modernoa, EHU UPV, 2007], 6 Taulan [23 irudia] ikus ditzakegun datuek ere erakusten
|
dute
lehen hizkuntzaren erreferentzia ez dela nahikoa baina baliagarria dela zenbait joera islatzeko. Izan ere, itxura denez lehen hizkuntza euskara dutenek euskararen hizkuntza erkidegoaren nukleoan edo nukleotik hurbil egoteko probabilitate handiagoak dituzte.
|
|
2018
|
|
|
25 eta 49 urte bitarteko unibertsoaz ari gara. Hizkuntza gaitasunari dagokionez, herena baino zertxobait gutxiago dira euskaldunak (%31, 2), eta horien artean %44k erdara izan
|
dute
lehen hizkuntza. Hortaz, zer landu asko dago, bai gaitasun nahikoa duten gurasoek erraztasunean hobetu dezaten, baita oraindik gaitasun nahikoa izan ez arren (euskaldun hartzaileak), euskaldun izateko bidea egin dezaten.
|
|
|
EGAren proba idatzia altuena eta lehen hizkuntza gaztelania duenak baxuena (1 taula). Binakako alderaketek erakutsi
|
dute
lehen hizkuntza euskara (BBeuskara= 28,32; DT= 5,14) duten eta lehen hizkuntza gaztelania (BBgaztelania= 27,24; DT= 4,60) duten taldeen arteko aldea esanguratsua dela benetan (p 0,01). Aldiz, aldeak ez dira esanguratsuak izan (p= 0,09 eta p= 0,08), ez lehen hizkuntza euskara duten eta euskara/ gaztelania (BBeuskara/ gaztelania= 27,82, DT= 4,64) duten taldeen artean, ez lehen hizkuntza gaztelania duten eta euskara/ gaztelania duten taldeen artean.
|
|
|
Horietako batzuek eskolan ikasi dute euskaraz, bereziki eskolan ondo ibiltzea garrantzitsua izan zelako euren gurasoentzat. Beste zenbait euskaldunak dira jatorriz, baina egunerokoan gaztelera
|
dute
lehen hizkuntza, bai idatziz, irakurriz edo prestigioa duen edozein ekimen burutzean (bilerak, solasaldi serioak etab.). Kultura kontsumitzeko egunpasa interesgarria ikusten dute horiek ere BECen. Ez dira lau urtean bertso saio askoz gehiagotara joango; akaso, herriko antzokian egingo dutenera, BBK live edo beste jaialdi cool ago batekin datak bat egiten ez badu behintzat.
|
|
2019
|
|
|
Bi sare sozialetan lau ikaslek egin dute nagusiki euskaraz eta ez euskara hutsez; laurak neskak dira, eta laurek euskara
|
dute
lehen hizkuntza, etxeko hizkuntza, eskolakoa eta kalekoa. kode nahasketa darabilte euskararen eta gaztelaniaren artean: gaztelaniak presentzia nabarmena du euren elkarrizketetan (%20tik gora), baina, hala ere, euskarak du nagusitasuna.
|
|
|
— whatsappen euskaraz bakarrik edo nagusiki idazten ez dutenen artean bakarrik %31k
|
dute
lehen hizkuntza bakarra
|
|
2020
|
|
|
Hiru eremu esanguratsu daude: katalana lehen hizkuntza dutenak, katalanarekin identifikatzen direnak [ez
|
dute
lehen hizkuntza, baina bere hizkuntzatzat hartu dute] eta katalana egunero erabiltzen dutenak. Hirurak ari dira jaisten eta erritmo berean.
|
|
|
Hizkuntza erabiltzeko orduan, esan dezakegu lehen hizkuntzaren erabilera etxeko eremu pribatura mugatzen dela nagusiki, eta gutxitan lagunartera. Hamaiketatik hamarrek erabiltzen
|
dute
lehen hizkuntza gurasoekin komunikatzeko orduan. Parte hartzaileetariko batek dio gurasoek arabieraz egiten dutela seme alabekin, nahiz eta haien hizkuntza amazigera izan.
|
|
|
Hamaika gazteek hitz egiten dute arabiera, baina hamaika horietatik bostek amazigera
|
dute
lehen hizkuntzatzat, eta arabiera, berriz, bigarren hizkuntzatzat. Arabiera lehen hizkuntzatzat duen gazteetariko batek dio gurasoen lehen hizkuntza amazigera izan arren eta beraien artean amazigeraz egin arren, seme alabekin beti hitz egin dutela arabieraz.
|
|
2022
|
|
|
Hala ere, Huron Wendat, Innu, Atikamekw eta Abenaqui bezalako herriek frantsesa
|
dute
lehen hizkuntza edo komunikazio hizkuntza. Horri dagokionez, Dutrisac ek Innu eta Atikamekw hizkuntzen kasua erabiltzen du.
|
|
|
Kontuan hartu behar da eskolak euskaldundutako hiztun horien profil linguistikoa desberdina dela garai batean euskaldunen artean ohikoena zen profiletik. Gaur egun, euskaraz hitz egiteko gai diren gazte eta haur gehienek gaztelania edo frantsesa
|
dute
lehen hizkuntza, eta hizkuntza horietan mintzatzeko erraztasun handiagoa dute.
|