|
2008
|
|
|
Lehenengoen kasuan, hor taz, zilegi da, ergatibo? terminoa erabiltzea, beren erabilera trantsitiboan gai direlako subjektua ergatiboaz eta paper tematikoaz hornitzeko; bigarrenek, ordea, ez
|
dute
horretarako gaitasunik, eta beraz, inakusatibo, terminoa ongi ego kitzen zaie.
|
|
|
Adierazgarria da horretaz jabetzeko lehenengo edizioaren azala. Lankideek beren berengi gogoratzen
|
dute
hori: ortografiak sortzen zizkien lanak (Bizkaiko ahoskeraren eta idatziaren alde bereziak tarteko:
|
|
|
enor> inor> bilakaeratik heldua da (Cfr. alde batetik ezer, > ezein> eta bestetik ehor, > nehor> aldaer ak), eta jatorriz, bere baitan ezezko partikula darama, baina gaurko hiztun nagusiek ez
|
dute
hori sentitzen, ezezko kasuetan beste ez bat eranstea nahitaezkoa izanik. Ikastolako haur batzuek, ordea, agian erdaren eraginez, Nor> galderari maiz. Inor?
|
|
2010
|
|
|
Ikastetxe pribatuetan, aldiz, leku zabalagoa eskuratu du ereduak. Bietan ere, A eredua asko murriztu da188 Hurrengo bi taulek ematen
|
dute
horren berri:
|
|
|
Batean sartzen dugun denbora, jakina, bestearen kaltean izaten da. Distantzia fisikoak eta harreman sare lokalak indarra galdu
|
dute
hori dela medio, eta urrunez urrunekoek inoiz ez bezalako lehentasuna eskuratu mende laurden honetan.
|
|
2016
|
|
|
Herrietan apaizen inguruan, mutikoak apaizekin eta neskak serorarekin patronage delako giroetan, preziatua zen ekintza bat zen antzerkia. Aldizkariek
|
dute
horren aipamena egiten. Ez ziren antzerkiak; komediak ziren.
|
|
|
Herri antzerkiaren definitzeko zailtasunak direla erran dugu, herri hori zer den ez baita definitzen, gizartean euskal antzerkia arte handitzat ez dela hartzen, hizkuntzari ez zaiola balio handirik ematen; ondorioz ez dira zentro nagusietan erakusten, argitan ez den eremu batean antolatzen dira. Horrez gain, agintetik hurbil ez da garatzen, instituzioek ez dute inplikaziorik herri antzerkian, ondorioz ez dira liburuetan aipatzen, memoria kolektiboan ez da gordetzen, bederen memoria kolektibo idatzian, bidaiariek gordetzen
|
dute
horren memoria.
|
|
2021
|
|
|
– Galdera horri erantzuteko kontuan hartu behar dugu, batetik, guztiak izen bizigabeak direla; oso argi nabarmentzen
|
dute
hori zenbait definiziok (‘edertzen edo apaintzen duen gauza’ eta abar). Bestetik, euskaraz (beste hainbat hizkuntzatan bezala) ‘tresna’, ‘baliabidea’ adjuntua (§ 23.3.1h) gauza daitekeela sintaxian sintagma ergatibo moduan:
|
|
|
ekintza bat, prozesu bat edo lorpen bat adierazten duten aditzek bigarren mailako predikazioari bidea eman diezaiokete, baina egoera bat adierazten duten aditzek (jakin, izan... ), aditz estatiboek, ez
|
dute
horretarako aukerarik ematen: ezin da esan* badakit guztiz atsekabetuta guztion azken muga heriotza dela.
|
|
|
Dena dela, zenbaitetan sintagma bati ere laguntzen diote. Ondoko adibide hauek erakusten
|
dute
hori:
|
|
|
35.1d Denbora erreferentzia emateko moduan ere bada alderik. Zenbaitetan esaldiak gertakari bakarra aipatzen du, eta osagarriak zuzenean seinalatzen du hari dagokion denbora; adberbioek edo izenaren gainean eraikitako postposizio sintagma batzuek egiten
|
dute
hori: { Atzo ∼ igandean} etorri zen laguna.
|
|
|
Beste alderik ere bada forma horien artean. Gero postposizioak eta hartzen du aurretik (sartu eta gero); ondoan nahiz ondoren postposizioek ere onartzen dute eta eranstea (sartu eta ondoan, sartu eta ondoren); aurrekotasuna adierazten duten lehen, aurretik nahiz aitzinean adberbio postposizioek, berriz, ez
|
dute
hori onartzen(* sartu eta lehen,* sartu eta aurretik,* sartu eta aitzinean); izan ere, partizipioak adierazten duen gertakari burututik aurrera bidaltzen du eta k, ez atzera —sartu eta esaten denean, ‘sartzea gauzatu denetik aurrera’ esaten da— Lehen adberbioak, bere aldetik, konparazioko baino onartzen du (sartu baino lehen); ez, ordea, gero k(* sartu baino gero) 22 (§ 32.3....
|
|
|
32.3.3b Konparazio termino bietan adjektibo bera —edo adberbio bera— duen egiturak ere ezaugarri bat maila altuan gertatzen dela ematen du aditzera: Dena da eder baino ederragoa (Mitxelena); Zakurra bazetorren[...] makur baino makurrago (Agirre); Maiz baino maizago entzuna
|
dute
horren izena (Mitxelena); Ongi baino hobekiago nekien hori (EH). Adjektibo edo adberbio bera izan beharrean sinonimoak ere izan daitezke:
|
|
|
Hala, gatik: Nekeagatik utzi nuen lasterketa; Nigatik egin
|
dute
hori; Eskerrik asko opariagatik; ‘kausazkoak’ dira horrelako sintagmak, nigatik egin dute esanda, esate baterako, ‘nire kausaz’ egin dutela adierazten baita, eta, hain zuzen ere, kausazko perpausekin juntaturik eman daitezke: Ni euskarari nago, bihotzez eta gogoz, ez ederrarengatik bakarrik, baina gurea delakotz (Xalbador).
|
|
|
Bigarren juntagaia aipatu gabe utzita balio edo irakurketa desberdin asko lor daitezke. Erabiltzen den juntagailuak eta inguru sintaktikoak
|
dute
horretan eragina: Irenek eta egin dute; Irenek edo egingo zuen; Elurra hasi du eta!; Berandu iritsi naiz, istripua izan da-eta; Nora zoaz, hondartzara ala?; Nondik zatoz, museotik edo?; Nik ez al dut eskubiderik, ala?
|
|
|
Bestalde, bigarren mailako predikazioa agertu ahal izateko perpaus nagusiko aditzak ere ezaugarri semantiko/ aspektual batzuk bete behar ditu: ekintza bat, prozesu bat edo lorpen bat adierazten duten aditzek nahiko erraz ematen diote bide bigarren mailako predikazioari, bereziki, egiletasuna adierazten duten jarduera aditzekin, eta nolabaiteko borondatea adierazten duten subjektuekin; aldiz, egoera bat adierazten duten aditzek (jakin, izan, eduki...), aditz estatiboek, ez
|
dute
horretarako aukerarik ematen (analisi zehatzagorako, ikus Zabala 1993: 257).
|
|
|
Beste batzuk adberbializatze bidean daudela esan daiteke, eta hiztegiek ere seinalatzen
|
dute
hori: adibidez, neurriz hitza, adberbio gisa ageri da Euskaltzaindiaren Hiztegian, edo Egungo Euskararen Hiztegian (EEHn), baina betiere neurri sarreraren azpiatal gisa, ez beregain.
|
|
|
14.9.2b Erabilerari dagokionez, bakarrik ager daiteke, izenordain gisan: Besteek egingo
|
dute
hori. Izenarekin batera agertuz gero, izenaren ezkerrean ageri dela.
|
|
|
O zein labur, zein gezurrezko, zein desordenatu eta itsusi diren plazer guziak! Alabaina gizonek haietaz horditurik eta itsuturik, ez
|
dute
hori ezagutzen (Pouvreau. Aurkaritza balioan); Ereile gaiztoetan dago azaro txarra, eta gero uzta soila eta hutsa.
|