|
2010
|
|
|
Galtxeten solasetarik karrusa zer den anitz ikasi dut: ez
|
dute
horren erranek erakaspen formulaturik bekan baizik, jujamendurik sekulan. Behin euskal kultura solas ari ginelarik, zigarreta biltzean kontatu zidan Afrikako leku batean hirira joaten diren perkuzionistena; beren sorterrira itzultzean, fite fite joaten omen dira herrian berean egon musikari lagunek arte horretan asmatu erritmo berrien ikastera.
|
|
|
Kalipu hori guzia barneko ezarria balitz ez gintezke berdin edo egoera berean. Unai Iturriagaren bertso batek aretoa jaikiarazten badu ona da eta kanpoan ez
|
dute
horren epaitzeko irizpiderik. Alor horretan egiten ditugun indar guziek justifikazio itxura hartzen dute, eta justifikazioak ez du deus hobetzen, kaltetzen izatekotz, susmagarria zaiolako entzuleari.
|
|
|
Nor da idazkaria, linguista nahiz politikoa, hizkuntza baten heriotza dekretatzeko? Hiztunek erabaki
|
dute
hori. Miguel de Unamunok konprenitzen zuen, gainera, Emiliano Arriagari aitortu zionez, 898 ingelesa euskara baino modernoagoa izanda ere, hitz egiten duten hizkuntza dela hiztunentzat hoberena.
|
|
|
Who Are We: The Challenges to America’s National Identity, 2004 Estatu Batuetako identitate nazionala zuria, eta protestantea omen da, minoriek ez
|
dute
hori arriskuan ipini orain artean. Mexikarrek errebindikazio historikoak ere plantea ditzakete, Texas, Nuevo Mexico, Arizona, California, Nevada eta Utah aldean.
|
|
|
Sekuentzia horretan, euskaldunentzat, Espainia edo Frantzia aduana derrigorrezko balira legez, mundura iristeko. Eta uste
|
dute
hori onartzen ez duten euskaldunek" euskaldun izatearekin" arazoak dituztela. Euskaldun horiek ez dute arazorik euskaldun izatearekin ez kosmopolitismoarekin.1254 Euskaldun horiek, eta beste askok ere," espainiar" edo" frantziar" izan beharrarekin dituzte arazoak.
|
|
|
—Zertarako egin
|
dute
hori? —esaten zuen harriturik.
|
|
2011
|
|
|
Eta honek behar dizkigu begiak zabalarazi eta gogoa erne ezarri, jendeari ere lotzen baitzaio gaitz hori, haurrer bereziki. Aski
|
dute
horretako abere eriaren esnetik edatea, edo harek hunki gauzetarik hunkitzea.
|
|
|
Neska mutilen amak dira eleberri honetan nortasun sendoa erakusten dutenak. Andreak elkarren herran direlarik, ez diote elkarri ezer esaten; ez
|
dute
horren beharrik: nahikoa dute elkarri begiratzearekin.
|
|
2012
|
|
|
Oraindik ez da egoera lehertu, baina berandu baino lehenago hasiko dira protestak eta mobilizazioak gertatzen. Izan ere, irakaskuntza publikoan gauza mordoa dago konpontzeke eta erruak denonak izan arren, goiko arduradunek erabaki tinkoak hartu behar zituzten aspalditik eta ez
|
dute
hori egiten. Sailburu bat jartzen dute, pare bat urte irauten du karguan eta beste berri bat izendatzen dute, berriz ere zerotik hasi behar duena eta zerbait ona ala txarraerabakitzen duenerako, kendu eta beste bat jarriko dute.
|
|
|
Azken urte hauetan oso ezaguna egin da bere obra (ez bere pertsona, beti bezain ezezaguna izaten jarraitzen baitu), egin dituen performance bereziengatik. Ustekabean, sekretu handiz, Banksyk bere obrak museo ezagunenetan zintzilikatu ditu, artista klasikoen maisulanen artean eta bere grafitiak ezarri ditu munduko lau aldetan, hala nola juduek palestinarrak bazterreratzeko zutitu duten horman, eta azkenik, bera ere klasiko bilakatu den neurri batean, erakusketa ofizialak egin dizkiote eta bere obra batzuengatik dirutza ederra ordaindu
|
dute
horretarako dirua daukaten zaletuek.
|
|
2013
|
|
|
Andreak izerdi asko botatzen du eta haurra bero edukitzen du. Sei edo zazpi egunez egiten
|
dute
hori, eta gero erditu ez balira bezain arin egoten dira, nahiz haien saldak eta janariak hain ahulak izan.
|
|
|
Inurritegi bakoitzean, anbulategi bat egon ohi da, hizkera arruntean KOLETI deitua, (Komunitate Osasuna+ Lan Etekina+ Talde Integrazioa) non inurri bakoitzak, laguntza behar izanez gero, sendagile batekin egoteko txanda har dezakeen. Egiatan, maiz, txanda heltzen zaionerako, inurri eskatzailea hilda egon ohi da; baina horrek ez du eragozten zerbitzuak gero eta eskaera gehiago jasotzeko, eta inurritegiko agintariek asko baloratzen
|
dute
hori.
|
|
|
Aldi bat amaitzera doa euskalgintzan. Bi elementuk iradokitzen
|
dute
hori: batetik, ziklo politiko baten bukaerak, eta bestetik, euskararen normalizazio diskurtsoak errealitatearekin izandako konfrontazioak.
|
|
|
Ekintza eta aukeren zapping zabalera jarrita dago euskal hiztuna, eta zapping horretan pertsona bakoitzarentzat euskarazko eskaintza bere gustuko menu osoko zati mugatu bat baizik ez izanik, ez da erraza antolatzen diren sare eta dinamikei dentsitatea ematea. Migratzaile latino edo magrebtarrek aiseago lortzen
|
dute
hori Bilbon, euskaldunek baino. Adi zantzu txiki horri.
|
|
|
Politika horren falta, gure ziklo autonomiko honen hutsune larrietakoa dela esango nuke. Agintean egon diren arduradunek eta unibertsitateek
|
dute
horren erantzukizuna.
|
|
2014
|
|
|
Ondotik muga pasatuko dute Manterola eta holakoen eraginez. Haste hastetik poesia lehia sartzen
|
dute
horretan eta bertsolaritza asimilatzen poesiari. Bat bateko bertsolariak ateratzen dira plazara poesia egitera?
|
|
|
Badakite egiazko ehiztariak ezagutu dituztenek nola aipatzen duten bere ihizi maiteena. Harreman totemikoa
|
dute
horrekin. Jean Mixel Bedaxagarrek deskribatzen duelarik Garaibi Bedekaratz, 1960 urteetan plazan sartzen" jauziak, izigarri zale, atleta bat zuan, boza hartzen zuen apal uuuuu".
|
|
|
Baina ibilaldia auzo guzietan segidan egiten zelarik bolantek zangoak xehatzen zituzten, soinulariek ezpainak, kabalkada denboran, libertimendura heldu gabe. Oraingo usaiaz, beraz, igande goizean hiri erdia baizik ez da egiten eta bezperan auzoetan pasatzen dira dantzari, bertsolari, soinulariak eta libertimendu ttipi deitzen
|
dute
hori. Aldatuko da oraino.
|
|
|
Gorria zen Fauxtin," un republicain" bere alabak zion bezala, baina jakobino sozialistek nahi dutelarik errekuperatu, hemen tradizio legitimo bat daukatela pretentsioaren satisfatzeko, kontra sentsu erraldoia hedatzen dute. Euskalduna zen Fauxtin eta bertsolariek kantatu
|
dute
horren ehorzketetan, berena zutela azpimarratuz. Orduan ez zen bertsorik kantatzen mezan.
|
|
|
Antzerki teknika osoa pentsatua da, denen artean bat egiteko eta bolumen handiagoa ematen dio sugeari. Argazki huts eginenek, lausoek, erakusten
|
dute
hori biziki ontsa. Espartinak xuriak dira eta kafira egiten da bi koloreak nahasirik, lili bat, non kuxkula finkatzen den, hau da gehienik jo ariko entrexant guziz.
|
|
|
Baina jujeek bere buruarekin arreñamendu ttipiak badituzte. Joanes Etxebarria laugarren uzten dute Muskildin txapelketako bere saio hoberenaren ondotik, norman kantatzen dutelako Hiriartek eta Barrosok, baina salako ezin ulertuaren ondotik ondoko saioan konpontzen
|
dute
hori guzia. Har finaleko Joanesen bertsoak, errimak ez dira errimak, bertsolariaren araudian, asonantziak baizik.
|
|
|
Fededuna zen Katxo, Nahi badugu hil eta salbatu bertsoen egilea, baina apezen botere politikoa du hemen xehatzen, Larzabal apez dago bere obra osoan eta bere kanpoko urratsetan ere, baina eredua Santa Cruz du. Tesiarekiko antzerkiek leku handia
|
dute
horren obran: Matalas, Sarako lorea, Angles ginelarik.
|
|
|
Baina horrek ez du gairik ekarri behar testu idatzirik are gutxiagolehen bizikoa salbu. Gero funtzionatzen da bertso gaiarekin bezala, taldeka emanen dira zirtzilak eta zerbait atera behar
|
dute
horri buruz. Emaitza aldikal txarra da, errealista, irri egiten dute lagunei plazer egiteko.
|
|
|
Normalean lan seriosa egin banu, bere asto arrantzekin Herriko bozak en ergelkeria utzirik, Matalas hartu nuen, honen azterketa egin eta hariak tiratuz Xuri gorriak eta... edo Bai ala ez en mundura ekarri nuen solasa. Unibertsitatean eginen
|
dute
hori egun batez, eni antzerkia zait interesatzen diplomak baino gehiago.
|
|
|
Hiru atal nagusietan sailka ditzakegu: kanpoko erudituak, tokiko kulturazale jakintsuak, hauek poxi bat gainetik ikusten
|
dute
hori guzia eta iturri zuzenak, erran nahi baita egiazki tobera egitea edo ez egitearen eztabaidan sartuak izan direnak.
|
|
2015
|
|
|
Baina ez berez, ez berenez. Aipatu ditudan interpretatze eta artikulatze lana behar dute, eta haiek ez
|
dute
hori egiten. Zentzu emaileak (edo gutxienez, zentzua bizitzen dutenak) praktikagileak dira, arizaleak beste hitz batez.
|
|
|
Praktikek ez dute mundua eraikitzen, ezta jendea, taldeak, instituzioak, egiturak edo gauzak sortzen ere. Zorrotzago esan, praktikagileek ez
|
dute
hori dena egiten praktika arrunten edo gordinen bidez, lan osagarri, gehigarri bat behar dute: behaketa eta gogoeta.
|
|
|
—Errusiako laborategiren batean egiaztatu
|
dute
hori?
|
|
|
Idazkari nagusiaren azalpenak onartzen zuen ELAk ez zuela egoera aldarazi zezakeen giltzarik, baina, aldi berean, horrelako planteamendu bat plazaratzeko askatasuna zuen erakunde bakarra zela uste zuen; izan ere," ENAMen barruan ildo honekin bat egingo luketenak ez
|
dute
horretarako askatasunik" eta EAJren barruan
|
|
|
lurraren defentsa, eskubideen aldarrikapena. Eta kasu onenetan, lortu
|
dute
horren inguruan egitura batzuk sortzea, antolakuntzak administratzea. Testuinguru horretan, nahikoa lan badute gai ekonomiko eta sozialekin, eta ‘indigenatasuna’ epika horretan kokatzeko joera dute.
|
|
|
Alegia, komunitate nazionalaren identifikazio ezaugarria. Ondorioz, nazio horren parte izan nahi duten guztiek onartu
|
dute
hori, baita beste hizkuntzetatik nazio horren parte izan nahi duten guztiek ere. Bere egin dute euskara hizkuntzetatik autoidentifikazio elementu gisa (eta ez era folklorikoan), euskara jakin ez arren.
|
|
|
Era berean, sakon ikertzen ez den bitartean zalantzaren orbana beti hor geratuko da eta
|
dute
hori garbitu. Dieten auzia nola amaitu zen da adibiderik garbiena.
|
|
2016
|
|
|
" Iztueta etzala trebea ez historiagile izateko, eta ere antzinako dokumentuak aztertzeko". Alabaina, denek ez
|
dute
horren juzgu ezkorra. Etxaide Ithartek, ezer baino lehen liburua apologia dela aitorturik, dituen balioengatik ere azpimarratu zigun, Gipuzkoako deskribapen bezala dituen balioengatik alegia.
|
|
|
Garaitzapenak baino ez du balio. Futbolariek etengabe egiten dituzte plantak arbitroa engainatzeko, aldeko penaltia edo gola eskuratzeko, aurkari bat egotz dezan iristeko eta ea inoiz ez
|
dute
hori dela eta zigorrik jasotzen. Behin futbolari batek arbitroari esan zion iruzurra egin zuela eta sartu berri zuen gola baliogabetzeko eskatu zion, eta munduko komunikabide guztietan azaldu zen eta zintzotasunaren sari berezi bat eman zioten; atera kontuak auzia nola dagoen.
|
|
|
Izurriteak bidali, uholdeak eragin, lehorteak eta gehiegizko euriak, tximistaz inor kiskali,... Eta zertarako egiten
|
dute
hori dena. Euren nahia eta asmoak burutzeko.
|
|
|
Ia ordu txikitan heldu ziren kontua umorez begiratzera. Aspalditik egiten
|
dute
hori arazo bati aurre egiteko orduan, kontua alde guztietatik begiratu. Txantxetara heltzen direnean badakite erabakia hartzeko tenorean daudela.
|
|
|
Harro esaten
|
dute
hori, hurbilago harrokeriatik harrotasunetik baino eta, esandakoak ezkutatzen dituen faltsukeriak aurpegiratzen badizkiezu, hasierako mantra errepikatuko dizute, hitzez hitz, ez direlako gezurretan ari, baldin eta gezurra besteak engainatzeko asmatutako zerbait bada.
|
|
2017
|
|
|
Neri iruditzen zait au da orain moda, eztala garbia, laister artutzen dute askori indartuko zaiote zorria, danak jantzi nai
|
dute
ori ere daukagu gaur modan jarria.
|
|
2018
|
|
|
Zein izan zen horien aurrean hartu zuten jarrera politikoa? Historialariek asko eztabaidatu
|
dute
horren kontura, eta eztabaida horiek ere bere isla izanen dute orrialdeotan, jakin baitakigu aldaketa horiek ulertzeko modu ezberdinak ditugula gure artean, kontrajarriak batzuetan.
|
|
|
Proiektu horren eragina ez da mugatzen irakurleen artera. Beste komunikabideek ere jarraitzen
|
dute
horren haria. Naziotasunean eta lurraldetasunean daukan jarrera irekiak inspiratu izan ditu besteak ere.
|
|
|
" Zazpiak bat" leloari edo" zazpi" herrialdeei erreferentzia egitean, batzuek ihardesten
|
dute
hori ez dela zuzena, Euskal Herrian ez garela" zazpi", baizik eta" sei". " Seiak bat" behar litzatekeela diote, Nafarroa bakarra baita.
|
|
|
Asmo hori lortzeko, errepikatu egiten digute, behin eta berriz, ikaskuntza praktikoak eta aplikatuak hobetsi behar direla ezagutza teorikoen gainetik. Eskolan pentsamendu kritikoa lantzea denbora galtzea dela iradokitzen
|
dute
horrekin, eta hobe dela ikasleei gauzak egiten irakastea: hau da, etorkizuneko hiritar kritiko, demokratiko eta osoak hezi beharrean, enpresetarako langile trebeak sortu behar lituzke eskolak.
|
|
|
—Ez
|
dute
horregatik bakarrik egiten! —jarraitu zuen Hatueyk— Egiten dute biziki maite eta jauresten duten jainko bat dutelako, eta uztarpetzen gaituzte eta hiltzen gaituzte guri kentzeko jainko hori.
|
|
2019
|
|
|
Argi esanda, maitasunak erradikala izan behar duela. Zakurrek ondo konprenitzen
|
dute
hori. Esan nizun nola galdetu nien Louiseri eta Troyri ea inporta zitzaien nik hanka bat bestea baino laburragoa izatea edo gabatxoa izatea, eta nola ezezko erabatekoa eman zidaten.
|
|
|
Baltsa. Oporo barrena da—1688ko Oporo becua? — eta, gizakiak egin erreka zuloz josirik baldin badago ere, hauek ezin
|
dute
horren erraz urak bertatik atera. Beraz, ur toki, baltsa.
|
|
2020
|
|
|
" Alferrik da, kra! —esan zuen bele beltz haietako batek— Euskal Herriko gizartearen gehiengoak konbikzio morala dauka, ehunka datutan oinarritua, Paco Etxeberriaren ikerketa eta inkestek indartua, tortura praktika arrunta izan dela Espainiako estatuan; baina indar faktikoek ez
|
dute
hori inoiz onartuko, pentsatzen baitute Estatuaren beraren ardatza hautsiko litzatekeela onarpen horrekin. Badakite, gainera, gizartearen gehiengoa beraiekin dagoela:
|
|
|
Telefonoz ari zen enplegatuak, zerrenda esaten aritutakoak, kopeta zimurtu zuen bat batean: " Nola esaten
|
dute
hori. Azala behar da!
|
|
|
—Ez, ez. Ez
|
dute
hori kastigua. Horien kastigua da beti arropa berarekin ibili beharra eta bidaia bakarrak Benidormera egitea.
|
|
|
Daukazuen gatazka horrek ematen digu zuen jardueraren eraginkortasun ezaren erretratua. Herritarrek ez
|
dute
hori merezi.
|
|
|
Egundoko informazioa ateratzen ari da oraindik. Luzerako lana
|
dute
horretan dabiltzan polizia adituek. Urteak, ez hilabeteak.
|
|
2021
|
|
|
Lehen begiratuan logikoa iruditu arren euskararen erabilera militar kriptografikoa, Oiarzabal eta Tabernillak ez
|
dute
horri buruzko inolako agiririk aurkitu horretarako burutu bilaketa exhaustiboan. Alegia, Estatu Batuetako artxibategietan ez da existitzen Frank D. Carranza kapitainik, Nemesio Aguirre tenienterik, ez enparaurik.
|
|
|
Komunikazio tresna den hizkuntza, menderakuntza tresna ere izan daiteke. Estatu espainiar eta frantsesak ondo baino hobeto ikasi
|
dute
hori, berehala ezarri baitzuten Euskal Herri osoan erdara ikasteko derrigortasuna; eta, gerora, hizkuntz koofizialak ikasteko, ez derrigortasuna, eskubidea baizik. Haatik, ezin zaie leporatu erru guztia, Iztuetak dioen moduan, sekula ez baitugu izan hezkuntza sistema euskaldunik.
|
|
|
zibilizazio bakoitzak bere gertaera nazionalak aukeratzen ditu, eta bere heroiak sagaratzen bere iragan gogoangarriaz harrotzeko. Beharbada, bere unibertso mitikoa sortu duen azken herrialdea Estatu Batuak izan dira, westernaren bidez, eta lortu
|
dute
horrekiko lilura mundu globalizatu garaikidera esportatzea. John Fordek Historiaren mitifikazioaz hausnartu zuen Liberty Valanceri tiro egin zion gizona izeneko filmean, zeinean egunkari baten zuzendariak, bere ikerketa kazetariaren artikulu sendoki dokumentatua tarratatuta, honela argudiatzen baitu:
|
|
2022
|
|
|
Horregatik, irakurtzean, barrenetik entzun daiteke haien ahotsa; aurrez aurre hizketan baleude bezala. Gazteek egin
|
dute
hori ere. Neskek eta mutilek, entzundako moduan idatzi eta idazkiari ahozkoaren oihartzun gozoa eman diote.
|
|
|
Haren ustez, amazigh batu edo estandarraren bidea hobetsi dute erakunde ofizialek, baina hori ere boterearen jukutriatzat jotzen du gure lagun katedratikoak. Amazigh batuak ez omen du aurrerabiderik, eta hain zuzen ere horregatik bultzatzen omen
|
dute
hori erakunde ofizialek. Ameqranen ustez ez da oso praktiko eta bideragarria estandar komuna, eta beste bide bat egin behar da, kabiliarrak hasi diren bidetik:
|
|
2023
|
|
|
Gertaera hori bera modu bitan kontatua izan da: batzuek, Goio Bañalesek bezala, Garai Fernando erregearen parean jartzen dute eta enkarterriarra bada gai harekin elkarte bat adosteko berdintasun mailan; erregezaleek, berriz, ezinezkotzat jotzen
|
dute
hori, eta Fernando erregek Garai Jamaikara bidali zuen otsein bere etxaldeak eta ganaduak gobernatzeko.
|
|
|
Izan ere, jainkozko gauzetan ere egia absolutuaren jabe izateak erlijio eta egia oro suntsitzen du azkenean. Dotoreziaz adierazi
|
dute
hori bi idazle handik. Narrazio bera modu desberdinean eman dute, ongi erakutsita, gainera, orrialde literario labur bat eraginkorragoa izan daitekeela hitzaldi luze bat baino.
|
|
|
Beste batzuetan, aldiz, asmo gabekoa da, ez du eredurik erakusten. Mari maiz ageri da eguraldiaren gorabeherekin loturik baina gizakien jokamoldeek ez
|
dute
hori baldintzatzen. Adibidez, Santa Barbara egunean Mari Anbotoko kobazuloan badago, uda ona eta emankorra izango da; ez bada bertan, ekaitzak ugarituko dira.
|
|
|
Bestalde, hain urrundik etorri behar dute mezara eta elizako gainerako funtzio solemnera, non eguerdi aldera irteten baitira, eta ez zaie jaten eman behar, baizik eta bakoitza ahal duen moduan egokitu behar da. Interesatuek erdeinatu egiten
|
dute
hori, eta hainbeste gastu eragiten dizkie".
|