2000
|
|
Ez, ez
|
dut
uste.
|
|
Ez al da akaso izango Afri  kan misiolari ibili zinelako?". " Ez
|
dut
uste, Deere jauna. Baina agian arrazoi izan dezakezu, bai.
|
|
Neskameak orraztu ninduen. Ez
|
dut
uste aipatu dudanik oraino, neskame bat genuenik. Erdi gaixorik edo gaixo ezagutu nuen ama beti.
|
|
Ez
|
dut
uste horren isilean jolastu garenik behin ere. Atarira irten ginen, eta minutu batzuk igaro genituen sukaldeko leihotik sukalde barruan zeudenak nola negar egiten zuten begira, gero, bakoitza bere eran jolastu zen; eta Migelek sukaldera alde egin zuenean egun hartan osaba Andonik bazuen bere mina non asea, nonbait, gogoratzen naiz harri koskor batzuekin jardun nintzela.
|
|
" Iturri baten barrea duzu", esan zidan behin amak. Baina ez
|
dut
uste nire orduko barrea iturri baten barre algaratsua zenik.
|
|
Ongi da, zuek ere berdin nik, Adela eta Estherri, ez oso konbentzitua hala ere eta kasik Gasteiz izena atera zait, baina, Adelarekiko sortu zaidan gorabehera, ez
|
dut
uste berriro elkartuko garenik.
|
|
ea andregaia duen, ea zelako etxea duen... Edozein modutan, ez
|
dut
uste berarekin kezka  tzeko arrazoirik duzunik: andregaia du eta, horrekin batera, agentziak galarazi egiten dio bidaiariekin harreman, zera, estuak izatea.
|
|
Gero, bat batean leher kaka egina nengoela ohartu naiz. New Yorkeko egonaldiaz geroztik ez
|
dut
uste hain nekatua sentitu naizenik, ezta Grand Canyoneko jaitsiera egin genuenean ere. Eta kafetegi honetara sarturik, beste espresso bat eskatu, eta nire eguneroko ezinbesteko hau idazteari ekin diot, eta nire barrena zertan den laburbildu behar banu, esango nuke New Yorkeko egonaldian baino nahasiago sentitzen naizela, baina baita maitatuago ere.
|
|
Goizean, mendiko gailurretik bistatu dugun ibai sigi sagatsuaren ibilbideari jarrai  tzea oso atsegina izan da: egunaren bero sapa ez zen zoko moko laiotz haietaraino iristen eta, guztiarekin, uretan ibiltzea zinez freskagarria zen; are gehiago kontuan izanik zenbait tokitan urak gerriraino bustitzen gintuela (alkandora bustiaren azpian, Tomi ez diot pistolarik antzeman eta ez
|
dut
uste dendan utziko zuenik: eta Grand Canyoneko gizon hark eskuratu ziona pistola ez, baina urontzia izan bazen?
|
|
Eta seguruenik nire irudipenak izango dira, baina egingo nuke han ere bakarren bat lardaskan ibili dela. Gauzak beren tokian zeuden eta ez
|
dut
uste ezer falta zenik baina, à mon avis, han zegoen izerdi usaina eta Rakelen gelan sartu denarena berdinak ziren...
|
|
Lotsa doi bat ere ematen dit zein aldakor nagoen onartzeak... Ez
|
dut
uste gelakideei axola izango dienik donuts bat hartzeak.
|
|
Câest incroyable! Zuk hala gurago baduzu ere, ez
|
dut
uste Ruben homosexuala denik, lepoa egingo nuke. Dâailleurs, Luisekin lasai egon ahal zara, ze ez dut uste Rakelen gustukoa izango denik.
|
|
Zuk hala gurago baduzu ere, ez dut uste Ruben homosexuala denik, lepoa egingo nuke. Dâailleurs, Luisekin lasai egon ahal zara, ze ez
|
dut
uste Rakelen gustukoa izango denik. Horretara, lasai egon ahal zara.
|
2001
|
|
Paraje hauetan iturri asko dago, nonahi... Nik ez
|
dut
uste iturri horretatik edan genuenik, horren berdina zen batetik baizik...
|
|
Ez, ez
|
dut
uste. Zerbait izatez gerotan, behar bat dela esango nuke.
|
|
E (erretxinduta): Ez, ez
|
dut
uste. Sekretu bat da.
|
|
S: Ez, ez
|
dut
uste...
|
|
M: Ez
|
dut
uste, Mariano. Ni ez nago enamoratuta.
|
|
Geroztik hona, bestalde, liburu mordo galanta agertu eta agertzen ari da gure literaturaz, argitasunetan blai datozen obra aberatsak. Ez
|
dut
uste, ordea, inork, liburu horietan, Ibon Sarasolarena salbu3, erabateko iritzirik azaltzen duenik. Eta erabateko iritziak dira hemen eskatzen zaizkidanak.
|
|
Ez
|
dut
uste alde horretatik behintzat inolako eztabaidarik izango denik; guztiok ontzat hartuko dugu, agian, euskal idazle euskaraz idazten duen idazlea dela eta euskal literatura euskaraz agertu eta mintzatu den literatura; nolanahi ere norbaitek kontrako arrazoirik baldin balu, ni gertu nago arrazoi horiek entzuteko, bai hitzalditxo honen bukaeran bai, nahiago badu, hitzaldi honen tartean bertan, gero...
|
|
Badirudi euskal literatura horrek dituen alde txarrak alde onak baino askozaz ere nabarmenago direla. Nik ez
|
dut
uste horrelako zerbait esatea bekatu larria denik, batez ere euskaraz eta euskaldunen artean esaten baldin bada, eta hobe baitugu jakinaren gainean egon, ez gehiegizko amets eta irudipenik izan geure ondasunei buruz. Jakina, euskal literaturak aurrenik duen alde txarra hizkuntza bera da, hobeki esan, hizkuntzaren tamaina.
|
|
Ez dakit irakurri duzuen gure Okondoko Ulibarrik, Abandoko ferratzaileak, utzi zuen gutun liburua; zegoen zegoenean argitaratua dago fotokopia bidez Gasteizen5 eta, egia esan, ez da oso erraza irakurtzen eta ez
|
dut
uste bekatu larria denik inorentzat hori ez irakurria izatea. Baina nolanahi ere pixka bat saiatzen baldin bazarete, beharbada aurkituko duzue Ulibarri honek aita Zabalari egin zion gutun horietako bat6 eta gutun horretan hauxe eskatzen zuen:
|
|
Sar gaitezen beste auzi batean. Hau ere lehen esana dago baina ez
|
dut
uste kalterik egingo duenik berriz esateak. Euskal literatura diogunean, ikaragarrizko nahas mahas bat datorkigu gogora.
|
|
Ez
|
dut
uste euskaldunok sortzaileegi izan garenik literatura mota berriak sortzen, baina mota klasikoak ere badakizue noizkoak diren. Lehenbiziko euskal nobela Peru Abarka izan daiteke, nahi baldin baduzue.
|
|
Hortik zer dugu? Ez
|
dut
uste guztira ehun bertso gorde direnik (eta bertso esatean lerro esan nahi dut) edo gehienez berrehun, eta horiek ere zatika eta bakanka heldu zaizkigu. Teatroaz beste horrenbeste esan behar; orain badakigu, Oihenarti eskerrak, hamaseigarren mendean pastoralak eta bestelakoak bazirela Baxenabarren ere, ez Zuberoan bakarrik, eta Oihenartek berak ematen digu horien egile baten edo besteren izena eta obra batena ere bai, Artzain gorria; baina izena baizik ez dakigu zoritxarrez eta artzain hori nor zenik ere ez.
|
|
Hemen alde honetan badakizue zer gertatu zen, behin batean Arrasaten agertu zela Acto para la Nochebuena Barrutiarena, baina dagoen dagoenean hori bakarrik ageri da. Nik ez
|
dut
uste Barrutiari edo dena denari zeruko argia hartu eta tximistak jota bezala gogoratu zitzaionik inongo eraginik gabe, Euskal Herriko bertako eraginik gabe esan nahi dut, obra hori egitea. Bistan da obra hori beste askoren aldamenean agertua dela, baina beste asko horien aztarrenak zeharo galdu dira.
|
|
" Eta, halaz guztiz ere, badu gerrak, bere zoramen itsuan, bestek ez duenik. Ez naiz gerrazalea, ezta alderatzeko ere, eta ez
|
dut
uste gerrazale bihur naitekeenik hori aitortzearekin. Hitz ederrak eta arrazoibide argiak deus gutxitarako direnean, artean nabari ez zen zerbait sor daiteke gizonaren erraietan, onerako naiz txarrerako".
|
|
tokitan gelditu dira Errenteriako rive gauchean bizi ginenentzat orduan Etxeberriak zirenak4! Ez nioke inori deus kendu nahi, baina  ez
|
dut
uste lehengoak eta gerokoak erdi maila batetik gora igo zirenik. Nola igo, izan ere?
|
|
Zinez, ez
|
dut
uste gaurko euskararen egoera sozial mugatu eta ahula zuzen uler daitekeenik kontuan hartu gabe urte luzeetako elebakartasun ofiziala, hizkuntz zapalkuntza gutxi edo gehiago ezkutua, eta euskararen aurkako irudikapen sozial negatiboen ezarpena (euskara, baserri giroaren eta atzerapenaren ikur). Hori dena ahantzi gabe, ez dugu deus askorik aurreratzen euskaldun askok eta askok aspaldiko denboretatik euskarari buruz erakutsi izan duten utzikeriaren edo zabarkeriaren aitzakia edo estalgarri gisa erabili nahi badugu.
|
|
Egia esan, nik ez
|
dut
uste Lapurdiko kontu hori behar bezain ongi aztertua dagoenik. Gauza jakina da erlijio liburuek, elizgizonek eginek, osatzen dutela oraintsu arte behintzat, euskal literaturaren zatirik handiena eta orain ere elizgizon diren edo izan direnenak direla gehienak, nahiz beste erlijio mota batzuk esplikatu; nolanahi ere, elizgizonen nagusitasuna oraindik ez da bukatu eta ez da erraz bukatuko ere.
|
|
Ez Eusko Jaurlaritzarena, ezta ere hemengo beste edozein instituziorena. Madrileko Hezkuntza Ministerioaren morroi naiz, baina ez
|
dut
uste Txillardegik hango nagusiak maiteago dituenik. Ala bai?
|
|
Zortzi urte igaro ondoan, ez
|
dut
uste, oro har, eginahalaren arrakasta uka daitekeenik. Tartekoa naizenez, alde batera utzita ofiziala edo, nolabait esan, den batu era (baturako hobe oraingoz batua baino), harrera txarrik izan ez duena bestalde, harrigarria da, kazetaritzan adibidez, gero eta nabariago den batasuna, are elkarren kontrako diren aldizkarietan ere.
|
|
Orrialde hauetan ikus daitezke, oso osorik, nik Egan aldizkarian bitartean zinemaz agertu nituenak oro1 Bilduma ez da nik egina. Ez
|
dut
uste, halaz guztiz, aldizkari horretan geroztik azaldu denik zinemaz, lehengoen antzera, zuzen zuzenean ari den lanik. Eta oker banenbil, barka.
|
|
Eta, halaz guztiz ere, badu gerrak, bere zoramen itsuan, bestek ez duenik. Ez naiz gerrazalea, ezta alderatzeko ere, eta ez
|
dut
uste gerrazale bihur naitekeenik hori aitortzearekin. Hitz ederrak eta arrazoibide argiak deus gutxitarako direnean, artean nabari ez zen zerbait sor daiteke gizonaren erraietan, onerako naiz txarrerako.
|
|
Zergatik ez diogu ONUri eskatzen euskara behar beharrezko hizkuntzen  artean edukitzea? Nik ez
|
dut
uste euskaltzaletasuna eta zen  tzua elkarren etsai direnik. Horrela uste banu, lehenago egingo nioke uko euskaltzaletasunari zentzuari baino.
|
|
Esate baterako, ez dakit non ikasi duen U. jaunak zer nahi dugun euskaltzain garelakook. Ez
|
dut
uste gure barrena, Jainkoak bezala, irakurtzen duenik eta ez du esaten zein dokumentutan azaldu dugun" euskal ioskera bera gainazpikatu ta itzulipurdikatzeko" borondate hori. Gure bidetik ibiliaz hori baino okerragoak gertatuko liratekeela uste izateko eskubide osoa du, baina ez guk horrelakorik nahi dugula esateko.
|
|
U. jaunak erdaraz ez dakiela? Ez
|
dut
uste. Horrelako gauzak arrotzen bati edo esan dakizkioke, baina hemen elkarren berri badakigu.
|
|
Ez
|
dut
uste, lehendabizikoz, hizkuntza eta hizkuntzalaritza kontuan, Larresoro4 eta bion iritzien arteko desberdintasuna behar bezain nabarmen azaltzen denik. Funtsean bat gatoz:
|
|
Horrela bada, eta horrela da beharbada, lanbideak bestetara ninderamalako gertatu da, segur aski. Ez
|
dut
uste, ordea, galderen itzuri gehiegi ibili naizenik. Hemen bertan emango nituzke zenbait erantzun, lekurik ezak bortxaturik ez banenbil.
|
|
Beraz, euskara batzaile da, alde batetik, eta bereizgarri, bestetik. Nik ez
|
dut
uste, egia esan, Lizardik hor, hitzak bortxatu gabe, Zelaietak dioena bete betean esan nahi duenik, honena(" euskara berak lotzen du euskal gizarteko unidade bakoitza") zuzen hartu badut: " unidade bakoitz" horrek, alegia," bat izateko duten lotura bakarra" edo adierazten baldin badu.
|
|
Luza dezaket nahi adina orduko doluminen andana, baina ez
|
dut
uste komeni denik, premiazko ez izateaz kanpora. Laburzkiago saiatuko naiz gure arazoak zertan diren kontatzen, aipatu puntuetan lehenbizi.
|
|
hiz  kuntzaz lirateke orain ezberdinak. Gainerakoak gorabehera, eta gainerakoak ez dira hutsaren hurrengoak, ez
|
dut
uste, ez dugu uste, euskararik gabe deus denik euskal kulturaren izena eskubide osoz har dezakeenik. Eta Euskal Herriko Unibertsitatean, geure eskuan bagenu ere, ikas eta irakasgai izan daiteke euskara:
|
|
Ez
|
dut
uste inolako kalterik egingo duen horretarako Sarasolaren lan honek. Arrazoi gutxi agertzen du, argitasuna, berriz, ugari.
|
|
Hori, ordea, eta Stabat mater eta beste asko, Urte guziko meza bezperetan ikus daitezke, latinez baino laburrago esanak, guztiok dakigunez. Ez
|
dut
uste San Tomasek berak haserrebide handirik izango zukeenik, ahapaldirik gehienetan behintzat:
|
|
Ez
|
dut
uste pentsakizun alferra izan daitekeenik guretzat Txilekoa. Kristau ugari omen dugu geure artean; demokrata ugari ere bai, diotenez.
|
|
Nik ere ez
|
dut
uste, eta bat nator Altunarekin, Etxeberrik inolaz ere merezi duenik Oihenartek bizkarraren gainean erabiltzen dion zigorra. Bestetan esana daukat, gainera, honako Oihenarten hitz hauek hobeki dagozkiola Oihenarti berari Etxeberriri baino:
|
|
Hutsa al da, bada, gure artean, inor mamia aintzakotzat hartzen ikustea? Ez
|
dut
uste geroztik han hemengo aldizkarietan argitara eman dituen artikulu banakak irakurri gabe utzi ditudanik. Hitzaldi trebe bat ere entzun diot, Unamunoz, behar baino gutxiagok entzuna.
|
|
Ez dut esango Egunkari honen azken zatia baino ederragorik ez dela ondu euskaraz âbelles lettres direlakoetatik hagitz urruti gabiltza hemenâ, ezta ere gai garaiagorik ez dela ukitu. Baina, baldin neure iritzia estalkirik gabe agertu behar badut, ez
|
dut
uste inoiz gure hizkuntzan entzun denik horrelako hitz larririk, horren zinezko aitorrik, horrenbesteko garrasi sarkorrik. Ez dugu sekula egin, hitz batean esateko, Leturiarena bezalako ibilaldirik gogo bideetan barrena.
|
|
Txillardegi eta Leturiaren egunkari ezkutua gizaldi berri baten eta gizaldi horren obren aitzindari gisa agertzen zaizkit. Ez
|
dut
uste oker nagoenik eta ez nuke inolaz ere oker egon nahi. Ate joka ditugu dagoeneko deus gutxi ezagutzen ditugun ondorengoak.
|
|
Gure hizkuntzarentzat kaltegarria gainera, esango du agian norbaitek. Hori, egia esan, ez
|
dut
uste. Probetxuzkoa deritzat, aitzitik.
|
|
Duela zenbait urte, 1957an," Sarrera hitz batzuk" ipini nizkion, lehen aldiz ene bizian, Leturia-ren egunkari ezkutuari: adiskide dudan egilearen izenik ez dut emango, eskribau jaun ezagun bat eta bere aldizkaria are gehiago haserre ez daitezen8 Ez
|
dut
uste garai hartan igarle miresgarri nintzenik, urrutirako betaurrekorik gabe nork nahi ikus zezakeena baizik ez nuen esan, hain zen nabari. Baina oraindik ere ikusi nahi ez dutenik aski denez gero gure artean, hona aldatzera noa zenbait pasarte ortografia, hori bai, zertxobait aldatuaz, gezurra badirudi ere ez bainaiz sekula, oraintsu arte, h zalea izan:
|
|
Biz  pahiru aldiz ukitua izan den arren âedo, agian, ukitua izan delakoâ, ez dator beti bat bere buruarekin, ezta ere azken azkeneko soinekoz jantzirik. Ez
|
dut
uste gehiegi ardura duenik. Ni ez naiz eredutarako jaioa, eta hoberik aurki dezake irakurleak bazterretan.
|
|
Neurriz gainekoak ote? Ez
|
dut
uste eta, besterik uste banu, kentzeko esango nion argitaratzaileari. Bada bat, haatik, Euzko Gogoarekikoa, bide zuzenez edo zeharbidez Zaitegiren kontra doana.
|
|
Jondone Betirirenak bezain nabarmenik behintzat, ez. Ez
|
dut
uste beste asmorik gabe neure burua" aitzinatzen" saiatu naizenik. Aitzinatze hori, gehienez ere, gure herriarekin batean aitzinatzeko asmotan izan da.
|
|
Ez
|
dut
uste, inondik ere, Astarloa Larramendiren" jarraitzaile" izan zenik: ondorengoa, bai, aitzindariaren onak hobetu zituena gramatika  aldetik.
|
|
Ur bila nator berriz ere iturri emankorrera: " Egia esan, dena(!!) esan behar baita, Txomin Agirrek bere lehen nobela bizkaieraz egin arren (Kresala), bigarrena gipuzkeraz egin zuen (Garoa); baina nolabait Agirre, karlista izanez, ez
|
dut
uste eredu egokiena denik, orduko, soziologia, nolakoxea zen antzemateko".
|
|
Euskararen alde txarrak eta debekuak, zenbaiten iritziz, bere eskas eta urritik omen datoz. Lehentxeago, bai; gaur, ez
|
dut
uste. Duela zenbait urte ez baitzen gure artean beste sendabiderik baraua eta odol ateratzea baizik.
|
|
Ez dakit bada, handik urruti xamar baikaude. Ez
|
dut
uste, esate baterako, egia denik, Europaz ari bagara," Sorkaldearen anditasuna eta goratasuna orain asi geranik ezagutzen". Friedrich von Schlegel-en Sprache und Weisheit der Inder 1808koa da.
|
|
Ez naiz ni nor auzi hori erabakitzeko, baina Oteizaren iritzia, gure kondairaren eta kondaira aurrekoen azalpena den aldetik, mito gisako zerbait iruditzen zait teoria hazia eta heldua baino gehiago. Maite ditut euskal mendietako mairu eta jentil baratzeak, baina ez
|
dut
uste, ametsetan ere, Parthenon baten pareko direnik. Ezta, horretara behartzen banaute, urtez kidetsu diren zenbait Andaluzia aldeko trikuharriren mailara iristen direnik ere.
|
|
Eta erasoak gu hartzen gintuelarik, ez zuen beharbada euskara minbera baino xede deusezagorik aurkitu. Ez
|
dut
uste premiazkoa denik, oraindik behinik behin, orduko eta hurrengo hainbeste urtetako hondamendiez mintzatzea.
|
|
Egingo nuke, gainera, euskaldunik gehienak, lehengoak eta oraingoak, ez direla behin ere kontura. Ez
|
dut
uste, bada, nabari ez dugun hutsa huts dei daitekeenik, ez larri eta ez apur.
|
|
Erabili dudan eta darabildan hizkuntza, honenbestez, ez da grauzkio  motza, grauzkio gabea baino. Ez dut grauzkioren premiarik sekula izan eta ez
|
dut
uste, euskaldunik gehienen antzera, sekula sumatuko dudanik: premiarik banu, hari edo harentzat egin gaitu esango nuke.
|
|
Bizkaikoa, batetik, eta gainerako guztiak, bestetik. Ez
|
dut
uste iritzi hori zuzena denik, baina, dena den, badu dudarik gabe erro sendorik.
|
|
Ez
|
dut
uste ezertarako balioko lukeenik Aita Mokoroarekin eztabaidan hasteak: oinarri komunak behar horretarako, eta horrelakorik guti ageri da gure artean.
|
|
Sarasolaren Euskal literaturaren historia argitara zeneko hartan, cartesiano baino barthesianoago dugun iritzi emaile ezagun batek, liburu hau goretsi ahala, izan zituen aitzindariak beheratzen zituen3 Izan ere, zioen gure kritikoak, azken hauek ez omen zuten filologia eta kritika" semantikoa" (gaiari bakarrik dagokiona delako ustetan gelditu nintzen) baizik, autorearen bizitzarekiko zenbait ttantta zebiltzala nahaste, ez zutelako hartu oinarri gisa, literatur soziologiaz kezkatu beharrean. Euskarara bihurtu ditut berriz lehen erdarara itzuli nituenak, baina ez
|
dut
uste alde handirik dagoenik harako hartarik honako honetara.
|
|
Gure alderdiko Euskal herrien gehientasuna, sarritan esan denez, gauza aski nabarmena zen XVIII. mendearen lehen urteetan, eta pixkaren bat lehentxeago ere bai, segur aski. Lurraren hedadurak, jendetzaren ugariak, ekonomiak eta bestek honantz makurtzen zuten pisua, eta ez
|
dut
uste Utrecht ko erabakiak izan zirenik eragile soil urrutiko arran  tzaren erorikoarekin, bai baitirudi Luis XIV.ak lur joarazi ziola, ehunen bat urtez lehenago gure aldekoa Felipe II.ak desegin zuen antzera.
|
|
Eta, halaz guztiz, ez
|
dut
uste egiari gogor egiten diodanik hemen ere esaten badut, zenbait izpi bai, baina Arestiren obra osoa ez dugula behar bezain ongi ezagutzen. Bestetan ere esan da, eta Maldan beherari kalte egin zioten Harriek, ezin ikus daitekeen teatro lana nekez da gogoratzen, eta prosa erabat ez da oraindik agertu Kriseluren Obra guztiak direlakoan2 Ez dugu, beraz, arrotz ezezaguna gure artean, ezta ere, ordea, alde guztietarik ongi ezagutzen dugun etxekoa.
|
|
Schuchardt-en Primitiae  linguae Vasconum: Einführung ins Baskische ezaguna ez
|
dut
uste berak itzularazi zuenik, bai ordea Salamancan argitararazi (1947). Gero bigarren edizioa berak atera zuen alemanez, Tübingen (Max Niemeyer 1968), sarrera eta osagarriekin.
|
|
Bi liburutan, izen banarekin, agertu da gero: Publicaciones de la Diputación Foral del SeñorÃo de Vizcaya, 1979 Gu bete betean ukitzen gaituenak goiko izenburua darama, eta ez
|
dut
uste behar adina erabiltzen dugunik, komeni litzaigukeelarik.
|
2002
|
|
Ez, ez
|
dut
uste. Ez naiz, behintzat, gogoratzen.
|
|
Kontserbatorioa aipatze hutsa konpetentziatzat hartzen zuelako, herriko mihi gaiztoek esaten zuten bezala? Ez
|
dut
uste. Ez zen, behintzat, arrazoi bakarra izango.
|
|
Besterik da frantsesez edo espainieraz idazten dutenak bezain onak direla pentsatzea. Hori ez
|
dut
uste hala den. Urteetan erein den hazia ari da orain fruitua ematen.
|
|
Bai, egia da tematzen ahal garela pentsatuz guk, Hego Euskal Herrian bizi garenok esan nahi dut, ez dugula zerikusirik Espainiarekin, eta egia da hori dela, gainera, batzuek zinez pentsatzen dutena. Baina ez da hala, eta ez
|
dut
uste merezi duen hemen denborarik galtzea begien bistakoa den zerbaiten frogatzen, Espainiako zati batean bizi baikara batzuk, eta Frantziako beste batean, beste batzuk. Hori ez da, berriz ere diot, iritzi edo borondate kontua, eguraldiarena ere iritzi edo borondate kontua ez den bezala, errealitate kontua baizik.
|
|
Gazte ginenean, zure adinak, Benito Lertxundi kantariak [1] sentimentalak ginela esaten zigun, gazte sentimentalak, hori zioen, hamazazpi urteko gazte sentimentalak. Egia behar zuen izan zeren garai bertsuan Moustaki [2] izeneko kantari egiptoar batek ere ez
|
dut
uste Lertxundi eta biak apropos eta nahita bat eginak ziren gai honetan kantatzen baitzion, frantsesez honek, bere ahots marrantatuarekin, hamazazpi urteko neska eder bati: 17 ans, une femme, une enfant qui ne sait rien encore et découvre son corps que le soleil enivre et que la nuit délivre.
|
|
Euskararen inguruan gauza asko esaten da, eta horietako anitz gehiegikeria hutsak dira, errealitatetik urrun direnak. Nik ere hemen esango ditudanetako batzuk, beharbada, zugandik urrun daudela pentsatuko duzu, baina ez
|
dut
uste, hala ere, gure herri zigortu honetan gertatzen denetik urrunegi dauden.
|
|
Besterik da konforme gauden edo ez. Eta ni, ez
|
dut
uste egilea honekin harrituko denik, gauza askorekin ez nago konforme batere.
|
|
Nik ez
|
dut
uste galdera hauek hain erantzun erraza duten. Hasteko, sei mila hizkuntza inguru ditugu lurrean, eta horiei buruz baieztapen generikoak egitea ausarta da, gutxieneko zerbait esatekotan.
|
|
Eta ingelesez irakurtzeko orduan, bai ikasleek bai irakasleek ere, aski lan! Kasu honetan, eta egoera hau ez
|
dut
uste salbuespena denik inola ere, irakasleak borrokan egon behar du bere jarduera akademikoarekin (doktoregoa, titularitatea, ikerketa,...), emeki bada emeki eta nekez bada nekez. Gainera, edukiz nahiko diferenteak diren eskolak prestatu behar izaten ditu.
|
|
segur naiz orain dela urte batzuk nire esku egon balitz hezkuntza antolatzea, edo administrazioko langileen hizkuntza arazoak bideratzea, ez nukeela egin denaz beste zerbait arrunt desberdina egingo. Eta euskararen ardura izan nuenean EHUn, ez
|
dut
uste arras gauza desberdinak egin nituen. Baina egia da, horrekin batera, behin prozesu bat ireki ondoren on dela, urteak igarotzen direnean, atseden eta pausaldi hartzea gauzak ongi egiten ari ote garen ikusteko.
|
|
Nik hori nahi nuke, gaur egun ez baita pentsatzen ahal euskara hutsezko unibertsitate batean. Hobeki esan, pentsatu, edozein gauza pentsa daiteke, baina ez
|
dut
uste, printzipioz, ona den elebakarreko unibertsitateak sortzea, beren lehiakortasun maila arras apala izango litzatekeelako. Nola ekarriko genituzke ikasleak Europatik, adibidez?
|
|
Ez
|
dut
uste nik hemen nire burua zuritu behar dudanik euskara kontuetan, ezta errespetua, lausengua edo balakua eskatu behar ere. Baina uste dut Euskaltzaindiak errespetu hori eta gehiago ere merezi duela, zinezko euskaltzaleen aldetik segurik.
|
|
Hori da esaten duguna, nahiz baieztapen hori alderdi aniztuna den alde anitzekoa esan nahi dut hitz honekin, eta abertzaletasunaren eta euskaltzaletasunaren arteko harremanak aski nahasiak diren. Batetik, ez
|
dut
uste zalantzan jar daitekeen esatea, oro har, abertzaleek hurbilago sentitzen dutela euskara abertzale ez direnek baino. Abertzaleek, gutxienez, eta paperetan bederen, beti ageri dira euskararen alde, non eta ez duten batzuetan itxura hori ere galtzen, hori ere gertatzen baita zenbait kasu harrigarritan. Berma, itzala eta abaroa ematen dien alderdi abertzalearentzat harrigarriak izan behar luketen kasuez ari naiz.
|
|
Buru bezainbat aburu izango bailitzateke. Ez
|
dut
uste posible izango litzatekeen ere erabakiak hartzea. Euskaltzaindiak lan handia egin du maila honetan, eta lan hori egin ahal izan du, besteak beste, gizartean onarpen zalantzagabea izan duelako.
|
|
eskola publikoetako gazteak, berriz, euskararen aurkakoak eta ez hain ongi prestatuak ditugula? Ez
|
dut
uste hala den, eta hala baldin bada frogatu da, eta frogatu, aldi berean, hori aukeratutako hezkuntza sistemaren kontua dela, eta ez hezkuntzarekin zerikusirik ez duen beste baldintzaren baten ondorio. Hain segur, toki guztietan daude ortutsik zakurrak.
|
|
Kontua ongi pasatzea da, edatea, dantza egitea, egun alai bat pasatzea. Eta ez
|
dut
uste helburu hori txarra den, benetan, beti tristezietan ibili gabe, ongi pasatzen ere jakin behar baita. Badute besta hauek zerikusi zerbait gure herrietan ospatzen ziren (orain ere ospatzen dira, baina lehen baino gutxiago) bizkar besta haiekin, norbaitek bere etxean edo konpontze lan batzuk egin ondoren han ibilitakoei eskaintzen zien bestekin.
|
|
Beharbada zuk ere entzun dituzu holako gauzak behin edo behin, bai baita hau esateko joera duen jendea, nahiz Zuazok baino argumentu motelagoak erabiltzen dituzten. Baina nik ez
|
dut
uste hori inondik inora ere hala den, ahultze horren arrazoiak sakonagoak baitira. Hori da nik uste dudana.
|
|
Irakurri izan ditudan azkenekoetan Atxagaren elkarrizketa bat dago, badakizu Atxagak duen arrakasta kontu hauetan, non ostielaka hasten baita" hizkuntzatxoetara jostatzea" gustatzen zaienen edo zaigunon aurka (23 Ostiela, Jon Aranoren elkarrizketa). Ez dakit nik Euskaltzaindiaren kontra ari den, euskaltzainoi benetan hizkuntza kontuak gustatzen zaizkigulako (dena den, ez
|
dut
uste gu garen, Euskaltzaindiaren lanaren alde mintzatzen baita maiz Atxaga), edo beste norbait eta zerbait duen gogoan, dozena erdi lagun horiek konparazione, hori ere izan baitaiteke. Nik, badaezpada ere, nire iritzia eman nahi nuke puntu honetan, eta hizkuntzarekin jostatzea gustatzen zaion Bernardo bezalako bati adiskidetsuki erantzun.
|
|
Beraz, ez
|
dut
uste nik euskararen koloregaltze hori nahitaez euskara batuarekin lotua dagoen, hain modu zuzenean bederen ez. Horrek zerikusi handiagoa du batez ere euskararen galerarekin eta, ondorioz, euskalkien galerarekin.
|
|
Eta ontzat ematen da, gainera, komunitate horiek nahiko irazgaitzak direla, normalean entzuten duten hizkera bakarra tokian tokiko hori dela. Ordea, ez
|
dut
uste hau horrela gertatzen den. Hasteko, telebista eta irratia bazter guztietan entzuten dira, euskaraz eta gaztelaniaz, eta horrek etengabe eramaten ditu herrira eta eskualdera herri horretakoak eta eskualde horretakoak ez diren hitz berri eta esamolde arrotzak.
|
|
liburu honetan halako atal bat sartzeak konpondu ez, perpetuatu egiten du kontraesana; baina, nola hitz egin 90eko hamarkadako literaturaz gaia ukitu gabe?). Eta, bestalde, ez
|
dut
uste, kritika misoginoen arrisku erreala saihesteko (edo diskriminazio positiboko politika baten alde), emakumezkoen lanei egindako iruzkin negatiboak a priori arbuiatu behar direnik (baina hau beste gai bat da, kritikaren egoera terminalarekin lotua, eta hurrengo atalean aztertuko dugu). Diskriminazio positiboa ona izan daiteke lanen sorkuntza eta argitarapena bultzatzeko, aipatu portzentaia txiki horiek gora eramaten saiatzeko, baina onartu behar da horrek ez duela ziurtatzen lan horiek guztiak bikainak izango direnik.
|
|
Anjel Lertxundiren Letrak kalekantoitik (atsotitz eta kontu herrikoien bilduma baino askoz gehiago dena, 1996), eta Joseba Sarrionandiaren Hitzen ondoeza  (1997); iurretarrarenak dira, baita ere, mikrosaioaren eta ipuin laburraren artean mugitzen diren bi lan: Ez gara geure baitakoak (1989) eta Han izanik hona naiz (1992) (dena den, eta Aitzpea Azkorbebeitiaren iritziaren aurka, ez
|
dut
uste lan hauek Narrazioak, Atabala eta euria eta Ifar aldeko orduak ipuin bilduma" klasikoagoak" gainditzen dituztenik, liburu gisa alegia: hiperlabur hauetan asmatzen duenean, izugarri ona da Sarrionandia, baina hori, nire iritziz behintzat, gutxi gorabehera testutxoen laurdenean baino ez da gerta  tzen...
|
|
Azkenik, hirugarren arrazoi bat dago. Ez
|
dut
uste liburu honetan esaten direnak bereziki orijinalak direnik; han hemenka entzun, hitz egin, eztabaidatu, eta irakurriak ditut, inoiz. Baina sekulan ez ditut elkarretaratuak ikusi, era garbi batean azalduta, mihia (gehiegi) bridatu gabe.
|
|
behin baino gehiagotan kritikariaren iritziaren oinarriak zeintzuk diren jakiteke geratzen da irakurlea (kontu honi dagokionez, kritikari batzuk espazio faltaz kexatuko dira, apika, eta argi dago, esaterako, Diario Vasco eta batik bat El Correo zikoitzak direla oso euskal liburuei emandako lekuarekin, ordea espazio zabalagoa eskaintzen duten beste egunkari eta aldizkari batzuk egon, badaude, baina ez dira erabiltzen edo aprobetxatzen). Horregatik ez
|
dut
uste, larriena, kritika negatiboen ausentzia ia erabatekoa denik. Kritikak ez du ezertarako balio, agian, VÃctor Morenok De brumas y veras.
|
|
liburua osatzen duten poemei buruz, adibidez," biziak [dira], kanta pop onen hitzetatik hurbilago, irudimen metaforikoaren asmoren baten antzeko zerbaitetik baino. Ez
|
dut
uste egile euskaldunak ezer gehiago gura zuenik"; bestalde, liburuaren bizkarrezurra osatzen duten ipuinak, bere iritzian, irakurlegoaren gehiengo batentzat idatziak daude, zeinak" egile batzuk egungo izaeraren miseriez ari zaiela uste baitute,(...) [egile horiek] egiten dutena, aldiz, fikzioa zinemaren, telebistaren edo egunkarien iritzi  orrialdeen ordezko bihurtzea delarik".... Ayala Dip en aburuz, Osororen ipuinetan" zaila izango zaio irakurleari topatzea, ez bakarrik bizitza intentsitate gramo bakar bat, baizik eta literatura intentsitate gramo bakar bat ere, gogoraraziko diona genero horretatik pasatu direla Txekhov-engandik hasi eta Carver enganaino(...), Katherine Mansfield eta beste batzuk".
|
2003
|
|
Baina gauzak ez ziren gehiago berotu, Jainkoari eskerrak gizon bat baitzegoen itotzeko zorian. Tira, barka, ez
|
dut
uste zuzen esan dudanik; adierazi nahi nuen Jainkoari eskerrak bainuzaleak beste laguntza orro ikaragarri bat jaulki zuela, hain justu jaulki ere, naturopatak akupuntura orratzak patrikatik atera zituen uneantxe, eta ez preseski intentziorik onenekin.
|
|
Ez
|
dut
uste. Ez du itxura handirik.
|
|
Garai zaharretakoa omen zen hori, hala zioten. Hain zaharra denik ez
|
dut
uste. Horra hor Egunkariaren kasua.
|
|
Ba ote? Ez
|
dut
uste.
|
|
Alegia, euskaraz ez dakiena kalean jipoitzea? Ez
|
dut
uste. Arazoa, ustez, sentsibilitaterik ezean datza:
|
2005
|
|
Denbora galduaren bila ote nabil, beste harako magdalenazale haren antzera? Ez
|
dut
uste hori denik, ez baitut batere lehen minik sentitzen; garai haiek bizi izan nituen, hala gozatuz nola sufrituz; eta kito. Haizeak garai joanen errautsak harrotzen ditu, eta nik usoak ikusten ditut zeruan.
|