|
2007
|
|
|
badut beldurra Dassancek buruan daukan gure bilkuratik egitea, zonbait urthe goiti beheti, Academiaño bat, Bilbaokoak alabatzat onhar lezakena mendiz hunaindian. Hola behar litakela, ba segur; holako izanen ere dela noizbait, ez
|
dut
ene aldetik bederen etsitzen234.
|
|
2008
|
|
|
Aldaketa horien nondik norakoa gaur egun bakarrik arkeologiak eman diezaiguke eta badirudi azken urteotan aurkikuntza arras interesagarriak egon direla Hego Euskal Herriko zenbait lekutan, Basauri ondotik hasita Iruñearaino. Baina hori guztia euskal historiaren beste atal bateko atarikoa denez, nire gaurko xedetik urruntzen dena, esan dudanarekin bukatutzat emango
|
dut
nire hitzaldia, Euskaltzaindiaren gonbita biziki eskertuz.
|
|
|
Beraz, soziologiaren ikuspegitik edo soziolinguistikaren ikuspegitik edo, hor zer eta nola egin behar den ez
|
dut
nik esango. Lantalde horrek, Jagon saileko Euskalkien> hor hitz egingo du, aztertuko du eta, halako adostasunik lortu eta onduz gero, Euskaltzaindiari proposamenen bat egingo dio.
|
|
|
Bai, zinez, Xalbadorrek erakusten duen hats bero hortan berean ginen gu hazi bimilagarren urterainokoa ezagutu ginuen hok. Suerte onez nihaur apezai nintzalarik ikasi izan
|
dut
nik ere, ene lagun frangok bezala, banuela oseba, otto Piarre, 14eko gerla aitzinean makila ferratua irabazia zuena, Maulen, Baigorriko luzeko taldearekin botari jokaturik. Amede Arce baten adinekoak ziren horiek bainan ez zitakeen han Amede haundia, ber hura izanen baitzen orduan Baigorriko botaria eta ez Baigorri Bidareko.
|
|
|
Hori esan ondoren, aitortzen
|
dut
nire erakarpenaren balioaz edo ezbalioaz ez naizela konziente izan eta egiletasuna Gandiagari dagokiola ezpairik gabe. Nik ez nuke nahi inoren ahotik entzun behar izatea Shakespeari arerio batek bota zion hura:
|
|
|
1979). Ez
|
dut
nik klasikoen itzulpenei buruz jardungo hemen, hasteko gai ez naizelako, eta bigarrenez Iñigo Ruiz Arzallusek5 bikain egin duelako lan hori, gutxienez latindarrei dagokienez. Gure klasiko nagusiek izan zuten jesuiten pedagogiaren (eskolaren) eraginaz ere ez dut jardungo, horretan ere badugulako nori jarraitu:
|
|
|
–Kortazarren eskema berari jarraituz interpretatzen du euskal literaturaren historia Iñaki Aldekoak (2004) ere, aldaketa handirik gabe, alderdi estetikoari dagokionez bederen? (94 or.). Ez
|
dut
nik horrela ez denik esango, bera baita oraingoan kritikaria; hori bai, esango dudana hauxe da: Kortazarrena ez nuela kontzienteki begi aurrean izan nirea idazten nuen bitartean, bai ordea Jon Juaristiren Literatura vasca, justu Paulo Iztuetak, zergatik ez dakidala, bere azterketan isilarazi duena.
|
|
|
gutxitxo landurik dagoen zenbait pentze la rretan sartzea eskatzen dit saio labur honek eta sarbide hori, behar bezain sendoa izatea nahi bada, ordu askotxo hartara emanaz baizik ezin egin liteke. Ez
|
dut
nik hainbesterako astia hartzerik izan, laneko kontuak direla medio. Berme oinarri horren faltan, lehendik buruan nituen ohar kezka batzuen
|
|
2010
|
|
|
–Ez dut uste misiolari hitza erabili behar denik. Beti esan
|
dut
nire bizitzako etapa polit bat izan zela. Oso oroitzapen onak ditut.
|
|
|
Isabel Zelaak bestelako ondorioa nabarmendu du: . Abagune egokiak izan arren, 16 urte luze hauetan inork lege hura aldatu ez duenez, inork gaia berriz ere ukitzeko asmorik azaldu ez duenez, ez ikastolek ezta Hezkuntza sailburuek ere aldatzeko inolako iniziatibarik hartu ez dutenez, lege hark sorturiko egoeran eroso sentitzen direnaren seinaletzat jotzen
|
dut
nik?.
|
|
2012
|
|
|
– Senarra Iñaki (honela du izena, ez
|
dut
nik bataiatu), pelotari izan nahi zuen eta arrantzan gelditua. (ZIN:
|
|
|
– Senarra Iñaki (honela du izena, ez
|
dut
nik bataiatu) pelotari izan nahi zuen eta arrantzan gelditua. (ZIN:
|
|
|
– Ez
|
dut
nik esango, harrokeriaz mintzatzea litzateke eta, euskal arima zer nolakoa den aditzera eman duenik. (LIB I:
|
|
|
E1 oinarrizko enuntziatuan dioen, ez
|
dut
nik esango, edota, nik ez dut gehiago goraipatuko?
|
|
2014
|
|
|
Batez ere abertzale diruzaleengandik, aberats jainkorik ga bekoengandik eta elizgizon Kristoren etsaiengandik defendituko
|
dut
nire aitaren etxea, horiek eman baitigute aberri ilun eta triste bat. 21
|
|
2016
|
|
|
Zure munduan ez naiteke laket. Bertze mundu bat behar
|
dut
nik!
|
|
|
Beraz Katxo eta Bodaxurin artean, bada ezena bat eta badakit memento batez, irakurtzen ginuen hori, eta erraiten ginuen, ezin emana da. Ze iten
|
dut
nik tranpa gainian, hori iten dutalaik. Katxo ezkartzian dira, Katxo jiten da Bordaxurin ikusteat beraz pusatzen du, auzo dira.
|
|
|
Hortakotz deliberatu dut behar dudala dibortziatu. Ez
|
dut
nire bizia higatu nahi emazte mozkorzale baten saihetsean. naiz emazte horrekin jendeen aitzinat agertzea ere.
|
|
|
Familia batean bezala, edozein batasunetan ikusten da, zaharrek ez dituztelakotz giderrak utzi nahi, bizimoldea gaiztatzen dela eta mintzen. Ikuspide horri jarraikiz ereman
|
dut
nere bizia. Ez zait dolutzen(...) Orain bada lerroaldi hau idatzi dut, ez nere buruaz espantu egiteko, baina jenderi eta bereziki gazteri adierazteko zer izan diren, nere sasoian, euskarari eta euskaldungoari buruz, Euskal Herriaren alde erabili ditudan urratsak.374
|
|
|
Berterretxek, Ezpeldoiko alaba, Margarita, behar omen du beretu eta Berterretxean espos lagun sartu... Hortan ez omen
|
dut
nik deus ikustekorik!... Ez zaio gogoratu ere, alaba beraren gainean, bertze norbaitek begiak pausatuak dituzkela.
|
|
2021
|
|
|
Irakasle bezala, gaur egun zabaldua den" Euskal literaturaren historia" hori artoski irakasten eta hedatzen
|
dut
nik ere. Egia erran, ezin bestekoa iduritzen zait, guk ere" gurea kondatu behar baitugu" eta, kondalarien artean, irakasleok badugu errespontsabilitate nagusi bat.
|
|
|
Esan dezagun, azkenik, ezin direla nahasi gainera eta gainerantzean (eta honen aldaerak), azken DM hori aztertzen dugunean ikusiko den bezala (§ 40.2.4): [...] bat batean sentitu
|
dut
nik tipo horrekin gauza asko neukala komunean, hura pobreagoa izatea, gainerantzean antz harrigarria genuen (Sastre).
|
|
|
perpaus bietan aditz bera denean, konparaziozkoa murriztua izan daitekeela: Zuk (prestatzen duzun) bezala prestatzen
|
dut
nik bakailaoa. Ohart gaitezen horrelakoak ezinezkoak direla en moduan, en gisan, en eran... motakoekin:
|
|
|
Ohart gaitezen horrelakoak ezinezkoak direla en moduan, en gisan, en eran... motakoekin: * Zuk moduan/ eran/ gisan prestatzen
|
dut
nik bakailaoa.
|
|
|
[...], non gidariak esaten digun toki hartan bertantxe, bi egunez lehenago, nola suge batek fakir bati heldu eta ordu beteko gorputz zela (Anabitarte); Ez bageneki egiaz gaudela, gauzak bertan behera uzteko izango litzateke (Kirikiño); Orain, esango die Ezekiel profetak dioenez: orain bertatik bertara zuen gainean izango da, edo ixuriko
|
dut
nire ira, eta haserrea (Agirre Asteasukoa).
|
|
|
Uste izan da hiruretan hedatuena, gaurko euskara estandarrean ere aurkituko duguna: Garrasi egin zuen, edo egin uste zuen, behinik behin (Jon Muñoz); Azpitituluan ikusi uste izan
|
dut
nik benetako titulua (Berria); Noiz edo noiz pentsatu izan dut gutako bakoitzak film batean egon uste duela (Rey). Modalitatea adierazteko Iparraldeko euskalkietan bakarrik erabili da tradizioan gogo izan, baina gaur euskara estandarrera ere hedatu da:
|
|
|
23.4.5c Partizipioa+ nahi izan hurrenkera hauts daiteke nahi modala aurreratu eta galdegaiaren eskuinera eramanaz: Zergatik nahiko
|
dut
nik muggleengandik jaioei eraso? (I. Mendiguren); Izan ere, nondik nahiko luke esperientziak bere ziurtasuna jaso?
|
|
|
32.1.3.1a Konparazio perpausetako elementuekin nolako egitura sintaktikoak eratzen diren aztertzeko, kontuan izan behar da eratutako konparazio sintagma askotan sinplea eta laburra den arren (Zuk adina diru irabazi
|
dut
nik), konplexuagoa ere izan daitekeela, aditz eta guztikoa, alegia (Zuk bankuan gorde duzun adina diru galdu du horrek kasinoan). Gauzak argiro azaltzeko, aditz eta guztikoetatik abiatuko da ondoko azterketa, hau da, perpaus egitura argia dutenetatik, konparazio kuantitatiboa eratzen duten adibideak emanda.
|
|
|
[IS [ZenbS [Pm Zuk (gorde duzun)] adina] diru] gorde
|
dut
nik bankuan
|
|
|
Perpaus biek aditza bera ez dutenean, biak agerian ematen dira maiz, esan bezala, baina konparaziozkoaren adizki laguntzailea isilpean gera daiteke: Zuk galdu adina diru irabazi
|
dut
nik. Partizipio burutuan ematen da gehienetan adizki nagusia, eta hari dagokion aspektua nagusiko aditzak seinalatzen du, ohikoa den bezala; isildutako laguntzaileari dagozkion pertsona denborak ere testuinguruari esker eskuratzen dira.
|
|
|
– izen sintagma: absolutiboa (Zure laguna bezain trebea naiz ni), ergatiboa (Zure lagunak bezain umore ona
|
dut
nik), nahiz datiboa (Zuri bezain etxekoa egiten zait niri irudi hori);
|
|
|
Perpaus horiek formaz maila konparazioari badagozkio ere, zenbatekoa da berez alderatzen dutena. Asko edo anitz zenbatzailearekin, aldiz, ez da ohikoa horrelako perpausak eratzea(* Zuk bezain asko dakit nik;* Zuk bezain liburu anitz irakurri
|
dut
nik), horien lekuan zenbatasunari dagokion adina morfema edo horren antzekoren bat erabiltzen baita (Zuk adina dakit nik) 11 Gutxi ren zenbatasun mailaren konparazioa da, bada, bezain gutxi sintagmak bideratzen duena; asko rena, berriz, adina k bideratzen du. Bat dator hori zenbatzaile hauen jokabide orokorrarekin.
|
|
|
– Osagai bat baino gehiagokoa: Ardotan hire idiak uretan adina edaten duk (Labaien); Zuk amodio bezainbat dolore
|
dut
nik sentitu (Gazteluzar).
|
|
|
32.2.2.2a Termino biren ezaugarri baten zenbatekoa konparatzen da gehienetan esaldi hauetan ere: Zuk adina lan egin
|
dut
nik [zure lanaren zenbatekoa> nire lanaren zenbatekoa]. Konparazioaren ardatza lehen terminoa bera denean, ordea, ezaugarri biren zenbatekoak erkatzen dira:
|
|
|
Adberbioarekin ere joan daitezke forma horiek, larregi ez besteak, sintagma adberbialak eratuz: Mantsoegi zoaz; Sobera ontsa; Eta lar ondo bere jakingo
|
dut
nik zer erantzun (F. Bilbao).
|
|
|
Egokiago dirudi, hala ere, ‘parekotasunezko konparazioaz’ mintzatzea. Izan ere, balio kuantitatiboak erkatzen dituzten batzuk ere izan daitezke moduzkoak (Zuk bezain ongi egin
|
dut
nik azterketa); moduarekin zerikusia duen ezaugarri baten maila erkatzen dute horrelakoek. Parekotasunezkoek, berriz, moduari dagokion izaera bera konparatzen dute, elementu biren modu izaerak parez pare jarriz.
|
|
|
Perpausaren adberbio gisa erabiltzen dira maiz: Hogei urterekin hasiko zara lantegian; artean, ikasi ahal duzun gehiena; Garbitu etxea zuek; bien bitartean, bazkaria prestatuko
|
dut
nik. Baina aditzaren osagarri ere izan daitezke:
|
|
|
Ondo bereizi behar dira konparatibo arruntak eta denborazko perpaus hauek, ez baita gauza bera gertakari biren denbora konparatzea eta gertakari batek besteari denbora erreferentzia ematea (§ 32.3.1.2). Astelehenean baino lehen amaitu dugu gaur lana perpausean bi eguni dagokien kontu bat konparatzen da, lana amaitzeko denbora; eta Zuk baino lehen amaitu
|
dut
nik lana perpausean pertsona biri dagokien kontua da konparatzen. Konparaziozko arruntak dira horiek.
|
|
|
Nahi izan bezalatsu antolatzen da nahiago/ gurago izan predikatua ere: Nahiago dut zuk ikustea [tzea perpaus osagarria]; Nahiago
|
dut
nik ikusi [tu nahiago izan aditz perifrasia]. Hobe izan predikatuak, aldiz, bi moldeen arteko zalantza ageri du, are hizkera berean eta hiztun/ idazle berarengan:
|
|
|
32.3.2.1b Izenarekin doanean, haren ondoan kokatzen da eskuarki kuantifikatzailea, mugagabean, dagokion kasu marka edo postposizioa hartuta: Zuk baino liburu gutxiago
|
dut
nik; Lehen baino jende gehiagok ezagutzen nau; Uste baino jende gutxiagori eman diote saria; Hori baino indar gehiagorekin egin behar duzu sakea. Ez da ohikoa izena gehiago ren ondotik ematea:
|
|
|
Moduan ekin eginikoa, ordea, ohiko perpaus erlatiboa da, modu izen ardatza duena, eta ez du onartzen aditza isilduta eraturiko perpaus murritza: Zuk egin duzun moduan egin
|
dut
nik ere, baina* Zuk moduan egin dut nik ere. Konparazioan, esaldiko perpaus biek aditz bera dutenean, isilpean gera daiteke hura konparaziozkoan, eta ageri diren sintagmek berekin dute perpausean dagokien marka (zuk bezala, lagunari bezala, lagunekin bezala...).
|
|
|
Moduan ekin eginikoa, ordea, ohiko perpaus erlatiboa da, modu izen ardatza duena, eta ez du onartzen aditza isilduta eraturiko perpaus murritza: Zuk egin duzun moduan egin dut nik ere, baina* Zuk moduan egin
|
dut
nik ere. Konparazioan, esaldiko perpaus biek aditz bera dutenean, isilpean gera daiteke hura konparaziozkoan, eta ageri diren sintagmek berekin dute perpausean dagokien marka (zuk bezala, lagunari bezala, lagunekin bezala...).
|
|
|
Bestalde, egitura murriztaile honek ez du debekurik galdetzaileak erabiltzeko: Zer egin
|
dut
nik, ona baizik?; Nork egin du hori, nik baizik. Perpaus hauetan ez dago kontrasterik —‘ez hau, hura baizik’— bi elementuz osaturiko galdera murriztailea baizik:
|
|
|
Horrek esan nahi du, beste inolako elementurik gabe izen sintagma osa dezakeela: Norberak dituen arazoak nahiko ez balira; Arduratuko da gauzak bere lekuan jartzeaz; Norberari axola ez badio, zer egingo
|
dut
nik?
|
|
|
Beste hauetan bai: Nik neure lanak egingo ditut; Zuei ez dizkizuete zuen lanak ordaindu; Ezagutzen ditut neure ardiak (Leizarraga); Gozatu nahi
|
dut
nik ere neure denboran (Axular); Ez diot[...] ukorik egin neure herriari (Mitxelena).
|
|
|
Ezezko perpausetan ‘bat (ere) ’, ‘baten bat (ere) ’ edo holako zerbait: Inork ez dauka inor hiltzeko eskubiderik (Agirre, ‘batek ere ez dauka [beste] norbait hiltzeko eskubiderik’); Inork inor maite izan badu, maite
|
dut
nik Iriondo apaiza (Azkue, ‘baten batek norbait maite izan badu... ’). Hona beste adibide batzuk:
|
|
|
Nik neuk adieraziko diot laster[...] (Erkiaga); Nik neuk egin dut neurea (Zamarripa); Nor jabilk on bila, mutil, ez txar bila ere? —Nik neuk (sic, Azkue); Eta egingo
|
dut
nik neuk egin behar dudana (Otxolua).
|
|
|
Beharbada, argi pixka bat eman dezake kontu honetan hurrengo adibide honek: Ez
|
dut
nik ixil eraziko; bere kontzientzian eraman behar duen harrak ixil eraziko du (Mitxelena). Adibide horretan nik erabili du Mitxelenak ez horren ondotik.
|
|
|
41.4.3g [Ez+ adizki laguntzaile] multzoaren eskuinean ematen da ezeztatu nahi den osagaia (§ 41.4.3d), ukagaia, adizki nagusiaren aurre aurrean kokatua: Ez
|
dut
nik egingo; Ez zara zu joango; Ez dira oinez etorri; Ez nizun zure aitaren koaderno zahar hura eman behar (Atxaga). Elementu horri dagokio ezeztapena, ez gainerakoei.
|
|
|
Alborakuntzaren arrimura ere etor daitezke: Nik amaitu
|
dut
nere lana, zuk, beraz, ez duzu zer eginik; Diru asko galdu du, ez dio, hala ere, askorik inporta.
|
|
2023
|
|
|
Eta oinaze bat sentitzen
|
dut
ene baitan.
|