|
2008
|
|
|
Euskaltzaindiaren babesa izango lukeen erakunderen edo erakunde multzoren bat behar litzateke. Alor honetan, elkarlana inoiz eta inon baino beharrezkoagoa da, ez terminologia sortzeko bereziki, sortzen dena nolabait' normalizatzeko', eta Euskal Herri osoko hedadura eta partaideak eduki behar lituzke (ez
|
dugu
esan nahi horren' gomendioek' Euskaltzaindiaren arauen maila bereko estatusa eduki behar luketenik).
|
|
2010
|
|
|
Agirreren iturriei gagozkiela, arrazoi bat baino gehiago
|
dugu
esateko Mendiburu dela erreferentzia nagusi, Fidel Altunak aztertu bezala (cix). Agirrek ez du Kardaberazen obra bere liburutegian, harrigarria bada ere.
|
|
2012
|
|
|
liturgikoak, historikoak, eskoletarako testuak eta abar. Lan honetan literaturaren itzulpena aztertzen ari garenez, albo batera utziko ditugu itzulpen ez literario horiek, eta literatura itzulpenetara mugatuko gara, baina garrantzizkoa da jakitea euskarazko itzulpen pragmatikoak eginez dirua irabazi (ez
|
dugu
esan aberastu) ahal izan duen lehenengo belaunaldikoa dela.
|
|
|
Honekin ez
|
dugu
esan nahi, inolaz ere, mikroegiturak inolako eraginik ez duenik enuntziatu mota hau aztertzeko unean. Garbi dagoena da, Fuentesi jarraituz (2000), mikroegituran sartu ditugun egitura sintaktiko, semantiko eta fonetikoek makroegituran ere badutela eraginik.
|
|
|
egitura mota honek makroegituran duela bere egitekoa. Eta horrekin ez
|
dugu
esan nahi mikroegiturak inolako eraginik ez duenik, makroegiturak? –mikroegitura?
|
|
2019
|
|
|
Horrela gertatzen da nabarmen haurren artean, eta modu apalagoan helduen eta adinekoen artean. Gazteen multzoan ezin
|
dugu
esan garbi hori hala denik, adin berekoen artean aritu ala ez, ez baitago alderik. Kontuan hartu behar da, gainera, behatu ditugun gazteen %80 adin bereko elkarrizketetan parte hartzen ari zela, alegia, gazteak haurrekin edo nagusiagoekin gutxitan topatu ditugula.
|
|
2021
|
|
|
Bigarren sailekoak dira olio, gari, kutsadura, gorroto edo ke izenak. Hori dela eta, bi aulki, hainbeste etxe edo liburuak esan dezakegu, baina ez
|
dugu
esaten* bi ke,* kutsadurak edo* kirats asko. Izen zenbakaitzak dira, eta arazoak dituzte pluraleko mugatzaileak eta zenbait zenbatzaile hartzeko (azkeneko adibide horretan, zerbait esatekotan, kirats handia esan genuke, izen zenbakaitza eta neurgaitza baita, aurten gari asko erein da ez bezala).
|
|
|
Parekoak dira zebratik zaldira edo izurdetik mazopara bezalako adibideak, denak literaturatik bilduak. Ez
|
dugu
esaten euskaraz* Anttonitik edo antzeko zerbait, baina zalditik jaisteko beharra dugu denok lehenik zaldira igotzen bagara (egungo literaturan zaldira igo/ igan ageri da, edo zaldira pasatu; holako adibide asko dira). Eta gripeak hartuz gero, medikura edo medikuarenera joaten gara, nahiz ez den lehenbiziko aldia umea medikuarengana eraman dugula.
|
|
|
Adibidez, esan dezakegu Buruan txapela zuela sartu zen Jon; txapela jantzita eramatea ez baita izaten gizakien berezko ezaugarri bat, edo ezaugarri iraunkor bat. Aldiz, ezin
|
dugu
esan* Begi urdinak zituela sartu zen Jon. Begi urdinak izatea gizakion berezko ezaugarri bat da, iraunkorra, eta ezin da ‘denbora tarte baterakoa’ izan.
|
|
|
Perpauseko osagai bati buruzko bigarren mailako predikazioa dugu hor: [Andoni — burua altxatuta]; ez
|
dugu
esaten nola jazo den aditz nagusiak adierazitako gertaera (ikustea), baizik nola zegoen perpausaren osagaietako bat; Andoniri buruz egiten du predikazioa. Objektuari begirako predikazioa dagoenean, objektu hori une horretan zer egoeratan dagoen azaldu ohi da.
|
|
|
Miren ez dakigu joango den. Gu behintzat joango gara; Ez
|
dugu
esango egunero egin behar denik kirola. Baina, astean behin bederen egitea, oso komenigarria izaten da; Ongi ongi, ez dugu uste.
|
|
|
Basarrik bere burua jantzi izan ez balu ez baitzuen bertsolaritza janztea lortuko (Lertxundi);[...] geure burua jantzi ahala deboziogai horien ezerezaz jabetzen garenean (Elexpuru). Baina Goizetan, ohetik jaikitzen garelarik janzten gara esaten dugu, eta ez
|
dugu
esaten gure burua janzten dugula. Zernahi gisaz, batzuetan anbiguo samarrak dira itzuli hauek:
|
|
|
13.8.4d Elkar izenordaina bada eta, horrenbestez, izen sintagmak osatzen baditu, izen sintagmak perpaus barnean betetzen duen funtzioaren arabera hartzen duen kasu marka edo postposizio atzizkia hartu du. Horregatik Guk Lehendakariarekin bazkalduko
|
dugu
esaten dugun bezala, Guk elkarrekin bazkalduko dugu esan dugu. Beraz, gaizki esana dago zenbaiten artean zabaltzen ari den modu trakets hau:
|
|
|
13.8.4d Elkar izenordaina bada eta, horrenbestez, izen sintagmak osatzen baditu, izen sintagmak perpaus barnean betetzen duen funtzioaren arabera hartzen duen kasu marka edo postposizio atzizkia hartu du. Horregatik Guk Lehendakariarekin bazkalduko dugu esaten dugun bezala, Guk elkarrekin bazkalduko
|
dugu
esan dugu. Beraz, gaizki esana dago zenbaiten artean zabaltzen ari den modu trakets hau:
|
|
|
nor aditza intrantsitiboa. Adibidez, elkar ikusiko dugu gero esan beharrean, ikusiko gara edo elkar maite
|
dugu
esan beharrean maite gara bezalakoak hedatuak daude. Batzuetan ez daude batere argi mugak.
|
|
|
badira berez izenlagun bat eskatzen duten izenak (ahaidegoa adierazten dutenak, adibidez: hemen sartuko genituzke maisu, andereño, buruzagi eta antzekoak ere; baita etxe, herri eta antzekoak ere), baina sarritan ez
|
dugu
esaten zein etxez edo noren aitaz ari garen, hori ulertutzat ematen delako. Askotan, hala ere, anbiguotasuna gertatzen da.
|
|
|
Neurri batean bederen, adjektibotzat ere har daiteke, baina erabilerak baditu muga semantiko argiak: unibertsaltasuna adierazten duenez, ezin dugu unibertsaltasun hori mugatu, ezin
|
dugu
esan zerbait unibertsala edo mugatua dela, aldi berean. Horregatik, etxe zuri guztiak baldin badiogu, zuriak diren etxe guztiak, ezaugarri hori duten etxe guztiak, besarkatzen ari gara, baina ezin esan, hori hala bada,* bost etxe zuri guztiak edo holako zerbait, bost horrek mugatu egiten baitu berez unibertsala den guzti hori, guztik nahitaez multzo osoa hartzen baitu.
|
|
|
Perpaus horretan, beste bizitza batean inesiboa sinetsi predikatuaren osagarria da, predikatuak hautatua, alegia. Ezin
|
dugu
esan, zerbait ulertutzat eman gabe, sinesten dudala: zerbaitetan sinesten dudala suposatu behar da, sinetsik zer esan nahi duen baldin badakigu behintzat.
|
|
|
Adibidez: Alejo (re) nean bazkalduko
|
dugu
esan daiteke (cf. Alejoren tabernan bazkalduko dugu).
|
|
|
Bizkitartean, oso gardena eta interpretazio garbikoa da perpausa. Orok ulertzen
|
dugu
esan aditzari berez dagokion objektu zuzenari dagokiola sintagmaren ardatza. Berdin gertatzen da perpaus erlatibo jokatuekin:
|
|
|
Era berean, solas unean hasiak diren egoerak eta gertakariak ere ezin dira tuz gero perpausen bidez adierazi: Egun gure kaleetan etorkin asko ikusten baditugu, gerora ez ditugu gutxiago izango bezalako perpaus baten ordezko jokatugabea emateko, ezin
|
dugu
esan Egun gure kaleetan etorkin asko ikusiz gero... Edo, Oraintxe menditik bueltan bazatoz, ederki nekatuta etorriko zara adierazteko, ezin dugu Oraintxe menditik bueltan etorriz gero, ederki nekatuta etorriko zara erabili.
|
|
|
Eta berriro ere* edun eta eduki —azken hau mendebaldean— ez dira beren ohiko eduki semantikoarekin azaltzen: Eskuak bero ditut esaten dugunean, ez dugu adierazi nahi ‘zerbait dugula’; edo Txirrinduko gurpila zulatua dut diogunean, ez
|
dugu
esan nahi ‘txirrinduko gurpila dudala’; lotura aditzak dira hauetan* edun eta eduki, eta ‘objektu’ modura absolutiboan doan elementuari buruzko lehen mailako predikazioa bideratzen dute: [eskuak – bero] eta [gurpila – zulatuta].
|
|
|
Adibidez, Zail (a) ikusten dut hori esaten dugunean, ikusi aditzaren bidez ez da hautemate fisikorik edo begien bidezkorik adierazten; iritzi bat edo norbaiten ustezko egoera bat adierazten da, eta horrelakoetan bigarren mailako predikatua nahitaezkoa izaten da. Berdin Josu triste sumatu
|
dugu
diogunean; ez gara ‘ohartzeaz’ ari, baizik eta Jonen egoeraz. Edo Aberatsak aurkitu zituen behartsuak baino gaiztoago esaten denean aurkitu ren adiera zerbaiten edo norbaiten egoera ‘sumatzeari’ dagokio; baina aditz horrek baditu beste esanahi batzuk:
|
|
|
diogunean ere. Baina ezin
|
dugu
esan, ordea, ingurune horretan,* asto zenbait dira! Horregatik diogu desberdinak direla.
|
|
|
Baina badira, zentzu paralelo hauei —" diskurtsoko erreferentzia" eta" aditz morfologia" — dagokienez, salbuespenak: adibidez, ikasleok uste
|
dugu
esaten badugu diskurtsoko hirugarren pertsona erabiltzen dugu (ikasleak/ ikasleok), baina aditzean lehenbizikoa (dugu). Zer esan ez, badira ingurune nahasiagoak, eta batzuetan zalantzak sortzen dira gurutzaketa hauetan:
|
|
|
Arrunt/ Oso gauza gutxi gustatzen zaizkit mundu honetan. Baina ez
|
dugu
esango ondoko honen antzekorik: * Hori arrunt/ oso asko gustatzen zait.
|
|
|
Noski, honek ez du balio etxe baten (denda, nahiz taberna) izena pertsona izena ez denerako. Ez
|
dugu
esaten* Arrantzaleenean edo* Beti alaiarenean.
|
|
|
Baina bera etorriko da, bera ikusiko dugu... gisakoetan, bera hori pertsonari dagokio. Aldi berean, oraintxe bertan edo oraintxe berean bezalakoak erabiltzen ditugu, baina ez
|
dugu
esango* oraintxe han edo holako zerbait. Hau ere nahiko arrunta da beste hizkuntza batzuetan.
|
|
|
gutxik ez du arazorik oso gutxi, gutxiago edo gutxiegi, gutxien egiteko. Aldiz, ezin
|
dugu
esan oso asko, askoago, askoegi edo askoen. Gauza bera gertatzen da anitzekin ere (ez dugu esaten* oso anitz,* anitzen...).
|
|
|
Aldiz, ezin dugu esan oso asko, askoago, askoegi edo askoen. Gauza bera gertatzen da anitzekin ere (ez
|
dugu
esaten* oso anitz,* anitzen...). (Ikus 32 kapitulua).
|
|
|
Izenak ISen buru izan arren mota bateko edo besteko determinatzailea eskatzen duten bezala, aditz kategoriako hitzek ere kategoria funtzionalen laguntza behar dute perpausa osatzeko. Ezin
|
dugu
esan, adibidez: Gure lagunak atzo goizean Aizkorrira igo; Senarrari tomatea erostea ahaztu edo Informatiboek gehienetan berri txarrak eman.
|
|
|
Baina hor ez da hain erraza bururatzen zaizkigun hurrenkera guztiak erabiltzea. Ezin
|
dugu
esan, adibidez,* Zuk kendu diozun sagarra gizona gure osaba da. Perpaus erlatiboetako sintagmak ezin ditugu nolanahi jarri, eta hurrenkera batzuk bakarrik onartzen dituzte, ez besteak.
|
|
|
Gure ustez, kontzesioa adierazteko, era askoz garbiagoa da menderagailu horri ere eranstea. Horrekin ez
|
dugu
esan nahi goiko bi adibideek kontzesio baliorik ez dutenik; bai, ordea, ez direla zehazki kontzesioari lotutako formak. Balio dezakete, testuinguru jakin batzuetan, kontzesioa adierazteko, baina ez da hori kontzesioa adierazteko forma arrunta.
|