|
2010
|
|
|
Honek, ondorioz, Euskararen lehenetariko aldarrikapen ofizialak ekarri zituen. Honen adibide
|
dugu
Iruñeko apezpikuen kasua; Aita Sainduak baimenduta, hauen izendapena Espainiako erregeen eskuetara pasatu zen, ez zen gehiago Iruñeko kalonjeek hautatua izango, ordu arte izan zen bezala. Honen aurrean, 1539an, kalonjeek enperadoreari bertakoa aukeratzeko egokitasunaz arrazoiak azaldu zizkioten, haien artean hizkuntzarena"... porque ademds que saben la lenguay conocen la cualidad y condiciones de cada uno de aquella tierra[...] serd amado, obedecido y temido de los subditos por ser natural, porque la gente vascongada, que es la mayor parte y la que mayor necesidadpadece de buen pastor de todo aquel reino, ama sobre todas las naciones, a su naturalezay lenguay se dexa fdcilmente domary suljetarse a ella, siendo indomita para otras naciones", nafar gehienak euskaldunak zirela alegia.
|
|
2016
|
|
|
|
dugu
Iruñeko gotzainak bere gutuna ez zuela euskaraz eman, alabaina antzeko helburuak zituen Cola gasteiztarrak bere liburu batean jaso zuenez, Soroak eginiko itzulpen horretaz goza gaitezke egun. Jose Cola Goitik atzerria ezagutzeko aukera izan zuen, bada, azken karlistadan, arazo politikoak tartean, Ameriketara joan beharra izan baitzuen. 1880.ean itzuli zenean, ikusitakoen zein ikasitakoen berri eman zuen La emigracion vasco navarra arrakasta itzeleko idazkian eta 1883 urteetan hiru argitaraldi izan zituen, aiseki agortu zirenak.
|
|
2018
|
|
|
hizkera batean anekdotikoa (esate baterako, hiztun gutxi batzuek edo hiztun guztiek baina gutxitan darabiltelako) edo indartsua den, auzo bakar batekoek besterik ez darabilten, ezaugarri sozialen araberako erabilerarik dagoen (adibidez, gazte edo emakumeen artean gehiago erabiltzea) eta beste. Bistakoa denez, egun euskara berriz bizirik badago ere, ezin
|
dugu
Iruñean egiten zen euskalkiaren ezaugarrien bila metodo hau erabili, ez baita hizkera horren hiztunik geratzen.
|
|
|
Bai argitaratutako tituluen kopuruan, bai gaien eta ikuspuntuen ugaritasunean, gero eta sakontasun handiagoko lanak agertu dira, haien artean hainbat doktorego tesi. Gaurko egunean ongi ezagutzen
|
dugu
Iruñeko historia, baina ikuspegi orokorra falta zen, azken ikerkuntzen emaitzez eta berritasun metodologikoez eguneratua. Horixe baita liburu honek bete nahi duen hutsunea.
|
|
|
Iruñearen historiaren aldeko interesa zientifikoago bilakatu zen XIX. mendetik aurrera, eta XX. mendean ugaritze nabaria izan zen, bai argitaratutako tituluen kopuruan, bai gaien eta ikuspuntuen ugaritasunean, gero eta sakontasun handiagoko lanak agertu baitziren, tartean hainbat doktorego tesi. Gaur egun ongi ezagutzen
|
dugu
Iruñeko historia, baina ikuspegi orokor bat falta zen, azken ikerkuntzen emaitzez eta berritasun metodologikoez eguneratua. Horixe baita liburu honek bete nahi duen hutsunea.
|
|
|
J. Fontainek ez zuen zalantzarik izan mendebaldeko Pirinioen inguruko kultur esparru distiratsu batez hitz egiteko. Hortxe
|
dugu
Iruñea. Hiri txikia, baina Baskoniako erdigunea; lehiakide izan lekiokeen Andelos aspaldi despopulatu da.
|
|
|
Hantxe, Rekaredo katolizismora bihurtu zen Toledoko III. Kontzilioan, topo egiten
|
dugu
Iruñeko lehen apezpiku ezagunarekin: Liliolo.
|
|
|
armarriari eusteko darabilen enborraren ondoan oparotasunaren adarra dugu ikusgai. Ziurrenik, garaiko eskultura zibilik ederrena
|
dugu
Iruñean. Benefizentzia eta karitatearen adierazle dugu Mariblanka.
|
|
|
Datu base bizia denez, ikerlan berriei eta beste ikerketa proiektuen emaitzei esker etengabe elikatzen baita, eguneratuta dago une honetan, eta beraz, ahal zen zehaztasun mailarik handienarekin aurkeztu ahal izan dugu txosten honetan azaldutako informazio guztia. Nafarroan izandako errepresioari buruzko proiektu orokorrean jasotako informazio hori kontrastatu egin
|
dugu
Iruñeko hirian gertatutako errepresioari begira espezifikoki jasotako informazioarekin. Emaitzak aukera eman du tokiko lanen (esate baterako, txosten hau bera) eta Nafarroa osoa hartzen duen lan orokorragoaren arteko izaera osagarria azpimarratzeko; izan ere, bi perspektiba horiek, tokikoak eta orokorrak, elkar elikatu dute, eta ondorioz, zehatzagoak dira erabilitako erreferentzien multzoan jasotako datuak.
|
|
|
Azpimarragarria izan zen sustatzaile nagusiek nola goraipatu zuten XVII. mendean bertako apezpikuak antolatu zituenetik ez zirela horrelako lehiaketak Iruñean egin. Bukatu zirenean, hurrengo mendera arte ez
|
dugu
Iruñeko Udala kultur sustatzaile gisa ikusiko (Barandiaran, 1999, 94).
|
|
|
Etorkinen jaioterria azterturik hobeki ezagutzen ahal
|
dugu
Iruñean bizi ziren euskaldunen kopurua, baina horrek ez digu konpontzen Bonaparteren mapan dagoen informazio gabeziaren arazoa, hau da, hizkuntzaren erabileraren inguruko baloreen, eta aldi berean, Iruñeko euskaldunen esperientziaren gaineko informazio falta. Azken batean, balore eta esperientzia hauek erabakigarriak baitira hizkuntza batetik bestera pasatzeko ohitura hartzerakoan.
|
|
|
Hurbilpen honen bidez, hobeki ulertuko
|
dugu
Iruñea nola bilakatu zen euskararen hilobia XIX. mendean zehar, nahiz eta oraindik erabilia izan edo euskararen aldeko mugimendu intelektuala jaio, Asociacion Euskara de Navarraren eskutik, garaiko hainbat idazle eta intelektual ospetsuk bultzaturik. Geroxeago itzuliko gara elkarte honengana, baina, nahiz eta garrantzi eta balio handiko lana egin, argi dago bere ekinbidearen bidez ezin izan zuela gainditu gazteleraren nagusitasunaren aldeko prozesua (Nieva Zardoya, 1999).
|
|
|
Hizkuntzek eta hizkerek bere berezko dute etengabe aldatzea, eta garaian garaiko egoera aldakorra eta datuen eskasia oztopo dira halako galderei arrapostu zuzena emateko. Datozen lerroetan hizkuntzalaritzak eta dialektologiak horrelako aztergaiei ekiteko darabiltzaten oinarri teorikoak eta metodoak aurkeztu nahi ditugu, eta horiek zorrotz aplikatuta erakutsiko
|
dugu
Iruñeko euskalki delakoaz ezer gutxi jakiterik dagoela eta galderak berak ñabardurak behar dituela.
|
|
|
San Ferminen irudia dagoen San Lorentzo eliza ondotik abiaturik, gogoratuko
|
dugu
Iruñean Sanferminak ospatuagatik ereSan Fermin ez dela hiriko zaindaria, jende aunitzek bertzela uste arren, Nafarroakoa baizik, San Frantzisko Xabierkoarekin batera. Iruñeko patroia San Saturnino" gloriosoa baita, Iruñeko eta Nafarroako kristandadearen Aita Printzipala", idatzi zuen aspaldian Iruñea ondoan jaio eta Compañia karrikako Jesuiten ikastetxean ikasitako Joakin Lizarragak.
|
|
|
Ez monografikoki, baina ikertuago dago urte haietako hiriburuaren eremu urbanoa, haren auzo eta kale sarea eta antolamendua. Ikuspegi urbanistiko batetik, Juan Jose Martinena Ruiz
|
dugu
Iruñeko burguak zehazkien ikertu dituena (1974) XII XVI. mendeen artean, eta hortik lor ditzakegu hizpide ditugun urteetako egoera eta aldaketak. Bertze ikuspegi militar batetik, egile honetaz gain, Florencio Idoate (1954) eta Ma Itziar Zabalza Aldave (1997) ditugu erreferentzia.
|
|
|
Esan
|
dugu
Iruñeak eta Turkuk antzerako ezaugarri historiko eta demografikoak dituztela, eta honela, noosferaren alderaketan, interesgarria gertatuko zaigu bi hiri horien hirigintza ereduak konparatzea. Horretarako, baliatu egingo dugu Anderssonek (1983) Turku hiriaren garapenaren gainean egin zuen azterketa, adibide gisa.
|