|
2008
|
|
|
Kazetariek eta estilo zuzena erabiltzen dutenean ez dituzte normalean ahozko hizkeran erabilitako elementu asko eta asko jasotzen. Eta idazkeraren oinarriak menperatzen dituzten idazleek, badakite ezinbestekoa dela hiztunak esandakoa apaintzea edo hiztunak esan ez dituen elementuekin hornitzea, esan
|
duen
hori, beterik gabe, ondo ulertu ahal izateko. Bestalde, badakigu transkripziorik onenak ere nekez isla dezakeela informazioa komunikatzeko garrantzi handia daukaten hamaika gauza.
|
|
|
Hain zuzen nazionalista engaiatuen ezaugarri bat beren dedikazio osoa nazio propioari eskaintzea da, gainerako nazioez edo auziez kezkatu gabe. Eta Azkuek aitortzen duen bezala apenas burutu zuen jarduerarik euskal aferetatik kanpo, bereziki espainiar arloan, bere ahalegin ia guztiak «órbita de vascófilo» deitzen
|
duen
horri eskaini baitzizkion. Ideia bera errepikatu zuen 1923an:
|
|
2010
|
|
|
Idazle klasiko bat irakurtzea (edo berrirakurtzea), egun, erakargarria izan ohi da irakurlearentzat, pixka bat denetik irakurtzen
|
duen
horrentzat. Euskal idazle klasiko bat aukeratzeak, ia ezinbestean, harremanetan jartzen gaitu prosa erlijiosoarekin.
|
|
|
Obra eta liburukien ezaugarri batzuk aurkezturik, hemendik aurrera, Agirre Asteasukoaren testuetan murgilduko gara. Ohar, halaz ere, gure ikuspuntutik, sermoien erantzukizuna ezin zaiola esatari bakar eta bakartuari leporatu, itxura antropomorfikoa
|
duen
horri, ez eta izaki diskurtsiboari ere (gutxiago oraindik esatari hori multiplikatzeko asmoz pentsatu den obra batean). Autorializazioaren> arazoa da:
|
|
|
batetik, zuzeneko hizketa egintzak daude, eta, bestetik, zeharkako hizketa egintzak. Askotan gertatzen da hiztunak adierazten
|
duen
hori baino beste> zerbait esan nahi izatea. Horrelakoetan, esaten da hiztunak hizketa egintza zeharkakoak> egiten dituela.
|
|
2012
|
|
|
Parentetikoaren egiturapean aztergai izango ditugun enuntziatu ironikoek, zeharkako izaera? edo dute, esatariak ez baitu esan nahi
|
duen
hori hitzez hitz esaten, zeharka baizik. Eragingarria den esanahia maila xumean edo handiagoan isilean dagoen informazioa da; hau da hitzez hitz esandakotik harago inplikatu nahi dena.
|
|
|
Enuntziatu ironikoen irakurketa egokia egiteko, itxura engainagarri horren atzean zer dagoen sakondu behar da; izan ere, esatariak beste zerbait inplikatzen du eta inplikatzen
|
duen
hori da, benetan, aditzera eman nahi duena. Norentzakoa inplikatura horretaz jabetzen denean, bada, sortzen da esatari norentzakoen artean konplizitatezko harremana.
|
|
|
Esana dugu informazio ironiko hori oso dela irristakorra, funtsean ez baitago interpretazio bat eta bakarra. Batzuetan, ordea, balizko interpretazio horri oinarri sendoagoak eta objektiboagoak ematen dizkio enuntziatu parentetikoak; hau da, esatariak diskurtsoan bertan norentzakoari ironia horretaz jabetu eta inplikatzen
|
duen
hori inferitzeko pistak edo adierazgarri batzuk bidaltzen dizkio. Beraz, atal honetan ez dihardugu parentetikoaren egitura hartzen duen enuntziatu ironikoaz, baizik eta enuntziatu bat ironikoa dela antzemateko esatariak norentzakoari, parentetikoaren egitura diskurtsiboaz baliaturik, bidaltzen dizkion adierazgarri edo pistak izango ditugu mintzagai.
|
|
|
–ez daitezen neka, astiro astiro aurreratzen dira, jira-bira polit bat eginda noiz etzango?. Bestelako testuinguru batean, apika, ez litzateke ironikoa izango; hau da, esatariak hitzez hitz esan
|
duen
hori adierazi nahiko luke, baina ez gerrateko bataila bat deskribatzen ari denean. Testuinguru honetan, gaizki antzeztu dutela aditzera eman nahi du.
|
|
|
Zertarako sortzen dio nahasmendu hori, funtsean komunikatu nahi duena bestelako zerbait bada? Ez ote zezakeen zuzenean komunikatu nahi
|
duen
hori bera aditzera eman, zeharkako jokabidea hautatu eta norentzakoak inferitu eta interpreta dezan utzi ordez. Jokabide hori helburu komunikatibo batek eraginda hautatzen ote du?
|
|
|
Esatariarentzat, une horretan horrelakorikesatea, besteren aurrerako, harrokeriaren, umiliatzearen erakusle litzateke, horrela jokatuz, solaskideak apaldu, gutxietsi, mindu eta zauritzen duen eta besteren gainetik dagoen esatari bezala agertuko litzateke. Beraz, eskueran ditu hizkuntza mailako bitarteko edo estrategiak inolako erantzukizunik bere gain hartu gabe, esan nahi
|
duen
hori, esan gabe, zeharka, aditzera emateko. Ironiaz baliaturik, hain zuzen.
|
|
|
Ezin uka, bada, ironiaren balio sozial eta psikologikoa. Beti hitzez hitz esan gabe doan horretaz ari garenez gero, inplizituan dagoen eta aditzera eman nahi izan
|
duen
horretaz ari garenez gero, esatariak ez du erantzukizun errealik izango, ez baita esan gabeko horren erantzule izaterik. Beste alde batetik begiratuta, ironia gizakion komunikazioaren bereizgarria ere bada (animaliek... ez dute).
|
|
|
Eta esan gabe doan horri atxikitzen zaio ironiazalea. Alde horretatik esango genuke esataria enuntziatu ironikoetan ez dela hitzez hitz esan duenaren erantzule, benetan inplikatu edo aditzera eman nahi
|
duen
horren erantzule baizik.
|
|
|
4) Besterik da, ordea, esatari ironikoa paradoxa horretaz baliatzea: askatasun osoz aditzera eman
|
duen
horrekiko besteren kritikak saihestearren, enuntziatu ironikoa gordeleku edo babesleku gertatzen zaio. Alde horretatik, ironiak ematen dio esatariari nahi duena adierazteko askatasuna inolako gizalegezko araurik (benetan urratzen duen araurik) urratu izan ez balu bezala jokatzeko.
|
|
|
Hala, esatariak zuhurtziaz jokatzen du eta gehiegizko generalizazio horretatik babestu eta zainduko du bere burua. Gauzak hurbilagotik, kontrolpean
|
duen
horretatik soilik aurkeztuko ditu.
|
|
|
Hori hain da horrela, askotan. NI? izenordainari edota, norbere iritzia edo ustea, ri loturik agertzen da; hau da, benetan kontrolpean
|
duen
horri loturik:
|
|
|
Horietan guztietan, badirudi esatariak baieztapena leundu, gozatu egiten duela; zerbait baieztatu behar duenean, eta are gehiago baieztatu behar
|
duen
hori norbait mintzeko modukoa izan badaiteke?, bere iritzi soila dela adieraziz, edota baieztapenaren mugak hesituz. Baliabide hauek Gil Mulderrek (1991:
|
|
|
adigaiaren sinonimo besterik ez dela, populu? hitza, baina termino horren erabilerak esaten
|
duen
horretaz harago bidaltzen du norentzakoa; izan ere,. Jurgi Oteizak esan digu, artikuluan agertzen denez, gizartean, artea ulertu eta epaitzerakoan iritziak bereiz zebiltzan:
|
|
|
Azken batean, adibide horiekin erakutsi nahi dugu enuntziatu bat interpretatzeko ez dela aski enuntziatu horrek hitzez hitz esaten duenaren esanahia ezagutzea (kodetze deskodetze prozesua); enuntziatu horrekin esatariak aditzera eman nahi duena (bere komunikatzeko intentzio asmoa) zer den jakitea dela garrantzitsua; hau da, esan
|
duen
horretatik zer inferi dezakegun, edo esan duen horrek zer inplikatzen duen.
|
|
|
Azken batean, adibide horiekin erakutsi nahi dugu enuntziatu bat interpretatzeko ez dela aski enuntziatu horrek hitzez hitz esaten duenaren esanahia ezagutzea (kodetze deskodetze prozesua); enuntziatu horrekin esatariak aditzera eman nahi duena (bere komunikatzeko intentzio asmoa) zer den jakitea dela garrantzitsua; hau da, esan duen horretatik zer inferi dezakegun, edo esan
|
duen
horrek zer inplikatzen duen.
|
|
|
Esaten
|
duen
horrezaz gain, ordea, beste zerbait ere eman nahiko luke aditzera: kexuaren muina, hain zuzen.
|
|
|
Garbi dago, bada, enuntziatu parentetikoez baliatuz, esatariak hitzez hitz esandako horretaz gaindi beste zerbait eman nahi duela aditzera. Eta inplikatu nahi
|
duen
hori azpian dagoen bidegabekeria da, eta baita euskarak bizi duen egoera ere. Azken batean, txartela doan eman ziezaioketenek ongi zekiten hark Eganen (euskaraz ordea!) kritika egiten zuela.
|
|
|
Testuinguruak lagunduko digu, bada, hitzez hitz esandako horretatik harago aditzera eman nahi
|
duen
hori interpretatzen. Oraingo honetan, kotestuak, edo berak idatzitako beste pasarte batzuek.
|
|
|
Esan gabe (edo erdi esanda) jakintzat emango du, ustez behintzat, norentzakoak informazio horren berri baduelako. Edo behintzat, berak buruan duen norentzako horrek gaiaren inguruan informazio aski duela pentsatuko du esan
|
duen
horrekin aditzera zer eman nahi duen jakiteko.
|
|
|
Esataria, horrela, E1 oinarrizko enuntziatutik atera daitekeen suposizioa zuzena edo zehatza ez izateko arriskutik babestu egiten da, baldintza forma hartzen duen enuntziatu parentetikoari esker egindako zehaztapenarekin. Honenbestez, baldintza perpausa E1 oinarrizko enuntziatuaren baldintzatzaile baino gehiago da, gure ustez, esatariak baieztatu edo enuntziatu
|
duen
horretatik bere burua gordetzeko edo babesteko mekanismoa, baieztapenaren ondoren (edo baieztapena egiten ari delarik) egiten baitu zehaztapena.
|
|
|
Hau da, ez dio E1 oinarrizko enuntziatuari oztopo bat jarriko. E2 enuntziatu parentetikoan ematen den informazioak esatearen ekintzari berari (enuntziazio mailari) nahiz esatariak esan
|
duen
horri buruz duen uste iritzien munduari (modalizazio mailari) eragingo dio bereziki.
|
|
|
Jesusek gurutzean esandako hitzak dira noski, bere norentzakoak erraz asko interpreta ditzakeenak. Garai hartako hitzak gainera, berak zehatz mehatz edo zuzenean esan gabe, esan nahi
|
duen
hori aditzera emateko egoki datozkio.
|
|
|
adieraziko digu bi enuntziaturen aurrean gaudela. Edota esatariak berak bigarren une batean, oinarrizko enuntziatuan esan duena zalantzan jarriz, nahiz esan
|
duen
horretatik aldenduz txertatzen dituen iruzkinek ere bi enuntziaturen aurrez aurre jarriko gaituzte. Baina horretaz jabetzeko, diskurtsoaren harian ohartuko gara subjektu gramatikala aldatu egin dela edota aditz forma nahiz aditz denborak ere aldatu egin direla, etab. Hau da, irizpide nagusia pragmatiko linguistikoa da eta, beraz, ezin dezakegu gramatika (sintaxia, semantika, fonetika) eta mikroegitura oro har, alde batera utzi.
|
|
|
Beraz, solaskideak nola komunikatzen gara? Norentzakoa esatariak komunikatu nahi
|
duen
horretaz jabe dadin, egokiak diren inferentziak eraginez. Inferentziak, oinarrian, Martín Zorraquino & Portolések (1999:
|
|
|
bezalakoak. Guztiak ere esatariak esan
|
duen
horri buruzko jarrera edo iritzia emateko bitarteko egokiak. (horrelakoak 25 adibide ditugu).
|
|
|
Maiz esatariak azalpenezko kausalak darabiltza, esan duenaren justifikazio gisa ematen baitu azalpena. E1 oinarrizko enuntziatuan esan duena (baieztatu, ezeztatu, galdetu, agindu, etab), zergatik esaten duen ematen du aditzera enuntziatu parentetikoak; hau da, esan
|
duen
hori esateko zein arrazoi duen azalduko digu. Hori garbi ikusten da, adibidez, ondorengo adibideetan:
|
|
|
Ez da E2 enuntziatu parentetikoa E1 oinarrizko enuntziatuaren zuzeneko azalpena edo arrazoia. E2 enuntziatu parentetikotik deduzi dezakeguna bihurtzen da E1 oinarrizko enuntziatuan uste
|
duen
hori uste izateko arrazoi.
|
|
|
Enuntziatu parentetikotik bertatik deduzi dezakegu esatariak etxean badituela haurrak eta haurrak dituenez gero haurrentzako liburuak ere eskuartean ibili beharrean izan dela. Eta hori, hitzez hitz esan gabe inplikatu
|
duen
hori edo atera daitekeen ondorio hori da hain justu ere E1 oinarrizko enuntziatuan dioenaren azalpen.
|
|
|
Honela parafrasea dezakegu: haur liburuak lehen baino hobeto ezagutzen dituela uste du, eta uste
|
duen
hori uste izateko enuntziatu parentetikotik deduzi daitekeena izango da oinarria edo arrazoia.
|
|
|
Beraz, ez da E1 oinarrizko enuntziatuaren zuzeneko eragile edo motibo, bere galbahetik pasatako ustezko balizko arrazoi bat baizik. Esan
|
duen
horri buruz duen ustearen adierazle, E1 oinarrizko enuntziatuan esandakoaren ustezko arrazoi baten azalpena da; ez, ordea, baitaurrizkiarekin eta eta enklitikoarekin gertatzen zen bezala, esatearena berarena.
|
|
|
Perpaus bazterrean kokatuko dira, bada, esatariaren subjektibitatea adierazten duten fenomenoak, bai esatariak enuntziatu
|
duen
horri buruzko jarrera adierazten dutenak (modalizazio maila) eta baita enuntziazioaren sortze ekintzari berari buruzkoak ere (enuntziazio maila). Maila horiek, Fuentesen (1987) ustez, mezuaren aurreko momentuari dagozkio, eta, oro har, ez dira zuzenean, esplizituki, agertzen, baina agertzen dute beren izaera (hots, egon badaudela atzematen da) maila horri dagokion unitateren batek diskurtsoan eragiten duenean; hau da, maila hauek esplizitu egiten dira esatariak berak maila horietan oin hartzea erabakitzen duenean:
|
|
|
MODUS: esatariak igorri
|
duen
horrezaz, dictum ari buruz duen jarrera iritzia. Modus ak dictum a bere osotasunean besarkatzen, biltzen, inguratzen du.
|
|
|
deritzo; izan ere, norentzakoak, esatariak sortu eta igorritakoari eragozpenak jar diezazkioke eta kontrako arrazoiak bideratu. Ondorioz, esatariak sortzen duen berbaldia ez du komunikatu nahi
|
duen
horren gainean bakarrik sortzen; horrez gain, norentzakoaren arabera ere doituko du, norentzakoaren balizko diskurtsoa bere diskurtsoan aurreratu eta birsortuz35.
|
|
|
52. Oker ez banago? esapidea, esatearen ekintzari dagokio batetik; hots, enuntziazioari berari, baina aldi berean esatariak enuntziatu
|
duen
horri buruz duen jarrera ere islatzen du: ez du erabateko baieztapenik egiten, oker egoteko aukera ere badago.
|
|
2016
|
|
|
Ez dut forma sinplean aztertu nahi Mattin Irigoienek egiten duen lana, antzerkia ez baita koadro sinple batean kokatzen, aukera oso zabalak ditu eta obra bakoitzak baititu ezaugarri desberdinak. Hala ere, aztertu nahi nuke sortzaile fin honek egiten duena irizpide orokor batzuekin, norabide batzuk definituz plazaratzen
|
duen
horretan ageri direnak. Kritika soziala gustukoa du, bai kanpoko antzerkian toberekin egin duen bezala, toberak baztertuak zirelarik beren funtzio kritikoan berpiztuz, antzerkiak sail horretan eskaintzen dituen tresnak baliatzeko bideak astindu ditu.
|
|
2021
|
|
|
batzuetan aditzaren objektua da gai (ikasgai, irakurgai, itzulgai, jangai, kontagai, sinesgai); objektu adierako izenak sortzen dituzten atzizkien balioa ez dago oso urrun gairen erabilera honetatik (§ 4.4.3). Beste batzuetan, aditzak adierazten
|
duen
horretarako baliabidea adierazten du gai izenak (oroigai, sendagai, osagai); tresna edo baliabide adierako izenak sortzen dituzten atzizkien parekotzat har daiteke gai hau (§ 4.4.2).
|
|
|
biak ala biak Europar jatorriko etorkinen oinordekoak, biak ala biak arrotzak paradisuan (Berria). Parafrasiak parafrasi, ‘kideak direla’ predikatzen den subjektuek zerbait izan behar dute batean, kideren ezkerreko mugatzaileak adierazten
|
duen
hori —tokia, jarduera, iritzia, garaia... —, baina mugatzailearen eta mugakizunaren artean ez dago atribuziozko harremanik.
|
|
|
dantzatu, egurtu, lagundu, zoriondu... Izenak adierazten
|
duen
hori kendu, hori gabeko egoerara iritsi adierazten dute larrutu edo lumatu aditzek. Eta alderantzizkoa, izenak adierazten duenaz bete, hornitu, beste hauek:
|
|
|
loratu, lumatu. Oinarriak adierazten
|
duen
horretarantz joan izan daiteke babestu, baztertu, saihestu edo zigortu gisakoen esanahia.
|
|
|
ahoratu, aireratu, alboratu3, argitaratu, atzeratu, aurreratu, azaleratu, azpiratu, barneratu, beheratu, bereganatu, bideratu, bururatu, elkarrenganatu, elkarretaratu, erdiratu, eskuratu, espetxeratu, etxeratu, gaineratu, gogoratu, goratu, hondoratu, itsasoratu, kaleratu, kanporatu, kartzelaratu, konturatu, lehorreratu, lurreratu, oheratu, zeruratu... Oinarriak adierazten
|
duen
horretara joan, sartu... adiera izan daiteke guztietan ageri dena, nahiz aditz psikologikoen kasuan (bururatu, gogoratu, konturatu) mugimendua metaforikoa izan. Aditz psikologiko horietan ‘esperimentatzailea’ izan daiteke sintagma ergatiboa (gogoratu du), absolutiboa (konturatu da) zein datiboa (bururatu zaio, gogoratu zaio).
|
|
|
Adierari dagokionez, oinarriak adierazten
|
duen
horren kolektiboa edo multzoa izendatzen du eria atzizkiaren bidez sorturiko izen eratorriak.
|
|
|
4.2.3c Askotan lanbide modura, oinarriak adierazten
|
duen
hori egiten duen gizakia izendatzeko baliatzen ditugu gin eta gile. Oinarrian amets, birao, iruzur, usura eta horien antzeko izenak ditugunean, ordea, nekez aurkituko dugu ‘lanbide’ adiera; horrelakoetan, ametsak, biraoak, iruzurra edo usura egiten duen norbaitez ari gara.
|
|
|
7.2.2.2l ‘Gaia’ Mugakizunak adierazten
|
duen
hori, zertaz, zein gaiz egiten den esaten digu mugatzaileak: argizari kandela, arto opil, baba salda, bakailao kroketa, belar olatu, berakatz zopa, burdina kutxa, egur gabila, elur maindire, elur maluta, gerezi marmelada, izotz kapa, kimika abonu, kotoi laino, luma jantzi, magurio krema, oilo salda, piper saltsa, porru-salda, su-ziri...
|
|
|
Bestalde, n menderagailua daraman aditza maiz perpausaren amaieran badoa ere (Ez dira bihotzez estekatuak, zeren erlisionea kasik orok haurdanik mintzaira hartan ikasia duten, Hiriart Urruti), sarritan beste osagairen bat ondotik duela ageri da, adizki jokatua —zenbaitetan adizki sintetikoa— zeren en ondo ondoan ematen delarik: Iduri eta itzaingoa ez dela beste edozein bezain bizibide, zeren den asko baino nekeago (Hiriart Urruti); Zeinak nahi bailituzke tratatzen duen eriari menbroak pikatu, zeren dituen menbro hetan zenbait min eta minxka (M. Elizanburu); Eta zeren
|
duen
hori, azken urte hauetan ikusi dugun bezala, bete, zor genion gure ezagutza (Hiriart Urruti). Ezezkoetan, azkenik, laguntzailearen aurreratzea gauza daiteke, perpaus lokabeetan bezala:
|
|
|
Goraxeago esan bezala, ‘mugimendu’ bat adierazten dute tzera perpausekin antolaturiko esaldiek; mugimendu hori irudizkoa da beti, jakina. Mugimendu horren helmuga ez da leku fisikoa, zerbait abstraktuagoa baizik, gertakari bat, aditzak adierazten
|
duen
hori.
|
|
|
Erakuslearekin, eta izena isilpean utzita, esapide gisako hauek egiten dira: Diru asko irabazten
|
duen
horrekin harro harro dabil; Seme bakarra den horrekin, nahi duena egiten du.
|
|
|
Ahozkoan erabiltzen dira, batik bat, postposiziodun beste egitura hauek: Diru asko irabazten
|
duen
horrekin, harro harro dabil; Seme bakarra delako horrekin, nahi duena egiten du.
|
|
|
Eskatu dut hemen lo egitea [nik lo egin, maizenik, baina beste edozein subjektu izan daiteke; zuek, adibidez]; Ez zaizu komeni galdetzea [zuk galdetu, maizenik, baina beste edozein subjektu izan daiteke; epaileak, adibidez]. Baina mendeko perpausaren subjektua perpaus nagusiak iradokitzen
|
duen
hori ez bada, esplizitatu egin da: Ez zaizu komeni hark galdetzea.
|
|
2023
|
|
|
Ikasleak, beraz, hizkuntza egokitzen du nahi
|
duen
hori bertsotan adierazteko. Hori da, justuki, Bertsolaritzak Hezkuntza Arautuan eskaini dezakeen berezitasunetako bat; ikasleek bertsotan jardun ahal izateko lantzen dute hizkuntza.
|