|
2001
|
|
|
Oliben osagai eta ezaugarri guzti guztiak aldatzeke mantentzen ditu oliba olio birjinak. Erauzteko sistemak olioaren nolakotasuna zehazten duten bereizgarrietan eragin handia badu ere, hori ez da kalitatea adierazten
|
duen
faktore nagusia. Oliba olio birjina sortzeko prozesu fisiko eta mekaniko hutsak baliatzen dira.
|
|
2002
|
|
|
Joera horrek joera nabarmena du Espainian eta gainerako herrialde garatuetan. Espezialistek uste dute gantza hartzeak ez duela zertan izan gizentasunaren prebalentzia areagotzen
|
duen
faktore nagusia, baizik eta beste osagai dietetiko batzuk, hala nola, bizimoduak, genetikak eta beste zenbait osagai dietetikok. AEBn ‘amerikar paradoxa’ esaten zaio, estatubatuarren dietan gantz asko irentsi bada ere, gizentasunaren eta gehiegizko pisuaren portzentajea handitu egin delako.
|
|
2003
|
|
|
Gaur egun, onartzen da “fetuaren jatorriak” hasieran uste baino askoz ondorio luzeagoak dituela. Jaiotzean pisu txikia izatea da jaioberrien heriotza tasan eta epe luzeko osasun arazo batzuetan esku hartzen
|
duen
faktore nagusia, hala nola garapen ezgaitasunak eta ikaskuntzako nahasteak. Jaioberrientzako arreta medikoan izandako aurrerapenek nabarmen murriztu dute jaiotzean pisu txikia izateak eragiten dituen haurren heriotza kopurua, bai eta bizirik atera zirenentzako ezintasunak ere.
|
|
2004
|
|
|
Oinezkoentzako alderdia eta hiriko beste zeinahi karrika bereizten
|
duen
faktore nagusia, bertan ia ibilgailurik ez ikustea da, ez geldirik, ez martxan.
|
|
|
Harlowen esperientziak garbiro frogatu zuen, beraz, rhesus tximino kumeen atxikimenduaren garapenak
|
duen
faktore nagusia ez dela elikadura eskuratu ahal izatea, baizik eta ama (ordea) besarkatu ahal izatea eta haren arrimuan egon ahal izatea.27
|
|
2006
|
|
|
Gizakietan egiten diren xurgatze azterketek burdinaren bioerabilgarritasuna balioesteko urrezko estandarra izaten jarraitzen duten arren eta animaliekin egiten diren saiakuntzak gero eta eztabaidagarriagoak diren arren, azken horiek praktikoagoak izaten jarraitzen dute elikagaien bioerabilgarritasuna aurreikusteko. Burdinaren forma kimikoa da bioerabilgarritasunean eragiten
|
duen
faktore nagusia. Naturan bi eratara agertzen da:
|
|
2007
|
|
|
Berrikuntzaren ondorioz, kualifikazio handieneko langileen kuota handitu eta kualifikazio txikienekoena gutxitu egin da, azaldu du EBko Gobernuak. Aurrerapen teknologikoa da soldata errentek BPGan duten pisuaren beherakada azaltzen
|
duen
faktore nagusia. Adituak beldur dira joera hori aldatzen ez bada, BPGean lanaren diru sarrerek gero eta pisu txikiagoa izateak eragina izango duela Europako gizarte kohesioan.
|
|
2008
|
|
|
Batera hartuz gero, demografia adierazle horiek zenbait joera demolinguistiko ikusteko erabil daitezke, esaterako, H1 ama hizkuntzaren belaunaldien arteko transmisioa, hizkuntza iraupena, hizkuntza ordezQuebeceko gutxiengo anglofonoaren demografia indarra ahuldu
|
duen
faktore nagusietako bat da ingeles hiztun askok Quebeceko probintziatik kanpora emigratu dutela eta Kanadako gainerako lurraldera joan direla bizitzera.
|
|
|
(Bourhisetik moldatua, 2001a). zio joerekin. Adibidez, Quebeceko gutxiengo anglofonoaren demografiaindarra ahuldu
|
duen
faktore nagusietako bat da ingeles hiztun askok Quebeceko probintziatik kanpora emigratu dutela eta Kanadako gainerako lurraldera joan direla bizitzera (Dickinson, 2007; Jedwab, liburuki hau; Floch eta Pocock, liburuki hau). Exogamiak edo hizkuntza desberdinak hitz egiten dituzten senar emazteen indizeak hizkuntza gutxiengoen bizindarrari eragiten dio.
|
|
|
" Pigmalion efektua" deitzen zaio horri, hau da, langileen liderraren fedeak emaitzak lortzera bideratzea. Motibatzen jakitea Enpresa batean arnasten den giza giroa," laneko giroa", da langileen errendimendua zehazten
|
duen
faktore nagusietako bat. Eta lan giroa langileak motibatzeko nagusiak duen gaitasunaren araberakoa da.
|
|
|
Ondoren borrokatuko duten etsaia asmatzean datza hauen jokoa. Ez zait iruditzen ordea hau denik gure beldurra azaltzen
|
duen
faktore nagusia.
|
|
2009
|
|
|
Hau da soziolinguistikak agertzen
|
duen
faktore nagusia. Familiako bilera batean denak euskaldunak direlarik, maizenik denek euskara erabiltzen dute, frantsesean trebe izanikan ere.
|
|
|
Umeentzako eskaintza izatea garrantzitsua izaten jarraitzen du, baita eskaintza anitza izatea eta iragarkirik ez izatea ere. Baina telebista digitala edo ordainpeko telebista kontratatzera bultzatu
|
duen
faktore nagusia krisi ekonomikoa izan da.
|
|
|
Urteko tasaren beherakadan eragina izan
|
duen
faktore nagusietako bat garraioa izan da,% 4,4ko merketzea izan baitu. Era berean, arropa eta oinetako gehiago erosi dira, prezioak jaitsi direlako eta horrek ere eragina izan du.
|
|
2010
|
|
|
honen gaineko eztabaidak, ekonomiarenalorrean beste hainbatetan legez, jarduera ekonomikoan esku hartze publikoak izanbeharko lukeen pisu handiago ala txikiagora gera daitekeela mugatuta, bai estatukideen gobernuen aldetik, zein integrazio prozesu horretatik sortutako estatuengaineko erakundeen aldetik. Horrela, beraz, hauxe da gehienbat ondasun eta zerbitzuen zein kapitalaren eta lanaren liberalizazio maila zehazten
|
duen
faktore nagusia, alegia, zabaldutako erregio mailako esparru horretan merkatuaren indarrekizango duten askatasuna, eta esku hartze publikoaren bidez martxan jarriko direntresna birbanatzaile eta konpentsatzaileek izango duten eragina integrazioarenkostu eta onurak ekitatezko irizpidez banatuak izan daitezen.
|
|
2011
|
|
|
Ikerketa Zientifikoen Kontseilu Nagusiak (CSIC) zuzendutako nazioarteko ikerketa baten arabera, ingurune menditsuak inbaditzeko gaitasuna da anfibio tropikalen multzo handi bateko espezie aniztasuna azaltzen
|
duen
faktore nagusietako bat, eta hori iragarri du ikerketa erakunde publikoak. Ikerketak munduko anfibio neotropikal handienen talde eta azpitaldeen arteko espezializazioa bultzatzen duten elementuak aztertu ditu:
|
|
|
Espainian egindako ikerketen arabera, pertsona bakoitzak 9,7 g hartzen ditu egunean; Munduko Osasun Erakundeak (OME), berriz, 5g baino gehiago ez hartzea gomendatzen du. Datu horrek kezka sortzen du osasun publikoko erakunde eta organismoen artean, gatz gehiegi izatea baita arteria hipertentsioaren (HTA) jatorrian eragiten
|
duen
faktore nagusietako bat. Kezka handiagoa da errealitate horrek haurrei eragiten dienean; izan ere, garatzen ari diren organoei (giltzurrunei, esaterako) ondorio negatiboak eragiteaz gain, helduaren etorkizuneko osasunari ere eragin diezaioke.
|
|
2012
|
|
|
Arrazoiak askotarikoak dira, eta, ohiturekin zerikusia dutenak bilatzean, funtsezkoa izan zen tabakoarekiko zaletasuna. Erretzea da gizakietan zenbaketa espermatiko txikia eragiten
|
duen
faktore nagusietako bat. Ildo horretatik, ikertzaileek ohitura kaltegarriei buruzko beste baieztapen batzuk bilatu zituzten haiek uztearen onura defendatzeko.
|
|
2013
|
|
|
Egiturak, karga handiak jasanda ere, jatorrizko posizioan, erori gabe, mantentzeko duen gaitasuna da. Egonkortasunean eragingo
|
duen
faktore nagusia masa zentroa da. Masa zentroa puntu bat da, non egituraren masa guztia puntu horretan kokatuko balitz bezala jokatzen duen.
|
|
2014
|
|
|
Historia izaten da jeneralean, ohartarazten du Lazasrusek? elementu objektiboen kontzientzia berezkotik autokontzientzia erreflexura pasarazten
|
duen
faktore nagusia; gertakari historikoren bat, gerra bat maiz. (Herri baten autokontzientzia nazionala maizenik beste herri baten kontra pizten da).
|
|
2015
|
|
|
Ezezkoan dago Ibon Galarraga, klima aldaketa ikertzeko BC3 zentroko zuzendariordea. Superpopulazioa klima aldaketan eragiten
|
duen
faktore nagusietako bat dela onartuta ere, zalantza asko sortzen dizkio populazioa txikitzeko politikak ezartzeko aukerak: Ez zait errealista iruditzen, eta, gainera, etikoki ere ez da onargarria.
|
|
2017
|
|
|
Espainian, 2 motako diabetesa duten pertsonen %80k arazoak dituzte. Eta ez da bat etortze hutsa; izan ere, gaur egun gehiegizko pisua da 2 motako diabetesa areagotzen laguntzen
|
duen
faktore nagusietako bat, baita gazteetan ere. Gainera, gehiegizko pisua hipertentsioarekin eta kolesterol eta triglizeridoen mailekin (dislipemia izenez ezagunagoa) etorri ohi da, “sindrome metabolikoa” izeneko hirukote arriskutsua baita.
|
|
2019
|
|
|
Ezezkoan dago Ibon Galarraga, klima aldaketa ikertzeko BC3 zentroko zuzendariordea. Superpopulazioa klima aldaketan eragiten
|
duen
faktore nagusietako bat dela onartuta ere, zalantza asko sortzen dizkio populazioa txikitzeko politikak ezartzeko aukerak: " Ez zait errealista iruditzen, eta, gainera, etikoki ere ez da onargarria.
|
|
2020
|
|
|
Bada lan asko ematen
|
duen
faktore nagusia, medikuen iritziz: burokrazia.
|
|
|
Sexua da, ondorengo azpiatalean ere ikusiko dugun bezala, hika egin ala ez determinatzen
|
duen
faktore nagusietako bat. Alberdik (1994) azaltzen duenez, sexu berekoen arteko elkarrizketak hika izatea ohikoa da, baina, orokorrean, beste sexuko norbaitekin hitz egitea da hika egiteko oztopoko nabarmenetako bat.
|
|
2021
|
|
|
Aitortu du ez zela erabaki erraza izan, espetxea baita bere familia baldintzatzen
|
duen
faktore nagusietako bat, baina, zailtasunak zailtasun, aurrera egin zuten: " Ibonen kartzelaldia luzea izango zela jakinik, haurrak izango genituen edo ez erabakitzeko unea iritsi zen.
|
|
|
Haurren obesitatearen kausak Adituen arabera, haurren obesitatean eragiten
|
duen
faktore nagusietako bat da guraso askok ez dutela arazo gisa ikusten seme alabek gehiegizko pisua izatea; txikienetan, berriz, “lozania” egoerarekin lotzen da, eta egoera hori modu naturalean galduko da urteen poderioz. Genetika ere aipatzen da, baina ez da haurren obesitate epidemiaren erantzule bakarra.
|
|
|
Zoritxarrez, munduan 1.000 milioi pertsonak baino gehiagok ez dute elikadura egokia izateko aukerarik, eta horrek malnutrizioa dakar. Elikagaien higienearekin batera, hori da, konpontzen bada, bizi itxaropena luzatzen
|
duen
faktore nagusietako bat. Azken 150 urteetan, bizi itxaropena 45 urtetik 80 urtera igaro da, herrialdearen bizimodu osasungarriaren arabera.
|
|
|
Urtebete joanda, orain aldagai berri bat dago pandemia kudeatzeko, eta hori izango da hurrengo hilabeteetan egoera baldintzatuko
|
duen
faktore nagusietako bat: txertoak.
|
|
|
Badakigu euskararen erabileran eragiten
|
duen
faktore nagusietako bat euskaraz egiteko erraztasuna dela (Zalbide, 2016), eta hizkuntza profilak definitzeko orduan kontuan izan dugun aldagai nagusia izan da zer hizkuntzatan sentitzen diren erosoago gure ikasleak (euskaraz, gaztelaniaz, euskaraz zein gaztelaniaz berdin). Erosotasunaz gain, ondorengo itemetan emandako erantzunak ere kontuan hartu ditugu:
|
|
2023
|
|
|
Intsektuen gainbeheran laguntzen
|
duen
faktore nagusia habitaten suntsitzea da, eta eragile horien artean bereziki aipatu behar da nekazaritza industriala. Intsektuen beste habitat batzuk ere aldatu edo suntsitu dira, baina haien hedapenagatik, laborantza lurrena faktore erabakigarria da:
|
|
|
Azkenik, helduen mikrobiomak alderatuz, ikusi da elkarrekin bizi diren pertsonek ahoko mikroorganismoen %30 eta hesteetakoen %10 partekatzen dituztela, familiakoak izan edo ez. Honekin guztiarekin ondorioztatu dute iraupen luzeko kontaktu estua (bizikidetza) dela gure mikrobioman eragiten
|
duen
faktore nagusia, hau da, bizikideen arteko transmisioa gertatzen dela. Transmisio hori, gainera, mundu osoko bizikideen artean frogatu dute (berdin Txinako hiri erraldoietan edo Argentinako herrixketan) eta, era berean, elkarrekin kontaktu fisikorik ez duten pertsonen artean (nahiz herrialde berean bizi) ez dute mikroorganismo partekatzerik topatu.
|
|
|
Testuinguru horretan, harremanak humanoagoak direla esan genezake, zuzenagoak bai, behintzat, eta komunikazioa eraginkorragoa izatea espero da. Amancay eta Goizanek, ordea, komunikazio faltatik haratago, ezjakintasuna seinalatzen dute haien lana oztopatzen
|
duen
faktore nagusi gisa: administrazioaren aldetik borondate politikoa eta asmo onak egon badaudela onartzen badute ere, haien beharrak ulertzen ez dituzten sentsazioa dute, nahiz eta behar horiek ahalik eta hoberen adierazten saiatu.
|
|
|
Besteak beste, hautazkoak ez diren bakardade egoeren gorakada. Munduko Osasun Erakundearen arabera, bakardade ezhautatua adineko pertsonen osasunean modu negatiboan eragiten
|
duen
faktore nagusietako bat da; izan ere, narriadura fisikoa, kognitiboa eta emozionala bizkortzen ditu, tristura eta babesgabetasun egoera batean murgiltzen gaitu, depresioa pairatzeko aukera handitzen du, eta, hauskortasuna handitzen du (osasunarekiko kontrol txikiagoa, tratamendua jarraitzeko zailtasunak, medikuarenganako bisita gehiago, ingresatzeko aukera handiagoa.).... Honek, bakardade ez hautatua azken urteetan, lehen
|
|
|
Aurreko atalean azaldu dugun moduan, hezkuntzarekin batera gazteen bizitza aktiborako trantsizioan eragin zuzena
|
duen
faktore nagusia, hezkuntzarekin batera, lana da. Atal honetan, hezkuntza ibilbideak lanarekin zer lotura duen aztertuko dugu eta, bestetik, gazteen lan egoera orokorra.
|