|
2008
|
|
|
Administrazioa, lotsati samar, baina hasi da sartzen zurrunbilo horretan. Atzera bueltarik ote
|
du
horrek?
|
|
|
Horretaz, euskararen historiara ateratzen den garaia alde batera utzita (gaur goi zean Gorrotxategik hitz egin
|
du
horretaz zorrotz eta zeharo), goazen hizkuntza harre manen hasierari buruz hitz egitea.
|
|
|
eta, gabe? hitzen konposaketan du29, baina hiztunak ez
|
du
horren kontzientziarik. Bi hitz hauek lotsa>(, beldur?) eta ahalke ez dute banaketa diatopiko berdina, beldur hitza hedatuagoa dagoelako lotsa> baino gauza bera adierazteko.
|
|
|
Jabetza da eskubide errealetan paradigmatikoena eta osoena. Bestaldetik ere, ezin nabariago erakusten
|
du
horrek, aldiak aldi, gizabanako orok gauzen eta eskubideen gainean duen eremu berezkoa eta ezin hautsizkoa, bertan dagoela jabearen erabakimenik beteena. Horrexegatik, hain zuzen ere, Axular-ek bi adibide esanguratsu darabiltza, batari zein besteri dagozkion ondorioak oso agerikoak baitira, bere inguruan dituen merkatari zein etxagunen bizimoduan.
|
|
|
Eta zuzen du, atertu gabe zuzentzen zuen. Areago, lehenbiziko poemak idatzi zitue nean, euskal hiztegirik eskura ez zuenez, bere baitan bildu ohi zen, harik eta behar zuen hitza aurkitu arte (hala aitortu zidan berak behin baino gehia goetan, eta grabaturik egon behar
|
du
horren lekukotzak Euskadi Irratiko artxibategian).
|
|
|
Aita Garate-k bere txostenetan, Bizkaiko edizioa aipatzean, 8.000ren bat aleko argitalpenak izan zirela idatzi izan du. Badirudi, oro har, berri-emaile bizkaitarrek esandakoarekin bat datorrela kopuru hori; hala ere, nabarduraren bat behar
|
du
horrek. Lehenengo urtean, adibidez, 1.000 alekoa bakarrik izan zen edizioa; gerora, ezagutu ahal izan ez dudan data batetik aurrera, 6.000 eta
|
|
|
Baina, geroxeago ikusiko dugunez, hizkuntzen barruan denboran zehar morfologia eta semantika aldetik gerta daitezkeen bilakaera harrigarriak ontzat emanik ere, halere, praktikak berak erakusten digunez, itzulpen zehatzak egin nahi direnean, edozein hitzek, hizkuntza arruntean izan leza keen adiera gora behera, testuinguru berezi batzuetatik at ez
|
du
hori esateko balio izaten. Ikus ditzagun baina, era bateko eta besteko adibideak.
|
|
|
madariaga tik ez da madariagatza rik eratu. Zerbait esan nahi
|
du
horrek: tza> (eta beste multzo adierazle gehienak) baino ondotxoz periferikoago, axalekoago direla eta> atzizkia eta aga> atzizkia, K. Mitxelenak aspaldi ohartarazi zuenez.
|
|
|
Musikari dagokionez, «mis órbitas de vascófilo y músico» esaldiak argi erakusten
|
du
hori izan zela Azkueren beste pasio handia, euskaltzaletasunarekin batera. Izatez, inoiz, musikazaletasuna eta euskaltzaletasuna elkarrekin lehian agertzen zituen:
|
|
|
Asmo hau ez zuen publikoki jakinarazi. Soilik lagun minenei aipatu zien, eskutitz bidez. Zurtzaingo proiektua analisatu aurretik merezi
|
du
horren inguruan Azkuek idatzitako gutun nagusiaren zati bat in, extenso jasotzea.
|
|
2009
|
|
|
Kategoria berri bat sortu da, emerituena, 75 urtetik gorakoentzat, kide osoen eskubiderik galdu gabe. Kide berriak hartu ahal izatea ekarri
|
du
horrek, euskaltzaingoa berritzeko.
|
|
|
2) Akademiaren gidaritza erabat onartua izatea ez da abantaila txarra dagokion lanari ekinez, euskararen normalizazioaren bidean, gizarteari hizkuntzaren erabilerarako ahalik eta zerbitzurik onena eta egokiena eskaintzen segitzeko. Euskalgintzak hori espero du eta Euskaltzaindiak ezin
|
du
horretan hutsik egin. Xede horretarako hiru mailatako lehentasunak begiztatzen ditut.
|
|
2010
|
|
|
Jakin min berriak behar ditugu euskarazko testu klasikoak miatzerakoan. Inor gutxik jarriko
|
du
hori zalantzan. Metodologia berriak ere bai, beste horrenbeste.
|
|
|
36 Hauts batzuk harrotu ditu Carta a un amigo hasierako ohartxo horrek, hots, Eracusaldiac> obraren hasieran agertzen dena (3 or.). Batzuek esan dute Mogeli idatzitako oharra izan daitekeela, beste batzuek obispoari idatzitakoa. Baina badirudi editoreei zuzendutako oharra dela, eta, esan bezala, sermoiaren esatariak hartu behar
|
du
horren erantzukizuna eta ez izaki biografikoak.
|
|
|
Joerak joera, bigarren gradua testuan bigarren pertsona gramatikalezko erreferentzia deiktikoaren batekin nahasteko, solaskide esplituren bat behar litzateke, eta horregatik erabil daiteke lasaiago eginkizun anaforikorako. Agirre Asteasukoak justu kontrakoa egin zuen ia, eta akaso zerikusia izango
|
du
horrekin beraren Eracusaldiac> jende aurrean irakurtzekoak izateak, bigarren graduaren erabilerak entzuleak ziren pertsonekin nahastea saihestu behar baitzuen.
|
|
|
Bi galga edo bi neurri daude. Argiago ere jartzen
|
du
horrek zein den instantzia zentrala: NIren arabera antolatzen dira ahotsak zirkulu konzentrikoetan.
|
|
|
Ondorioz, topatzen dugu orto doxiaren aurrean (A) eta hetero doxiaren ondoan (C), bitarte horretan, ez dagoela benetako para doxarik, hots, doxa paralelorik, edota bilaka zitekeenik. Kristauarena ez da, inondik ere, paradoxa, zeren eta ez
|
du
horretarako sendotasunik.
|
|
|
102 EEN legeari aurpegiratu izan zaion tatxa, ezarpen datari dagokionez epe-mugarik gabea izatekoa, dekretu eta agindu bidez modulatu zen beraz, aski hasieratik. Kaltea ez baina mesedea ekarri
|
du
horrek: dekretu eta agindu bidez bideratu da hezkuntza alorreko hainbat epe kontu, EEN legea alde horretatik indargabetzeko edo zaharkitzeko arriskutik babestuz.
|
|
|
Edukiz eta kalitate teknikoz onargarria, hizkuntza aldetik egokia eta prezioz erdarazkoaren parekoa izango zen materialgintza bultzatu du administrazioak. Aurrerago zehaztuko den EIMA programaren bidez egin
|
du
hori, batez ere.
|
|
|
Euskarak sarbide zuzena jaso du, horrela, EAEko ikastetxe guztietan eta ikasle guztiengana iritsi da. Etxetik euskaldun diren haur guztiek euskaraz irakurtzen eta idazten ikasteko aukera praktikoa ematen
|
du
horrek, batetik. Ez zen gure historian hainbateko aukerarik izan inoiz123 Etxetik erdaldun diren haurrek ere aukera dute, hamar urtez edo gehiagoz, astero astero euskara ikasten jarduteko bizpahiru ordu.
|
|
|
Gero eta haur gutxiago jaio izan denez denbora tarte luzean, eragin zuzena izan
|
du
horrek EAEko eskoletan: bai eskola publikoetan eta bai pribatuetan.
|
|
|
Zailtasuna hor dago, dena den: itsuenak ere ikusten
|
du
hori.
|
|
|
Gehiago (zabalago eta, bereziki, tresneria kontzeptual sofistikatuagoz) analizatu beharrak daude ingurumen baldintza guztiak. Pausoz pausoko lana eskatzen
|
du
horrek. Oso berrikitan hasi gara gure artean alor hau zientzia arauz arakatzen eta urteetako lana dago aurrean, seguru asko, halako ondorio seguru samarretara iritsi ahal izateko.
|
|
|
egiten da, eskola (askotan unibertsitatea) amaitu eta berehala. EEN legearen balantze orekatua egin nahi duenak kontuan izan behar
|
du
hori ere.
|
|
|
Intentsitateari dagokionez, egonezina areagotu egin da alor batzuetan, itxuraz, eta besteetan arindu. Zerikusi zuzena izan
|
du
horretan EEN legearen garapen mailak eta erritmoak: une batean oso konfrontazio iturri handia zen puntu bat (irakaspostuetako hizkuntza eskakizuna, batez ere HE2, esate baterako) arindu egin da orain, sektore publikoan bereziki, irakasleen %80 inguruk gaitasun maila hori egiaztatu duelarik.
|
|
|
Orduan ez ziren orain baino hobeto errespetatzen, inondik inora, gurasoen aukera eskubideak. Orduko nahi eta ezinen berri duen orok argiegi
|
du
hori, orain ez ikusia egiten hasteko.
|
|
|
Gauzak muturrera eramatea da hori. Oinarri oinarrizko adostasun giro baten falta adierazten
|
du
horrek. Orain dela ia hiru hamarkada abiaturiko autonomia bide euskaltzale hispano konformea da, itxura osoz, EEN legearen kritika modu horien azpian kritikatzen dena.
|
|
|
Gertakari horrek frenatu egin ditu, azeleratu ordez, unibertsitatean sor zitezkeen iniziatibak euskara irakasle berrien prestaera berariazkoa indartzeko eta hartarako institutu espezializaturik eratzeko. Euskal Filologiako ikasleen irtenbide profesionala ere murriztu egin izan
|
du
horrek, hainbat urtez. Ez da hori unibertsitatearen errua izan, bistan da, administrazioaren beraren muga baldintzek eragindako moztadea baizik.
|
|
|
bai ahozkoan, eguneroko jardunaren erregistro informaletan bereziki, eta bai (beste neurri batean) idatzizkoan. Inor gutxik ukatzen
|
du
hori: hain da egia zabala.291
|
|
|
Haurtxoa egitasmoan ez bezala, denak ikastolak ziren. Xabier Garagorrik berak eman
|
du
horren zergatia: –Ikastolak aitzindaritza hartzen badu, gainerako guztiak datoz atzetik.
|
|
2012
|
|
|
bat ere, zer ezkutu bat, poesiari dagokiona, poesiaren muin muñetan dagona[...]. Eta poesiaren muin ori ondo ukitzeko, prosistarik onena ere ez bait da aski; ez
|
du
ori bere arlo. Olerkariaren gauzak itzultzeko, nor berak olerkari bear du izan, bere barrunbean olerki, oyartzun?
|
|
|
Esataria ez da ari filma hain hunkigarria den edo ez eztabaidatzen. Esatariak ez
|
du
horri buruzko iritzirik ematen; aitzitik, oihartzunezko aipamena bera da iruzkin ironikoaren sortzailea.
|
|
|
Betiko leloa zegoen gero. Oteizaren izena entzun orduko hasiko baitzaizkizu herria bihotz muinetan daramaten horietako zenbait. Zer esango
|
du
horrezaz herri gaisoak (sic). Zer pentsatu behar du nekazari zintzoak, arrantzale jatorrak, artzai (sic) tolesgabeak??.
|
|
|
– . Begira, esaten ziguten, ez
|
du
horrek besteen gisa apainduri aberatsen beharrik. (ZIN:
|
|
|
172 Nahi izanez gero honako helbideetan aurkituko
|
du
horren erreferentzia:
|
|
|
5) Erreferentziakidetasun sarea anafora bidez ez
|
du
hori bigarren gradukoaz bakarrik gauzatzen. Aski esanguratsua da hura hirugarren graduko erakuslea ere erabilera horretara bideratu duela.
|
|
2013
|
|
|
Gerla ondoko parametro ezberdinek ere eragina izan zutela pentsa daiteke, hala nola gudari ohien alargun eta umezurtzek ukaiten zituzten pentsioak, gudari ohien batasunak eta omenaldiak, hilen monumentuak eta abar garrantzitsuak izan ziren, oraino frantsesago sentiarazte horretan. Merezi
|
du
horren ikertzea. Merezi du ere begiratzea ea euskal nortasuna zinezko krisi sakonean sartu zen ala ez, gerlari ohien artean zer sentimendu zegoen euskaldun izateari eta gerlari ohi izateari begira, bi gauzak nola uztartzen ziren.
|
|
|
906 Jean Elizalde, «Iraunen othe
|
du
horrek?», Eskualduna, 1918ko urtarrilaren 18a.
|
|
|
934 Elizalde, «Iraunen othe
|
du
horrek?». 1918/1/18.
|
|
|
Asun Garikanok ere dio Ipar Euskal Herritik Kaliforniara joan ziren euskaldunak soldaduskatik ihes egiteko joan zirela. California, ko Eskual Herria egunkariko 1894ko apirilaren 14ko artikulu bateko pasarte bat erabili
|
du
hori zehazteko.
|
|
|
1914ko Eguberri egunean argitaratu zuen artikuluan idatzi zuen Jainkoaren baitan sinestea modu ona zela penak hein batez arintzeko. François Cochetek ere aipatu
|
du
hori, hala nola fedea «makulu» bat bezala zela soldaduentzat, eta beraz ez zela zinez barnetik heldu zen fede bat, baizik eta egoeran beharturik sortu zen halako zerbait. Hots, soldaduak zerbaiti lotu behar zitzaizkien jasangaitza aiseago jasateko.
|
|
|
Eta behin baino gehiagotan. Ezinbertzea delarik, nihork ez
|
du
hortan hobenik.
|
|
2014
|
|
|
Maldan> > behera> > espresioak menditik> > hirira> > irudia dakarki gu gogora, baina ez
|
du
hori soilik esan nahi, adieretako batek
|
|
|
inesek lagundu dit miaketa lanetan, urtebetez aitaren zaintzaile aritu den emakumeak. dio inesek sentimentalegia naizela, itsa tsi egiten zaizkidala zerak eskuetan (nola ez
|
du
hori pentsatuko, orain dela zazpi urte familia txilen utzi bazuen hona etortzeko). Kontatu dit garbitzen hasi ginen egunean, nik alde egin eta gero, gauza xelebrea jazo zitzaiola.
|
|
2015
|
|
|
Horregatik, gerta liteke, antologian jaso gabe gelditu diren aldi jakin bateko testuak, berez edo gaurko ikuspegitik, literarioki bikainagoak izatea egiatan jasoak izan diren lehenagoko edo geroagoko aldi bateko beste zenbait testu baino. Izan ere, Antologia honek euskal testu literario onenen hautapena izan nahi badu ere, ez
|
du
hori beti modu erabatekoz bilatzen, baita garaien arabera ere baizik, hau da, testu onenak bai, baina aldi bakoitzekoak. Aldi bakoitzeko onena, adierazgarriena biltzea da helburua:
|
|
2016
|
|
|
Bortxaketa isilean gordetzen zen gaia dugu. Beste hilketa bat baliatzen
|
du
horren aipatzeko. Hor ere errudunak bukaera merezia du.
|
|
|
Baina lehenagotik nortasunaren goraipatzen eta deitzen ari zen. Hemen artzainak
|
du
hori aldarrikatzen.
|
|
|
Alta, ohar horren gibelean dagoen literatura partea baztertua gelditzen da. Izan ere, egia da zati batean talde batean pentsatzen dutela askotan autoreek, ez
|
du
horrek kentzen obrei kentzen diela bilatzen duten pisu politikoa, estetikoa. Lukuren kasua, alderdi artistikoa edo poetikoa beti kontuan hartua dela ageri da.
|
|
|
Ekintza lotsagarria da. Alargunak ere onartzen
|
du
horren gordetzea, ez du hiltzailerik behar, kasu horretan lotsa pasatuko lukeelako.
|
|
|
Ezagutzen du aberri handi eta aberri txikiaren kontzeptua, badaki bertako jendeek, euskaldunek, bi gerla handitan parte hartu dutela, eta hori oso oroitzapen bizia da jendearen gogoan. Baina garaiko arazoak, gazteen eskakizuna ez ditu baztertu nahi, eta zeharbidea hartzen
|
du
horren egiteko. Ez ditu frantsesak aipatzen, baina frantses presentziarekiko duen ikuspuntua du itzultzen ingelesen tokian.
|
|
|
Elizaren garrantzia nabarmena da, elizgizona dugu eta ikusleriaren baitan Elizaren eragina oraindik handia. Haatik, oinarrizko eskakizunak baditu Eliza horri egiteko eta antzerkia baliatzen
|
du
horren egiteko.
|
|
|
Dena den, J.L. De La Granjaren ikuspuntu hau ez dugu eztabaidan jarriko, baina zalantzan jartzekoa da garai hartako antzerki idazleek propaganda hutsa zuketela gogoan. Antzerkia ideien azaltzeko bidea izan dela egia da, eta hori munduko herri guzietan, ez
|
du
horrek kentzen testuen autoreek ez zutela kalitatean interesik eta testu horiek baliorik. Ikusi dugu A. Labayenek ez zuela horri buruzko adierazpenik eman nahi, Alzagaren sorkuntzei buruz alegia.
|
|
|
Euskal Herrian XIX. mendearen bukaeran pizten ari zen tradizioaren aldeko mugimenduan oinarritzen ziren askotan eta hizkuntzaren babesteko azpi helburua zuten. Baina ez
|
du
horrek kentzen literatura genero desberdinak landu zituzten autoreek mundu horri buruz, estetika helbururik ez ukaitea.
|
|
|
Baina, noski ikuspuntua ez da historialarien begietatik hartua, entzunak eta sentimenduak ditu aipatzen. Ez du erreferentziarik ematen, ez
|
du
horrek erran nahi ikerketa maila batera ez zela iritsi. Irakurle euskaldunek Gure Herria irakurtzen zuten, haiei historia birplanteatu nahi zien, de Lancre garai bateko pertsonaia inportantea zen, inoiz inon aipatzen ez zena, hark sortutako desmasiak bereziki, hori zuen zuzendu nahi.
|
|
2017
|
|
|
Kopuru hauek urtez urte emendatzen doaz, alde batetik, irakaskuntza elebidunaren eskaintza garatzen delako, eta, bestetik, gurasoek eta gizarteak oro har libreki horretara jotzen dutelako. Izan ere, legediak ez
|
du
horretarako beharmendurik ezartzen.
|
|
|
Dokumentu honi esker hobeki ageriko da euskara batuaren arauen historiaren bide luzea, bai eta ere erreferentziako informazioak non bil ematea. Orain arte han hemenka eta bilerrazak ez diren dokumentuak bildu, antolatu, moldatu, sarean ezarri ditu Euskaltzaindiak eta laguntza eskatuko
|
du
horren. Gehiago dena, hizkuntza kalitatearen aholku emaile eta erantzule ofizial gisa, bere iritziak eta zuzenketak ematen ditu jadanik euskarazko ekoizpen parte batean, eta molde zehatz batean IKASe kin.
|
|
|
Pentsatzen dugu HELEPek laguntza eman duela webgunean sartzeko diren euskarazko mami berriak emanak izan daitezen beharra agertu arau. Euskaltzaindiak nahi
|
du
horretan parte hartu, Euskal Wikipedia bezalako webgune zenbaiten edukia aberastuz, urritasun guzien gainetik. Bestalde, publikoarentzat dauzkan baliabideak sarean jartzeko nahia badauka Euskaltzaindiak.
|
|
|
portantzia handia
|
du
horrek, hor finkatzen ahal baitira behin betiko hizkuntza po
|
|
2019
|
|
|
ohituta gaude prozesu osoaren ardura gure gain hartzera (eta badakigu administrazio handiagoetan bazterrean dauden zerbitzuek ere antzera jokatu behar izaten dutela). Lan karga, ardura eta sasiprofesionalizazioa areagotzen
|
du
horrek, baina prozesu osoaren jarraipena egitea ahalbidetzen du. Ekitaldi bat, azken finean, transmisioekintza bat da, eta gure jarduteko moduak duen onuraren parte da transmisioekintza hori sortzailetik hartzaileraino kontrolatzea.
|
|
|
Programetan baino, programen, esparruen eta egitasmoen arteko konexioetan jarri behar genuke arreta gehiago. Hainbestetan aipatutako zeharkakotasunaren kontzeptuarekin zerikusi zuzena
|
du
horrek: euskara zerbitzuena soilik da euskara sustatzeko lanen ardura?
|
|
2021
|
|
|
—Noiz bada?; —Ez da horregatik etorri. —Zergatik bada?; —Ez
|
du
hori esan. —Zer bada?
|
|
|
denez, oso eremu zabala hartzen
|
du
horrek, askotariko xehetasun eta ñabardurak izan baititzake hiztunaren ikuspegiak berak, batetik, eta, bestetik, hura markatzeko erak (modu gramatikal delakoa ez da era horietariko bat baino: modalitate gramatikalizatua).
|
|
|
Nolanahi ere, deigarria da partizipio burutua adierazten duten atzizkiak eta gramatikari hauek eratorpen atzizkitzat hartzen dituztenak forma berekoak izatea. Zer esan nahi
|
du
horrek, itxuraz berdinak izan arren egiaz bi atzizki desberdin ditugula, bata deribazioan sartzekoa, eta bestea flexioan. Intuizioaren kontrako analisia da hori.
|
|
|
adibide guztiak Hegoaldeko idazleenak direla eta bada beti perpausaren hasieran doala. Kausazkoa den ala ez, berak igarriko dio ondoen; aski
|
du
horretarako bada dioen lekuan zeren edo jartzea, eta ea zentzu bete betea duen ala ez ikustea: Jaungoikoa Salbadorea da?
|
|
|
43.10.3b Erabilerari dagokionez, bi hauek nabarmentzen dira. Batetik, birformulakizunak bi aukera adierazten ditu, bata zein bestea hauta daitezke, baina ez
|
du
horrek eraginik atal birformulatzailean gailentzen den ideian:
|
|
|
16.3.2c Beste rekin, ordea, beti eskuinaldean egonen da: Beste zenbaitek ez
|
du
hori uste; Beste zenbait gizonek; Beste gizon zenbaitek. Tradizioan badira adibide asko holakoak:
|
|
|
– Gehiago rekin: Nor gehiago etorriko da?; Nork gehiago pentsatzen
|
du
hori?; Nori gehiago esan diozu. Kasu marka ere har dezake gehiago k:
|
|
|
Kasu marka ere har dezake gehiago k: Nor gehiagok pentsatzen
|
du
hori?; Nor gehiagori esan diozu?
|
|
|
Ondoan ere bai, horrenbestez. Gramatikalizazioa azken muturreraino eramana izan dela esan nahi
|
du
horrek.
|
|
|
18.2.2b Absolutiboaren artikuluaren parekoa dugu ik determinatzailea ere, operadore batek aktibatzen duena. Ez
|
du
horrek esan nahi, hala ere, ik marka daramaten sintagma guztiak mota horretakoak direnik, ez baita hala. Berehala itzuliko gara puntu honetara.
|
|
|
22.4.8a Izen batzuek ere, duten esanahiagatik, erabilera adberbiala dute maiz. Ez
|
du
horrek esan nahi adberbio direla, baizik izaeragatik errazago gertatzen dela erabilera hori. Hori gertatzen da mende, gizaldi, urte, hil, aste, egun, ordu, oren, gau, minutu, segundo, une eta horiek bezalakoekin:
|
|
|
32.1.3.1a Konparazio perpausetako elementuekin nolako egitura sintaktikoak eratzen diren aztertzeko, kontuan izan behar da eratutako konparazio sintagma askotan sinplea eta laburra den arren (Zuk adina diru irabazi dut nik), konplexuagoa ere izan daitekeela, aditz eta guztikoa, alegia (Zuk bankuan gorde duzun adina diru galdu
|
du
horrek kasinoan). Gauzak argiro azaltzeko, aditz eta guztikoetatik abiatuko da ondoko azterketa, hau da, perpaus egitura argia dutenetatik, konparazio kuantitatiboa eratzen duten adibideak emanda.
|
|
|
Hala izaten da, batik bat, haren aditza perpaus nagusikoa bera ez denean. Hori da, esate baterako, goiko adibideko Zuk bankuan gorde duzun adina diru galdu
|
du
horrek kasinoan esaldian gertatzen dena. Sintagma asko ditu agerian esaldi horretako konparazio perpausak, baina bada bat isilpean dena:
|
|
|
Perpaus horrek, bestalde, konparazio morfemaren mendekoa izanik, n menderagailua darama aditzari atxikia: [ [Zuk bankuan ø gorde duzun] adina] diru galdu
|
du
horrek kasinoan.
|
|
|
32.1.3.1b Konparazio perpausak eta perpaus nagusiak aditz bera dutenean ere agerian eman daiteke hura konparaziozkoan (Zuk bankuan gorde duzun adina diru gorde
|
du
horrek etxean), baina sinpleagoa ere izan daiteke, aditza isilpean uzten duena (Zuk bankuan adina diru gorde du horrek etxean). X diru sintagma komuna hutsik dago azken honetan ere, baina horrezaz gain aditz komuna eta hari atxikita dagoen n menderagailua ere isilpean dira.
|
|
|
32.1.3.1b Konparazio perpausak eta perpaus nagusiak aditz bera dutenean ere agerian eman daiteke hura konparaziozkoan (Zuk bankuan gorde duzun adina diru gorde du horrek etxean), baina sinpleagoa ere izan daiteke, aditza isilpean uzten duena (Zuk bankuan adina diru gorde
|
du
horrek etxean). X diru sintagma komuna hutsik dago azken honetan ere, baina horrezaz gain aditz komuna eta hari atxikita dagoen n menderagailua ere isilpean dira.
|
|
|
Konparazio gaiari dagokion sintagmaz eta aditzaz gain, beste sintagma batzuk ere izan daitezke komunak konparazio perpausean eta nagusian, eta haiek ere isilpean dira konparaziozkoan, perpausa are sinpleagoa eginaz (Zuk adina diru gorde
|
du
horrek bankuan). Honako perpaus bi hauek dira esaldi horren azpian ulertzen direnak:
|
|
|
– [IS [ZenbS [Pm Zuk bankuan gorde duzun] adina] diru] galdu
|
du
horrek jokoan
|
|
|
– [IS [ZenbS [Pm Zuk bankuan gorde duzun] baino] diru [gehiago] galdu
|
du
horrek jokoan
|
|
|
[IS [ZenbS [Pm Zuk (gorde duzun)] baino] diru [gehiago] gorde
|
du
horrek bankuan
|
|
|
Orduko edo eta berehala postposizioen parekoa da erabilera horretan bezain laster (jaiki bezain laster= jaiki orduko, jaiki eta berehala). Horiek horrela, anbiguoa da Jaitsi bezain laster egin
|
du
horrek mendian gora esaldia, adiera biak izan baititzake: ‘laster’ jaitsi da eta ‘laster’ egin du mendian gora, arin arin biak, edo ‘jaitsi eta berehala’ egin du ostera mendian gora; lehenbiziko irakurketan konparaziozkoa da perpausa, jaistearen lastertasuna eta mendian gora egitearena konparatzen baitira; bigarrenean, berriz, ‘denborazkoa’ da.
|
|
|
– Osagai bat baino gehiagokoa: Lagunek futbolean baino gehiago gozatzen
|
du
horrek liburuak irakurtzen.
|
|
|
37.5.4b Esan ekin eginiko esaldiak benetakotasunik eza eman dezake aditzera: Esateagatik esan
|
du
hori, ez benetan; Esateagatik esan dut zuritu zuen bere burua Clarak, irribarre eginez (Biguri). Ezezka emanda, berriz, esanaren benetakotasuna azpimarratzen da:
|
|
|
Eta en kariaz Iparraldekoak edo goi mailakoak: Lagunen kariaz egin
|
du
hori.
|
|
|
Bestalde, egitura murriztaile honek ez du debekurik galdetzaileak erabiltzeko: Zer egin dut nik, ona baizik?; Nork egin
|
du
hori, nik baizik. Perpaus hauetan ez dago kontrasterik —‘ez hau, hura baizik’— bi elementuz osaturiko galdera murriztailea baizik:
|
|
|
39.2.3.1a Kontzesio perpaus mota askok partekatzen duten ezaugarria da ere diskurtso markatzaileak lagunduta gauzatzea. Kontzesiozkoen molde gehientsuenetan aurkitu dezakegu diskurtso markatzaile hori; kontzesio balioa adierazteko duen garrantzia erakusten
|
du
horrek; batzuetan hark bideratzen du kontzesio balioa perpausetan, nahitaezkoa delarik halakoetan kontzesio perpausa osatzeko: adibidez, ba... ere, tuta ere, tuz gero ere egituretan.
|
|
|
Gerta daiteke bi galde perpaus beregain juntatzea (Trena huts egin duzu edo zer gertatu zaizu hain berandu etortzeko?) edo bi galde hitz juntatzea (Ez al diguzu esan behar noiz edo nola joango zaren?). Modu berean, galde perpausean, galdegai ez diren atalak elkartzeko ere aurkituko dugu (Zer zerikusi
|
du
horrek ezkonduta edo ezkongai egoteko?).
|
|
|
– Galde perpausetan, galdegai ez diren juntagaiak elkartzeko: Zer zerikusi
|
du
horrek ezkonduta edo/ edota ezkongai egoteko?
|
|
|
Aditz estatiboek deskribatzen duten egoeraren fase guztiak berdinak dira; ez da aldaketarik, ez mugimendurik, eta egoera horrek berenaz jarraitzen
|
du
horretarako indar berezirik egin gabe. Halakoak dira, besteak beste, jakin, ulertu, ikusi, entzun, maitatu, ukan aditzak.
|
|
|
Hola, Peruk bi auto ditu esaten badugu harremanetan jartzen ditugu autoen multzoa eta Peruk dituen gainerako gauzen multzoa. Perifrasi batek hobeki ikusarazten
|
du
hori: Peruk dituen autoak bi dira.
|
|
|
Eta erabilera onartzen bada ere, toki batetik bestera erraz aldatzen dira erabilera horrek bete behar dituen baldintzak: ...k bai, baina nesken artean ez, edo mutilek neskei bai eta alderantziz ez; toki batzuetan anai arreben artean bai, beste batzuetan ez; senar emazteen artean bai, edo ez, tokiaren arabera eta abar1 Nolanahi ere, nekez egin dakioke hika adeitasuna eta" distantzia" zor zaion norbaiti2 Hori dela eta, erabilera baztertuago den tokietan desegokitzat," ijito hizkeratzat" (Azkuek ematen
|
du
horren berri) hartu izan dute batzuek. Zernahi gisaz, eta zenbait girotan, badirudi gaur berriro berpizten ari dela galdua zuten zenbaiten artean.
|
|
|
16.3.4d Beste batzuetan anitz zenbatzailea bera doa partitiboan: Eta bertze parte bat eror zedin leku harritsuetara, non ez baitzuen lur anitzik (Leizarraga); Eta ez zuen egin han ikusgarri anitzik (Duvoisin); Ez
|
du
horrek oilasko anitzik irentsi! (Oxobi); Ez duzu anitzik maite (Duvoisin).
|
|
|
Zure hitz beltz horiek kezkaturik utzi naute. Baina, beste hizkuntza batzuetan ez bezala, euskaran ez
|
du
horrek aparteko eragin sintaktikorik sintagma osatzean.
|
|
|
Eta gehiegi adierazteko askotxo erabiltzen da: Latin askotxo zenekien (X. Mendiguren Elizegi); Askotxo irabazten
|
du
horrek; Asko klaroki deklaratzen digu (Leizarraga); Ez da ahaztu behar irlandarrak politikaren aldetik beren gain egon baziren ere, asko goizik latinen kultura eta hizkuntza ezagutu zituztela (Mirande).
|
|
|
De Rijkek (2008: 19) ere aipatzen du kontu hori, baina berehala gaineratzen
|
du
hori esatea gehiegikeria da. Egon daitezke zenbait antzekotasun, dio, eta adjektiboak, zenbait kasutan, izen gisa ere erabiltzen ditugu, baina alderantzizkoa ez da egia:
|
|
|
Tankera berekoak: Milesker, arima onak, nor ere baitzarete (Barbier); Zuek altaratzen zaituztenak ekarriko
|
du
horren pena, nor ere baita hura (Haraneder); Kuku zaharra hola galdu nuen, nor ere baitzen! (Dirassar).
|
|
|
Ausartu bezalako gobernatzaile batek perpaus osagarria baino ez du hautatzen. Etorri aditzak, ostera, har ditzake perpaus osagarri jokatugabeak (zertara), baina ez
|
du
hori aukera bakarra; mugimendu fisikoa adierazteko nondik eta norengana postposizio sintagma arruntez osa daiteke esaldia. Edo bi batera agertu (nora, zertara), aurreko adibidean bezala.
|
|
|
Ezezko galdera baten erantzun izan daitezke: Ez al
|
du
hori esan. Ez, ez du hori esan.
|
|
|
Ez al du hori esan? Ez, ez
|
du
hori esan. Ezezko galdera baten erantzun direnean ez adberbioa eman ohi dugu lehenik eta ondoren (beharrezkoa ez den arren), galderako perpausa errepikatu.
|
|
|
Askotan ezeztapen hori osatu egiten dugu: Ez
|
du
hori esan, beste hau baizik. Gutxienak dira, baina, mota horretako ezezko perpausak.
|