|
2021
|
|
|
Ez da, bada, bertsolariena Lehen Modernitatean eragiletza sofistikatuago batek herriko plazatik eraikin itxi batera eramango den kultura popularraren adierazpen bakarra. Bestalde, esan bezala, nazio estatuek, eta ertzeko kultur komunitateek, kultura popularra herri kultura gisa garatzeari ekingo diote, eta kultura jasoarekiko hibridazioa bizkortuko
|
du
horrek Europa osoan.
|
|
|
Foruen galerak eragindako erreakzio kulturalistaren baitan euskal literaturaren garapena lehentasunezko kezka bihurtuko da, eta bat bateko bertsolaritza literatur genero gisa lantzeko ahalegina ekarriko
|
du
horrek: " Rendre la notion de littérature plus accueillante, c’est, en même temps, légitimer l’inscription de l’improvisation orale en son sein.
|
|
|
Euskal kulturgintzaren instituzionalizazioa abiatu zen 1918an, Eusko Ikaskuntzaren sorrerarekin, eta handik urtebetera Euskaltzaindia jarri zen martxan. Kulturaren esparruak nortasunaren eraikuntzarako eskaintzen zituen baliabideak ikusirik, geroz eta pisu handiagoa hartuko
|
du
horren lanketak euskal intelligentsiaren baitan. Aurreko belaunalditik Campionena bezalako erreferentzia bat ere bazuten, nortasunaren elementu nuklear gisa arrazaren partez hizkuntza ezartzen zuena; nazioartean ere, antropologiak, esaterako, fokua arrazatik kulturara aldatu zuen32, eta 1930etik aurrera, behin Primo de Riveraren diktadurak() ezarritako debekuak atzean utziz gero, sekulako kuraiarekin ekingo diote eragiletzari.
|
|
|
Ikerketa kuantitatiboak, bertsolaritzari buruz prentsan argitaraturiko testuen bilketak, etiketatzeak eta lanketak aukera irekitzen du garai bakoitzean argitaraturikoa historia serial gisa azaltzeko. Kontakizunaren hainbat alderdi datuetan oinarritzeko edota datuekin berretsi eta osatzeko aukera ematen
|
du
horrek, Del Moralek funtsezkotzat jotzen duena: " No basta, pues, con describir, hace falta, también, medir y hacer recuento de los hechos sociales de signo diverso en el acontecer[...] en la medida que el tratamiento de las fuentes lo permita (historia seriada o estadística retrospectiva)" (1999:
|
|
|
1993tik Egañaren buruan egon ondoren Maialen Lujanbiok jantziko du txapela, ziklo bat itxiz, eta historiako lehen txapeldun emakumea izango da gainera. Argazki askotarako emango
|
du
horrek.
|
|
|
Agirre, elkarrizketa pertsonala, 2017/IX/27). Aldizkariko arduradun berrion gustuekin baino zerikusi gehiago
|
du
horrek, ordea, bertsolari belaunaldi berrien jarrerarekin. Azaldu den gisan, analisian gehiago sakontzeko ohitura dute gaurko bertsolariek, kontzienteago ere badira euren sortzaile estatusaz, eta aldizkariaren deiari erantzuterakoan geroz eta buelta gehiago ematen dituzte:
|
|
|
Aipatu den gisan, horitasunarena eta arinkeriarena izan da aldizkariaz egin izan den karikatura, eta luzaroan iraun
|
du
horrek, kasik gaurdaino, karikatura hori eragin duten lanek hamarkada parea beteta daukaten arren. Ohiko bi balorazio horien ondoan, ordea, kalitatearena batetik eta arinkeriarena bestetik, hirugarren alderdi bat ere, aldizkariak hartutako balio dokumentalarena, azpimarratu izan da pixkanaka azken urteetan.
|
|
|
1918an itxi zen Euskal Erria aldizkaria eta nolabait ziklo baten amaiera adierazten
|
du
horrek. Foralismoari abertzaletasunak hartu dio erreleboa euskal kulturaren sustapenean, eta argitalpen abertzaleak izan dira bertsolaritzari jarraipen estuena egiten diotenak.
|
|
|
Bertsolaritzak berak, beraz, bere agerpenik ohikoenean, txapelketa, omenaldi, hitzaldi edo dena delako ekimen zehatzez haratago badu hedabideen interesa pizteko gaitasuna. Hedabideratze prozesuaren garapen maila altu bat erakusten
|
du
horrek.
|
|
|
" Durangoko liburu azoka zela eta bertsolariak egotekoak ziren Andre Dona Mariaren elizaren aterpean, bai eta hazilaren 11n, Lekeition E.M. Azkueren omenaldian. Bizkaiko gobernadoreak, ordea, ez
|
du
horretarako baimenik eman" (Anaitasuna, 1973/ XI/ 15, 6 or.," Gure munduko albisteak/ Bertsolariak galerazirik").
|
|
|
Adar bat gure kulturgintzan gertatzen da, oro har kaxkarrak diren gauza asko, euskaraz izanik onak direla sinesteko joerak sortu duen kate luzea. Euskal kulturgile izanik distira apur bat lortzeko bidea erraz jartzen
|
du
horrek, nartzisoak abonatzera areago emandako aro honetan, garai bateko euskal kulturaren libelogileei arrazoi puntu bat emanez. Eta, jakina, tartean gauza onak badira, ulergarria den moduan urri xamar, eta horiek bereizteko arazoa sortzen du joera orokortuak.
|
|
|
"[...] badaude feminismotik bertsolaritzara gerturatu diren zaleak eta ia bakarrik emakume bertsolariak ezagutzen dituzte. Asko aldatzen
|
du
horrek jokoa, plazak eta erreferentzialtasuna konpartituago eta banatuagoa geratzen delako [Miren Amurizaren hitzak]" (Rubio, 2019: 69).
|
|
|
bertsoa telebistara eroatea, txapelketetan ahalik eta hedabide gehienen atentzioa erakarri nahia, zezen plazak eta erakustazokak betetzeko apustuak eta abar. Ekintzarik masiboenak ere zein testuinguru hauskorrean egiten diren kontuan harturik, etorkizunean ere uko egin ezin dion esparrua
|
du
hori bertso mugimenduak, ezagutzaz eta irizpidez; esan gabe doa, bestelako bideak, jasoago edo ertzekoagoak[...] integratzeko sentsibilitatea eta gaitasuna izan behar dituela proiektu orokorrak[...]. Masa kulturarekin eta kultur industriaren norabide nagusiekin guztiz bat ez datozen ezaugarriak bide ditu bertsolaritzak.
|
|
|
Bere lankide Lolari deitzeko tentazioa izan du, lantokian zer moduz galdetzeko, etxe santu hartako azken txutxu mutxuen berri entzuteko. Hango berri galdetu ez ezik, hemengoaz ere erantzun lioke, ordea, eta ez
|
du
horretarako gogorik.
|
|
|
76 Balorazio urri hori bat dator Ibon Egañak bere tesian aurkezten digun ideiarekin (ez da itzulpenez ari, euskaraz sortutako lanez baino), euskal literaturaren kritikagintzan oro har, tartea denaz bezainbatean, euskal kritikagintzaz egin izan den salaketa hiru urratseDagokigun ipuinera etorrita, eta bertako ideiak laburturik, euskal literatura mundura zabaltzeko beharrezkoa da atzerriko agenteen iragazkietatik pasatzea, eta euskal kritikariak atzerriko agenteak seduzitzea, erakartzea. Ez
|
du
horrek esan gura, dena den, lan hori delako kritikariaren herrialdeko merkatura egokituko denik eta salgarri izango denik. Nolanahi ere den, bide horretan itzulpenak funtzio zentrala du, itzulpenaren bidez egiten baitu bidea bere mugetatik kanpo idazle baten testuak.
|
|
|
Canok berak esana da itzulpena bestelako idazleen ahotsak bereganatzeko modua dela: "" nola lortu ote
|
du
hori?" galdetzen diozu zeure buruari zenbait poetaren lanak irakurrita... Haiek itzultzen saiatzea da horretaz jabetzen hasteko modu bat" (Cano, 2013).
|
|
|
Azkenik, badira, aldez edo moldez, historiografia berezi egiten duten bi azpiatal: euskarara itzulitako literaturari eskainitako azpikapitulua (López Gasenik idatzia) eta" Beste Euskal Literatura batzuk" izenburupean Ezkerrak emandakoa, hain zuzen ere euskararen eremu geografikoan eta diasporan euskara ez beste hizkuntzetan emandako literaturari eskainia.75 Orain arte aztertutako historiografien aldean, berritu egiten
|
du
horrek euskal literaturaren ikuspegia, edo, gutxienez, Ezkerrak berak azaltzen duenez, ordura arte Mitxelenak zein Lasagabasterrek iradokitakoa praktikan jartzen (329). Itzulpengintzari dagokionez ere halatsu gertatzen da:
|
|
|
Horregatik esaten da habitusak, aldagai pertsonalaz gainera, aldagai soziala ere baduela; alegia, habitus kolektibo bat ere badagoela. Ez
|
du
horrek esan gura, inola ere, habitus guztiak koherenteak direnik gizarte klase baten barruan: ibilbide beste habitus daude, eta habitus indibiduala norbanakoen ibilbidean datza.
|
|
|
Sapirorekin bat (2014), gizarte eremuek funtzio ekonomiko, ideologiko eta kulturalak dituzte; hala, merkatuedo politika legeetatik harago, adibidez, funtzio edo balio sinbolikoa ere izaten dute. Berebiziko garrantzia
|
du
horrek gurean, lotura zuzena baitu darabilgun hizkuntzaren eta kulturaren estatusarekin eta eremuko agenteen ideologiarekin edo identitatearekin; izan ere, Bourdieuk dioenarekin bat (1991), ekoizpen urriko eremuetan kapital sinbolikoak indar handiagoa izan ohi du beste eremu batzuen aldean.
|