|
2008
|
|
|
Zoritxarrez, baina, bere etxera> ago eta> hori etxera> > bainago> bilakatu ohi du sarri, eta hori ere zuzena eta Batua den arren, ez
|
du
ez hain, berea, eta ez hain, berezkoa?, eta, inoren eremuan?
|
|
|
Lehoiari, Zuberoan, euskaraz olerki luzea egin zaio duela hamar urte. Horrez kanpo, ez
|
du
ez euskal mitologian, ez eta sinbolikan, ez eta ere literaturan lehoiak biderik egin. Lehoia beste nonbaiteko sinboloa da Esoporen edo beste baten alegia itzulien bitartez ezagutzen duguna.
|
|
|
Beraz, Lhande-k ez du hutsetik asmatzen aurreratzen duen hipotesia: adierazten
|
du
ez dugula gure tradizioa ezagutzen, ez dakigula ikusten beneta ko baloreak non diren, ez dakigula ere bestetan egiten denarekin gurea kon paratzen. Hots, literaturaren historia eraikuntza bat dela, beste eraikuntza kultural eta politiko guzien gisa.
|
|
|
Lhande-k hiru pundutan egituratzen du bere erantzuna. Lehenik onartzen
|
du
ez daitekeela aurki euskal letretan obra nagusien zerren da luze haietarik bat, Europako hizkuntza handietan bezala. Bainan, kontze zioa egin ondoan, bi mailetan aurreratzen du bere ikusmoldea.
|
|
|
Izan ere, nazioek, eskuarki, hizkuntza nazionala daukate eta beren liderrek horixe erabiltzen dute nazio horren izaera eta batasuna aldarrikatzeko. Hortaz, euskal hizkuntza nazional batuan, nazio> bat> gara? > esan beharrean, dialelektoz mintzo denak argi erakusten
|
du
ez daukala bere herria egiazko naziotzat. Bide batez, Iparraldeko euskaraz egitekotan,, nazione> bat> gira? > idatzi zuketen, hibrido bitxi horren lekuan.
|
|
|
302 Izan ere Azkue eta Campion ziren testuak aipatzen dituen baldintzak betetzen zituztenak: Akademiari lotuta zeuden eta euren jarduna Arana Goiri aurretik hasi zen («Eztabe matte Sabin, beronek euren ospia illundu ebalako» esaldiak eta «Sabin agertu zanetik eurek baztertu ziralako» dioenak, inplizitu dakarte Arana Goiri ezagun egin aurretik beraiek lanean ari zirela eta ospetxo bat zutela; baldintza horrek ziurrenik Juio Urkixo baztertzen
|
du
ez baitzen ezagun egin geroagora arte).
|
|
2010
|
|
|
Hortik bere elkarreragin garrantzia. Izan ere, esatariak aditza hasieran jarrita, adierazten
|
du
ez dagoela, oraingoz behintzat, aipatzen duen subjektuaren eta enuntziaziosubjektuaren artean nahasketarik egiterik. Beraz, distantzia markatzen da.
|
|
|
Hori da inor gutxik entzun nahi duena eta are gutxiagok onartzen eta kontuan hartzen duena. Noiz arte segitu behar
|
du
ez ikusiarena egin nahi horrek. G. H. Jenkins ek (2000) galesarentzat aurreikusia duen terminal decline hori azken hiztun talde euskaldunoi zeharo gaineratu eta guztioz erabat jabetu arte?
|
|
|
Horregatik, Sabin Ipiñak azpimarratu
|
du
ez zela erraza guraso berriak lortzea ikastolarako. –Konbentzimendu lana zen hura.
|
|
2012
|
|
|
eta, eternal? gisa aurkeztu dituzte beren itzulpenetan, eta estereotipatze horrek izugarrizko eragina izan
|
du
ez soilik zibilizazio mendebaldarrak Hirugarren Mundua ulertzeko moduan, baizik eta baita sorburu kulturak berak bere buruaz duen pertzepzioan ere. Hori horrela izanik, baliorik gabe gelditzen dira, Niranjanaren ustez, guk postmoderno gisa deskribatu ditugun hainbat teoria, besteak beste Gideon Touryk proposatutakoa, 46 zeina itzulpenak xede hizkuntzaren eta
|
|
|
Hau da, Zizeronek bezala, Orixek uste
|
du
ez dela hitzez hitz itzuli behar; aitzitik, itzulgaiko testuan esaten dena ondo ulertu ondoren norberak bere moduan eta bere hizkuntzak eskaintzen dituen baliabideak erabiliz itzuli behar dela aldarrikatzen du. Horregatik joko du Orixe Xabier Mendiguren Bereziartuk, aurrerago ikusiko dugun bezala, euskal itzulpenaren historian zentzuzko itzulpenaren edo itzulpen librearen ordezkari nagusitzat.
|
|
|
Hemen ere, egindako hautaketa guztiz pertsonala da. Literatura handietako autore kanonikoenak itzuli beharrean (ez
|
du
ez Cervantes, ez Molière, ez Dante itzuli; ezta Dickens, Victor Hugo edo Bécquer ere), 110 estetika literarioagatik gustatu zaizkion testuak euskaratu ditu, izan autoreak ezagunak, ezezagunak, kanonikoak nahiz periferikoak. Idazle ezagunenen artean honako hauek aipa genitzake:
|
|
|
Beraz, ezin dezakegu esatariak unean unean duen intentzio xedea ahaztu. Honek esan nahi
|
du
ez dagoela gramatika irizpideez edo gramatika neurriz soilik enuntziatua neurtzerik; balio duten irizpideak berbaldi irizpideak dira.
|
|
|
Adibideko aditzondo hori esatariaren komunikazio ekintzari dagokio: , esatariak zinez29 esaten
|
du
ez dela ongi sentitzen. Badirudi,, esan?
|
|
2014
|
|
|
Arautu eta normalizatu gabe dagoen euskararentzat ahalik eta hauturik garbienak egitearen aldeko den gizataldetik urrutiratuz, garbizaletasuna baztertzen du: beste gizatalde bati zuzentzen dio ahotsa, herriari, eta honek garbizaleen euskara ezezaguna duenez, garbi
|
du
ez liokeela ulertuko. Bere poesia elikatzen duen herriak ez ditu ezagutzen tradizio zaharretik berreskura zitezkeen hitz garbiak edo eguneroko mintzairan bizitzarik ez duten hitz berriak...
|
|
2016
|
|
|
Berriz ere Etxahunen bezala erretorea errekurtso nagusi gisa agertzen da mundu guziaren aurrean. Ez
|
du
ez emaztearengan ez lagunengan konfiantzarik aitorpenaren egiteko. Hastapenetik ikusleak badaki zertan den auzia eta beste pertsonaietan duda muda baizik ez da ikusiko.
|
|
|
Aitak Mayi gomitatu
|
du
ez baitu ulertzen nolaz semea Mayiren gibeletik ibilki den eta aita semeek argitzen dute gaia. Aitak ulertzen ez duenez Larzabalek esamolde herrikoia erabiltzen du, umorea jokoan sartzeko, giroa lasaitzeko eta publikoari oroimen keinua egiteko:
|
|
|
Antzerkiak duen funtzioa ez da hainbeste aldatu, jendearen euskalduntzeko funtzioa gehitzen ahal zaio. Egoera zaildu da, sorkuntza badago baina ezagutza falta du, bere baitan sinetsi behar
|
du
ez baita gaur egun euskal letrek bizi duten garapen maila berean kokatzen. Mundu amateurrari lotua da, ez ditu helburu berak, ez ditu telebistak behar dituen abiadura handiko sorkuntzak behar, ez ditu sentsazio berak sortzen.
|
|
|
Bestalde, beste drama bat dugu Erramunek Mayi maite baitu eta honek serora sartu nahi, ez
|
du
ez batak ez besteak bere sinesteari uko egin nahi.
|
|
2017
|
|
|
ez duela trabatzen11 Horrek erakusten
|
du
ez dela hain erraza frantsesa ez den hiz
|
|
2019
|
|
|
agiri gehienak euskaltzainburuorde gisa sinatu bazituen, hurrengo euskaltzainburua ere ez zen lider sendo gisa agertu. Etxaide hil ondoren, 1962ko azaroaren 14an, Jose Maria Lojendio donostiar idazle eta abokatua izendatu zuten euskaltzainburu 1963ko apirilaren 5eko batzarrean, baina batzar hartako aktak argi erakusten
|
du
ez zuela oso gogo onez hartu izendapena: –Lojendio jaunak adierazi du bera dala kargu ontarako meritu gutxiena daukana; baiña Euskaltzaindiak bere naia ain garbi agertu dun ezkero, azkenean onartu du izendapena, eta, beraz, euskaltzainburu egiñik gelditu da?.
|
|
|
Asmazio honek ez
|
du
ez buru eta ez buztanik, ez itxurarik, ez egiarik, ez egia antzik ere. Alde hortatik gezurtatzea ere ez luke merezi.
|
|
2021
|
|
|
Errepostu içan
|
du
ez direla onthu, Ontcen direnin batño izanen du.
|
|
|
Mitxelenari (1956: 82), ordea, sonelementuak akitanierako xo (n) (xso [n]) atzizkia dakarkio burura, baina aitortzen
|
du
ez duela parekorik ezagutzen aurreneko zatiarentzat (Belte rentzat).
|
|
|
Mitxelenak (1956: 82) aitortzen
|
du
ez duela ezagutzen parekorik Andrearriagako inskripzioaren aurreneko zatiarentzat (Belte rentzat). Errenteriarrak (1954:
|
|
|
Uste du Pirinioetako lepogainetan joriak diren eta Leitzaran ibaiaren eta Andorra inguruaren bitartean bakarrik aurki daitezkeen Pirinioetako cromlechen esparrua –Pirinioetako mendikatearen luzerari bakarrik erreparatzen badiogu– os akabaila duten toponimoek harrapaturiko lurraldearekin bat datorrela. Hedaduraren aldetik antzekotasuna handia izanik ere, argitzen
|
du
ez dela ahaztu behar Pirinioetako cromlechak goi mendietako larre eta lepoetan (500 metrotik gora) baizik ez direla azaltzen, eta toponimoak, aldiz, Akitania osoan nahiz Nafarroako eta Aragoiko eremu zabaletan aurkitzen direla. Gainera, amaieran os duten leku izenek eta Pirinioetako cromlechek ez dute zertan izan aldi berekoak.
|
|
|
Guretako, segur aski ere, normalean Anbototik edo Gorramenditik pasatzen ez garenondako, ez
|
du
ez, perpaus horrek zentzu gehiegirik. Hala ere, gu izan beharrean Himalaia aldera abiatu den mendizale batek esaten baldin badigu, eta mendizale horren asmoa baldin bada Everest-ekin batera Lhotse eta Annapurna ere igotea, orduan, eta orduan bakarrik, perpausa bere tokian egongo litzateke.
|
|
|
Eta aditz hauek guztiak tu motako partizipio burutua duten aditzen sailekoak izaten direla. Honek esan nahi
|
du
ez dela tu aditzak sortzeko baliabidea, Ø baino. Iritzi berekoa da de Rijk (2008:
|
|
|
6.1j Ingelesez kokapen aditz deitu zaie euskarazko etxeratu edo mahaigaineratu aditzen pareko direnei, eta kokagai aditz, ostera, ureztaturen parekoei. Oinarriak postposizio sintagma izateak argi adierazten
|
du
ez dela beti erraza kategoria lexikal/ kategoria funtzional bereizketa. Edo, beste modu batera esanda, ez direla beti kategoria lexikoak eratorpenaren oinarri direnak (§ 3.1j, § 11.4).
|
|
|
Lehenik izen kategoriako hitz elkartuak aztertuko ditugu, eta, horien artean, maila berean dauden bi izenez osatuak. Maila berean egoteak esan nahi
|
du
ez duela osagai batek esanahi nagusia ematen eta besteak haren esanahia mugatu edo zehazten. Biek adierazten dutena hartuko du, maila berean, izen elkartuaren esanahiak.
|
|
|
Ezkurretik ezagun da haritz larrainekoa, bere fruiturik sagarra, bai beretik pikua. Halaber da ezagutzen beretik herioa, ezen lastimagarria uzten du hatz ondoa (Etxeberri Ziburukoa); Bada lege dugu examinatzeko doktrinan ezkondu baino lehen guziak, ezi zer erakutsiko
|
du
ez dakienak. Halaber ikasi gaztetik emazteki lanak josten, errokan, ogi ta lixua egiten, kozinatzen, ta gainarakoak (Lizarraga); Artizarrak bertzetarik abantaila darama; halaber da anderetan ni penatzen nauena (Etxepare); Maite dut zure begitartea, maite zure boz eztia,/ halaber zure irri gozoa, zure izaite guzia (Xalbador); Baldin maiz erortzen badira, halaber maiz jaikitzen dira; baldin maiz egiten badute bekatu, halaber maiz erremediatzen dute (Axular).
|
|
|
Hori da egoera neutroa, ez markatua. Baina batzuetan ez
|
du
ez artikulurik ez erakuslerik. Segidan jartzen ditugu kasu horiek.
|
|
|
Hirugarren pertsona hori eta erakuslea perpaus berean aurkitzen badira (kontuan izanik perpaus nagusiak eta bere mendeko perpausek, perpaus bakarra osatzen dutela), bera erabili ohi dugu (ez hura): Baina Jesusek deitu zion berarengana, eta erran zion[...] (Hualde); Hark uste
|
du
ez dagoela bera legezko Barberurik Bizkaia guztian (Mogel); Hazpandarrak[...] plazaren ezin ezagutuz ari dira[...] Pilota, berek ez dakitelarik nola, bihurtzen dute aldi bakoitx ostatu saihetsari buruz (J. Etxepare).
|
|
|
Predikatu nagusiaren barruan ageri dira beti adjektibo horietako batzuk, inoiz ez sintagma baten barruan (aiher, aski, komeni, nahiago...); baina horrek berak ere zalantzan jartzen du egiaz adjektibo kategoriakoak diren. Bestalde, predikatu konplexua da argumentuak hautatzen dituena, dela perpaus osagarri jokatua (nabari
|
du
ez dela asko ibili mendian), dela perpaus osagarri jokatugabea (merezi du gauzak patxadaz egitea). Horregatik hartu ditugu predikatu konplexutzat.
|
|
|
Aurreko badirudi horren sinonimo den ematen du esapideak ere esplizitatu gabe uzten du subjektu ergatiboa: Ematen
|
du
ez dugula irtenbiderik.
|
|
|
Gertatzen da enplegatzen baitira bitartekoak ongien egiteko (Axular); Egia soberatua! ene semea [ateratzaileek erro nagusia dainatzen dutela]; eta hortarik heldu da landare hainitz hiltzen baita (Duvoisin); Gutitarik egin omen
|
du
ez baita deus erori (Hiriart Urruti).
|
|
|
Bestelako predikatuekin ez da hala gertatzen: ez du esan etorriko denik eta esan
|
du
ez dela etorriko bi gauza dira. Hor ez da gertatu ezetzaren igoerarik eta, beraz, ez dago errankidetasunik.
|
|
|
Hau ere nolabaiteko adberbioa da, eta erabilera markatzen duten muga sintaktikoak estuagoak dira, predikatu osagarrian bakarrik agertzen ahal baita. Holakoak adberbio direnez gero, aldakaitzak dira, eta ez
|
du
ez batak ez besteak inolako komunztadurarik egiten, berdin dela subjektua singularrean edo pluralean doan: Andoni nekatua/ nekaturik/ nekatuta dago; Andoni eta Miren nekatuak/ nekaturik/ nekatuta daude.
|
|
|
Erreferentziakidetasuna aukerakoa denean, esplizituki aipa daiteke osagarriko subjektua (harritu zara nik egia esateaz), edo testuinguruak erabaki dezake zein den subjektu birtuala (aurpegia estaltzeko ahaleginik ez egiteak gogaitzen ninduen gehien: joko semantikoak iradokitzen
|
du
ez dela nik izango egiteak aditzaren isilpeko subjektua; testuinguru zabalagoak emango liguke aukera subjektu hori zein den jakiteko). Dena den, joera bereziki markatua dute erreferentziakidetasunerako mendeko perpaus osagarri jokatugabeek.
|
|
|
19 Aurreratzen den mintzagaiak bere jatorrizko kasu marka edo postposizio atzizkia gordetzeak erakusten
|
du
ez ditugula nahasi behar bi estrategia: mintzagaia aurreratzea (topic fronting) eta ‘ezkerreko dislokazioa’ (Left dislocation).
|
|
|
Perpaus nagusian tartekatua agertze horrek erakusten
|
du
ez duela perpaus juntatu batek duen jokamolde sintaktikoa: baina hori perpaus juntatu batzuen arteko gailua balitz (juntagailua balitz), ezin izango litzateke horrela agertu; bi perpaus beregainen artean bakarrik joango litzateke:
|
|
2023
|
|
|
Baina zer! Nire bihotza oraindik sobera ezkondua Ezin
|
du
ez onartu, Zeren betebehar naturalaren maitasuna
|
|
|
Berez ez
|
du
ez onik ez txarrik sentitzen ahal.
|