|
2000
|
|
|
Abelin Linazisorok ere gaztaroko amodioa izango du hizpide bere eleberrian. Hartara, lehen amodioaren lilurak mugituko
|
du
eleberri labur honen pertsonaia. Pedrok, lantegian arazoak izan dituela-eta, abokatu batengana joko du.
|
|
|
Estiloari dagokionez, honakoa aipatzen digu Xabier Aldaik: " hizkuntzaz aberatsa, eta dotore idatzita, nahiz eta narrazioa zenbait pasartetan apur bat gehiago konprimitzea eskatzen duen." (Egunkaria) Luis Mari Mujikak intimismoan ikusten
|
du
eleberri honen lorpenik behinena:
|
|
|
Gipuzkoatik gertu kokatutako herri nafar batean bizi zen giroa ere isladatzen
|
du
eleberriak. (Egunkaria II)
|
|
|
Hortaz, oraingo honetan Bizkaiko bi herrietan girotu
|
du
eleberria: Urtuella eta Udarbe.
|
|
|
Leticia Grandesen ustez honako mezu ezkutua
|
du
eleberriak: " ideologiak zein maitasunak nor berak gidatuak izan behar dutela, egin nahia eta bete beharraren arteko gatazka saihestuko bada, noski." (Egan 49)
|
|
|
Dena den, hau guztia eleberrigileak egindako aukerari estuki lotzen zaiola azpimarratu behar dugu. Hain zuzen ere, idazleak jostearen metafora darabil bizitzari buruzko bere ikuspegia emateko, eta ondorioz, josten ikasteko manual gisara antolatu
|
du
eleberria bera. Jose Jabier Fernandezek dioen bezala," jostorratza eta haria bai era metaforikoan baita era zuzenean ere (askotan liburuak josten ikasteko manual itxura hartzen du) erabiltzen baititu idazleak istorio historioa multzo desberdinak lotzeko." (Egunkaria 1996 X10) Hortaz, adabaki txikitxoez osaturiko liburua eleberriaren beraren eduki eta xedearekin bat dator.
|
|
2002
|
|
|
Narrazioaren une batean, pertsonaia horrek Cánovas del Castillo hil eta garrotez hiltzera kondenatu zuten Angiolillo anarkista italiarraren nortasuna hartzen du. " Germinal!" izan zen Angiolillok hil aurretik oihukatu zuen azken hitza, eta hitz horixe oihukatzea erabakitzen
|
du
eleberriko protagonistak exekutatuta hil baino lehen. Estrategia narratiboen aberastasunak (jauzi kronologiko etengabeak, fokalizatzaile anitzen txandakatzea, bizkaieraren erabilera narrazio nagusian...) bereizi egiten du Nik ere Germinal egin gura nuen aldarri genero historikotik eta gertakizun historiko baten birsortze literario bihurtzen du.
|
|
|
Autorearen asmo nabarmena eleberri urbanoa egitea zen, eleberri beltzetik hurbil zegoen planteamendu estetiko batekin eta egungo euskal gazteriatik gertu dauden musika erreferentzia sorta batez atondua. Bilbon gertatutako lapurreta batek zehazten
|
du
eleberriaren hari narratiboa. Polizi eleberria izan ez arren, Speed gauak eleberriak intriga dosi handiak ditu, hilketa bat argitzen baita bertan.
|
|
|
Trenbideak herri osoaren paisaia zeharkatzen du, eta preso errepublikarrak ari dira burdinbidean lanean. Lan horien inguruan sortzen diren adiskidetasunen eta gertakarien kontakizunaz gain, bigarren plano narratiboa ere agertzen
|
du
eleberriak, bere adiskide Onofre kapitainaren etxean bat batean agertzen den makiseko gerrillariarena, hain zuzen. Pertsonaien ezaugarri ongi adieraziak, batez ere narratzaileak Onofreren psikologian egiten duen murgilketa sakona, eleberriaren tempoa, bizkaieraren hainbat aldaeraren erabilera heteroglosikoa, obraren oinarrian dagoen dokumentazio bikaina... horra, besteak beste, Azken fusilaren lorpenetako batzuk.
|
|
|
Aristiren nobelek eleberri beltzaren (batik bat Chandlerren) edo Ipar Amerikako dirty realism delakoaren eragin argia dute, eta gurean neorruralismo beltzaren adibide onenetakotzat hartu izan dira. Autoreak indarkeria eta sexua nagusi diren landa giro perbertsoa islatu
|
du
eleberri hauetan. Belandia alegiazko herriak trilogiaren azken bi nobelei batasuna ematen dien arren, nabarmenak dira haien arteko desberdintasun estilistikoak, batez ere lehenengoaren (Kcappo, autorearen eleberri bikainen eta irakurriena), eta Krisalida azkenaren artekoak.
|
|
|
Alegoria bere egiten duen eleberrigintzak gehienetan kritika, satira edo helburu didaktikoa izaten du. Finean, gizakien jokabideaz edo etorkizunaz hausnarketa egin nahi
|
du
eleberri alegorikoak eta arras ezagunak dira xede hori arrakastaz lortu duten obrak. Hortxe dauzkagu, esaterako, G. Orwellen Abereen etxaldea (1945) edo A. Camusen Izurria (1947).
|
|
|
Hona, laburki, eleberrigintza berriaren ezaugarri literarioak: a) Eleberrigintza berriak auzitan jartzen du pertsonaiaren beraren irudia eta garrantzia. b) Eleberrigileak, ahal dela, desagertu egin behar
|
du
eleberrietatik. Narratzaile edo ahots anonimo bihurturik, objektibotasun osoz kontatuko du ikusten duena, interpretazio oro saihestuz. c) Pertsonaien analisi psikologikoa baztertu egiten da, objektuen eta ekintzen fenomenologia hutsa proposatuz. d) Garrantzizkoena eleberriaren forma da; alegia, nola dagoen kontatuta, antolatuta.
|
|
|
Barrokismo oro saihesten duen estilo batean kontatua da eta pertsonaia sekundarioen solasaldiak modu modernoan (modernistan) transkribatzen dira, ahozko solasak inongo akotaziorik gabe adieraziz. Baina ororen gainetik, narratzailearen begiak iragazten
|
du
eleberriko unibertso guztia. Hortik, margoekin (Degasen koadroekin) egiten diren konparaketak, edo" eszena paralizatu egin da" (138) moduko iruzkinak edo Women in love (130) filmari egindako erreferentziak, besteak beste.
|
|
|
Bi planoek berez duten erakargarritasuna gutxi bailitzan, hilketa baten berri ere ematen da eleberriaren hasieran, eta irakurlearen arreta lehenengo orrietatik bereganatzen du horrela. Hilketa horri egindako erreferentziak hasi eta bukatzen
|
du
eleberria. Teknikoki, kronologia etena, benetako lekuen erabilera (Rotterdam), edo narratzaile orojakile eta iruzkingilearen presentzia nabarmenduko genituzke.
|
|
|
narratzailea eraldatu egiten da, eta hurrenez hurren bilakatu zinema zuzendari, Erdi Aroko monasterio bateko eskribau, telefilm poliziako bateko detektibea... eta testuinguru horietako bakoitzean Iñakiren eta haren neska lagunaren arteko gutunak transkribatzen ditu. Zinema eta telebista, U. Ecoren Il nome della rosa eta G. Grassen Die Blechtrommer nobeletako irudi eta pertsonaiak... horrek guztiak ahots anitzeko kontzertu polifoniko bihurtzen
|
du
eleberria, eta horixe izan zen, hain zuzen, J. M. Lasagabaster (1989) kritikariak aztertu zuen alderdia ikuspegi bajtinear batetik. Lasagabasterrentzat (1989:
|
|
|
Lasagabasterrentzat (1989: 339), Gure iritziz, gehiegizko intertestualitate horrek eragozten
|
du
eleberriak behar bezala funtzionatzea. Irakurleak, aurkezten zaion joko literarioak hasieran erakartzen badu ere, Manu militariren labirintoan galtzeko arriskua du. a.2) Arantxa Urretabizkaia (1947) 3
|
|
|
Ikusten denez, aipagai ditugun beste bi generoen, ipuinaren eta eleberriaren, antz handia
|
du
eleberri laburrak. Ipuinarekin honako zerrenda honetan aipatzen diren parekotasunak dituzte:
|
|
|
Honek guztiak tempo arinagoa eragiten dio eleberri laburrari, erritmo azkarragoa, irakurlearengan eragin nahi den emoziora bideratutako erritmo arina. Beraz, eleberriak zehaztasuna, detaileetan kontzentratutako unibertso literarioa bilatzen du, eta konkretutasuna maite
|
du
eleberri laburrak, deskribapen, elkarrizketa edo errepikapenak murriztetik datorkion trinkotasuna.
|
|
|
Riktrudis, Adalbaldo dukearen emaztea, bere egin nahi du kristautu gabeko Portun euskal buruzagiak. Eleberri historiko erromantikoak markatzen
|
du
eleberriko fikzioaren hasiera, esan bezala, baina gero ohiturazko prosaren kutsu nabaria hartzen du, XX. mendearen erdialdea arte euskal literatur panoraman nagusitu zen prosarena hain zuzen ere.
|
|
|
Kresala bizkaieraz idatzita dago, eta bertan Arranondoko Ondarroa autorearen jaioterriaren transposizio literarioa arrantzaleen bizitza eta ohiturak deskribatzen ditu. Protagonisten maitasun istorioaren narrazioak hari ahul bat eskaintzen
|
du
eleberrian agertzen diren koadroak lotzeko, eta hasieran Euskal Erria() aldizkarian atalka argitaratu zenez, zenbait pasarte foiletoi teknikari jarraituz idatziak ditu. Eleberriak herritartasuna defendatu nahi du, tradizioa, zibilizazio modernoaren erasoaren aurrean.
|
|
2019
|
|
|
Saizarbitoriak liburuari buruzko lehen elkarrizketetan adierazi zuen moduan, bikote harremanaren gainbeheran emaztearen heriotzaz amaitzen den harreman gatazkatsuaren amaiera latza nola edo hala" ekidin ote zitekeen" hausnartzen
|
du
eleberri honetan. Non eta nork egin zuen okerra hausnartzen dihardu.
|
|
|
Eleberriko bikoteaz gain, haien maitale diren Adolfo eta Bioleta ere agertuko zaizkigu. Azken honen amona Mikele de Abandoren irudiak, aurrerago ikusiko dugun moduan, garrantzia handia izanen
|
du
eleberrian. Samuel, Ino, Nikolas, Beltran, Benito eta Klaudia adiskide adinduak Hanbre izeneko sagardotegian elkartzen dira Flora eta Senarrarekin batera, eta gerrari buruzko oroitzapen eta istorioak kontatzen dituzte.
|
|
|
Bigarren horretan emakumeen kontrako bortizkeria du hizpide nagusi, nobela beltzaren ezaugarriak eta intriga baliatuz eta, bide batez, Jamen Cain en Karteroak beti deitzen du bi aldiz (1934) eleberriaren argumentua irauliz. Tratu txarren biktima baten aitortzan esandakoak jasoz osatu
|
du
eleberria Lertxundik, muturreko egoeran dagoen emakumearen sufrimendua erakusteko asmoz. Liburuak nobela beltzaren eta eleberri psikologikoaren ezaugarriak konbinatzen ditu, gertaerak hiru ahotsen bidez ematen baitzaizkigu ezagutzera:
|
|
|
Eleberriko testuaren muina Senarrak eginiko krimenaren aitormena izanik, gertatutakoa berreraikitzen lagunduko dion memoriak guztiz funtzionalitate garrantzitsua
|
du
eleberrian. Honela, oroimenaz mintzatuz gero, ezinbesteko da Proust idazle frantses famatua aipatzea.
|
|
|
Ramon Saizarbitoriaren azken eleberri honetan bukaera gutxienekoa da, liburu honen mamia ez dago istorioan, baizik eta istorioa kontatzeko eran. Baina lasai, ez beldurtu, ez hasi pentsatzen liburu pisutsu, metafisiko edo zail baten aurrean zaudetenik, ez, Hamaika pauso, Ene Jesus, Ehun metro eta Egunero hasten delako idatzi dituen idazleak ez
|
du
eleberri hau egin zuek aspertzeko edo bere mamuak uxatzeko, bere asmoa askoz interesgarriagoa eta txalotzekoa da: Saizarbitoriak zuen arreta bereganatu nahi du, harrapatu eta txundituta utzi, eta horretarako hasieratik apustu zaila eginez hasten da, bukaeratik hasiz.
|
|
|
• Irakurri eleberriaren sinopsia denon artean. Zer kontatuko
|
du
eleberri honek?
|
|
|
Adolfok Florari idatzitako postal bat aurkitzen duenean, Senarrak ez du uste Flora inolaz ere beste norbaitekin egon daitekeenik, ez zaio burutik pasatzen berak horrelakorik egin dezakeenik, hain baztertua eta abandonatua du, ezen ez duen emakume burujabe gisa ikusten. Behin eta berriro errepikatzen
|
du
eleberrian zehar ez zuela uste Florak sekula huts egingo zionik. Honela," sinesgaitza iruditzen zitzaidalako beste norbaitekin ohera zitekeenik" (48) bezalako esaldiak errepikatzen dira (117,151, 164,166).
|
|
|
Gerrako kronikak eleberrian fikzioaren iraganeko eta orainaldiko gertaerek simetriak dituzte, data, bizitza ibilbide eta emaitzetan, baina elkar lotzen dituen legea ez da fatalitate magiko bat, ekidinezinezko historiaren/ istorioaren lege sekretuari obeditzen baitiote, hots fikzioaren logika interno bati. Lege horri buruz hausnartzen
|
du
eleberriak, bere memoriak ekarri dizkion oroitzapenen plater hautsiaren zatiek hartu duten molde zurtu eta jada ekidinezinari begira. Halere, hartaz hausnartu eta gauzak bestela izan zitezkeela pentsatzeak libreago sentiarazten du, fikzioaren bidez pentsatzeak, hortaz, historiaren/ istorioen okerren zamaz arintzeko bidea eskaintzen diote.
|
|
|
Hernandez Abaituaren hitzekin bat egiten
|
du
eleberri honen azterketan interpretazio sinbolikoari begira atera dugun lehen ondorio nagusiak: giza kondizioaz dihardu, ezer baino lehenago narrazio honek, eta bereziki" gizaki gaixo" ekiko gupida gizatiar batek hunkitzen du.
|