|
2021
|
|
|
Nortasun modernoaren ikur gisa ez ezik ideologia modernoen eroale gisa ere funtzionatuko
|
du
bertsolaritzak. Azaldu den gisan Karlistaldietan karlisten nahiz liberalen propagandarako bitarteko gisa jazo zen bertsopaperen loraldia, eta Lore Jokoetan ere bertsolarien apologia bilatzen zuten gaiak (euskara," Zazpiak bat", bizitza tradizionala eta abar) jarri ohi ziren askotan.
|
|
|
Labordek" bifurcation esthétique" kontzeptua erabilitzen
|
du
bertsolaritza genero literario eta ikuskizun moderno gisa hautemateko egin zen prozesu hori izendatzeko (1998: 614).
|
|
|
Argitaraturiko testu kopuruaren bilakaerari erreparatuta Lore Jokoen inguruko zikloaren aldiak argi samar gelditzen dira marraztuta, azaldu den historiaren inflexio puntuekin bat etorriz. Horrela, oinarritzat hartu den aldian() joera gorakorra izango
|
du
bertsolaritzaren presentzia mediatikoak, gailur gisa hartu diren hamarkadetan() eklosio bat gertatuko da, eta mende berriarekin() fenomenoaren desprestigioak ekarritako joera beherakorrak ziklo amaiera adieraziko du. Edozein modutara ere, urteak joan urteak 158 etorri, presentzia bat finkatzea lortuko da:
|
|
|
Bertso mota honek jende gehiago hurbilarazi
|
du
bertsolaritzara, kultoagoa eta neurri berean deseuskaldunduagoa eta urbanoagoa[...] ezeren beldurrik gabe, bertsolaritza kezka politiko hutsez jarraitzen duen jende mordoska dagoela esan liteke. Inolako esijentziarik ez duen jendea, bertsolaria bere proiekzio huts bihurtzen duena, hark honek isilean dauzkanak ahokada batean esan ditzan.
|
|
|
Formatu berriak estreinatzen jarraitu
|
du
bertsolaritzak ziklo honen haustura aldi honetan ere. Esaterako, gaian zentratutako lehen film dokumental luzea estreinatu zen 2011n.
|
|
|
Olariagaren Zakilixut da, alde handiarekin gainera, gaia gehien jorratu duena. 1980koan eta 1989koan salbu, gainerako final guztien inguruan argitaratuko
|
du
bertsolaritzari buruzko tiraren bat. Topatutako 13etan denetariko proposamenak daude:
|
|
|
" Azken urteotan bertsolaritzari mesederik handiena egin dion urratsa bertso saioak telebistaz ematearena izan da. Gertakizun honek jaso
|
du
bertsolaritza kulturgintzako beste ihardunaldi altuenen parera. Azierto handi bat izan da beraz, bertso saioak telebistaz ematearena" (Siadeco, 1995:
|
|
|
Basarrik eta Lekuonak eskaini zitzaketen aholkuena edo sekuentzia horiena baino pisu handiagoa
|
du
bertsolaritzak Ama Lurren. Esan bezala, kontatzeko modu propio bat bilatzen zuen filmak, eta bertsogintza hartu zuten eredu:
|
|
|
299 Bigarren Pizkunde hartan izandako presentzia garrantzitsuaren erakusgarri, Larrinagak garaiko mugimendu kulturgilearen barruko elementutzat aipatzen
|
du
bertsolaritza: "[...] aurreko hamarraldian era isolatu eta mugatuan agertutako kultura berpiztearen lehen urratsak, 60koan, adierazpen asko zituen herri mugimendu sendo bilakatu ziren (ikastolak, bertsolaritza, literatura eta euskal kanta berria, argitalpenak eta abar)" (2007b:
|
|
|
Azalez eta mamiz. Bertso mamiari, bertso gaiari begiratu ezkero, berak jaso
|
du
bertsolaritza gaur duan mailla ederrera[...] Azalari begiratu ezkero berriz, berak eraman du bertsolaritza periodiku ta radioetara. (1992b:
|
|
|
Azalez eta mamiz. Bertso mamiari, bertso gaiari begiratu ezkero, berak jaso du bertsolaritza gaur duan mailla ederrera[...] Azalari begiratu ezkero berriz, berak eraman
|
du
bertsolaritza periodiku ta radioetara. (1992b:
|
|
|
Komunikazioa eta hedapena modu kontzientean jorratzeari ekin zionetik, hedabideekiko elkarlana landu behar izan
|
du
bertsolaritzaren mugimenduak. ETBrekin Hitzetik hortzera telebista programaren inguruko hitzarmena urtero berritu behar izan da 1990eko hamarraldi hasieratik, irratiekin elkarlan hitzarmenak 2000ko hamarraldi hasieratik gauzatu dira, eta gerora tokiko telebistekin edo Hamaika telebistarekin ere beste hainbeste egin da (Elortza, Sukia eta Murua, 2008:
|
|
|
Egile urretxuarraren iritziz, euskal kulturaren eta masa kulturaren arteko hibridazioa Euskal Telebistarekin abiarazten da, baina gaineratzen
|
du
bertsolaritzaren eta euskal antzerkigintzaren oinordekotzat jotzen dituen euskal telesailak direla eremu horretan garatu diren kultur adierazpen bakarrak: 289
|
|
|
Bertsolariek kantuan sortzen duten bat bateko lilura horrek pizten
|
du
bertsolaritzaren metxa. Baina beste diziplina artistiko batzuek ere badauzkate sortzaile bikainak eta, hala ere, ez daukate halako oihartzunik.
|
|
|
Saltsa hartan barruraino sartuta zebilen Amurizak Lopategiri Anaitasuna aldizkarirako 1967an egindako elkarrizketak ezin hobeto islatzen
|
du
bertsolaritza sozial honen izpiritua. Eta badu bestelako esangurarik ere, bertsolari batek beste bertsolari bati eginiko lehen elkarrizketa baita, bertsolariek eremu mediatikoan inolako bitartekotzarik gabe, berezko ahotsaz, aritzeko garatzen ari ziren gaitasunaren erakusle:
|
|
|
Biak ere ibilbide luzeko kazetari profesionalak, lehenengoa nagusiki La Voz de Españatik eta bigarrena gehiago El Diario Vascotik hainbat urtetan bertsolaritzari jarraipena egindakoak. Aramburuk Deian ere argitaratuko
|
du
bertsolaritzaz, beti gaztelaniaz arituko da, eta bere kazetari ibilbidean Donostiako zinemaldiko edo Eusko Jaurlaritzako hainbat sailetako komunikazio arduradun izatera iritsiko da. Aizarnak, Aramburuk bezala literatur lan sorta bat argitaratu eta sariren bat irabazitakoak, Hoja de Lunes de San Sebastian, La Voz de España eta Unidaden ere argitaratu zuen bertsolaritzaz, azken urteetan euskaraz.
|
|
|
Hazkunde kuantitatiboaz gain prestigio hazkundea adierazten duten datuak ere bildu ahal izan dira: adibidez, 2017ko finala 1980koa baina hiru aldiz gehiago agertzen da egunkarien azaletan, gertakari garrantzitsuenentzat gordetzen den espazioan, eta 1990eko hamarralditik aurrera lortu
|
du
bertsolaritzak egunkarien" Kultura" sailean sartzea, aurretik bestelako estatus bat zuten sailetan kokatzen baitzen(" Euskal Gaiak"," Gizartea" eta abar).
|
|
|
Eraman dezagun filmaren zinta atzeraka, bobinarekin jolasean, eta gelditu gaitezen une batez Antonio Zavalak susmo orokor bat, bere lan eskergaren hondoko ezinegona, hausnartzen dueneko sekuentzian. Ozen esan gabe adierazten
|
du
bertsolaritza antzokietara eramatean bizi mundutik atera zela eta, pixkanaka, espektakulu bihurtu. Eta espektakulu mundutik bizi mundura itzultzeko posibilitatearen galdegaia airen uzten du, isilpean.
|
|
|
" Bertsolaritza kultura popularrarekin lotzea eta ez tradizioarekin sekulakoa da. Horrek ziurtatzen
|
du
bertsolaritzaren etorkizun positiboa" (Kamio, 2011b).
|
|
|
Azken neurketen arabera bertsolarien% 25 eta publikoaren% 53 emakumeak direla kontuan harturik, prozesu honek duen garrantzia azpimarratzen du ikertzaileak: " Emakume bertsolariek eta publikoaren gehiengoa osatzen duten emakumeek zer leku izango duten bertsolaritzan, horrek nabarmen baldintzatuko
|
du
bertsolaritzaren etorkizuna" (Zubiri, 2018: 36).
|
|
|
Ikerketa honetan ikusten ari garen bezala, ziklo bakoitzean hedabideen formatu batean garapen osoa lortzen
|
du
bertsolaritzari buruzko kazetaritzak, eta hurrengoan garapen hori lortuko duen formatu berria ere abiarazten da. Azken ziklo honetan telebista izango da eredu garatu bat lortuko duena, eta formatu berria ere agertuko da:
|
|
|
Txapelketen egoitza Barakaldo Exhibition Centerrera, masa kulturako ekitaldiak egiteko inguruan topa daitekeen azpiegitura handien eta modernoenera aldatu izanak ederki adierazten
|
du
bertsolaritzaren mugimenduak azken ziklo honetan egindako bidea.
|
|
|
9.5.2 Ikur identitarioaren eta ideologiaren eroale gisa ere funtzionatu izan
|
du
bertsolaritzak, eta horrek ere garrantzi soziala, presentzia mediatikoa eta kulturgileen arreta berezia eman dizkio
|
|
|
Hori da mehatxua. Baina aukera ere hortxe
|
du
bertsolaritzak: egokitzapena taxuz egiten bada, irabazitan aterako da bertsolaritza, eta baita gizartea bera ere.
|
|
|
Hauen bitartez publiko berriarengana iristeaz gain, ohiko publikoan ere eragina dute, fenomenoaren transmisiorako eta sozializaziorako kanaletan sartzen baitira[...]. Euskaldunetatik %60 hedabideetatik jasotzen
|
du
bertsolaritzaren berri, %30ak lagunartetik, familiatik edo herritik. (Aierdi, Aldaz et al., 2007a:
|
|
|
Eragiletzan aritu direnek tentu handia erakutsi dute jarraitutasunaren eta berrikuntzaren arteko oreka mantentzearekin, baina hala eta guztiz ere zenbait aditu kezkaturik agertu izan da bilakaerak esentzien galera ekar dezakeelakoan. Pello Esnalek, esaterako, nahikoa modu ezkorrean baloratzen
|
du
bertsolaritzaren praktiken modernizazioa, Lore Jokoetatik hasita bertsolaritzak" Modernitateak irekitako zauria" bizi duela dio (Esnal, Egaña eta Sarasua, 2002: 811), eta 692
|
|
|
412 Zavalak, besteak beste, bertsolaritza bizi mundurako behar bat izatetik ikuskizun izatera pasatu dela dio. Honela, kultura popularraren barruko prozesu orokor baten baitan kokatzen
|
du
bertsolaritzari gertatutakoa: " También las viejas costumbres, que antes eran vida y alma del pueblo, pasan a ser espectáculo, que viene a ser otro tipo de ornato y adorno" (Zavala, 2006b:
|
|
|
"[...] cuando veo a gente urbana[...] poner los ojos en blanco ante estas ramplonerías en ripio y aún mucho peores, entonces sí me siento capacitado para opinar: esta gente miente." 413 Garziak 2000 urtean argitaratutako tesian erretorika epidiktikoa aldarrikatzen
|
du
bertsolaritza baloratzeko marko gisa. Eta Bat bateko bertsolaritza.
|
|
|
Despiste modernista gorabehera, ekosistema aurremodernoan lehenengo eta modernoan ondoren zentralitate bat izan
|
du
bertsolaritzak euskal kultur sistemaren baitan. Amets Arzallusek laburbiltzen du batetik bestera egindako bidea:
|
|
|
Narrazioaren monopolioa zela-eta zinea sorreratik literaturarekin norgehiagokan aritu bazen, eta orain zineak eta literaturak lehiakide askoz gehiago badauzkate, ezin zitekeen espero bertsozaleak soilik bertsolaritzarako bizitzea beren kultur joeretan. Gero eta kultur panorama dibertsifikatuagoan jokatzen
|
du
bertsolaritzak. (Zubiri, 2016:
|
|
|
Kazetaritzaren eta bertsolaritzaren arteko hartu emanez luze aritu ondoren, haien arteko nolabaiteko ahaidetasuna ezin aipatzeke utzi. Díaz Nocik berak, esaterako, euskarazko kazetaritzaren historia egiterakoan aurrekari gisa aipatzen
|
du
bertsolaritza:
|