|
2001
|
|
|
Ondoren aztertuko
|
ditugun
adibideak, kristautasunaren hastapenetatik hasi etaIX. mendera arteko euskal hagiografiak dira. Azalpen honetan Jaun Done Grat iburuz ez dugu hitz egingo.
|
|
2002
|
|
|
Adibide horiek irribarrea sorraraziko ligukete. Baina batzuetan inpresioa dut, gaur egungo euskara ez dela aldentzen funtsean erdaraz jarri
|
ditugun
adibide hauetatik, kasurik nabarmenetan bederen. Anitzetan hori gertatzen zait niri behintzat.
|
|
2008
|
|
|
Ezkertiarren partetik askotan entzun ohi dugu, ez dakigula etorkizuneko sozialismoa nolakoa izango den, ongi ezagutzen ditugu sozialismoaren adibide endekatu eta zapuztuak, ordea. Aldiz, ekologismoaren baitan, etorkizuneko arkadia sustengarriaz berba egiten denean, nire aburuz, atalka eta modu positiboan, munduan topatzen
|
ditugun
adibide edo ispilu ederren bilduma egiten da maiz. Eta bat nator jarduera eredugarrietatik ikasi eta publizitatea egiteko jokamolde horrekin, hots, nahiz eta tokikoa eta partziala izan.
|
|
|
1, 2, 3? Hauetako taula bakoi tzak, iturri bezala erabili
|
ditugun
adibideentzako lekua izango du, bai eta interesgarri
|
|
|
Alemanezko deituren azterketetan Wohnstättennamen> (Kunze, 2003: 95) esan ohi zaienen parekoak dira, funtsean, lantxo honetarako Apellidos> Vascos etik jaso
|
ditugun
adibide gehienak. Egia da Wohnstättennamen> eta Herkunftsnamen> artean muga arazorik maiz agertu ohi dela (Kunze, 2003:
|
|
|
Oro har, egungo egunean bi talde> lexema daudela esan behar da: talde1> eta talde2 Ohiko eran jarduten dutenei (konkretuki, goian azaldu
|
ditugun
adibideei eta horien parekoei) talde1> esango diegu hemen, eta jokaera berrikoei talde2 Ikus dezagun jokaera berriko zenbait adibide: antzerki talde, > futbol talde, > kirol
|
|
2009
|
|
|
Aipatu berri
|
ditugun
adibide horietako gehienek komunitatearen garrantzia azpimarratzen dute. Komunitate baten sendo errotzen bazara, bertako jendearekin lan egiten baduzu, bertako enpresa iragarleekin, komunitate horretako erreferentzia sistema eta kultur ondasun partekatua baldin badira zure produktuaren oinarri eta ipar, aldeko haizea askoz gertuago izango duzu.
|
|
|
Orain arte aipatu
|
ditugun
adibideek argi erakusten dute teknologia berriekeskaintzen dituzten abantailez baliatuta, beste modu batez sortzeko zailak izangoliratekeen produktuak martxan jarri direla zenbait tokitan, betiere herri informazioa jorratzeko.
|
|
|
Bada inon estaturik, herritar guzti guztien giza eskubide guztiak uneguztietan errespetatzen dituenik? Zergatik soil soilik Kubari (edo Txinari) eginkritika, inguru hurbilagoan
|
ditugun
adibide lazgarriak kritikatzen ez ditugunean, edo ez behintzat aurreko bi herrialdeak kritikatzen ditugun moduan, ez hain sarrieta ez hain gordin?
|
|
2010
|
|
|
Hartaratuko
|
ditugun
adibideetan barrena hainbat letra ager daiteke testuan integraturik, modu honetan agertu ere (a), (b), (c), eta abar. Letra horiek sermoilariak jarriak dira eta erreferentzia egiten diete sermoi ostean agertzen diren aipu eta oharrei.
|
|
2011
|
|
|
Gaitasunak eskuratzeko tresna erabilgarriak eta orientabideak. Ikus entzunezkoen gaineko gaitasunak lantzeko, guk geuk erabili
|
ditugun
adibideak azaltzen dira hemen, inork antzeko zerbait egin nahi balu bai eskolan, bai institutuan, bai lanbide heziketan nahiz helduen heziketan, edo etxean bertan, adibiderik eta irizpiderik izan dezan.
|
|
|
7 Artikuluan aipatzen
|
ditugun
adibideak egiazko enpresa izenak dira, espresuki kontrako esan ezean.
|
|
2012
|
|
|
Esan gabe doa, itzulpen gehienek helburu bat baino gehiago dituztela, eta egin berri dugun sailkapena ez dela erabat zurruna, multzo bakoitzean eman
|
ditugun
adibide batzuk erraz sar litezkeela gainerako multzoetan ere. Ondoren aipatuko ditugun itzulpenak deskribatzeko eskema moduko bat ematea izan da sailkapen horren xede bakarra.
|
|
|
Sarrionandiak argi erakutsi du, aurkeztu
|
ditugun
adibideen bidez, besteak beste?, badakiela bere aitzindariei, oker, erantzuten eta haien testuak, gaizki itzultzen?.
|
|
|
Aipatu
|
ditugun
adibide guzti guztiak, jakina, ez ditugu parentetikotzat188 joko, nahiz eta hasiera batean enuntziatu parentetiko izan(, gauza jakina da?,, jakin behar da?,, jakina dago?,, jakina da?,, badakizue?, horren lekuko), modalizatzaile funtzioa duten testu antolatzaileetatik oso hurbil daude (Larringan 1995: 276).
|
|
|
Corpusean aurkitzen
|
ditugun
adibiderik gehienak mota honetakoak dira. E1 oinarrizko enuntziatuan dioena ez dago E2 enuntziatuak dioenaren baldintzapean.
|
|
|
Honenbestez, Mitxelenaren prosan, eta azterkizun
|
ditugun
adibideak dira horren lekuko, joera nabarmen bat atzematen da:
|
|
|
Oinarrizko enuntziatua perpaus lokabea denean, enuntziatu parentetikoen kokalekua, ordea, ez da soilik mintzagaiaren eta irazkinaren edo multzo errematikoaren arteko tarte horretara mugatzen, nahiz eta, datuek erakusten digutenez, adibiderik gehienak mota horretakoak izan (%65.70). Jarraian adieraziko
|
ditugun
adibideen kokaguneek ondorengo komunikazio hurrenkerari erantzuten diote:
|
|
|
Beraz, guk enuntziatu parentetikoa ulertzeko eta mugatzeko darabiltzagun irizpideen artean, diskurtsoaren atalari dagokion hau ezin dezakegu alde batera utzi. Kontu egin dezagun, gainera, arau sintaktikoa bere osotasunean bete ez arren, aintzat hartu
|
ditugun
adibide motak (arauaren salbuespenak, alegia) aintzat (eta ontzat) hartu baditugu, hain zuzen ere beren eginkizuna makroegitura honetan kokatzen zutelako hartu ditugula. Hau da, proposiziozko eduki nagusitik at dagoen beste maila bateko informazioa eransten zutenez, lotura, egon bazegoen ere, ez zelako E2 eta E1en artekoa.
|
|
|
Baita (ia ugariagoak diren) bere forma indartuak ere. Aurkitu
|
ditugun
adibideak urriak direnez gero, agian, ez da bidezko orotariko ondoriotzat hartzea, baina joera hori atzematen dela esaten ausartuko ginateke.
|
|
|
Honenbestez, eta artxikonektagailuak oztopoa enfatizatu, hanpatu egiten du, eta guztia solaskideak jakinaren gainean baleude bezala aurkezten du. Lotura hori, ordea, beti ez da enuntziazio mailan gauzatuko, eta aztergai
|
ditugun
adibideetan ere ez da beti erraz jakingo enuntziatu parentetikoaren buruan dagoen etak diskurtso mailako informazioa gehitzeko balio ote duen ala proposiziozko edukien arteko koordinazio soila ote den.
|
|
|
Aztertu
|
ditugun
adibideak marren artekoak eta parentesien artekoak izan badira ere, bi komen artekoak ere ugariak dira. Hemen ere, esateari dagozkion kausak ditugu:
|
|
|
1) Aditz flexioak kausazko mendeko perpausek erabiltzen duten BAITaurrizkiaren marka formala daramanean ere, ez duela E1 oinarrizko enuntziatuaren mendeko perpausa denik adierazten, gorago edo isilean dagoen esan edo kideko aditzarena baizik. Corpusean aurkitu
|
ditugun
adibideetatik gehienek hori erakusten dute.
|
|
|
Halarik ere, aldatuko
|
ditugun
adibideek funtzio intzidentalari txertatu izan zaizkion ezaugarriak, hots, funtzio intzidentalaren aurrean gaudela salatzen diguten ezaugarriak, bilduko dituzte.
|
|
|
Ezaugarri horiek guztiak betetzen dituzte jarraian aldatuko
|
ditugun
adibideek. Ondorioz, ondorengo segmentuok funtzio intzidentala dutela esango dugu.
|
|
|
Azkenik, ohar bat egin nahi dugu, aurreko lanean bezala, erabili
|
ditugun
adibide eta pasarteei buruz. Batzuetan, eredu direlako hautatu ditugu; bestetan, hobe daitezkeelako.
|
|
|
Fenomeno hori argi frogatu dute inkesta kualitatiboek: maila teorikoan euskarak duen onarpena ez du maila praktikoan (ikus gorago aipatu
|
ditugun
adibideak). Inkestetan euskararen alde agertzen den hainbat inkestatuk, benetako praktikan, euskararen erabilera estigmatizatzen du.
|
|
2013
|
|
|
Giristinoen eta giristinoen kontrakoen arteko polemika hori islatu zen Eskualduna astekarian. Eta hori ez zen bakarrik nabari oraintxe aipatu
|
ditugun
adibideetan, baizik eta astekariak Eliza Frantziaren defendatzaile handien gisa aurkeztu nahian. Artikulu batean azpimarratu nahi izan zuen Alsazian apaizei esker Frantziarenganako atxikimendua errotu zela, jendea biziki giristinoa baitzen.
|
|
|
Ez da dudarik, Hiriart Urrutiren idazkera estilo aberatsa zela, Xabier Altzibarrek biziki ongi eta xeheki esplikatu zuen bezala. Bai, lan honetan erabiliko
|
ditugun
adibideetan beretan ageriko da «jendearen ahotik hurbilekoa» zela Hiriart Urrutiren estiloa, baita ere «umore eta grazia ezkondu» zituela. Baina idazle gisa, eta Eskualduna ko zuzendari gisa, oroz gainetik euskararen kalitatean egin zuen indarra da azpimarra daitekeena, Casenavekegiten duen bezala:
|
|
|
Orain arte landu ditugun atal guztietan eta ikusi
|
ditugun
adibideetan, gerla lekutik idazten zutenek obeditzen zutela ageri zen; gorabehera guztien gainetik beti gerlan engaiatzeko prest ageri ziren. Baionatik idazten zutenek ere Euskal Herriko soldaduen itxura hori ematen zuten.
|
|
|
Orain arte ikusi dugun bezala, euskaldunek obeditu zuten. Obeditzea ez zen gogo onez onestea, baina orain arte aipatu
|
ditugun
adibide horietan ez dugu ikusi gogoz kontrako obeditzearen arrastorik. Hori ere aitortu behar da.
|
|
|
Orain arte ikusi
|
ditugun
adibideetan medioak ez du inongo kalterik jasan, gizakia soilik desagertu egin da. Fikzioetan gizakiaren medioaren suntsipena gertatu izan denean, gizakia azken izaki bizidun bezala irudikatu izan da.
|
|
2014
|
|
|
Orain arte jarri
|
ditugun
adibideak bideo-jokoetakoak badira ere, teknologia haptikoaren erabilerak ez dira horretara mugatzen. Ordenagailu bidezko diseinuan erabil daitezke, edo zehaztasun handiko robotak maneiatzeko interfazeetan (ebakuntzetan, adibidez), edo beste gauza askotan.
|
|
|
Oro har, artikulu honetan ikergai izan
|
ditugun
adibideetan galdegaiak eragindakodesanbiguazio prozesuak ikusi ditugu. Galdegaiaren funtzio horrek inplikaziogarrantzitsuak ditu esanahiaren teoria eta forma logikoaren ikerketarako; izan ere, ikusten duguna da perpaus batzuetan galdegaiak berbaldian ezezaguntzat jotzenden aldagai baten identitatea definitzen duela, (22) ko galde erantzunetan kasu, etabeste batzuetan (funtzio hartaz gain) irakurketaren zehaztapen funtzio bat ere izandezakeela, artikulu honetan ikergai izan ditugun kasuetan, adibidez.
|
|
2015
|
|
|
MZtik GPrako bidean hainbat poemak eraldaketak jasan dituzte. Oraintxe aipatu
|
ditugun
adibide bietan «gizon» «gizaki»rekin ordezkatuko du Sarrionandiak GPn argitaratzerakoan, gure irudikoz «gizon» terminoari neutraltasuna ukatuz eta «gizaki»aren barruan gizon emakumeak bilduz, nahiz eta azken horren erroa ere «gizon» izan. Zentzu berean, adierazgarri deritzogu MZtik GPrako bidean «Oroitzen zaitudanean ama»k jasandako bilakaerari:
|
|
2016
|
|
|
Ez da beharrezkoa izango: batetik, arestian ipini
|
ditugun
adibideekin aski ongi irudika daiteke zer izan ziren haien ibilketak eta biribilketak, orain lehengoak berritzen eta xehatzen ibili gabe; bestetik, hegazkineko emakumeak berak ez daki gauza handirik ibilaldi hartaz: ez interesatzen ez zaiolako edo noizbait ikasitakoa ahaztu duelako, baizik eta inoiz jakin ez duelako, eta ez litzateke oso gisakoa izango, kontatzearen teknikaren ikuspegitik esan nahi dugu, gure protagonistaren oroipenen haria nola hala jasotzen eta berreraikitzen ari garenean, haren gogorapen saretik kanpo geratutakoak asmatzen hastea.
|
|
|
Altzai eta Mendikotako jauna zen Pedro Irigarai Casenave, eta Aintzile eta Ipartze jauregietako nagusiaren alaba zen Gabriela Loitegi Zaro, 1633 eko uztailaren 8an ezkondu omen ziren, eztei egunean berean senar berriaren maitale ohi jeloskorrak igorritako lore sorta pozoitu bati usaindurik gizona hil zela. Salaberrirengandik jasoak
|
ditugun
adibideak lau ahapaldikoak dira, gutiz gehienetan ezagutzen direnak, Karrikabururenean ostera bi ahapaldi besterik ez duen beste bat dugu, ezezagunagoa den honako hau apika:
|
|
2017
|
|
|
Aldakortasunari dagozkion horrelako adibideak jasotzeko eta kontsultatzeko aukera eskaintzen digu, hain zuzen ere, BASYQUE aplikazioak. Era berean, eta sarreran aipatu dugun moduan, gure datu basean jaso
|
ditugun
adibide horiek izan dira euskal hizkeren tratamendu automatikoa bideratzen hasteko lanaren abiapuntua.
|
|
|
Euskal Herriko Ahotsak proiektuko adibiderik ez dugu sartu oraindik BASYQUE aplikazioan, Iparraldeko hiztunen testigantza ugari bildu dituzten arren, elkarrizketa horiek ez daudelako oraindik transkribatuta. Transkripzio lan hori egina denean, testigantza horietan aldakortasun sintaktikoari lotutako adibideak baldin badaude, esaldi horiek etiketatu egingo ditugu adibide bakoitzari dagozkion propietate linguistikoak gehituz (galdeketen bidez jasotzen
|
ditugun
adibideekin egiten dugun bezalaxe).
|
|
|
4 taula. Norantz proiektuan bildu eta geureganatu
|
ditugun
adibideen kopurua.
|
|
|
Literatur corpusak eta Bestelako iturriak ataletan datuak sartzeko, ez dugu galdeketarik prestatu beharrik, ez dugu datu emailerik aurkitu beharrik eta ez dugu hiztunei elkarrizketarik egin beharrik. Galdeketen atalean datuak datu emaileei egindako elkarrizketetatik eskuratzen ditugun moduan, Literatur corpusak atalean sartzen
|
ditugun
adibideak testu idatzietan aurkitzen ditugu, eta, beraz, bilaketen emaitzak ez dira mapa gainean kokatzen. Bestelako iturriak atalean sartzen ditugun adibideak, berriz, beste proiektu edota datu baseetatik geureganatzen ditugu.
|
|
|
Galdeketen atalean datuak datu emaileei egindako elkarrizketetatik eskuratzen ditugun moduan, Literatur corpusak atalean sartzen ditugun adibideak testu idatzietan aurkitzen ditugu, eta, beraz, bilaketen emaitzak ez dira mapa gainean kokatzen. Bestelako iturriak atalean sartzen
|
ditugun
adibideak, berriz, beste proiektu edota datu baseetatik geureganatzen ditugu. Kasu horretan, emaitzak bistaratzen dira mapan, proiektu horietan leku jakinetako datu emaileak elkarrizketatu izan direlako.
|
|
|
Lartzabalen Lan Guztiak, Etcheberryren Frantziako Erregina, Salaberryren Ene sinestea, Thikoiperen Hotz bero eta Jin bezala eta Etxamendiren Idazlanen bilduma, 3,4 Corpus horretan aurkitutako 3.420 adibide gorde eta etiketatu ditugu orain artean (3 taula). Testuak irakurri ahala edota bilaketa zehatzak eginaz detektatu
|
ditugun
adibideak dira.
|
|
2018
|
|
|
Hurrengo ataletan, mekanismo horiek guztiak aztertuko ditugu xeheago, Politikan jardungo dutenek kontuan har ditzaten. Espero dugu emango
|
ditugun
adibideak argigarriak izango direla, kontuan izanda irakaskuntzarako pentsatutako liburu batean ezin dela dena zehatz mehatz adierazi. Hainbat gauza ikasle aurreratuagoentzat utzi behar dira.
|
|
|
Erabaki bat hartu beharrez, ez dut elisan irakurri nahi izan. Batetik tenpluarekiko inongo loturarik ez du eskaintzen testuinguruak eta, bestetik, ezezko adberbioak aitzinetik txistukaria galtzea (ez lizan> elizan) posible izan badaiteke ere, garai hartan eta genero berean Nafarroan
|
ditugun
adibide apurretan ozenez hasten diren adizkiek ez dute txistukariaren galerarik eragiten (cf. honetaz FHV, § 18.8). Hor dugu, besteak beste, Olatz Txipiko 1596ko auzibideko ez luela (Santazilia, 2015, 123).
|
|
2019
|
|
|
batetik, ekintzen narrazioa izan daiteke, bestetik etika eta balioetan engaina dezake edota azkenik, jakintza eta pertzepzio tranpatiak helaraz ditzake. Gure ustez, aurretik ikusi
|
ditugun
adibideak kontuan harturik, esanen dugu jakintza edota ekintzetan ez duela Senarrak gezurrik esaten, balio eta etikaren atalean dela ez fidagarria. Narratzaile berezia, beraz, Bihotz bi.
|
|
|
Artikulua, erakuslea ez bezala, atzizkia izanik, loturik erabiltzeko asmatu izana zen, hasieratik gainera. Temarekin duen atxikimendua taxutzeko, goian jarri
|
ditugun
adibideei baino ez diezu begiratu behar ongi ulertzeko nola erabiltzen den: izen sintagmaren amaieran jartzen da, bai; azken elementuaren gibelean, bai; baina, beti atzizki gisa. eta ez ahaztu deklinabide atzizkiak artikuluaren bizkarrean jartzen direla.
|
|
|
" busti zarete?" (EGLU).. bere erantzunetan bai edo ez dira eskatzen dutenak. Gramatika liburu horretan
|
ditugun
adibideak ikusita, holakoak bezalakoak ere ekartzen ahal ditugu hona: " beldur haiz?";" gose da?";" egarri zara?" Bistan da galdera hauen osaera bat datorrela ikertzen ari garen garaiko esaldiekin.
|
|
2020
|
|
|
Teilak etxea adierazten zuen, etxekoen babesleku modura, jarraian aipatzen
|
ditugun
adibideetan, besteak beste.
|
|
|
eta Greziako errefuxiatuen kanpamenduetan? Hori da gurera ekarriko
|
ditugun
adibideetako batzuk", azaldu dute ohar bidez. Horrez gain, Covid19 ak azalean jarri duen krisi sistemikoaren nondik norakoak aztertuko dituzte hamabostaldian.
|
|
|
Lehen eta bigarren prozesuak, gurean, landa eremuaren gutxiespena, hizkuntzaren gaineko jazarpena eta emakumeen kontrako errepresioa ekarri zituen. Horrela, euskara deabruaren hizkuntza bilakatu zen, herriaren jakintzak eta errituak ezabatu eta kristautu ziren; herritar asko eta, zehazki, emakume asko sorginak izatearen akusazioren pean erre zituzten (Sara, Zugarramurdi, Durango... asko dira inguruan
|
ditugun
adibideak).
|
|
2021
|
|
|
42.22.2x Aurreko ataletan aipatu
|
ditugun
adibideek ongi erakusten dute bada ere, beraz bezalaxe, oso mugikorra dela perpausean eta lehen burutik azkeneraino edozein leku har dezakeela. Hemen ere, haatik, beraz en kasuan bezalaxe, seinala daitezke zenbait joera nagusi.
|
|
|
Eman
|
ditugun
adibideetan, bestalde, halatan DM balioan erabiltzen den ala jatorrizko adberbio balioa gordetzen duen zalantzak sor dakizkiguke; baina, oro har, guztietan DMtzat har daitekeela iruditu zaigu.
|
|
|
Izenaren ezkerrean ageri zaizkigun tar horiek, ostera, ez lirateke adjektibo kategoriakoak izango, izen kategoriakoak baino. Beraz, ondarrutar neska [izen+ izen] egiturako izen elkartua genuke eta berdin aurreko puntuan irlandar lehen osagai zutela eman
|
ditugun
adibideak. Proposamen erakargarria da, batetik,* ondarrutar Simon modukoak zergatik ez diren gramatikalak (baina bai Simon ondarrutarra) esplikatuko lukeelako (izen bereziak ez dira izen elkartuko mugakizunak) eta, bestetik, corpusetatik atera ditugun ondorengo adibideok oso ondo koka ditzakegulako hitz elkartu mota batean edo bestean (dela mendekotasunezkoetan atzerritar multzo, irlandar talde, irlandar gudaroste, dela atributu eta koordinazio egiturako elkartuetan).
|
|
|
Bera izenondo beregainetik, beratu aditzaren oinarri denetik, sortutako atzizkia dela onartzen dute euskal gramatikariek. Baina ondoren ikusiko
|
ditugun
adibideetan ‘bigun’ adiera galdu eta ‘joera, erraztasun’ adierako adjektiboak sortzen ditu, aditzoin kategoriako oinarria duela. Mota batekoak baino gehiagokoak izan daitezke aditzoinok:
|
|
|
5.5.3a Atzizki izen sortzaileen artean ere aztertu dugu kizun1 (ikus § 4.4.3.5). Funtsean atzizki bera dela esan daitekeen arren, ondoren ikusiko
|
ditugun
adibideek ez dute izen baliorik. Baina ez dute adjektibo erabilera beterik ere; ez dira izen baten ezkerrean azaltzen, predikatu sintagma osatzen dute.
|
|
|
9.7a Zenbatzaile elkartuen
|
ditugun
adibide apurrak dvandva egiturakoak dira: sei zazpi, zortzi hamar, hamar hamaika, hamar hamabi, hogei hogeita bost (urte), hirurehun laurehun (ardi), gutxi asko.
|
|
|
Antzeko erlazioa dago, azken batean, oinarriaren eta dun, gin, edo gile atzizkien artean ere (dirudun, etxegile, okin, talogile). Horregatik sailkatu ziren Hitz Elkarketa/ 4 (1992) lanean izen elkartu sintetikoen artean aipatu berri
|
ditugun
adibideak (eta horien parekoak). Nolanahi ere, eratorpenaren eta hitz elkarketaren arteko bereizgarriak zein diren aztertzean (§ 3.2a, § 3.3a) esan dugu osagaien beregaintasuna dela hitz elkarketaren ezaugarririk nabarmenetakoa.
|
|
|
Astaputz ez da ‘putz’ mota bat, perretxiko mota bat baino; artaburu ez da ‘artoaren burua’, ez eta ‘babaren lorea’ edo txoriburu ‘txoriaren burua’, hiztegiko definizioek erakusten duten moduan. Mota honetakoak dira, aipatu
|
ditugun
adibideez gain, astapotro, astapistola, astazakil, astolerdo, eltze kirten, gezur hitz, golde mutur, hitzontzi, kakanarru, oliontzi, pitxilore, tipulaburu, edo zerriburu. Bestalde, hitz elkartu hauetako osagaiak izenak dira, baina elkartu osoaren kategoriatzat adjektiboa ematen dute hiztegiek, eta hala erabiltzen ditugu ahoz eta idatziz ere31.
|
|
|
1 Argibide zehatzagoak edo hemen ematen
|
ditugun
adibideen testuingurua ikusi nahi dituenak jo dezake Hitz Elkarketa/ 1 (1987: 151) argitalpenera.
|
|
|
Ez da dudarik azken bietan, juntadura bidez eman
|
ditugun
adibideetan, badela kontzesio perpausetan den aurresuposizioa, gero hautsi egin dena.
|
|
|
Eman
|
ditugun
adibideak aztertuz gero, guztietan kontraste bat markatzen dela ondoriozta dezakegu, nahiz kontraste hori ez den beti esplizitua (beste batzuetan bai: Zure etxean bai/ parlamentuko garitaren kontra ez).
|
|
|
42.19.2m Orain arte ikusi
|
ditugun
adibideetan ez bezala, zenbait kasutan ere diskurtso markatzailea perpaus koordinatu baten barruan agertzen ahal zaigu. Azkeneko esaldia bera har dezagun lekuko:
|
|
|
Erabilera predikatiboa izan ohi dute, bada, ela edo elarik daramaten moduzko perpausek, eta lehen eta bigarren mailako predikazioan azaldu ohi diren ezaugarri guztiak agertzen dituzte (ikus § 40.4). Horrelakoak dira tradiziotik ekarri
|
ditugun
adibideak ere. Aspektuari dagokionez, burutugabetzat interpretatzen dira, egoera nahiz jarduera deskribatzen eta zehazten dute:
|
|
|
40.4.2d Aditzari buruzko atalean esan dugun bezala, bigarren mailako predikazioa subjektuari begirakoa edo objektuari begirakoa izan daiteke (§ 24.4). Aurreko ataltxoan eman
|
ditugun
adibideetakoak (Jon negarrari eutsi ezinik irten zen aretotik; Uxuek pozez beterik barre egin du) subjektuari begirakoak ziren. Lehenean, nola sartu den adierazten dugu, eta aldi berean, une horretan Joni dagokion propietate bat ematen dugu; ‘negarrari eutsi ezinik’ dagoena Jon da.
|
|
|
Orain arte azaldu
|
ditugun
adibideetan, bigarren mailako predikazioaren gaia, bi perpausek komunean duten elementua, subjektuaren funtzioan azaldu zaigu mendeko perpausean; hori da arruntena, gehienetan aurkituko duguna. Baina mendeko perpauseko objektu zuzen funtzioa ere izan dezake bi perpausek komunean duten elementu horrek.
|
|
|
Corpusean aurkitu
|
ditugun
adibide bakanetan adierazia zuzentzen da batik bat: edukia edo erreferentzia; partziala edo erabatekoa izan daiteke zuzenketa hori.
|
|
|
16.2.11c Gainerakoetan singularrez edo pluralez ageriko da aditza, gehienetan pluralez. Idazle batzuek singularrez bakarrik erabiltzeko joera izan dute eta zubereraz ere —neurri batean behinik behin— horrela jartzen da, baina hori ez da nahi eta nahiezko araua, ondoan jartzen
|
ditugun
adibideek ongi aski erakusten digutenez. Egun pluralez egiten da maizago komunztadura hori:
|
|
|
afaldu da/ du, borrokatu da/ du, dantzatu da/ du, saltatu da/ du. Eman
|
ditugun
adibideetako asko aditz mailegatuak dira; egia da maileguz hartutako aditz asko intrantsitibo ergatibodunak direla euskaraz, baina ez guztiak. Intrantsitibo hutsen artean ere ikusi ditugu batzuk eta ez dira gutxi maileguzko aditz trantsitiboak ere5.
|
|
|
Horrexegatik, hemen ere sar daitezke tzeko osagarri jokatugabeetan eman
|
ditugun
adibide asko eta asko: Bost minutu falta dira azokak ateak ixteko; Datorren astean Parisera joateko asmoa du...
|
|
|
Gasna bat gaitza. Bestetik, bi muga zorrotz ditu sintagma adjektibalak hala gibeleratzeko —hots, izen sintagmaren ondotik emateko— Ikusi
|
ditugun
adibideetan gertatzen den bezala, aurrekariak a) absolutiboan egon behar du, b) zehaztugabea izan behar du (ikus § 31.3.2): * aldamio batekin, [ezustekorik emango ez didan] a (rekin);* aldamioa (k), ona (k).
|
|
|
28.9.2e Izen sintagmei dagozkien aposizio ez murrizgarriak aztertu ditugu aurreko puntuetan; izen sintagmak dira, ikusi
|
ditugun
adibideetan, beste izen sintagma bati kanpotik gehitu zaizkionak. Baina, izatez, molde hau berdin da aplikagarri bestelako sintagmekin, funtzio bereko bi sintagmaren arteko erreferentzia errepikatuan baitatza prozedura:
|
|
|
Horretaz gain, bai ahozkoan eta bai idatzian, adierazpenezkoetan aditza elementu iragarletik urrundurik ere eman daiteke, zehar galderetan baino errazago. Egitura hori dute goraxeago eman
|
ditugun
adibide batek baino gehiagok. Horrelakoak dira beste hauek ere:
|
|
|
31.5.2.3d Erlatibatze eskala. Perpaus erlatibo jokatugabeetan maiztasun eta erraztasun handiagoarekin agertzen dira absolutiboan diren izen sintagma erlatibatuak; horrelakoak dira orain arte ikusi
|
ditugun
adibide gehien gehienak. Baina bestelako adibideak ere aurkitzen dira literaturan, haietan izen sintagma erlatibatua sintagma ergatiboari baitagokio:
|
|
|
Baina zertan eta zeren ez baitira erabiltzen, ez komunzki behintzat, kausaz edo arrazoiaz galde egiteko, galdera izenordainaren eta parafrasiaren arteko korrespondentzia ez da hain argia. Bestalde, hemen eman
|
ditugun
adibideetan, zer izenordainak, zertan edo zeren izenordainen balioa du. Esan gabe doa, halere, zer izenordaina duten perpaus jokatugabe guztiek ez dutela interpretazio bera.
|
|
|
Larrañaga irakasleak irakatsi zigun iaz matematika; Gasteizen, Arabako hiriburuan, taberna ugari dago. Adibide horietan Larrañaga eta irakasle izenen arteko harremana edo Gasteizen eta Arabako hiriburuan postposizio sintagmena, aurreko puntuan eman
|
ditugun
adibideetako izen eta sintagmen artekoa ez bezalakoa da. Orain arte ikusi ditugun adibideetan mota semantiko bereko izenak (liburu, artikulu, iruzkin), adjektiboak (kolore adjektiboak, eman dugun adibidean) edo aditzak alboratu ditugu, jarri ditugu bata bestearen atzean.
|
|
|
Adibide horietan Larrañaga eta irakasle izenen arteko harremana edo Gasteizen eta Arabako hiriburuan postposizio sintagmena, aurreko puntuan eman ditugun adibideetako izen eta sintagmen artekoa ez bezalakoa da. Orain arte ikusi
|
ditugun
adibideetan mota semantiko bereko izenak (liburu, artikulu, iruzkin), adjektiboak (kolore adjektiboak, eman dugun adibidean) edo aditzak alboratu ditugu, jarri ditugu bata bestearen atzean. Mota semantiko berekoak bai, baina bakoitzak du bere erreferentea, bere esanahia.
|
|
|
30.8.4b Bi ohar ikusi berri
|
ditugun
adibideak direla eta: a) bai/ ez erakoak dira, gehienetan ote partikulak lagundurik ageri direnak; b) sarritan halako eten bat gertatzen da zehar galderaren eta ustezko ardatz den izenaren artean, gobernatzailea ez baita izena bera, predikatu egitura osoa baizik.
|
|
|
Kapitulu honen bigarren atalean (§ 39.2.1b) eman
|
ditugun
adibideen hurrenkerari jarraituko diogu atal honetan: kasu bakoitzean erabiltzen diren marken, postposizioen edo izenordainen arabera egingo ditugu multzo nagusiak; alegia, kontzesio gailuen arabera, gehien erabiltzen direnetatik gutxien erabiltzen direnetara joanez:
|
|
|
39.1.1g Kontzesio perpausetan, orain arte ikusi
|
ditugun
adibideetatik ondoriozta dezakegunez, menderagailuak eta haiekin konbinatzen diren gailuak (markak, postposizioak, diskurtso markatzaileak...) aurkituko ditugu kontzesio perpausak eratzeko (jokatuak nahiz jokatugabeak). Gailu horiek honako hauek dira:
|
|
|
Aurretxoan juntagailuak aurkezteko eman
|
ditugun
adibideek (ez da alaba jaiki, ama baizik, eta baliokideak) erakusten digute argi nolakoa den hemen gauzatzen den aurkaritza. ‘Jaiki dena’ nor den esaten digute perpaus horiek, honako adierazpen hau eginez:
|
|
|
28.6.3.3a Orain arte aztertu
|
ditugun
adibideetan garbi ikusten denez, ‘errepikatutako’ elementuen ezabaketa bere berea du aurkaritza mota honek, galdegaia ez beste guztia izaten baita berdina. Juntagaietako bat bestea baino laburragoa izaten da normalean; batean osagai guztiak daude agerian, eta bestean, aldiz, galdegai ‘berria’ baizik ez:
|
|
|
Orain arte erabili
|
ditugun
adibideetan ikusten den bezala, alegiazko adizkiak sintetikoak edo egitura analitikoetako laguntzaileak izan daitezke. Bestela erranik, adizki sintetiko eta analitiko guztiek paradigma errealaz gain (oraina, iragana) alegiazkoa ere badute (alegiazko adizki analitikoez, ikus beherago § 26.3.5.3).
|
|
|
14.10.5.9f Gaur egun zenbaitek ahaztuxea dutela dirudien afera batez ohartu behar dugu. Gorago jarri
|
ditugun
adibideen arabera, euskaraz ordena normala honako hau da: deitura+ izen arrunta.
|
|
|
68). Oraingoan bihurkaria bere dugu, aurreko atalean paratu
|
ditugun
adibideek erakusten duten bezala: ontzat emanez izenordain pertsonal gisako erakuslea dugula bera eta forma horrek badutela aldaera arrunta (beraren) eta bihurkaria (bere) hau izango genuke, legearen arabera, eskema nagusia:
|
|
|
Orain arte eman
|
ditugun
adibide gehienetako adjektiboak adjektibo kalifikatzaileak dira. Gramatika batzuetan adjektibo arrunt ere deitzen dira.
|
|
|
30.6.1b Elementu kontrolatzaileari dagokionez, aditza izan daiteke adierazpen perpaus osagarrien kontrolatzailea; horrelakoak dira eman berri
|
ditugun
adibideak. Baina egon daitezke izen baten mende ere, nahiz ez izan ohikoena.
|
|
|
Jakin ezazü ezi, etsai zaharrak egin ahala oro egiten diala zuri zure hunialako desirküntiaren gal erazitzeko (Maister). Oro har, XX. mendea baino lehenagoko testuetan ageri dira bai eze eta bai ezi, nahiz joan den mendean ere aurkituko
|
ditugun
adibide batzuk. Ze, ostera, bizkaierazko eta gipuzkerazko testu batzuetan ageri da eta aski erabilia da gaur egun ahozkoan, bizkaieraz batez ere:
|
|
|
Oro har zer? galderari erantzuten diote azpimarraturik eman
|
ditugun
adibide horietako mendeko perpaus guztiek (edo zeri?, zertan, kasuren batean).
|
|
|
adierazpen perpausetan (e) la eta zehar galderetan (e) n. Horixe erakusten dute orain arte ikusi
|
ditugun
adibideek eta beste hauek ere: Iruditzen zait bihar eguraldi ona izango dugula; Irakurri dut langileek greba egingo dutela; Ez dakite noizko amaituko duen lana; Galde iezaiozu zenbat iraungo duen ekitaldiak.
|
|
|
40.7.1d Orain arte eman
|
ditugun
adibide gehienak baiezko perpausak ziren. Ezezko perpausetan, ordea, badira debeku batzuk.
|
|
|
Nolanahi ere, tua (k) moldeko perpausa beti absolutiboan joaten da, erreferentzia egiten dion subjektua edo aurrekaria ergatiboa izanda ere. Eta ohartzen bagara, eman
|
ditugun
adibide guztietan subjektuari buruzkoak dira mendeko perpausak; baina ez da nahitaezko baldintza sintaktikoa, subjektuetara asimilatzen diren datiboekin ere azal daitezke: Mutikoari, bestela ohitua, ez zitzaion bururatu horrelakorik.
|
|
|
–Leihotik erori zen, hanka hautsiz. Zertan urruntzen da hau orain arte eman
|
ditugun
adibideetatik. Mendeko perpausean adierazten dena (‘hanka haustea’), perpaus nagusiko ekintzaren (‘leihotik erori’) ondorioa da; leihotik erori ondoren gertatu zena.
|
|
|
39.3.4g Gorago esan dugu baina enklitikoa aditz jokatuari lotzen zaiola gehienetan (horren lekuko dira azpiatal honetara bildu
|
ditugun
adibide gehienak), aditza non nahi doala ere. Aditzari lotze hori ez da, hala ere, beti gertatzen:
|
|
|
Hori dela eta, ondoan ematen
|
ditugun
adibideek doinu diferentea dute: aurrena bi perpaus diferenteri dagokiena da betiere, eta bigarrena perpaus elkartu bati dagokiona, zeinek bere azterketa berezia duela:
|
|
|
Patologia horretan eragina duten faktoreak hauek dira: erosteko ahalmena, janaria prestatzeko denbora, bizi garen auzoa edo herria eta gizarte harremanak, dietetika eta nutrizioko espezialistengana iristeko modua, eskolako jantokiak, txikienei zuzendutako elikagai osasungaitzen publizitatea, produktu ultraprozesatuen eskaintza gero eta handiagoa, sedentarismoa, genetika, aisialdi ereduak eta helduek ematen
|
ditugun
adibideak. Zer diote azken ikerketek?
|
|
|
2) Aurrekoa gutxi balitz, mende honetako corpusetan zinez eta maiz aurkituko
|
ditugun
adibideak erabiliko ditugu. Horrela, lan honen egilearen hizkuntz konpetentziarekin bat egingo dugu eta horretaz gain corpusetan biltzen diren benetako erabilerak jasoko dira hemen.
|