|
2000
|
|
|
Hona adibide bat: «Ahari beltxa errekan/ pitua xuti bragetan/ jokatzen
|
diat
jokatzen eztiala/ pintuaren saria sakolan».
|
|
|
Etxera joaten nintzen «dedios! gehiago ez
|
diat
bertsotan egingo!» esanez eta hurrena nonbaitetik hots egiten zidaten, eta ezetz esatea ere... «Beno, joan egingo nauk» esan, eta gero agian egun polita tokatzen zitzaidan, eta lehengoa horrekin ahazten nuen.
|
|
|
Nekatu egiten naiz holakotan. Zenbat eta denbora gehiago mikrofono aurrean isilik, hainbat eta beltzago ikusten
|
diat
neure burua". (Deia,)
|
|
|
Hori oso garrantzitsua izan zen niretzat. " Orain neuk betidanik kantatzeko izan ditudan gauza batzuk kantatzerik izango
|
diat
", pentsatu nuen.
|
|
|
Nire krisi horretan, pertsonaiak autonomia bat eskatzen ari ziren: " Ondo zagok, hik dena kontrolatzen duk, baina nik behar
|
diat
nire autonomia". Pertsonaia eta gaiari bere bidea utzi nahi nien, idazlearen tutoretza handirik gabe ibil zitezela nahi nuen.
|
|
|
–Neroni joango nindukek, ahal banu, baina ezin
|
diat
komentutik atera baimenikgabe, eta herriraino joateko...
|
|
|
Berehala eman zizkidan osabak argibideak: " Izan ere, nik ere ez
|
diat
komunionean sinesten... zeren komunionean sinetsiko banu, antropofagoa bainintzateke", eta, haren jarraikian, nola ikusi baitzuen ez niola hitz hotsez bete hura ulertu, azaldu zidan ezen bai Afrikan, bai Indietan eta bai mundu osoan tribu batzuk zeudela, zeinetan gizonek elkar jaten baitzuten, eta katolikoak ere halakoak zirela, komunione bakoitzean Kristoren gorputza jaten zutelako eta hare... Eta oroitzen dut irri egin niola, neure esker onaren adierazteko:
|
|
|
Eta segidan erran zidan: " Eta ez
|
diat
purgatorioan sinesten, eta linboan ere ez, zeren eta, nola ezkutatuko die Jainkoak bere begitartea bataiatu gabe hiltzen diren haurrei, baldin Jainkoa eskuzabala bada eta eskuzabaltasuna bera bada?" Eta osabak hura erran zidan, eta ni are harrituago geratu nintzen, don Frantziskori —baita ene inude Felisa zenari ere— purgatorioari eta linboari buruzko historia bat baino gehiago adi... Eta gero erran zidan:
|
|
|
Eta gero erran zidan: " Eta ez
|
diat
aita sainduaren hitzean sinesten: izan ere, ba al dakik zer gertatu zen Avignonen?
|
|
|
Ez? Bada, bertze egun batean kontatuko
|
diat
..." Eta segidan erran zidan: " Bai, Joanes, ni etxeko ardi beltz hura bezalakoa nauk:
|
|
|
Eta erantsi zuen: " Libertatea aipatu
|
diat
, eta libertatea duk ene bizitzako ametsa... Baina denbora batean amets bat baino hagitzez gehiago izan zuan...
|
|
|
—Erran
|
diat
ezen Henrik protestant izan zela, eta orain erranen diat ezen gure familian beti izan dela protestanten bat belaunez belaun. Aipatu diat hatsarrekoa, Esteban; aipatu diat Henrik; Henriken ondoren, berriz, Joana izan zuan, ene izeba izan zena; gero ni; eta orain hi, baldin ohore hori heuretzat nahi baduk...
|
|
|
—Erran diat ezen Henrik protestant izan zela, eta orain erranen
|
diat
ezen gure familian beti izan dela protestanten bat belaunez belaun. Aipatu diat hatsarrekoa, Esteban; aipatu diat Henrik; Henriken ondoren, berriz, Joana izan zuan, ene izeba izan zena; gero ni; eta orain hi, baldin ohore hori heuretzat nahi baduk...
|
|
|
—Erran diat ezen Henrik protestant izan zela, eta orain erranen diat ezen gure familian beti izan dela protestanten bat belaunez belaun. Aipatu
|
diat
hatsarrekoa, Esteban; aipatu diat Henrik; Henriken ondoren, berriz, Joana izan zuan, ene izeba izan zena; gero ni; eta orain hi, baldin ohore hori heuretzat nahi baduk... Eta Esteban ez bertze guztiak isilpean izan gaituk, ezinbertzean, protestant.
|
|
|
—Erran diat ezen Henrik protestant izan zela, eta orain erranen diat ezen gure familian beti izan dela protestanten bat belaunez belaun. Aipatu diat hatsarrekoa, Esteban; aipatu
|
diat
Henrik; Henriken ondoren, berriz, Joana izan zuan, ene izeba izan zena; gero ni; eta orain hi, baldin ohore hori heuretzat nahi baduk... Eta Esteban ez bertze guztiak isilpean izan gaituk, ezinbertzean, protestant.
|
|
|
—erran zidan osaba Joanikotek, bihotza artean bero— Testamentaz ari gintuan, honetaz eta hartaz, noiz eta bat batean erran baitzidan: ‘So egiten diadan bakoitzean, ene arreba Joana ikusten
|
diat
, hire izeba Joana alegia. Emazteki ona zuan hura, nahiz eta... ’, eta erranaz damutu balitz bezala, gibela egin zian.
|
|
|
‘Non dago? ’ Eta burua ezker eskuin mugitzen zuela, ihardetsi zidaan: ‘Ezin erran
|
diat
, zeren... ’ ‘Zeren, zer...? ’, zirikatu nian berriro; baina, orduan, aitona zinez haserretu zitzaidaan eta, aulkitik altxatzen zelarik, erran zidaan: ‘Aski duk, Joanikot!
|
|
|
—Bigarren lezionea —erran zuen—: orain artean behin baino gehiagotan entzun izan didak ezen ilargiaren argia ez dela ilargiarena, baina eguzkiarena; ordea, hori erraitea eta deus ere ez erraitea berdin eta orobat dituk, frogarik ezean, lehen lezionearen arabera... eta, hala, bada, gaur frogatu eginen
|
diat
.
|
|
|
—Ut ut ut! Nahiago
|
diat
basoko txakur bat, izenik gabekoa, txakur eskolastiko bat baino...!
|
|
|
—Hori erran al dizue...? Aldiz, aitzina egiteko balio duen filosofia maite
|
diat
nik, numeroa oinarri duena eta ez hitza. Zeren hitzak zehatza behar bailuke eta numeroaren zerbitzuan:
|
|
|
—Joanes, present eder bat ekarri
|
diat
.
|
|
|
—Amets bat izan
|
diat
—ihardetsi zidan, hitzak elkarren ondoan paratzea neke eta gaitz egiten zitzaiola, boza dar dar— Gaua zuan, eta ni erreka ertzean nengoan, etzanik eta gogoa galdurik, noiz eta suzko begi bi ikusi baititut bat batean, basotik eneganat zetozela, eneganat zetozela... Eta, begi haiei beha, liluraturik geratu nauk halako batean... eta gero atzapar bat sentitu diat aurpegian, eta...
|
|
|
—Amets bat izan diat —ihardetsi zidan, hitzak elkarren ondoan paratzea neke eta gaitz egiten zitzaiola, boza dar dar— Gaua zuan, eta ni erreka ertzean nengoan, etzanik eta gogoa galdurik, noiz eta suzko begi bi ikusi baititut bat batean, basotik eneganat zetozela, eneganat zetozela... Eta, begi haiei beha, liluraturik geratu nauk halako batean... eta gero atzapar bat sentitu
|
diat
aurpegian, eta...
|
|
|
—Bai, baina argirik gabeko zuloan sartua dagoenak ez ditik nanoak jigantetarik bereizten, eta ni, mementu honetan, zulo batean sartua nagok. Eta zulo hori, zinez erraiten
|
diat
, izarrik gabeko gaua duk, zeren bizirik bainago, baina hilik banengo bezala... Eta, Urbiainerat joanen banintz ere, amak ez likek bere seme hura aurkituko, itzal bat baizik, zeren mundua jan nahi zuen gazte hura munduak jan baitzuen, finean...
|
|
|
eror eta jaiki, jaiki eta eror, berriro jaikitzeko...? Zeren eta hi letratua izanen haiz, edo pintorea, edo hik nahi duana, baina ni astronomoa, eta astronomo bezala erraiten
|
diat
, taroteko kartetarik harat, ezen gau bakoitzak dituela bere izarrak eta ez dagoela izarrik gabeko gaurik —eta, bere boza apaltzen zuela eta misteriotsu bihurtzen, erran zuen—: Eta Joanes eta biok bizi gaituen gauak ere badik bere izarra:
|
|
|
—Ulertzen
|
diat
, Joanes. Nire ametsa izan zuan libertatea, hirea bezainbat.
|
|
|
—Ez erran hori, otoi, are gutiago nehoiz pintorea izan bahaiz, Pedro! Venezian Caravaggioren koadro ikusgarri batzuen ikusteko parada izan
|
diat
. Nik ez zekiat zer sentitu huen hik Michelangelorekin, baina enea ez zuan gutiago izan, hago segur.
|
|
|
Izan ere, Urbiainen Aristotelesen filosofia duk oraino nagusi, zeinari Erromako elizak sostengua emaiten dion —eta, handik aitzina, Aristotelesen filosofiaren hutsen berri eman zion eta aita Bartolome Ziaurrizkoaren etortzearena... eta erran zion, halaber, gezur haien aurka ukoa baizik ez zitzaiela geratzen, ukoaren egia; eta, isilune labur baten ondoren, basoan zituen arno hondarrei azken kurka emaiten ziela, akabatu zuen—: Bai, uko horretan erre nahi
|
diat
neure libertate ustezkoa, han Urbiainen, tentuz eta zentzuz beti ere, baina burua lurpean gorde gabe, neure libertatea libertateago eta zinezkoago izan dadin amoreakatik. Eta libertatearen aldeko borrokan, nehor ere ez zagok soberan:
|
|
|
Eta has bihartik pintatzen, ehiza eszenaren bat ahal baduk... iloba eta biok Pisarat goazen bitartean, Galileoren jaioterrirat. Handik itzultzean erranen
|
diat
gurekin etortzea merezi duan ala ez —eta, behakoa zorrozten zuela, erran zion—: Eta, baldin gurekin bahator, igurikitzen dudan bezala, ez ahantz ezen koadro bat zor didaala —eta, nola Pedrok ez baitzion ulertu, osaba Joanikotek oroitarazi zion nola Urbiaindik adio egin baino lehen present bat egin zion, koadro bat, txakur batena, zeinari Leonardo baitzeritzan, eta nola orduantxe Pedrok promes egin zion ezen Urbiainerat itzultzean bertze koadro bat eginen ziola:
|
|
|
erretratu bat —eta, behakoa are zorrotzenago zuela eta hatza goratzen, akabatu zuen—: Baina oraindanik gaztigatzen
|
diat
ezen ez diadala edozein erretratu onartuko, zeren eta hire gaztetako begien sua jainkozkoa zuan eta jainkozko fruitu bat igurikitzen diat...
|
|
|
erretratu bat —eta, behakoa are zorrotzenago zuela eta hatza goratzen, akabatu zuen—: Baina oraindanik gaztigatzen diat ezen ez diadala edozein erretratu onartuko, zeren eta hire gaztetako begien sua jainkozkoa zuan eta jainkozko fruitu bat igurikitzen
|
diat
...
|
|
|
Eta horregatik, oker dagoelarik ere, xuxen zagok, orekaren legeak eta arauak xuxen betetzen dituelako. Baina anitzetan erran izan
|
diat
, bertzalde, ezen zentzuak engainuaren leihoak direla maiz. Edo, oroitu Demokritoren hitzak:
|
|
|
Eskriturak interpretatzeko libertatea, konparazione. Izan ere, ez
|
diat
gizonon autoritatea harrointzat duen egia sinesten, Jainkoaren izenean bada ere, zeren eta autoritateak ez baitu, bertzerik gabe, egia frogatzen. Eta hala sartu zian hanka Erro mak Galileorekin...
|
|
|
Izan ere, gizonak egiten duen oro gizonak kutsatua duk, Jainkoaren izenean bada ere, gizona berez eta izaitez kutsaturik dagoenez gero; ordea, Jainkoak xuxenean egina kutsaezina duk, Hura kutsaezina delako. Baina, hik nahi baduk, etsenplu batekin ilustratuko
|
diat
erran nahi diadana.
|
|
|
—Zuen aita ikusi, eta gure aita ikusten
|
diat
batzuetan. Eta, doan bidetik, urrunagorat iritsiko duk, beharbada...
|
|
|
Azken bidaiatik, berriz, leherturik etorri nauk, eta ene erreuma honek atsedenaldi bat merezi dik. Eta aitortu egin behar
|
diat
: ez diat asmatu.
|
|
|
Eta aitortu egin behar diat: ez
|
diat
asmatu. Aitak irakatsi bezala, nik ere Urbiaingo inperio tipia zabaldu nahi izan nian... eta horregatik erosi nian Olabeko ola, han Irunen, baina hura ere gaizki zoak.
|
|
|
Eta hain miretsirik eta hain liluraturik itzuli zen konde, markes eta gainerako handikien modarekin eta modaren fintasunarekin eta dotoreziarekin —hargatik zen ere, beharbada, Castiglioni ren Il cortesano liburu famatuaren miresle—, non, etxerat itzuli bezain fite, erran baitzuen: " Kondea edo markesa izan nahi
|
diat
, eta kondea edo markesa izanen nauk", noblezi titulu haien erdiestea bere bizitzako ametsa balitz bezala, bere nahi beroa bezain eroa.
|
|
|
—Bizitza eskailera bat bezalakoa duk, mutilak, bere mailekin eta bere graduekin, eta goiti nahi duenak goiti behatu beharra dik —bere arrakastaren esplikazionea eman nahi zigun aitak Mattini eta bioi— Eta, hala, nik Villagrandeko dukea
|
diat
lagun, Villagrandeko dukeak balidoa, balidoak errege... Eta hala egiten dituk tratuak eta bertzelako negozioak mundu honetan...
|
|
|
Ez zuela nehoren letratu izan nahi, alegia, letratu izaiteko studiatzen ari bazen ere, Oñatin, aitaren manuz! " Bizitzak pintzel bat jarri dik ene eskuetan, eta nik pintzel horren gainean eraikiko
|
diat
neure bizitza, eta goratuko Jainkoa. Eta Italia baino eskola hoberik ez diat nehon edirenen.
|
|
|
" Bizitzak pintzel bat jarri dik ene eskuetan, eta nik pintzel horren gainean eraikiko diat neure bizitza, eta goratuko Jainkoa. Eta Italia baino eskola hoberik ez
|
diat
nehon edirenen. Leonardo, Rafael, Ucello, Botticelli... haiek guztiak nabaritzen ditiat dagoeneko, Joanikot, bihotzean ate joka, zeren, haiek hil ziren arren, bizi bizirik baitaude ene baitan!", erraiten zidaan.
|
|
|
—Ai, Pedro Huizi! Maite nian eta maite
|
diat
, Italiarat joan zenetik ikusi ez badut ere. Zeren Pedrok berak erran baitzidan harako hura:
|
|
|
Zeren Pedrok berak erran baitzidan harako hura: " Gure aita letratua duk eta ni ere letratu nahi naik, baina nik ez
|
diat
bizitza usteltzerat utzi nahi. Eta hik ere ez huke nehoiz utzi behar..." Eta ni aho zabalik geratzen ninduan, zeren ez bainuen, arestian erran bezala, Pedrok aditzen zuèn jainkozko barren dei hura aditzen.
|
|
|
Eta nik erraiten nioan: " Nik ez
|
diat
itzurbiderik, zeren eta hegaldatu egin nahi bainuke, bai, baina ez zekiat norat. Eta, nola ez baitakit, aitaren manua diat obligantza eta eginbide, zeren eta, arrazoin garbirik ezean, nola entseiatuko naiz, bada, haren iritziaren aldatzerat?
|
|
|
" Nik ez diat itzurbiderik, zeren eta hegaldatu egin nahi bainuke, bai, baina ez zekiat norat. Eta, nola ez baitakit, aitaren manua
|
diat
obligantza eta eginbide, zeren eta, arrazoin garbirik ezean, nola entseiatuko naiz, bada, haren iritziaren aldatzerat. Hik, aldiz, pintura daukak.
|
|
|
Eta Pedrok ihardetsi zidaan: " Hire lehenengo kezkari buruz, hauxe erranen
|
diat
: ez hago hain gaizki, Joanikot, zeren bide erdia egina baitaukak, baldin hegaldatu nahi duala badakik, norat ez badakik ere; bigarrenari buruz, berriz, jakin ezak ezen su tipia handi ere egin daitekeela, haizearen eraginaz...
|
|
|
ez hago hain gaizki, Joanikot, zeren bide erdia egina baitaukak, baldin hegaldatu nahi duala badakik, norat ez badakik ere; bigarrenari buruz, berriz, jakin ezak ezen su tipia handi ere egin daitekeela, haizearen eraginaz... Eta hondarrean hauxe baizik ez
|
diat
erranen: hihaurk erabakitzen ez baduk gogoz heure bizitza, bizitzak erabakiko hau hi, gogoz bertzerat".
|
|
|
" Datorren hilean noak, Joanikot!" Eta, hatsa bereganatzen zuela, esplikazioneak eman zizkidaan: " Badakik ezen gure etxean, zorionez, aitak manatu, bai, baina amak deliberatzen duela, eta ama beti izan
|
diat
alde, eskuko marketan eta taro teko kartetan izar bat pizten ikusi zuenetik Italiako zeruan..." Eta Pedroren hitzak eta Pedroren erabakia haize bildu bat bezala sartu zitzaizkidaan, ustekabean, bihotzean, halako tailuz, non zainetako su tipia su handi bihurtu, eta suak arras hartu baininduen. Eta hegaldatu egin nahi nian, bai, zinez hegaldatu nahi nian nik ere, mementu hartan, berdin zitzaidaan jada norat.
|
|
|
" Joanikot: hau hire txakurraren erretratua duk, baina, Italiatik natorrenean, hirea eginen
|
diat
..." —eta, malenkoniak haren begiak hartzen zituela, erran zuen—: Handik aitzina, bizpahiru karta skribatu genizkioan elkarri, eta gero, deus ez.
|
|
|
Orain, berriz, ez hago geldi... Etxe aitzineko kanoiarekin hasi hintzen, eta ikusten
|
diat
ezen hura ez zela egun bakarreko haizea izan... zeren eta orain heure gain hartu nahi baituk koadroen ardura ere. Baina erradak, axola ez bazaik, zer darabilan buruan...
|
|
|
—Erranen
|
diat
, hasteko, ezen badirela, hemen Iruñan eta Nafarroako hainbat tokitan, koadro horien egiteko gai izan daitezkeen pintoreak, eta, beraz, baten edo bertze baten aldeko hautua egin genezakek, hik hala deliberatuko bahu... Iruñan egon nintzen azkeneko aldian, berriz, koadro polit bat ikusi nian, Tuteran dagoen pintore batena, zeinari Vicente Berdusán baiteritza, oker ez banago...
|
|
|
Iruñan egon nintzen azkeneko aldian, berriz, koadro polit bat ikusi nian, Tuteran dagoen pintore batena, zeinari Vicente Berdusán baiteritza, oker ez banago... Ordea, Italia aipatu duk eta uste
|
diat
ezen Jainkoak baizik ezin zezakeela hitz hori hire ezpainetan jar, zeren eta, Italia aipatu orduko, Pedro Huizi etorri baitzait bururat, Sagrario Landaluzeren semea... Ubarneko damarena:
|
|
|
—Baina bertze bihozkada bat ere izan
|
diat
, eta nagok ezen gure Zientziaren Elizak bertze kide bat irabaziko duela hemendik gutirat: Pedro Huiziz ari natzaik, zeren eta hark ere libertatea baitzuen amets gaztetan...
|
|
|
—Haatik, Elizak kondenatu egin zian hura, eta orain ulertzen
|
diat
zergatik, baldin hark hain ezinezko gauzak defendatzen bazituen... —eta ohartu zenean Alessandro ezen osabak burua ezker eskuin higitzen zuela, eratxiki zuen—:
|
|
|
—Bai, seme, gu zaldunak gaituk, nobleak, eta ez didak halakorik oroitarazi behar; izan ere, alde batetik, handitasunaren mendi gaina galdu duenak, nola galdu baitzuen gure familiak eta gure leinuak, Gaztelaren aurkako gerla maradikatu haien ondotik, ez dik mendi gaina baizik oroitzen; eta, bertzetik, umetarik ez
|
diat
bertzerik erakutsi... Baina ez diat uste horrek zer ikusirik duenik herriko apeza honat ekartzeko eta gure mutilei eskola batzuen emaiteko deliberamenduarekin...
|
|
|
—Bai, seme, gu zaldunak gaituk, nobleak, eta ez didak halakorik oroitarazi behar; izan ere, alde batetik, handitasunaren mendi gaina galdu duenak, nola galdu baitzuen gure familiak eta gure leinuak, Gaztelaren aurkako gerla maradikatu haien ondotik, ez dik mendi gaina baizik oroitzen; eta, bertzetik, umetarik ez diat bertzerik erakutsi... Baina ez
|
diat
uste horrek zer ikusirik duenik herriko apeza honat ekartzeko eta gure mutilei eskola batzuen emaiteko deliberamenduarekin... Eta zaldi eta astoen kontu horretan, seme, alde batetik arrazoin emaiten badiat ere, zalduna, deus ere bada, zaldi duna delako, eta bistan delako ezen zaldia astoa baino abere ederragoa eta airosagoa dela, eta, halatan, jende printzipalarendako egokiagoa, jakin ezak, bertzalde, zaldiak irrintzi egiten duela, eta astoak arrantza, eta ez dagoela alde handirik irrintzitik arrantzarat.
|
|
|
Eta Lucak behin batean erran zidaan: " Aizak, Piero, Florentzian eta Italian lehen mailako anitz artista izan duk, eta ulertzen
|
diat
, haien koadro eta freskoetarik ikasteko asmotan, hango eta hemengo elizetarat, basiliketarat eta bertzelako edifizioetarat joan nahi izaitea, Domenicorekin lana akabatu ondoren. Baina, pintura zer den jakin nahi baduk, kasu egidak:
|
|
|
Eta berak: " Gehienik ere Domenico bezalakoak izaiteko jaio gintuan gu, mutila, eta hori, suerte izugarria izanik, zeren eta Domenicok hemen Florentzian bere lagunak ditik eta bere esku luzea, eta guk ez..."" Bada, Domenico bezalakoa izaiteko, nahiago
|
diat
letratu izan —erran nioan, neure baitaren baitarik—, zeren eta letratu izaiteko ikasi bainuen, azken finean". Eta egun hartan bertan pintatzeari utzi nioan.
|
|
|
—Halarik ere, ez
|
diat
ulertzen zergatik ez hion amari bisitarik egin, aita hilez gero... eta are gutiago ulertzen diat nola ez hintzen itzuli hire anaia Timoteo hil zenean, zeren eta, hura hil zelarik, hihaur baihintzen berriro etxeko heredero...
|
|
|
—Halarik ere, ez diat ulertzen zergatik ez hion amari bisitarik egin, aita hilez gero... eta are gutiago ulertzen
|
diat
nola ez hintzen itzuli hire anaia Timoteo hil zenean, zeren eta, hura hil zelarik, hihaur baihintzen berriro etxeko heredero...
|
|
|
Eta hirea ez duk ohorea, baina koldarkeria, zeren eta ez baitiok buru egin nahi heure hutsari eta heure bizitzan huts egin izanari. Eta, hire aitaren memoriaz denaz bezainbatean, bertze gauza bat erran nahi
|
diat
, Pedro: Urbiain ez duk, ezta urrundik ere, Florentzia!
|
|
|
—Akabatu berri
|
diat
koadroa, baina hiretzat nola luke santak, koroarekin edo gabe?
|
|
|
—Aizak, Joanes: hik laket duk, baina nik ere laket
|
diat
. Eta anaia zaharra eta etxeko herederoa ni nauk, eta badakik:
|
|
|
—Ongi duk, seme —erran zidan aitak, uste baino irritsuago— Eskertzen
|
diat
eneganako konfiantza, eta zin degiat ezen, ahal dudan neurrian, lagunduko diadala.
|
|
|
—Ongi duk. Ulertzen
|
diat
eta zin degiat, Jainkoaren aitzinean, ezen ez diodala nehori ere erranen. Baina egotz egoztekoa lehenbailehen.
|
|
|
Ea, bada, ken gainetik atorra, hogeita hamar azote eman behar dizkiat eta, justiziaren eta ohorearen arauaz! Larrutik ordainduko duala erran
|
diat
, eta larrutik ordainduko duk! —keinatu ez ezik jaurtiki ere egiten zuen gizon baten aitzinean zegoen anaia, desbenturatuki.
|
|
|
—Bada, damu ez bahaiz, oihal pedazatu bat bezala utziko
|
diat
azala, zaurien zauriez! Eta zin degiat ezen munduan ez dagoela Fierabrasen baltsamorik, zauri horiek sendatuko dituenik...!
|
|
|
Eta Nafarroarenak egin dik, eneak ere egin dik, eta erabaki
|
diat
jadaneko: odol gehiagorik ez.
|
|
|
Zeren, bat isurtzekotan, aski baita enea. Izan ere, nola untzia galtzerat doan kapitainak bere bizia ere galtzerat uzten duen, untziaren eta untzikideen ohorea salbatzeagatik, hala salbatuko
|
diat
nik jauregiarena eta neure gizonena. Eta ziegetan preso ditudan zortzi beaumondarrak ere laxatu eginen ditiat, errendizionea neure eskuz sinatu ondoren.
|
|
|
Zeren eta, Lutheroren kontuak aipagai genituela, ongi oroit baitezaket nola ihardetsi hidan hik, Eusebio, heure izenean eta Pedrorenean: " Orain dela zortzi bederatzi urte erran niana erranen
|
diat
berriro... zeren eta orduan zismatikoa hintzen, eta orain ez gutiago... Baina, zismatikoa haizen arren eta ni katolikoa, biok ere giristinoak gaituk, nola baita Pedro ere, eta hargatik gaituk hirurok ere anaiak, odolaren baitan ez ezik, Kristoren baitan ere".
|
|
|
—Hala, bada, misione hartan erdietsi nian lehen hari muturra, eta hari hartarik tiraka laxatu nian lehen korapiloa... Eta, geroztik, hala ibili nauk, hari batek bertze hari baterat ninderamala eta korapilo batek bertze baterat, harik eta korapilo guztien laxatzea erdietsi dudan arte... ez trabailu eta izerdi gutirekin, zeren zazpi aldiz gutienez amore emaitekotan izan bainaiz, baina, gibelat egiteko puntuan eta tenorean izan naizen bakoitzean, beti ediren
|
diat
aztarna berriren bat, bidean aitzina egiteko kemena eman didana —eta, barrendik hats hartzen zuela, gainearatu zuen—: Eta, hala, azken hariak don Venanciorenganat eraman nindian eta hari esker laxatu ahal izan nian azken korapiloa eta etorri ahal izan nauk honaino...
|
|
|
—Kastitate botoa egin nuelako, Antonio defunktuak bezala, indiarrekin nagoen bitartean —eta segidan eratxiki nuen—: Nik ez
|
diat
, bertzalde, libururik gabeko paradisurik sinesten...
|
|
|
—Batzuetan nabaritzen
|
diat
ezen Antonio laguntzen ari zaidala goiko Paradisutik eta egiazkotik.
|
|
|
—Otoitz egin diezaiogun Jainkoari eta ez gaitezen antsia, zeren bere buruaz antsiatzen denak burua galtzen baitu... eta zeren Jainkoaren bideak hertsiak eta meharrak izan baitaitezke, malkarrak eta perilez beteak, baina ez itsuak, eta, halatan, nik ez
|
diat
oraino galdu esperantza: Jainko Salbatzaileak Utopiako lurren ikusterat ekarri nindian Mundu Zaharretik, eta ez diat uste lur haiek ikusi gabe partituko naizela mundualdi honetarik.
|
|
|
—Otoitz egin diezaiogun Jainkoari eta ez gaitezen antsia, zeren bere buruaz antsiatzen denak burua galtzen baitu... eta zeren Jainkoaren bideak hertsiak eta meharrak izan baitaitezke, malkarrak eta perilez beteak, baina ez itsuak, eta, halatan, nik ez diat oraino galdu esperantza: Jainko Salbatzaileak Utopiako lurren ikusterat ekarri nindian Mundu Zaharretik, eta ez
|
diat
uste lur haiek ikusi gabe partituko naizela mundualdi honetarik. Zeren Haren probidentziak ez baitu neurririk, eta zeren, itsas lapurren atzaparretarik libratu gintuen bezala, berdintsu eta orobatsu libra baikaitzake trenpe gaixto honetarik...
|
|
|
—eta, bere boza ematzen zuela, erantsi zuen—: Edo arreba Joxe deitu behar ote
|
diat
... edo amona, bertzenaz, zeren hik bai, aurpegia zimurrez josia baitaukak...?
|
|
|
Bakarra ibili duk, ordea... Eta" ibili duk", erran
|
diat
, ez baitabil dagoeneko... zeren erreka ertzeko lahar batzuen artean egin baitu azkenean habia.
|
|
|
—Bai, originala delako izan daitekek, horixe pentsatu
|
diat
nihaurk ere hatsarrean, nahiz eta gero eta gutiago sinesten dudan: izan ere, jende originalak eta bere gisakoak ez dik berdinetik berdinerat egiten, baina berdinetik hoberat, eta hori ez duk gure zozoaren kasua, zeren habiak egin baititu, bata bertzearen gainean, toki berdintsuetan; gero, jostalaria izan zitekeela pentsatu diat, baina habia, hegazti batentzat, den gauzarik seriosena duk, eta serios denarekin ez zagok josteta egiterik; eta, orduan, bertze zerbait bururatu zaidak —eta, hatza luzatzen zuela, erran zidan—:
|
|
|
—Bai, originala delako izan daitekek, horixe pentsatu diat nihaurk ere hatsarrean, nahiz eta gero eta gutiago sinesten dudan: izan ere, jende originalak eta bere gisakoak ez dik berdinetik berdinerat egiten, baina berdinetik hoberat, eta hori ez duk gure zozoaren kasua, zeren habiak egin baititu, bata bertzearen gainean, toki berdintsuetan; gero, jostalaria izan zitekeela pentsatu
|
diat
, baina habia, hegazti batentzat, den gauzarik seriosena duk, eta serios denarekin ez zagok josteta egiterik; eta, orduan, bertze zerbait bururatu zaidak —eta, hatza luzatzen zuela, erran zidan—: ez al haiz konturatzen, bada, ezen mailen arteko leihoak —edo errektanguluak, hobeki— berdinak direla, eta, berdinak direlako, zozoak ez dituela, beharbada, bereizi, ergela delako?
|
|
|
—Joanes, batzuetan duda egiten
|
diat
nola sortu zen dilubioa... Izan ere, baldin Bibliak dioena egia bada, berrogei egunetan sortu zuan hura, euria goianbehean egin ondoren, etengabe...
|
|
|
—Ez al da hemen piztia? —galdetu zigun— Nik ere galdu
|
diat
, bada...
|
|
|
—Ez
|
diat
deus ere hire aitaren kontra eta, markesa izan nahi badu, izan dadila. Ez zernahiren truke, ordea!
|
|
|
—Hogei aldiz irakurri
|
diat
eta berriro irakurtzen ari nauk. Izan ere, Mundu Berrirat joan nahi nikek... eta, baldin Jainkoak nahi badu, eta baldin Asisko sainduak laguntzen badit —zeren aitortu behar baitiat ezen Asisko sainduaren dotrinarekin amorosturik nagoela—, honat ekarri nauen bidaiaren ondotik joanen nauk, halatan ezagutu ahal izaiteko Tomas Morok deskribatu zuen lur hura, Utopia deritzana, non gizonen arteko harremanak arras bertzelakoak diren, justizian eta anaitasunean oinarrituak —erran zidan, Donostiako euskara erabiltzen zuela, nik hemen Urbiaingo molderat aldatua.
|
|
|
Baita Bartolomé de las Casasen Brevísima historia k ere. Eta, geroztik, bi liburuak bat egin zituan ene gogoan eta indiarren lurretarat joaitea izan
|
diat
asmo eta xede. Aitzinago, berriz, mapa honen berri jakin nuenean, harat joaiteko gogoa areagotu zitzaidaan...
|
|
|
Eta orain hi etorri haiz... Eta nik Utopian sinesten
|
diat
eta hik ere bai, eta Utopiak gehiago lotzen gaitik, katoliko edo protestant izaiteak bereizten gaituena baino... —eta, arrazoin bat bertzeari zerraiola, ondotik erran zidan—:
|
|
|
Orain, berriz, itsasotik haratago nahi duk, uste dualako ezen han edirenen duala libertatearen lurra. Halarik ere, joan baino lehen, zerbait erran nahi
|
diat
: libertatea lur bat duk, bai, baina egunoroz konkistatu eta irabazi beharra dagoena, zeren irabazi orduko gal daitekek eta komunzki galtzen duk.
|
|
|
—eta, haren irria are zabalagoa egiten zela, eratxiki zuen—: Enbustero hutsa haiz, bai, baina atsegin
|
diat
nolakoa haizen... Izan ere, neure anaia gaztea oroitarazten didak... —eta so egin nion, eta puntu hartan ez zitzaidan iduritu bere begi izugarri hura hain izugarri, zeren eta baitzirudien ezen tristurak eta bihozberatasunak ere bazutela begi hartan pausalekurik.
|
|
|
—Begi bakarra
|
diat
, bai, baina Jainkoak ere begi bakarra dik, eta ene begia, halatan, Jainkoaren begia duk, Frantziaren alde honetan bai bederen, zeren eta ene begia bizitzaren begia duk eta heriotzaren begia duk, eta zeren, halatan, ene begi hau zabaltzen denean, zabaltzen baita bizia ere, eta hersten denean... —eta, begia hertsirik, leporat eraman zuen eri erakuslea, alde batetik bertzerat, keinu ezin adierazgarriago batean.
|
|
|
—Ez. Hik irabazten baduk, hirurak joanen zarete nik emanen dizuedan txalupa batean, hornidura eta guzti; baina galtzen baduk, lepoa trenkatuko
|
diat
, eta zin degiat ezen orduan bertze mundutik ikusi duala El Dorado.
|
|
|
heldu duk hil edo biziko mementua, eta heldu duk, halaber, nork bere erabakien hartzeko sasoina. Eta nik orain berean hartuko
|
diat
neure lehen erabakia —eta, ezpata maginatik ateratzen zuela, eratxiki zuen—: Paradisua behin izan zuan, Adanekin eta Ebarekin, eta berriro izan zuan lehen giristinoekin.
|
|
|
—Ikusi duzue: neure ezpata isildu
|
diat
, eta ezpatarik gabe eginen diat, hemendik aitzina, neure eginbidea —eta, hatza goiti altxatzen zuela, klar eta ozen erran zigun—: Isil bitez, bai, ezpatak eta mintza bitez lehenbailehen goldeak, geure Utopiarako bidean!
|
|
|
—Ikusi duzue: neure ezpata isildu diat, eta ezpatarik gabe eginen
|
diat
, hemendik aitzina, neure eginbidea —eta, hatza goiti altxatzen zuela, klar eta ozen erran zigun—: Isil bitez, bai, ezpatak eta mintza bitez lehenbailehen goldeak, geure Utopiarako bidean!
|
|
|
—Aitortu behar
|
diat
, halarik ere, ezen ez nuela uste horrela hengoenik —erran zidan kapitainak—, zeren haur bat bezala ikusi izan baihaut urteotan, bertze marinelekin arrai eta alegera kasik beti, liburuez ahantzirik eta bizitzaren liburuan murgildurik...
|
|
|
Ikusi, ezpere, nola armiarmak eraikitzen duen berea, bere nahirik nahitsuenen atxikitzeko eta haien sostengatzeko. Eta geure jauregia
|
diat
orain gogoan, geure sortetxea... baita Urbiain ere, geure sorterria. Toki egokia diagu hura, gainerat, bertze ola baten eraikitzeko... eta, beraz, hango alkatearekin, eta Nafarroa Garaiko gobernariekin mintzatu genikek, baita erregeordearekin ere, beharbada.
|
|
|
—Uste
|
diat
ezen bertze noizbait komentatu izan dugula, baina bai, jaun Marcelen kaligrafiak musde Pierre Gassendirena oroitarazten zidak...
|
|
|
" Galileo Grezian jaio izan balitz eta ez Italian, nola jaio baitzen, zortzi izanen genituzke gaur egun Greziako jakintsuak —edo hamaika, Anakarsis, Epimenides eta Ferizedes kontuan bagenitu—, ez zazpi..." Eta haren jarraikian erran zidaan: " Antares-i beha duzu teleskopioa..." Eta oroitzen
|
diat
ezen, teleskopioa ukitu orduko, halako zirrara bat nabaritu nuela neure baitan, baita zirrara hura osoa eta guztizkoa egin zitzaidala ere, noiz eta begia bere lekuan ipini eta Scorpio ko izar distiratsu hura ikusi bainuen. Eta izar distiratsu hari beha nengoela ohartu ninduan ezen, Damaskora bidean jarri gabe, neure Damaskorako bidea ediren nuela, zeina baitzen, aldi berean, zientziarena...
|
|
|
—Estakururik ez! —kontregin zion osaba Joanikotek— Honat etortzeko erran
|
diat
, edo jauregitik egotziko haut!
|
|
|
—Onartzen
|
diat
, seme, goiti beheiti gentozela... eta lur jorik geundekeela, baldin hiregatik izan ez balitz. Baina guztian zagok muga bat eta hik hautsi duk eta iragan duk muga.
|
|
|
Ordea, ez ote genuen guk ere haiek bezala jokatuko, haien kasuan bagina, nola haiek ere guk bezala jokatuko baitzuten, gure kasuan baleude? Zeren eta ulertzen baitut haien jokabidea, noiz eta Gaztelaren aurka aritu baitziren, eta ulertzen
|
diat
gure aitarena, noiz eta Nafarroako erregeordearekin solastu baitzen, gure jauregiaren berreskuratzeko asmotan; haatik, hirea ez diat ulertzen, zeren eta gure arbaso haiek aspaldi hil baitziren, eta bake sainduan utzi genitiztek...
|
|
|
Ordea, ez ote genuen guk ere haiek bezala jokatuko, haien kasuan bagina, nola haiek ere guk bezala jokatuko baitzuten, gure kasuan baleude? Zeren eta ulertzen baitut haien jokabidea, noiz eta Gaztelaren aurka aritu baitziren, eta ulertzen diat gure aitarena, noiz eta Nafarroako erregeordearekin solastu baitzen, gure jauregiaren berreskuratzeko asmotan; haatik, hirea ez
|
diat
ulertzen, zeren eta gure arbaso haiek aspaldi hil baitziren, eta bake sainduan utzi genitiztek...
|