|
2001
|
|
|
Luzeran eta gorputz masan (pubertaroko luzaketa) azkar hazten da. Etapa honetako nutrizio xedeek, alde batetik, banakako energia beharrak (gorputz osaeran eta jarduera fisikoan
|
dauden
desberdintasunak direla eta) egokitzera joko dute, eta, bestetik, hazkuntza prozesuan zuzenean parte hartzen duten proteinen, bitamina batzuen (A eta bitaminak) eta mineralen (kaltzioa, burdina eta zinka) behar areagotuak betetzera. Menuek kontuan hartu behar dute elikagai talde bakoitzak zenbat kontsumitzen duen (esnekiak, haragia, arraina, zerealak, lekaleak, frutak eta barazkiak) eta plater bakoitzaren errazioa (kasu horretan, eskola umeen adinaren araberakoa izango da).
|
|
2003
|
|
|
Eta horri gehitu behar zaio, minbizien %50 herrialde aberatsetan sendatzen diren bitartean, %80 geroago hautematen dela Hirugarren Munduko herrialdeetan. Eskala globaleko prebentzio sistemetan
|
dauden
desberdintasunekin batera, sendagaien prezioaren ondoriozko zailtasunak ere badaude, Bengoa doktorearen arabera. Herrialde pobreenentzako botiken prezioetan berariazko politika baten alde agertu zen aditua.
|
|
2005
|
|
|
Baina, are gehiago, kontuan hartu beharreko inguruabarrak azterlanaren xede den elikagaiari edo osagaiari berari buruzkoak izan behar dira, eta ez elikagai bati edo antzeko edo konparatzeko moduko osagai bati buruzkoak. Izan ere, uste du, elikagai berrien edo elikagai osagai berrien esparruan, ez dela baztertu behar itxuran
|
dauden
desberdintasun txikiek ere ondorio larriak izan ditzaketela osasun publikoan, elikagaiaren edo osagaiaren kaltegabetasuna egiaztatu bitartean behintzat. Estatuen boterea Justizia Auzitegiak berak onartzen du, harmonizaziorik ezean, eta ikerketa zientifikoaren egungo egoeran zalantzak dauden neurrian, estatu kideek, EE Itunaren arabera, murriztu egin dezaketela beste estatu kide batean osasuna eta pertsonen bizitza babesteagatik legez merkaturatzen diren elikagaiak merkaturatzea.
|
|
|
Espainiaren konpromisoa Bestalde, Cristina Narbona Espainiako Ingurumen ministroak atzo nabarmendu zuen, Montrealen (Kanada), Klima Aldaketari buruzko NBEren XI. Konferentzian, “energia xahutzea murrizteko” premia, eta adierazi zuen Espainiak berotegi efektua eragiten duten gasak murrizteko konpromisoak betetzeko borondatea duela. Narbonak nabarmendu zuen Espainiak zailtasunak dituela emisioak kontrolatzeko eta garapen bidean dauden herrialde batzuekin
|
dauden
desberdintasunak kontrolatzeko. “Hazkunde handiko ekonomia dugu, eta badakigu zaila dela karbono intentsitatea nabarmen murriztea”, esan zuen.
|
|
2006
|
|
|
Provisimo.com taldeko higiezinen atariak bere orrian iragarritako higiezinei buruz egindako 189.749 informazio eskaera aztertu ditu, eta ondorioztatu du Espainian gehien eskatzen den etxebizitza altuerako etxebizitza dela, hiru gelakoa, 103 metro koadroko azalera duena eta 174.104 euroko batez besteko prezioa duena. Expocasak eremuen arteko eskaeran
|
dauden
desberdintasun handiak zehazten ditu. Hala, Madrilgo Erkidegoan gehien eskatzen den etxebizitzaren batez besteko prezioa 274.841 eurokoa da, Euskal Autonomia Erkidegoan 252.463 eurokoa eta Katalunian 246.204 eurokoa.
|
|
|
Egoera hori aldatu egin behar da, zalantzarik gabe, eta hala egin behar du garapen bidean dauden herrialdeetan emakumeak baliabide hidrikoak kudeatzeari eta planifikatzeari buruzko erabakietatik kanpo uzteak, elikagaien %60tik %80ra bitarteko ekoizpenaren erantzule direnean eta baliabide hidrikoen garapenarekin zerikusia duten gai guztietan protagonista garrantzitsuak direnean. Kontsumo desorekatua NBEk emandako zifrak sendoak dira eta egoeraren berri ematen dute, baina baita munduan
|
dauden
desberdintasunen berri ere. Hala, bada, Asia da munduan ur gehien kontsumitzen duen eremu geografikoa, %68, hain zuzen ere, bertako populazio trinkoari eta arroz laborantzari esker.
|
|
2007
|
|
|
Adituek diotenez, gaixotasunaren berezko aldaketa baskularrak ahultze kognitibo txikienaren kausa dira Era berean, paziente horien bizimoduak ere eginkizun garrantzitsua izan dezakeela adierazi dute, beren osasunaz gehiago arduratzen diren pertsonak izaten baitira, alkoholik ez edatera, lo gehiago egitera eta bitamina eta osagarri gehiago hartzera jotzen dutenak. Hala ere, autoreek, Johns Hopkins Bloomberg School of Public Health en (AEB) sortuak, uste dute azalpen nagusia gaixotasunaren beraren faktore biologikoren batean dagoela (aldaketa baskularrak edo aktibazio neuronalaren azpian
|
dauden
desberdintasunak), eta horrek gainbehera txikiagoa eragiten duela denboran zehar. Burmuineko arazoak Orain arte uste zen migraina arazo funtzional bat zela, burmuinaren egiturari eragiten ez ziona, baina PLoS Medicine k argitaratutako azterketa batek agerian utzi du asaldura hori duten pertsonek bi garun eskualdetan dituztela anomaliak; zehazki, azal grisean eta substantzia zurian.
|
|
|
Eremu horietatik hurbil dagoen substantzia zuriaren azterketak ere arazoak ditu, baina ezin dira zehaztu zergatik sortzen dituen. Jakina da bi eremu horiek mugimenduarekin zerikusia duten seinaleak prozesatzen dituztela, eta, beraz, aurkikuntzek azal lezakete pertsona migrainek, erasorik jasaten ez duten bitartean, hautematen dituzten mugimendu urritasuna, hala nola denbora eta espazio kontrasteekiko edo kolore kontrasteekiko sentikortasunean
|
dauden
desberdintasunak. Autoreen iritziz, azalaren lodieran gertatzen diren aldaketek gehiegizko kitzikagarritasuna islatzen dute eremu horietako neuronetan, zelula horietako kaltzio kanalen akats baten ondorioz ziurrenik.
|
|
|
Osasun arretan
|
dauden
desberdintasunak ezabatzea
|
|
2008
|
|
|
Gaur egun, azpimota hori da gizakiek duten gaixotasun eta heriotza eragile nagusia. Hemaglutinina Hainbat laginetan hemaglutinina izeneko proteina baten gainazalean
|
dauden
desberdintasun fisikoak alderatu zituzten adituek. Hemaglutinina da erantzun immunearen helburu nagusia.
|
|
|
Ezgaitasunaren definizio komun bat sortzea ere aurreikusten da, minbizia duten pazienteak gaixotasun kronikoa duten pertsona gisa hartuko dituena. Halaber, Parlamentuak berretsi egin du beharrezkoa dela prebentzio goiztiarrari eta tratamendu berritzaileei lotutako proiektuen ikerketa eta garapena bultzatzea, bai eta Europan
|
dauden
desberdintasunen aurka borrokatzea ere, detektatzeko programei, tratamenduen kalitateari eta horiek eskuratzeko aukerei dagokienez, hala nola erradioterapiari dagokionez.
|
|
|
Proteina gehiago eta arrautza gehiago kontsumitzea Atlantikoko eremuetan, proteina gehiago kontsumitzen dira, batez ere haragi gorrietatik datozenak. 2003an “Electronic Journal of Environmental, Campesural and Food Chemestry” aldizkarian argitaratutako “Kontsumo egitura dieta atlantikoan eta mediterraneoan” ikerketan, penintsulako elikagai kontsumoan
|
dauden
desberdintasun nabarmenak deskribatzen dira, etxeen kokapen geografikoaren arabera. Ozeano Atlantikoak bustitako eskualdeetan, proteina gehiago kontsumitzen dira, bereziki haragi gorrien eta behi aziendaren haragia, eta horrekin batera arrautza, esneki eta lekale gehiago.
|
|
|
Hala ere," azterketa berrienek erakusten dute langileek lanorduetan jasotzen dituzten deskarga elektrostatikoak, altzariak, gailu teknologikoen kontzentrazioa, erabilitako materialak eta eremu elektromagnetikoak zergatik gerta daitezkeen… Elementu horiek guztiak erabakigarriak izan daitezke lipoatrofia erdizirkularra agertzean", dio Morének. Ukituak Ikerketa zientifiko ugarik aztertu dute GIBa duten gaixoen talde jakin batzuetan zein den prebalentzia (biztanleen proportzioa), eta denek uste dute oso aldakorra dela, diagnostiko irizpideetan
|
dauden
desberdintasunak direla eta. Adibidez, 2004ko" Ikerketa Klinikoko Aldizkarian"," GIB bidezko infekzioa duten gaixoen anormaltasunen epidemiologia" izenekoan, %42ko eragina lipodistrofia kasu berrien kopurua atzeman zen proteasa inhibitzaileekin (IPak) tratatzen ziren GIB paziente positiboetan.
|
|
2009
|
|
|
Imagen: Save the Children Pobreziaren aurkako borrokan parte hartzean, haurrak beste errealitate batzuetara hurbiltzen dira, planetan
|
dauden
desberdintasunak ezagutzen dituzte eta horiek gainditzen saiatzen dira. Borroka hori, proposatzen badiote, gainditu egin dezakete.
|
|
|
María Dolores Raigón zuzendariak dioenez, landare ekologikoek ur gutxiago dute, eta horrek eragina du haien zaporean eta kontserbazioan. Azkenaldian, Elikagaien Estandarren Agentzia Britainiarrak (FSA) egindako azterlan batek eztabaida piztu du nekazaritza tradizionaleko elikagaien eta elikagai organikoen artean
|
dauden
desberdintasunei buruz. Txosten horretan, FSAk dio elikagai ekologikoak ez direla neurri handi batean aldatzen nutrizio aldetik duten edukiari dagokionez eta modu tradizionalean landutakoei dagokienez.
|
|
2010
|
|
|
Ebidentzia ezagutzea Ernari begetarianoen nutrizio beharrei dagokienez, ADA txosten batean kokatu da, eta ebidentzia aztertzeko balio izan duten galderei erantzuten die. Haurdunaldi begetarianoen eta omniboroen artean energia eta mantenugai ingestuan alderik dagoen, mantenugaien bioerabilgarritasuna modalitate dietetikoaren arabera eta haurdunaldiaren bilakaeran, erditzean eta jaioberriaren pisuan eta tamainan
|
dauden
desberdintasunak. “Nutrizio begetarianoa” liburuan, Joan Sabaté, Loma Linda Unibertsitateko (Kalifornia, AEB) Osasun Publikoko Eskolako Nutrizio Saileko zuzendaria.
|
|
2011
|
|
|
Elikagaiak prestatzean, jatorrizko bitamina edukiaren %80raino gal daitezke, Murtziako Unibertsitateko Nutrizio eta Bromatologiako katedradunak, Gaspar Ros, Tomás Pascual Sanz katedrak argitaratutako eta Madrilen aurkeztutako “Hot Topics, en Matemáticas y Salud” liburuan dioenez. Argitalpen horrek berretsi egiten du bitaminek nutrizioaren funtsezko osagai gisa duten “lanbide eta komunikabide interes amaigabea”, bai eta bitaminen inguruko mundua ere, “bitaminen merkatua” deritzonetik hasi eta Europako herrialdeetako legedian eta nutrizio ekarpenean
|
dauden
desberdintasunetaraino. Liburua osatzen duten 11 kapituluak estatuko eta nazioarteko profesionalek idatzi dituzte, eta gai hauek jorratzen dituzte:
|
|
|
GIBa beste osasun zerbitzu batzuekin (hala nola ama haurren osasunarekin, tuberkulosiarekin, eta oinarrizko laguntzarekin) lotzean, GIBaren aurkako esku hartzeen estaldura handitu egingo da, eta osasunaren emaitza zabalagoak lortuko dira, zehaztu zuen. GIB/ HIESari buruzko Osasun Sektorearen Mundu Estrategiak() osasun sistemak indartzera eta GIBaren aurkako sarbidean, tratamenduan eta arretan
|
dauden
desberdintasunak desagerraraztera bultzatzen ditu herrialdeak.
|
|
|
Irakurtzen dakitenentzat, azpitituluak erabil daitezke lehen bistaratzeetan. Ikus entzunezko materialek aukera ematen diete haurrei hizkuntza bakoitzaren intonazioan eta abiaduran
|
dauden
desberdintasunak ikusteko. Entzule elebidunak ere material interesgarria dira beste hizkuntza batzuekin praktikatzeko.
|
|
2012
|
|
|
Horregatik, oso eraginkorra da ikus entzunezko material horiek bi hizkuntzetan erreproduzitzea. Hiztegi berria ikasten laguntzeaz gain, hizkuntza bakoitzaren intonazioan eta abiaduran
|
dauden
desberdintasunak egiaztatzen dituzte. Etxean DVD elebidunik ez badugu, LTDko haurrentzako kanalek oso aukera praktikoa eskaintzen dute, gaztelania ez den beste hizkuntza bat hautatzeko aukera ematen baitute (oro har, ingelesa).
|
|
|
Tumore gaiztoak dituzten pazienteen bizi kalitatea hobetzeko, Espainian 14 urtetik beherakoen artean heriotza eragile nagusia baitira, haien familiek agintaritza eskudunei eskatzen diete unitate pediatriko integralak dituzten erreferentziazko ospitaleetan trata daitezela, hau da, onkologoak, kirurgialariak edo pediatrian espezializatutako psikologoak dituzten profesionalak izan ditzatela. Carmen Menéndez NSFko Osasun Batzordeko koordinatzaileak azaldu duenez, «puntu hau oso garrantzitsua da, zentro batzuen eta besteen artean gaixotasunak tratatzerakoan eta lantzerakoan
|
dauden
desberdintasunak adierazten baititu, eta ez luke horrela izan behar». Minbizia duten haur eta nerabeen familien helburua da, halaber, bai haiek bai adingabeek laguntza psikologikoa behar dutenean jaso ahal izatea, eta etxean laguntza pediatrikoko ekipoak eta jarduera protokoloak sortzea, Oinarrizko Osasun Laguntzako profesionalen eta arreta espezializatuko profesionalen lana koordinatzeko.
|
|
|
Emakumearen oinetakoen estetika eta moda markatzen dituzten joerek doitze zehatzagoa egitera behartzen dute, produktu horren erosotasuna eta funtzionaltasuna bermatzeko. Hala ere, giza oinaren morfometrian
|
dauden
desberdintasunak direla eta, oso zaila da erabiltzaile bakoitzari bere aldetik egoki egokitzea, eta IBVk azaldu zuen oinetako horiek, batez ere emakumeen kasuan, deserosoak eta osasungaitzak direla maiz. Hallux valgus (juanikote esaten zaio) oinaren deformaziorik ohikoena da, eta bost emakumetik bati eragiten dio helduaroan.
|
|
2015
|
|
|
Horrekin, hiru helburu lortu nahi dituzte: muturreko pobreziarekin bukatzea, gizartean
|
dauden
desberdintasunei eta justizia gabeziei aurre egitea eta eguraldi aldaketaren ondorioak murriztea.
|
|
|
Baina, haurrak direnean, kontrolak are handiagoa izan behar du. Esan daiteke “programa” horiek eraginkorrak diren haurren gizentasunari aurre egiteko, haien diseinuak ez baititu beti kontuan hartzen helduen eta haurren artean
|
dauden
desberdintasun handiak. Ameriketako Pediatria Akademiak egin du hori, eta egiaztapen zerrenda bat (egiaztapen zerrenda) eskaintzen du programa mota hau ebaluatzeko, artikulu hau zabaldu egiten baita.
|
|
|
Irudia: Mundukide Fundazioa «Sartu taupadari» kanpaina Mundukide Fundazioak gizartean aldaketak sustatu nahi ditu,
|
dauden
desberdintasun sozioekonomikoak arintzeko, Hegoaldeko herrialdeetan garapen proiektuak indartzeaz gain. Horretarako, kirol eta kultura munduko hainbat pertsonaia ezagunek eta erakundeko kideek Brasilgo, Kubako eta Mozambikeko taupadarekin lotura estua dute.
|
|
2016
|
|
|
Otsailaren 22an, Soldata Berdintasunaren Europako Eguna ospatzen da gizonek eta emakumeek jasotzen dituzten soldatetan
|
dauden
desberdintasunak gogoratzeko, eta lan merkatuko diskriminazioaren eta desberdintasunaren isla da, batez ere langileei eragiten diena. Ondorioz, emakumeek orduko irabazten dute batez beste, gizonek baino% 16,3 gutxiago.
|
|
2020
|
|
|
UNICEFen ‘Hezkuntza krisiari aurre egitea: haur pobreenen hezkuntza hobeto finantzatzeko premia larria’ txostenak nabarmendu ditu hezkuntza publikoko gastuaren banaketan
|
dauden
desberdintasun nagusiak. 42 herrialderen azterketa egin ondoren, ikusi dugu etxebizitza aberatsenen% 20k haurrentzako heziketak etxe pobreenen% 20k jasotzen duen diruaren ia bikoitza jasotzen duela.
|
|
2022
|
|
|
Horregatik, maiz edo neurriz kanpo kontsumitzen diren azukre libreak osasunerako arriskutsuak izan daitezke; beraz, ahal den neurrian ekiditea gomendatzen da. Osaeran
|
dauden
desberdintasunak alde batera utzita, produktu horien benetako garrantzia hezkuntzaren alderdia da, bai ikuspegi organoleptikotik, bai ohiturei dagokienez. Hau da, haurrak dieta osasungarri batetik urrundu ditzake, frutetako zaporeen eta testuren ordez pure mota hori erabil baitezake, eta fruta freskoa jateko ohituraren ordez prozesatutako eta ontziratutako produktuak kontsumitu.
|
|
|
Horiek izango lirateke aukerarik onenak fruta pureak batera baloratuz gero. Pureen itxura negatiboa Osaeran
|
dauden
desberdintasunak alde batera utzita (adibidez, azukre edukia), produktu horien benetako garrantzia hezkuntzaren alderdia da, bai ikuspegi organoleptikotik, bai ohiturei dagokienez. Hau da, haurrak dieta osasungarri batetik urrundu ditzake, frutetako zaporeen eta testuren ordez pure mota hori erabil baitezake, eta fruta freskoa jateko ohituraren ordez prozesatutako eta ontziratutako produktuak kontsumitu.
|
|
2023
|
|
|
Hala, leku jakin bateko sugeen pozoiaren efektu toxikoa neutralizatzeko sortzen den serumaren kontrako bat ez da eraginkorra izango beste eremu geografiko batean. Pozoien osaeran
|
dauden
desberdintasunek adierazten dute antiseruma sortzeko immunizazio nahasteak espeziearen adierazgarri izan behar duela, eta horrek, praktikan, adin eta jatorri desberdineko indibiduoen pozoien laginketa egitea eskatzen du. Gero eta gehiago espero da pozoietako toxinen aurkako antigorputzak nahierara gertatzea.
|
|
|
Natursoy lagina da baliorik txikiena duena (%1, 3), oleiko ugariko ekilore olioa duelako. Proteinak, karbohidratoak eta zuntza Osagai barietate handia kontuan hartuz gero, erraz uler daitezke nutrizio osaeran ere
|
dauden
desberdintasun nabarmenak, lehengai horiek zehazten baitituzte. Argi ikus dezakegu, proteinei erreparatuz gero.
|
|
|
Nutri Score: A-tik E-ra Nutri Score sistemaren puntuazioa oso desberdina da, konposizioan
|
dauden
desberdintasunak direla eta. Gehienek D edo E lortzen dute, kaloria asko ematen dituztelako eta gantz, azukre edo gatz asko dutelako.
|
|
|
Imagen: guerita76 ⭐ Igaraba score balorazioa Tortillen artean
|
dauden
desberdintasunak kontuan hartuta, Nutri Score puntuazioan daudenak ere uler ditzakegu. Kasu honetan, gatz, zuntz eta koipe kopuruaren arabera zehazten dira, batez ere.
|