|
2000
|
|
|
Bada, arbola hau honetarakoxe, zoko betegarri izan dadin, hazten da Euskal Herriko lursail hotzenak dituzten baserrietan. Gero beretzako izan
|
daitekeen
tortura gela okerrenean edukitzen dugu egun horietan: etxe barru beroa, aire lehorra, ureztatzeaz ahaztuta, zintzilikario eta argiz jantzia...
|
|
|
Edo ez dakit zergatik ez diren atera behar ipuinen batzuk bizkaieraz, etxean gurasoek umeei irakurtzeko; edo herri aldizkarietan zerbait, edo akaso eleberri batean, sormenerako euskalkiak ere garrantzitsuak direlako. Badira leku batzuk batua bakarrik dutena, baina euskalkiei ez nieke kenduko lekurik idatzian, ez gaudelako hor egon
|
daitekeen
aberastasuna eta sormena desaprobetxatzeko moduan.
|
|
|
Kazetari gazteak esan duzula eta benetan garrantzizko gaia denez, gure artean komentatzen aritu gara nola interesgarria izan
|
daitekeen
Xuxen zuzentzaile informatikoan euskalkietako ahal denik termino gehienak sartzea, eta zergatik ez, aditzak ere bai. Horrela, zuzentzaileak ezagutuko luke
|
|
|
Euskaltzaindian, Jagon sailaren egitasmoen artean, badago horretarako lantalde bat sortzeko asmoa. Hori idatzita dago, onartua eta hurrengo hilabeteetan hasiko gara bilerak egiten Euskaltzaindian gai hau nola eraman
|
daitekeen
aztertzeko. Gero hitz egingo dugu hizkuntza politikakoekin eta beste batzuekin.
|
|
|
Aurreko orrialdean ikus
|
daitekeen
Donostiako planoan, Atotxako pilotalekuaren kokapena agerian da, Urumea ibaitik metro gutxi batzuetara. Donostiako Udal Artxiboan pilotaleku honen expedienteetan aurki dezakegunez, eraikitze prozesua luzea izan zen.
|
|
|
Atentatuaren ondoren, berriz ikusi da nork egiten duen atentatuari etekina ateratzeko benetako ahalegina. Bereak ez diren hildakoak, bereak hil dituztenekoetan bezain maltzurki eta elektoralki dihardu PPk, su etenaren garaian erakutsitako geldikortasuna ETAren aurrean izan
|
daitekeen
jarrerarik emankorrena moduan salduz. Eta egungo giroan, horrek botoak eskuratzea esan gura du.
|
|
|
INSEEk erakutsi duen biztanle kopuruaren apalketa latza ez da zorigaitza, ez eta ezin kausi
|
daitekeen
helmuga bat, helburu argia baitute zuberotarrek: artoski lan egin eta jendea herrian bizitzen iraunarazi.
|
|
|
Hastapenean, nire musika produkzioan oinarritua zegoen batik bat, eta lan horiek eszenatoki batera eramateko beharrezkoa zen teknologia ez zen esistitzen. Zuzeneko abantaila momentu batean sor
|
daitekeen
magia hori da. Errepikaezina da.
|
|
|
Maradona jokalari ohi trebe, ahobero, aldartetsu eta supizleak ezin izan du, ikusten dugunez, bizitza arruntean joko on bat adierazi, behintzat oreka mantentzeko eta okerbide batzuetatik igaro ostean, lur jota Kuban (beti Kuba bere erreferentzietan), aterpe eta itxaropen bila, bere burua sendatzeko, zainketa batzuk lortzearren, ezinbestean errefuxiatu da, izugarri zaila izan
|
daitekeen
(azkena ez bada) bizitzaren erronkari aurre egiteko.
|
|
|
Baina, era berean, Sarriren poemak beste iturri batetik edan du. Erreferentziena oso erraz galdu
|
daitekeen
haria da.
|
|
|
Adostasunaren bidea posible ez bada, gure proposamenak egingo ditugu guk edo beste alderdi abertzale batzuekin batera eta horrek gatazka politikoa ekarriko balu, bada, guk horri ez diogu beldurrik. Baina Nafarroa eta Iparraldeko egoera zein den kontuan hartuta, espainolismoaren munduan egon
|
daitekeen
indar baten beharra ikusten dugu. Hori posible ez bada, gutxiengo eta gehiengoen jokora jo genuke eta horri ez diogu beldurrik.
|
|
|
Oharkabeko gihar espasmoak saihesten ditu THCak eta horregatik onuragarria izan daiteke bizkarrezurrean arazoak dituztenentzat. Azterketa sakonagoaren beharra dago, esparru honetan kalamuaren erabilera zein izan
|
daitekeen
zehazteko.
|
|
|
Dena dela, Z. ARGIAk nazioarteko gaiei antzeman
|
daitekeen
garrantzia ematen bazien ere, etxekoei gehiago, bistan da. Eta horrela, irailaren 20ko zenbaki horretan plazaratzen zuen azalean, etxeko hiru gai azpimarratzen zituen:
|
|
|
Haizearen norabidearen kontra egiten da sakea, pilotaren abiadura mantsotuz horrela. Joko tradizionaletan gertatzen den bezala, bada partida aurretik ados
|
daitekeen
araurik, talde bakoitzeko jokalari kopurua, adibidez, oro har, bost baldin badira ere. Partidaren iraupena ere ez dago zehazturik eta argiaren arabera aritzen dira.
|
|
|
Loiolako Egoitzak ere merezi du begiratua, 1713an eraikia, Kristo Erregeren Ahizpak ordenaren komentua izan da orain arte. Gogo jarduneko etxea ere gune honetan ikus
|
daitekeen
eraikuntza da. Azkenik, aipagarria da Frantzisko Garate anaiaren jaiotetxea, Errekarte baserria
|
|
|
Maritzuli konpainiak, Claude Iruretagoyenaren eskutik," Ingura Mingura" ikuskizuna aurkeztu zuen iragan irailaren 17an Biarritzen. Tradizioa arte garaikide bihurtuta eta eszenatoki handietan aurkeztuta zer izan
|
daitekeen
adierazten digun lana da" Ingura Mingura".
|
|
|
Hobe! Izan ere, nobelako protagonistak inongo euskarririk ez du, etengabe Godot berria izan
|
daitekeen
Henri horren bila dabil, eta akabua, gor da esaten zaion guztiari...
|
|
|
HBren eta Batzarreren arteko hurbilketaz gain, beste jendeekiko hurbiltze moduko bat eman zen, erakargarritasun bat piztu zen. Hori izan liteke HBren inguruan gauza
|
daitekeen
batasun handiena, esparru tradizionaletik harantzago doana. Egun oso zaila da hori gauzatzea.
|
|
|
Ezin naiteke bat etorri giza eskubideak errespetatzen ez dituen mundu batetik datorren ekimen batekin. Pertsonarekiko oinarrizko errespetuak kontuan ez hartzeak baliogabe tzen du mundu horrengandik etor
|
daitekeen
edozein ekimen.
|
|
|
Horrela, Atlas izeneko agentzia sortu du, besteak beste, Tele ren korrespontsal lanak eta deskonexioak egiteko, Euskadin, Galizan, Katalunian, eta beste hainbat lurraldetan; eta telebista lokalak ere, bereziki Euskadikoak, helburu nabarmen ditu. Alde honetatik, hor daude TeleDonosti eta sortu berria den Bilbovision, etorkizunean beste hirietara ere luza
|
daitekeen
telebista sare proiektu baten zutabe.
|
|
|
Herri hau saltzeko ez guri egin dei. Dei guri, berriz, euskaldunon artean baizik erabaki ezin
|
daitekeen
geroari hegoak emateko, Euskal Herriak baititu hitza eta erabakia!
|
|
|
Lehenengo bi diskoak eskeletoak zirela esan omen zien kritiko batek, baina Muguruzaren iritziz," xarma handiko diskoak dira". Dantzarako gonbitea izateaz gain, azkeneko lana etxean ere, lasai, entzun
|
daitekeen
diskoa dela diote. Diskoaren tituluak berak ere(" Bizitza triste eta ederra") anbiguotasuna islatzen du.
|
|
|
HONEKIN lotuta, idazlea ere gero eta kontzienteago da promozioak bere liburuaren salmentan duen eraginaz, eta elkarrizketa nahiz aurkezpenak gogoko ez dituenak ere, bere lanaren beste zati bat jotzen du liburua promozionatzea. Gure etengabe gainezkatzen dituzten produktuen artean" ni naiz, hemen nago!" esateko egin
|
daitekeen
gutxiena da. Alta, egunkarietan zutabeak idatzi eta irrati nahiz telebistan agertzea, komunikabideetako animalia izatea, lagungarri al da idazlea promozionatzeko?
|
|
|
Erran gabe doa, zenbait idazleren kasuan komunikabideetan azaltzea, irakurlegoa uxatzeko erarik onena ere izan daitekeela... Gero, jakina, Euskal Herrian gazteleraz edo frantsesez funtzionatzen duten komunikabideen zereginaz mintzatu behar genuke, hauek, izatekotan, orotariko gaietarako euskal kuota bat baitute (gaur liburu baten aurkezpenari buruzko erreportaia, bihar taloaren onurei buruzko artikulua) eta kultura nahiz elkarrizketa" serioen" ataletara apenas irits
|
daitekeen
euskal idazle talo artera kondenatua.
|
|
|
HONEKIN lotuta, idazlea ere gero eta kontzienteago da promozioak bere liburuaren salmentan duen eraginaz, eta elkarrizketa nahiz aurkezpenak gogoko ez dituenak ere, bere lanaren beste zati bat jotzen du liburua promozionatzea. Gure etengabe gainezkatzen dituzten produktuen artean" ni naiz, hemen nago!" esateko egin
|
daitekeen
gutxiena da. Alta, egunkarietan zutabeak idatzi eta irrati nahiz telebistan agertzea, komunikabideetako animalia izatea, lagungarri al da idazlea promozionatzeko?
|
|
|
Erran gabe doa, zenbait idazleren kasuan komunikabideetan azaltzea, irakurlegoa uxatzeko erarik onena ere izan daitekeela... Gero, jakina, Euskal Herrian gazteleraz edo frantsesez funtzionatzen duten komunikabideen zereginaz mintzatu behar genuke, hauek izatekotan orotariko gaietarako euskal kuota bat baitute (gaur liburu baten aurkezpenari buruzko erreportaia, bihar taloaren onurei buruzko artikulua) eta kultura nahiz elkarrizketa" serioen" ataletara apenas irits
|
daitekeen
euskal idazle talo artera kondenatua.
|
|
|
Nik uste dut lau funtzio horiek ezin ditzazkeela poesiak bete, hizkuntzak bete, hizkuntzaren beraren kontrako borroka egin gabe. Hizkuntzak informazio mailan esan
|
daitekeen
guztia kodifikatuta dauka, baina bide kodifikatu horietatik ezin dugu esan lehendik esanda dagoena baino. Neurri horretan, hizkuntzari esanarazi behar zaio dezakeena eta ez dezakeena, eta nik hala ulertzen ditut Maria Zambranoren hitz horiek, eta horregatik gustatzen zaizkit hainbeste.
|
|
|
Adibidez, nola ager dezake hori Eusko Jaurlaritzak? Nola beraren aurka izan
|
daitekeen
desobedientzia zibilaren bidezko ekimen bat. Haatik, Demokraziarako Epaileak EAEko Auzitegi Nagusiko Aretoak egindako kritikaren aurka azaldu da honen kritika ez zihoalako soilik hortik, askoz zabalago zelako baizik.
|
|
|
Horietako batzuk barnekoak dira, eta adibide gisa jar dezakegu eskolaren bidez hizkuntza ikasi duten gazteena: asko daude, baina ez dago, ordea, jende kopuru hori disolbatu
|
daitekeen
euskaldun osoen ohatze egokirik, eta horrek hainbat arazo badakarzki: hizkera maila behea, lotsatze eta abandonatze prozesuak, erabiltzeko motibazio kultural eta naturalen kaltean motibazio politikoen garaipena...
|
|
|
" Hizkuntzak informazio mailan esan
|
daitekeen
guztia kodifikatuta dauka, baina bide kodifikatu horietatik ezin dugu esan lehendik esanda dagoena baino. Hizkuntzari esanarazi behar zaio dezakeena eta ez dezakeena".
|
|
|
Laberintoaren oroimena n Jon Kortazarrek ere, liburuaren zentzu orokorrari atxikirik, euskal poesia berriaren giro honek zuen oinarrizko kontzeptu filosofikoaren adierazletzat ematen du liburu hau, izaeraren ezabaketarena, alegia: ...nandia gertatu da bere Ni ez naiz hemengoa izen profetikoa daraman liburuaren bidez.() Kartzelako egunerokoaren moduan eginik dagoen liburu honetan halere espetxeaz gutxi eta literaturaz asko mintzatzen dena Sarrionandiak bere literaturari oinarria ematen dio, Atxagaren pentsamendua argituz bide batez, Wittgenstein-en erlatibismo kutsuaren ildotik.() Autorearentzat beraz, ez dago objetiboki eskura
|
daitekeen
errealitaterik. Subjektibitateak eta erlatibitateak betetzen dute oro." (69 or.)
|
|
|
Manhattan ikus 4.2, eta Speed gauak ikus 2.2, esaterako). Gainera, oso gertutik deskribatzen digu mundu hori bertan aurki
|
daitekeen
samurtasun eta adiskidetasunaren berri emanez. Honela, irakurle batzuentzat urruna eta ezezaguna den mundu horrekiko hurbiltasuna sentiaraztea lortzen du.
|
|
|
Jon Benitok dioen bezala," zinez poliki irakurri eta ahoan gozatzeko modukoa baita, batzuetan kontzientzi ernagarri bilakatu
|
daitekeen
arriskua izanik." (Gara VI) Gainera, Jose Jabier Fernandezekin bat eginez," liburu honetan helburua edota helmuga baino bidea baita garrantzitsu eta interesgarriagoa". (Egunkaria VII) Agi denez, aukeraturiko edukia hausnarketa eta sentimendu jariorako aitzakia baino ez da.
|
|
|
Narratzeko eran aurki
|
daitekeen
aniztasun bera ikus daiteke espazioan ere. Bilbotik hasi eta hainbat hiri ezberdinen aipamena egiten da:
|
|
|
Beraz, espazioa irudikatzeko darabilen zehaztasun eza ere denboran ikus dezakegu. Hots, ez digu gertaera noiz gerta
|
daitekeen
susmatzeko daturik eskaintzen. Denbora eta espazio unibertsalak irudikatu nahi izan dituela dirudi, desioaren sentimendu unibertsalarekin bat eginez.
|
|
|
Beste zenbaiten artean, hor aurki genitzake euskal izenak. Eta Nafarroako Lerga hirian, III. mendekotzat jotzen den oroitarri edo lapida hura, non irakur
|
daitekeen
: Ume sahar.
|
|
|
Soldadu Jaun honek arrazoi handia zeukan. Ahal
|
daitekeen
disparaterik bidegabeena da, Euskera gazteei debekatu, eta madarikatua balego bezala kastigatu eta eragoztea. Eskolan bertan erakatsi ordu onean, eta Erdaraz jardun dezatela; baina gero libre, nahiz Euskeraz, nahiz Gaztelaniaz:
|
|
|
Gizarteko praktiken multzo honek bestelako taldeengandik bereizten du, eta oinarri horren gainean hautematen du taldeak bere burua talde gisa. Horrela, jarraitzen du autoreak Devereux aipatuz, izaera etnikoa, bi datu motek osatzen dute: taldearen jokaera, zuzenean beha
|
daitekeen
neurrian, eta taldeko kideek beren ezaugarriei buruz egiten dituzten auto orokortzeak? 3 Beraz, ezberdintasun enpirikoarenexistentziari taldeak bere buruaz duen pertzepzioa gehitzen zaiola esan dezakegu, ondorio gisa.
|
|
|
Emaitza hauekez dira Hego Euskal Herri osoan modu homogeneoan ematen, baina hala ere populazioaren erditik gora kanal publikoak ditu gustukoen (%53, 7). Kanal pribatu guztienaudientzia pilatuz zenbatu
|
daitekeen
kopurua ere ez da makala: %40, 4 Telebistagintzalokalak, batez beste, %4 soilik eskuratzeko gai dira gaur egun. Gainerako telebista eskaintzek ez dute %1, 9tik gorako erantzunik jasotzen ikus entzuleengandik.
|
|
|
Esate baterako, guk Haur/ Gazteentzako programazioagenero modura definitu ditugun arren, Sofres ek Fikzioan sailkatzen ditu marrazki bizidunak, gazteentzakotelesailak eta antzekoak. Hala ere, badira Albistegiak, Dokumentalak/ Kulturalak eta Magazinak bezalakogeneroak, zeinetan nabaria den bi ikerketen arteko aldea; horietan, nola ez, laginaren estazionalitatea (udaberria versus urte osoa) eta programa askotan aurki
|
daitekeen
eduki anitzaren aurrean erabilitakokodeketa desberdina izan daitezke desberdintasunen oinarrian.
|
|
|
Talde hauen ondoan arlo zehatzetan edo eremu geografiko mugatuetan dihardutenenpresek bakarrik irauten dute, hala prentsan (Godo. La Vanguardia?, Zeta. ElPeriodico?, Prensa Española. ABC?, Prensa Iberica,..) non, esan bezala, zatiketaprobintzialak hori posible egin duen, nola irratian, non estatu mailako kate bakar bataipa
|
daitekeen
, Elizaren COPE hain zuzen ere. Hauek telebista digitalera igarotzeko egindituzten saioak oso mugatuak dira, oso tarte txikia geratzen baitzaie.
|
|
|
Hirugarren Kanalen Legeak ez du ezer esaten ezar
|
daitekeen
kanal autonomikoen kopuruaz.22/ 1999 Legeak, ordea, bere lehenengo xedapen gehigarrian, biren baliora mugatzen du Autonomia Erkidego bakoitzak Hirugarren Kanalen arau honen pean (lurrazaleko analogikoak, alegia) zabaltzeko aukeraduen telebista kanalen kopurua.
|
|
|
Besteekiko harremanetan, denboraren joan etorrian, gizakiak garatu egin du beretzat duen territorioaren errepresentazio ulerkorra izan
|
daitekeen
irudi bidimentsionala, non marrazten ikasi baitu bereak diren errekak eta mendiak, herriak eta bideak; batetik, kideak eta lagunak non bizi diren irudikatzeko; eta, bestetik, besteek, etxezkanpokoek, lurralde hori errespeta dezaten.
|
|
|
Alde batetik, Iparrameriketako eta Japoniako produktuenkontsumitzaile dira, eta beste aldetik beren produktuen hedatzaile (izugarrizko kostuarekin). Azken produktu hauek ez dira komertzialki lehiagarriak, baina estrategikoki ezinbestekoak dira, lehenengoen hornidura eten
|
daitekeen
kasurako.
|
|
|
nazionalitatea (Neveu, 1997: 83). Nazionalitatea eskuratu eta galdu egindaiteke; ez da berez emana, nahiz eta, oro har, estatuaren ikuspegitik zalantzan jarez
|
daitekeen
komunitate, natural, zehatz baten adierazpen juridikoa izan, nazio komunitatearena alegia (Leizaola, 1997).
|
|
|
Hori analisi baten ondorio besterik ezin izan daiteke, eta analisia konfidentziala da. ...iteke: edo psikoanalistak altxatzen du, bera ere konfidentziala den superbisioaren esparruan, edo bere analisia burututzat ematen duen subjektu batek, bertan ikasitakoapsikoanalistez eta beste psikoanalizatzailez osatutako kolektibo bati helarazten dio.Praktika modura psikoanalisia den horretatik ondorioztatzen da ezen, analista batanalista izatearen bermea, konfidentzia hori ebaluatzeko gune izan
|
daitekeen
komunitate batek bakarrik erakar dezakeela. Hori da gure aldetik Eskola deritzoguna.Zenbat eta zabalagoak izan bere oinarriak, hainbat eta gehiago onartu nahi zaiogaiari buruzko ezagutza baten ustea, nahiz eta hor ere berme absoluturik egon ez.
|
|
|
Galarazi egiten dute kanporako mugimendua, kanporatzea bera, jendearengana eta mundura zabaltzea. Eta alderantziz, mugitzeko eta gauzak egiteko gaitasunean egon
|
daitekeen
edozein asaldura gatazka emozionalaren seinaleada. Terapia bioenergetikoan, mugimenduen kalitatea bi ikuspuntutatik aztertzen da: naturaltasuna eta kontrola.
|
|
|
Askatu ezin
|
daitekeen
edozein emozio stress bat da organismoarentzat; askapena bilatzen duen presio iraunkorra da. Tristezia eta zauri afektiboakmalkoen bidez arintzen dira.
|
|
|
Negarrak barneraturiko guraso debekuren batekintalka egiten baldin badu, normalean negarra adierazten duten giharrak uzkurtuegiten dira, eta justu kontrako funtzioa betetzen dute; aho, eztarri, bular etasabeleko giharrak izaten dira horiek. Ezin adieraz
|
daitekeen
sentimendua suminabaldin bada, bizkar, sorbalda eta masailezurretako giharrak gogortu egiten dira.Emozioaren eta tentsio muskularraren arteko lotura hain da benetakoa, non esanbaitaiteke zein bulkada edo zein sentimendu dauden erreprimituta paziente batententsio muskularrak aztertuz. Gorputzaren irakurketa da hori, gero aipatuko dudanbezala.
|
|
|
Termino bioenergetikoetan, lurrarekiko loturak funtzio berbera betetzen du organismoaren sistema energetikoaren mailan: segurtasun balbula gisako bat da, zeinari esker deskargatu egin
|
daitekeen
gehiegizko kitzikadura. Izan ere, giza organismoan energiaren metatzea ere arriskutsua izan baitaiteke, ondo sustraituta ez bazaude; bananduta senti zaitezke, angustia sentitu edohisteriko bilakatu.
|
|
|
Terapeutak, eraginkorra eta patzienteari gertatzenari zaiona aurrez aurre jartzen diona izan behar zuela uste zuen. Erresistentziaerabil
|
daitekeen
eitea dela uste zuen, eta ez aurka egin behar zaiona, psikoanalisiakdioen moduan.
|
|
|
Beraz, inguruko egoeren aldaketetara itsua den nortasunarendinamika zurruneko atalak bilaka daitezke. Barne Ereduak zenbat eta egokiago etazehatzago izan, haietan oinarritutako portaera hainbat eta egokituagoa izango delakontuan harturik, erraza da ikustea, haurtzaroan finkatutako eta garai bateanegokitzapenerako ona izan
|
daitekeen
atxikimendu mota batek, traba egin dezaiokeela gizabanakoaren ondorengo garaietako adaptazioari.
|
|
|
Atxikimenduaren Teoriaren ikuspuntutik, aldiz, terapeutak harremanetanjartzeko modu ezberdin bat eskaintzen dio subjektuari. Harremanetan jartzekomodu ezberdin hori lortu ahal izateko, atxikimenduaren ereduez konszientebihurtzea, horregatik sor
|
daitekeen
mina edo dolua onartzea eta aldatzekoahaleginak egitea ezinbestekotzat jotzen dira. Ez da erraza.
|
|
|
Gure garaiko sexu bizitza (1907) izenekoartikuluan giza sexualitatearen disziplinarteko azterketa objektutzat zuen zientziaberria eratzeko posibilitatea defenditu zuen aurreneko autorea izan zen.. Sexologia? gisa itzul
|
daitekeen
Sexualwissenschaft terminoaren sortzailea da.Sexologiari buruzko idazkiak (1908) aldizkaria eratu zuen, bertan Sexologiarenhelburuak eta edukiak izeneko artikulua argitaratu zuen, zeinean, zientziasexologikoa izan zitekeenari buruzko proposamena planteatu zuen. LehenengoNazioarteko Elkarte Sexologikoa ere eratu zuen.
|
|
|
Transferentziaren fenomenoa funtsezkoa da psikoanalisiarentzat, hala prozesupsikologiko inkontzienteetan ezagupenari dagokionez, nola psikoanalisiari teknikapsikoterapeutiko gisa dagokionez; hainbeste, non esan ere esan
|
daitekeen
, transferentzia garatu eta ulertzea ahalbidetzen duen analistaren eta analizatuaren artekoharremana gauzatzean oinarritzen dela metodo psikoanalitikoa (Coderch, 1987).
|
|
|
Kasu bat aipatzearren, nire esperientzia propioari dagokionez guztiz interesgarrieta motibatzaile suertatu zitzaidalako bederen, egoera diglosikoaren tratamenduan etakontsentsu maioritarioak matematikoki dakarkigun desagerpenaren azalpena ekarrikodut gogora. Diglosia hizkuntza inposatzaile baten kontsentsu sutila baino ez dela erakutsiz, hortik gure hizkuntzaren heriotzarako bidea zein laburra izan
|
daitekeen
irakatsizigun. Eta giza taldearen edozein tamainatan egoera diglosikoak duen eragina argi etagarbi ulertu genuen, berak argi azaldu ondoren ezen, konbinatoriaren legeen araberadena galtzeko genuela, eta aldats beheran gindoazela, kontsentsu sutil hura apurtuezean.
|
|
|
Behin gaur egungo zientziagintza berria nola uler
|
daitekeen
ikusi, bertan orokorkizein partikularki hartutako hizkuntzek betetzen duten rola azpimarratuz, eta hauekaztertzeko komunikazio makroteoriak eta portaera egoerak duten garrantzia ulertuondoren, garaia da: 1), euskara?
|
|
|
Teoria honetan sartzen diren ereduteorikoen artean, batek esaten du gizabanakoen kognizioak sortzen dituela ezagutzak, eta ezagutzekin batera baita errealitateak ere; bestalde, kognizioa zenbaitmodulu edo azpikognizio berezirekin osatuta egongo da, adibidez: modulu linguistikoa edo hizkuntzarekikoa, modulu soziala, sen oneko modulua, etab.; gauregunean ondoen ezagutzen dena modulu linguistikoaren estruktura eta funtzionamendua denez, ezagutza linguistikoa eredu analogiko bihurtu da, beste edozeinezagutza mota nolakoa izan eta azter
|
daitekeen
ikusteko. Honen irudia ondokoada:
|
|
|
Frankismoaren hiri/ herri txikien banaketa horretatik hizkuntzen kultur soziologiara gatozela, funtsezko beste ideia bat honako hau da: ezjakin eta analfabetoenmundua da euskara, kultura eta historia idatzirik ez duena; nornahirentzat ere lotsakizun izan
|
daitekeen
hizkuntza. Jakitatearen gizarteak gaztelaniaz egiten du, eta gorakobide berriak ireki nahi direnetan, gaztelaniak ireki izan dizkie euskaldunei horrelakoitxaropenak (Gaztela, Amerika:
|
|
|
Ahots moldearen abantaila, gaur gure artean hain hedatua den telefono sarearen erabilpena ahalbidetzean datza. Testu Ahots bihurgailuen aplikazioetan aipa
|
daitekeen
beste bat, ikusmen arazoak dauzkaten edo ahotsik ez daukaten pertsonei laguntzeko tresnatzat edukidezakeen erabilpena da.
|
|
|
Era honetara kontsideratu behar diren alofonoen aukeraketaren arazoa, gurekasuan datu basearen diseinu eta inbentariora pasatzen da. Inbentario honetan ezinahantz daiteke hizkuntzan gerta
|
daitekeen
errealizaziorik bat ere, ezta hizkuntzarenaizan ez arren maiztasunez ager daitezkeen guztiak ere; hori gertatzen da Hegoaldeanegiten den euskaran, gaztelaniarenak berezkoak diren soinu batzuekin. Horrez gain, koartikulazio efektuak xeheki aztertu behar dira eta datu basean entitate bereizgarriadaukaten elementuak (alofonoak) zeintzuk diren erabaki.
|
|
|
Ondorengo orrietan Lekuonaren pasarte poetikoetan atzeman
|
daitekeen
baliakizun espresibo berezi zenbait azalduko ditugu, beraietako espresaera, irrazionalen, ildoa sakonduz.
|
|
|
Ildo horretatik, artikulu honetan planteatzen da nola bihur
|
daitekeen
faktore zeharoakulturatzaile, normalizazio baldintzetan komunikaziorako, kultur transmisiorako etagizakion aberastasunerako sortua den baliabide bat. Ondoko lerrootan, beraz, EuskalHerriko makina bat herritan gertatutakoaren adibide bat baino ez da eskainiko, historialarriak eskuarki erakusten ez duena.
|
|
|
Euskaltzaindiko liburuzaina den Pruden Gartzia oñatiarrakbildutako Txillardegiren milaka artikulu, ehunka saiakera eta dozenaka liburu haienatzean, Joxeluisen bizitza dugu, eta, nabarmenki, bere hautu politiko eta intelektuala.Horixe da ekoitzitako literaturaren sorburua, eta gainera, bere kasuan inon baina argiagorik ezin, bai artikuluak baita saiakerak eta gainerakoak ere benetako literaturaditugu. Berea izan baita euskal letretan bederen narratiban, poesian edo antzerkilaritzan nekez aurki
|
daitekeen
literatura modernoa, hain zuzen.
|
|
|
Propagandan, ordea, alderantziz esatenda: bortxa ekidin
|
daitekeen
fenomenoa dela eta konkista eta ustiaketa ekidinezinekoak.
|
|
|
Laneko zatiketa soziala Neolitiko geroztiko zenbaithiritan hasi zen. Sexuen eginkizunen banaketatik sor
|
daitekeen
ustiaketa diferentea da, beraz. Paleolitikoan, ehiztari, fruitu biltzaile eta ibiltari zirenez, gizarteko alor guztietan berdintasun maila handia lortuak izango zirela pentsatzekoa da, agian herri deneklortu ez bazuten ere.
|
|
|
Ondokoa adieraztea falta da, alegia, denbora kapitalaren neurri positibo bat nolafinkatua izan
|
daitekeen
. Aldaketa hori zentzu hertsiko inbertsioak gauzatzen du.Inbertsioak finantzaketa ahalbidetzen duten fondoak egungo mozkinek edo etorkizuneko mozkinek osatzen dituzte, familiek aurreztuak.
|
|
|
Gure aspaldiko kezkarik nagusienetakoaondokoa izan da, alegia, Euskal Herrian dagoen gabezia intelektuala ikusita, nolabai teko eztabaida sakoneta lasaia ahalbidetzea. Beste era batera esateko,, estrategia, mailan munduan gertatu diren aldaketakikusita, eta hemengo egoera orokorra, politikoa, ekonomikoa, kulturala, linguistikoa eta soziala, kontuan edukiz, berton aplikagarri izan
|
daitekeen
zerbait plazaratzea. Behin eta berriz saiatu garahorretan, eta behin eta berriz porrot egin dugu.
|
|
|
Bestalde, Izateak nola eta zergatik duen zentzurik azaltzen dutenean, aipatutakofilosofo esentzialisten Izate pentsamenduaren ikuskera arartegabeak mintzo egiazkoaren posibilitatearen berri ematen badu, izan badenaren zentzua ezagutarazten duena, ezin azal diezaguke, aldiz, nolatan eta zergatik bihurtzen den Izatearen egia erreal, hots, nolatan eta zergatik gerta
|
daitekeen
gizakiak Izatearen esentzia erauztea, etaesentzia horrekin inolako loturarik ez duen izen multzoan gauzatzea. Izan ere, goragoesan bezala, mintzoaren errealitatea da, hain zuzen ere, azaldu beharra dagoenmirakulua.
|
|
|
Monotonia da, batez ere irakurtzean, baina baita hitz egitean ere, ager
|
daitekeen
beste akatsetako bat. Zerikusi handia du honetan esaldien antolaketak, denak egitura eta neurri berberaz sortuak izanez gero, askoz errazagoa baita monotonian erortzea.
|
|
|
Manuel López-ek (1995, 29) gogoeta eragiten die irakurle eta irratilarigaiei, informazio iturria zer izan
|
daitekeen
adieraziz: –Kazetariak ez du albisterik asmatzen.
|
|
|
Iturri ahalduna (edo baimendua). Aipa ezin
|
daitekeen
iturri ofiziala.
|
|
|
Ongi informatutako iturria edo iturri ona. Zehaztu ezin
|
daitekeen
iturria, baina informazioa berma dezakeena.
|
|
|
Ezbairik gabe, honek hobeto egiten du hautakuntza. Eta hautatze hori, oro har, nolakoa izan
|
daitekeen
ikusteko, John Hasling ek (1980, 142) jarritako adibidea aipatuko dugu:
|
|
|
Prentsa idatzia ere albiste iturri da; beraz, pentsatzekoa da irratian, lehen aipaturiko berehalakotasuna dela-eta, oso albiste iturri garrantzitsua izan ahal dela. Angel Faus (1981, 249) irakasle espainiarrak argiro agertzen digu zerbitzu honen abantailarik handiena zein izan
|
daitekeen
:
|
|
|
Honen arrazoia, irratilari gehienak kazeta irakurzale izatetik etor liteke, edota argitalpenena albisteak lortzeko bide merke eta ona dela uste izatetik; baina sarritan gertatzen dena hauxe da: gehiegi erabiltzen da kanal hau, irratirako nahiko zaharkiturik aurki
|
daitekeen
medioa dela konturatu gabe.
|
|
|
Autore batzuek, José J. Muñoz-ek eta César Gil-ek adibidez, prentsaurrekoak ere kontsideratzen dituzte iturritzat, nahiz eta hau eztabaidagarria izan
|
daitekeen
, zeren eta prentsaurrekoetarako deiak egiten dituzten pertsona fisiko edo juridikoak ere jo baitaitezke horrela. Nolanahi dela, era orokor batean, iturriak diren aldetik, irratilariak honi buruzko argitasun eta jakingarri batzuen berri eduki behar du.
|
|
|
Edozein albistek izan dezakeen egitura bezalakoa da albiste hauek daukatena, non datu batzuk albistearen protagonistaren ahotsaren bitartez aipatuak baitira. Sinesgarritasuna handitu egiten da, entzuleak partikulartasun sentsazioa jasotzen du eta entzun
|
daitekeen
interes handiko eragingarri batez baliatzen garelarik, irakurketak sor dezakeen monotonia txikitzen da. Aipuak hiru eratara egin daitezke:
|
|
|
Bernardo Díaz Nosty ren testua (1998, 172) duzu ondoren. Irakasle espainiarrak Internet eta irrati digitalaren inguruan gogoeta interesgarriak egiten ditu bertan, irratibidearen etorkizuna zein izan
|
daitekeen
pentsatzen laguntzeko.
|
|
|
–distribuzio aparatu izatetik komunikazio aparatu izatera pasatu behar dugu irratia. Kanalizazio sistema ikaragarria izango litzateke, bizitza publikorako imagina
|
daitekeen
aparaturik hoberena, eta are hobea litzateke, emititzeaz gain, jaso ere jasoko balu, entzuleei adi egonarazteaz gain, hitz eragin ere eragingo balie; ez entzuleak baztertu, baizik, harremanetan jarri. Honetarako beharrezkoa litzateke irratsaioa egiteko orduan entzuleekin beraiekin kontatzea?.
|
|
|
Eta honi hertsiki lotzeak bide arriskutsu batera eraman gaitzake, zeren iturrien nolabaiteko menpekotasuna agerian gera baitaiteke. Esaterako, irratilari profesionala ezin da inoiz iturri bakar baten menpekotasunean geratu, iturri desberdinetatik etor
|
daitekeen
informazioa kontrastatu egin beharra baitago.
|
|
|
Artea ez da eskakizun zorrotzekoa; udako beroa ongi jasateko gai da, eta neguan ere hotz handiak paira ditzake. Edozein lurzorutan eta edozein substratutan haz daiteke, baina arruntena kareharrien gainean aurkitzea da; lurzoru harritsu eta drenaje handiko malda gogor eta eguzkitsuetan hedatzen dira artadiak, bestelako basorik gara ezin
|
daitekeen
lekuetan alegia. Artadiak, eremu harritsuak kolonizatzeko duen gaitasunarekin batera, lurzorua babestu eta aberastu egiten du, lurpeko mikrobio, onddo eta animaliek artadiko orbela deskonposatzean lurzorua eratuz baitoa.
|
|
|
Leku jakin batean egon
|
daitekeen
lurzoru mota eta leku horretan haz daitekeen landaredia hein handian bertako klimaren menpe daudenez, klimak eragin nabarmena du giza jardueretan.
|
|
|
Leku jakin batean egon daitekeen lurzoru mota eta leku horretan haz
|
daitekeen
landaredia hein handian bertako klimaren menpe daudenez, klimak eragin nabarmena du giza jardueretan.
|
|
|
Edonola ere azken orrialdeetan azaltzen saiatu garen egoera, hezkuntzak Estatu nazioarekin, eta honekin bat egiten duen nazionalismo motarekin? duen lotura zertxobait argitzeko baliagarria izan badaiteke ere, Estaturik ez duten nazioen kasuan bere zeregina zein izan
|
daitekeen
argitzeke dago oraindik. Dena dela, ezinbestean, Estatu nazioaren erreferentzia nagusitzat jo dugu hemen ere.
|
|
|
Lehen aipaturiko Marx-en eta Engels-en analisiaren antza duen irakurketa honek(, tradizio marxistarena27), goian azaldutako Gellner ek proposaturiko eredua dakarkigu gogora, nahiz eta honek fenomenoaren alderdi ekonomiko eta politikoak horrenbesterainoko indarrez ez azpimarratu. Hots, gizarteen modernizatze prozesuan koka
|
daitekeen
nazionalismoaren gaiak, lotura zuzena izango du bultzatuko den kultur homogeneitatearekin, Estatu nazioaren markoan, nazioaren itzal ideologikopean, gauzatua izango dena hain zuzen.
|
|
|
Ezaugarri horien artean, Breully k kultur identitatearena azpimarratuko du; Estatuak erabakiko du zer den garrantzitsua eta nola erabil
|
daitekeen
hori nortasun nazionala ezartzeko; eta berak badaki, beharrezkoak dituen batasunak eta egonkortasunak neurri handian orokorra den kultur batasunean dutela oinarria. Zentzu horretan, garbi antzeman daiteke kulturak, orain Estatu Nazioari dagokionez?
|
|
|
Adibidez, curriculum nazionalaren barruan duen leku nagusia kontuan harturik, ikus dezagun zein izan
|
daitekeen
historiak bete beharreko zeregin ideologikoa38 Breully k esaten duen moduan,, la historia proporciona identidad? 39 Zentzu honetan, historia sinbolikoaz hitz egin genuke, garrantzitsuena, erreala izan denentz alde batera utzirik, momentuko bere eraginkortasuna baita helburu modura bilatzen dena, iragana eta oraina lotuz,, nazioaren, partaideek, nazioaren historian?
|
|
|
Zer esanik ez, talde nortasunak (nortasun etnikoaren zentzuan) ez du zertan (ez behintzat nahitaez) nazio ideiarekin lotuta egon, nazioa Estatu moduan antolatuta dagoen edo antolatu nahi duen populazio taldea izan
|
daitekeen
aldetik. Baina badakigu kultur ezberdintasunak identitate/ nortasun ezberdintasuna ziurtatzen duen bezala, kultur uniformizazioak populazioaren homogeneizatzea sorrarazten duela.
|
|
|
–eta honen barruan kulturarena, nazio identitatea sortzeko unean duen eraginarengatik? gai gatazkatsua zein neurritaraino izan
|
daitekeen
ikusteko, kontuan hartu besterik ez dago, hain egoera korapilatsua bizi duen Ipar Irlandaren adibidea (ikus FARRE, S. (1991): –Culture, curriculum and educational policy en Northern Ireland?, in Language, culture and curriculum, 4; 43
|
|
|
Aurreko galderari erantzuteko baietzak zein ezetzak duten garrantzi nabarmena azpimarratuz, hurbil gaitezen orain Estaturik ez duten nazioetara, eta ikus dezagun zer nolako errealitatea aurki
|
daitekeen
eta zein den kulturari dagokion gai honi buruz Estatu nazioarekin bat egiten ez duten beste era honetako nazionalismoek erakutsitako jarrera, eta oraintxe bertan airean utzitako galderak berebiziko pisua hartuko duela konturatuko gara. Hasteko, diogun ezen mugimendu nazionalistak izugarrizko kapital politikoa izango duela eskuartean, baldin eta berak ordezkatuko lukeen kultur taldearen errealitateaz nolabaiteko gizarte mailako sinestea edota uste osoa zabaltzen badu.
|
|
|
eskolako curriculumean konstituzioaren eta herritarren betebeharren irakaskuntza hezkuntzaren edukitzat hartuak izango dira, horretarako katiximak ugarituko direlarik. Ez da hau huskeriatzat har
|
daitekeen
zerbait, Vilar ek79 gogoratzen digun bezala, praktika hori XX. mendean jarraipena izan duen haurtzaroaren kutsapen (inpregnazio) abertzalerako tresna izan baita. Hau da, herritar frantsesak fabrikatu behar ziren, eta,, Iraultza Frantsesak eskolan funtsezko kokagunea aurkituko zuen, aberriarekiko kultu laikoari?
|
|
|
Eta zein da Balibar en eta Laporte ren hitz hauetan antzeman
|
daitekeen
alderdi juridiko linguistiko horren ardatza. Hauxe:
|
|
|
Gastuei aurre egiteko modurik ez bazuten, Gobernuak arazoari erantzuna emateko irtenbideren bat aztertuko zuen. Ez da gehiegi pentsatu behar ikusteko, zer neurritaraino izan
|
daitekeen
ahula hezkuntza egituraren ezarpena, gutxieneko baldintza ekonomikoak ziurtatzen ez badira. Agian, eta hau hipotesia litzateke, Estatu espainiarrak alde horretatik XIX mendean erakutsitako praktika politikoak (XX. mendera arte ez da oinarrizko irakaskuntzaren derrigortasuna ez dohaintasuna finkatzen) Estatu Nazio espainiarraren nolabaiteko porrota (edo erabateko arrakastarik eza, bederen) esplikatuko luke.
|
|
|
Zein da egoera honetaz egin
|
daitekeen
irakurketa. Gauza jakina da, edozein hezkuntza politikak ikuspegi ideologikoari erantzuten diola, eta orduan jokoan zegoena eliteen formazioa zen, gizarte berriaren eraikuntzarako funtsezkoa zen klase nagusiarena hain zuzen.
|
|
|
Lege horrek hezkuntza sistemak jaso lituzkeen oinarrizko printzipioak azpimarratu zituen, aztertzen saiatuko garenak hain zuzen: Estatuaren zuzendaritza (irakaskuntza pribatuaren kontrola barne), irakaskuntzaren hiru epealditako banaketa, administrazio egitura zentralizatua, irakasleriaren prestakuntza, irakaskuntza uniformea, ikuskaritza, etab. Oinarri legea aldaketarik gabe onartuko zuten Gorteetan antzeman
|
daitekeen
aparteko eztabaida ideologikoaren ezak183, garbi asko erakusten du Estatuak behar beharrezkoa zuen hezkuntza sistema egonkorraren inguruko akordioa ia erabatekoa zela, Gorte espainiarrek ez baizuten Estatua eraiki beharrari buruzko inongo zalantzarik; eta honen diseinuan, hezkuntza alorreko konfigurazioa (konfigurazio nazionala, noski) ezinbestekoa izan zen184.
|
|
|
izenaz ezagutzen zenak izango zuela berriro. Itxuraz administrazioaren inguruko jokoaren barruan joan etorri gisa uler
|
daitekeen
honek badu, gure iritziz, garrantzia duen eta kontuan hartu behar izango den elementu adierazgarri bat. –Fomento?
|
|
|
Azkenik, ez dirudi, doan, baina ordaindu ezin duenarentzat? delako formula politika eraginkorraren eskutik joan
|
daitekeen
neurria denik208.
|
|
|
Irakasleriarena hezkuntza sistemaren zutaberik oinarrizkoenetarikoa dugu eta Moyano legeak gai honi atal berezi oso zabala eskaintzea ez da kasualitatetzat har
|
daitekeen
zerbait219 Legeak irakaskuntza maila bakoitzari zegokion irakasleriaren ordenamendu zehatzari ekin bazion ere, arau orokor batzuk ezarri zituen. Hauen artean, kontrol politikoaz gain (168 art), Puelles ekin220 batera irakasleria publikoaren estatalizazioaren kontsagrazioa azpimarratu genuke:
|
|
|
...sozialen arteko banaketari erantzuten zion ikasketen antolaketa garrantzitsua bada ere eta ikusi besterik ez dago legearen bidez irakaskuntza maila guztietan Estatuak ezarri nahi zuen erabateko uniformizazioa, gure aldetik herritar espainiar guztiek teorian behintzategin behar izango zuten bidaia kurrikularraren azterketa laburrari ekingo diogu260 Lehenik eta behin esan genuke, zergatik hitz egin
|
daitekeen
curriculum nazionalaz Moyano legean; hots, curriculumari izaera nazionala zerk ematen dion azaldu genuke.
|