|
2013
|
|
|
Eredugarria ez den pertsonaia landa girotik kanpo kokatzean, Erkiagak bat egiten du tradizio honekin: XX. mendearen lehen erdiko euskal eleberrigintzak aldarrikatua du giro hiritarrak okerrerako
|
bideak
erakusten dituela. Alabaina, aldarrikapen horrekin bat egin izanagatik, alderdi horretatik aurreko eleberrigintzak adierazitako ikuskera bera azaldu izanagatik, osagai berri bat sartzen du:
|
|
|
Eta horretan lagungarri gerta daitezke oso Hitz ordena. Erabilera estrategikoa liburuanebakitzen hasitako
|
bideak
, baita literatura egiteko orduan ere.
|
|
|
artikulu honen oinarrian dugu 2013ko uztailean Donostian EHUren XXXII. Uda Ikastaroetan egindako. Azkenaldian euskarara itzulitako literatura:
|
bideak
, joerak eta esperientziak, ikastaroaren barruan emandako hitzaldia.
|
|
|
Orduan esandakoak osatu eta zabaldu dira hemen. Halaber, LapurdumLiteratura Unibertsala aldizkarian laster argitaratzekoa den, bildumaren
|
bideak
–artikuluaren osagarri da.
|
|
|
Mujika, Luis Mari, 1983, Lizardi-ren lirika
|
bideak
. Bi liburuki:
|
|
|
Linda Hutcheonek literaturaren historien eredu nazionalen kutsu teleologikoa agerian utzi eta eredu horri aurkitutako mugak sintetizatu ditu. Aldi berean literaturaren historien eredu nazionalari ordezkoak bilatzeko
|
bideak
ere iradoki ditu (zilegi bekit gai horri buruzko pasarte luzea hona aldatzea):
|
|
|
eta, poésies de circonstance? atalak bereizten ditu edo Parnasorako
|
bideak
(1896) zortzi atal. Bada, sailkapenik gabe argitaratu den bildumarik ere:
|
|
|
Balizko esparru literarioaren autonomia eta barne dinamikaren higikerak soilik argitu ditzake etorkizuneko euskal historiografiaren
|
bideak
, ahozko eta idatzizko literaturaren inguruko balio irizpideetan aurrejuzguan auzitan jarriz, eta hizkuntzaren egoera soziolinguistikoak izandako eraginaren argitan berraztertuz.
|
|
|
Harreraren aldetik, moldeak eta aktoreak errotik berritu dira: eskola eta unibertsitatearen bitartez, prentsaren bitartez, publikoa bera aldatu da eta, idazleen sariztatzeko eta kontsakratzeko
|
bideak
ere bai. Hots, duela mende erdi bat, euskal literaturaren historialariek edo kritikariek denbora asko xahutu behar zuten Euskal Herriko eta kanpoko jendearen konbentzitzeko euskal literatura dei zitekeen zerbait bazela.
|
|
|
Eragileak subjektua objektua aurkitzera bultzatzen du. Horrela, laguntzailea azal daiteke, objektua lortzen laguntzeko; edo aurkakoa azal daiteke,
|
bideak
nekezago bihurtzeko. Eragileak objektua kasurik gehienetan subjektuarentzat bilatzen du.
|
|
2014
|
|
|
Badugu euskaraz bizitzeko hautua modu kontzientean egin duen jende multzo zabala ere (batzuk, majo sufrituta, euskaltegitik atera berriak; gero eta gehiago, etxean aurreko belaunaldietatik euskara jasotzeko zortea izan dutenak). Badugu eskura eta erabilgarri dituen sormen
|
bideak
euskaraz natural erabiltzeko gai den artista kuadrilla ederra ere. Badugu kapital publikoa.
|
|
|
Hiriaren definizio transhistorikobat egin banu, hiria kontzentrazioaedo biltzea izan dela esango nuke. Jendeak, zerbitzuak, harremanak,
|
bideak
eta abar gune batera biltzea izan da historian zehar hiri ororen eginkizuna eta izana. Gune horiek fisikoak ziren, jakina.
|
|
2015
|
|
|
Ordea, euskal ahoskera zer den eta zer ez den finkatzen hastean, ikuspegi historikoa eta geografiko dialektala edukitzeak ez digu batere kalte eginen; euskal herrialde guztietako mintzoa hein batean ezagutzen duenak badaki ahoskera batzuen eta besteen continuumluzean euskalkiek bide dibergenteak har ditzaketela eta hartu ere dituztela; era guztietako
|
bideak
zabaldu dira eta usu euskal ahoskera jatortzat jotzen ditugun hainbat joera, ohitura edo are arau, eskualde laburragoko ala zabalagoko euskara dira, ez dira euskara orokorra, batua edo estandarra, ez dira Hegoalde guztian edo Iparralde osoan nagusitu joerak; eta ez dira betikoak ere. Orain euskal ahoskera jatorraren ezaugarritzat jotzen dugun hori, bere garaian ez zuen testu zaharretako idazkerak islatzen eta ondoko berrikuntzatzat jo litzatekeela ulertzera heldu gara.
|
|
|
Abenturaren deiari jaramon eginaz ibilitako
|
bideak
heldutasunerako jauziaren eskakizunak ondo baino hobeto betetzea ekarri die: ezkondu, familia eratu, etxe baten jabe egin eta inoren menpeko langile izan gabe, beren zaletasunari emanak bizi.
|
|
|
Parmenidesen bidaiatik nabarmentzekoa duguna hauxe da: infernuan, Jainkosak onartu egin zuen, eta logika erakutsi zion; izate edo ez izatearen
|
bideak
, alegia.
|
|
2016
|
|
|
Eta egia esan uste dut azken boladan ere ez gabiltzala bide txarrenak urratzen gure lurraldeen ikerketa, azterketa eta ezagutza soziolinguistiko gero eta zehatzagoaren bidean. ...anleriaren eta Etxebizitzen Zentsu etako datuen ustiaketa zorrotzarekin jarraituz, eta Eusko Jaurlaritzaren (eta besteren) 1981etiko Mapa Soziolinguistiko eta 1991tiko Inkesta Soziolinguistikoez gain, beste batzuk behintzat aipatzeagatik, niri ez zaizkit iruditzen bide okerrenetatik abiatuak E. Amorrortu, A. Ortega, I. Martinez de Lunak eta kideko beste hainbatek azken urteetan abiatutako ikerketa
|
bideak
(ik. besteak beste bibliografian, Amorrortu eta Ortega 2009, 2010, 2011; Amorrortu (eta beste) 2009; Eusko Jaurlaritza 2015a, 2015 b, 2015c. Egod egitasmoa?; Martinez de Luna 2013; Ortega eta Amorrortu 2010; Ortega (eta beste) 2013, 2014, 2015; 2016; Urla (eta beste) 2016, eta argitaratzeko).
|
|
|
Díaz Noci, J. (2008) «Euskal komunika
|
bideak
eta ziberkomunikabideetan euskararen erabilera».BAT Soziolinguistika Aldizkaria68, 2008, 19 (http://www.soziolinguistika.eus/files/ 01%20J%20D%C3%ADaz%20Noci.pdf).
|
|
2017
|
|
|
Beste ikuspegi batetik, berriki plazaratu diren lanetan, argiro adierazi da ezinbestekoa gertatuko dela aurrerantzean euskal morfologiak jasan dituen bilakaera
|
bideak
kontuan izatea, egungo euskal sistemaren datu sinkronikoak ondo antzemango badira. Ildo horretan aurrera eginez, lan honek aurrerapauso txiki bat egingo du euskararen historia ezagutzeko ahaleginetan, baina gainera egungo euskararen hainbat aldaera hartuko ditu aztergai, puzzle honetako pieza guztiak bere tokian doi doi kokatzeko.
|
|
2018
|
|
|
Gure ikuskeran, euskarazko prosa idatziaren eredua oraindik garabidean da, ez da hetsia eta amaitua, eta egokitzeko prozesu batean ari da, bidea bilatzen ahalik eta efizienteenik erantzuteko komunikazio behar berriei, testuinguru eleaniztun batean. Adituek ikerketa honetan erakutsi duten ildoan iduri du
|
bideak
irekitzen edo zabaltzen ari direla hitz ordena euskaraz modu malguagoan antolatzeko aditza aitzinago ekarriz, ikerketa honi dagokionez, nahiz eta badiren jarrerak orain arteko bidea askitzat jotzen dutenak eta euskarazko hitz ordenari buruz arauak modu zurrunagoan aplikatuko lituzketenak, berrikuntzaren beharrik sumatu gabe.
|
|
|
Ondorioz, Oterok iradoki bezala, kodifikazio ahalegin horren ondorioz, idazleen hizkuntz gaitasun sortzaileak estimulu berezia jasotzen du, eta hizkuntzaren osagai ezberdinen konbinaziotik, hots, poesiaren baliabide foniko, erritmiko, semantiko, grafiko nahiz metrikoen erabilera trebeari esker, zentsurak debekatua duen ideia iradokitzea lortzen du. Bestalde, poetak prozedura metaforiko desbideratzaileak erabiltzeari ekiten dio sarritan, surrealismoak horretarako ematen dizkion
|
bideak
zilegituz. Beste batzuetan, poemaren ildoak eskatuko lukeen bidea eten, bat batean aldatu egiten du, hitzaren osotasuna itxuraldatzen du, hizkuntzaren arauak hizkuntzaren barruan ematen dion esanahitik harantzagoko esanahiak emanez eta sortuz.
|
|
|
Apaizak ere marxismoaz hitz egiten hasi ziren. Komentu eta elizbarruti askotako hazkurri espirituala ez zen aurrerantzean Eliza Ofizialaren (frankistaren) doktrina izango, baizik eta marxismoaren eta nazionalismo iraultzailearen
|
bideak
jorratuko zituen doktrina berria. (Aldekoa, 2015:
|
|
|
XX. mende hasierako loraldiak gomutetan, unean uneko egoera, joera, jarrera, errepresiobide zein legedien arabera, teatroaren desagertzea, zentsura bezainbesteko autozentsura, antzerkizale eta antzerkigileen atxiloak edota baimen eskaeren urteak izan ziren tarteko, bai testugintzan, bai sormen prozesuetan eta irratian, eta, nola ez, publikoarekiko harreman zuzenean. Kontuan izan behar da mututze eta errepresio
|
bideak
ez zirela modu berean gertatu antzerkigintzaren baitako aipatu esparru hauetan. Azken finean, testugintzari, sormen prozesuari eta errepresentazio edota publiko aurreko jardunari ezaugarri, erreferentzia, prozesu, arau eta jende multzo desberdina baitagokio.
|
|
|
Horiek horrela, itzulpena eta zentsura, bi biak dira manipulazio estrategiak, eta bi biak dira tresna ezabatzaileak eta sortzaileak. Bi postulatu horietatik abiatuta aurkeztuko ditugu, hortaz, euskal ikasketen esparruan zentsura instituzionala eta itzulpena gurutzatzen diren
|
bideak
aztertzeko zenbait gako.
|
|
|
euskal kultura komunitateko kideendako erranahitsu bilakatu bai, baina, gainera, garai berrietarako erabilgarria zela zabaltzen hasi zen. Prozesu horrekin abiaturiko moldaketak aukera eman zuen estatuarekiko erlazioak kamustu
|
bideak
bertzela aitzinatzekoa, parada eskainiaz balioztatzeetan oinarrituriko aitzinera bide paraleloa gauzatzekoa.
|
|
|
65) lehen artikulua Abellanek argitaratutako Censura y literaturas peninsulares izeneko Dialogos Hispanicos de Amsterdam aldizkariko monografikoan kaleratu zuen. Bere ikerketen hastapenak zentsuraren ikusmolde tradizionaletik erabat deslotu gabeko joera hispanikoan txertatzen badira ere, Torrealdai bera izan da debeku instituzionalen azterketa kuantitatiboez haratagoko
|
bideak
irekitzeko beharraz ohartarazi duena Artaziak. Euskal liburuak eta Francoren zentsura (2000) lanean, adibidez.
|
|
|
Hain zuzen, eta Torrealdaik (2000) behin baino gehiagotan ziurtatu duenez, aita ponteko edo bermatzaile baimen emailearen gaia ere aski baliatu izan zen zentsura saihesteko ahaleginean; eta kasu honetan ere halaxe dirudi, Arrue euskaltzainaren laguntzaren bidez argitaratu baitzen Saizarbitoriaren lehendabiziko nobela. Azkenik, hizkuntzaren kontuak direla eta, oso esanguratsuak dira Saizarbitoriaren ondorengo hitzak, zentsura politikoaren eta moralaren artean egon zitezkeen aldeak nabarmentzeaz gain, bestelako irakurketetarako
|
bideak
irekitzen dituelako.
|
|
2019
|
|
|
Ondoko lerrootan gogoetarako
|
bideak
nahi dira ireki, abiapuntu izan ditugun kezkez pentsatzearen ondorioak partekatu. Mezuaren helburu behinena da hartzaileagan lekuan lekuko dinamikak abiatzeko gogoa piztea.
|
|
|
Entzuleak, ikasleak, irakurleak badauka zerikusirik arazo honetan, eta pausoak emotean,
|
bideak
urratzean, kontutan hartu beharrekoa izango da zein" generotan" gabiltzan, ipuina, poesia, nobela, saioa... e.a., eta nori zuzentzen gaiakozan.
|
|
|
Halanda guztiz bere, arrazoi handia dau Mikelek, nire ustez, aditz" sub standar" bat eskatzen dauanean. Beti bezala, indarkeriaeta agintarikeriaren aurka agertzen jaku, bizkaitar, lapurtar eta zuberotarrentzat batu bizi baterako
|
bideak
egoki urratuak izan daitezan.
|
|
|
3 Euskera baturako
|
bideak
.
|
|
|
Gure herriak danetariko burrukalariak eta era guztietako gudariak behar jozak, esan ohi eban sarri, eta nik ezin baztertu neikek inor eta, era berean, ez neukek gura nire lana inork baztertzerik ere. Bakotxak geuri dagokigun haritik jokatuz, eta besteak baztertu barik
|
bideak
urratuz, begirune eta itzalik handienaz bizi behar dogulako.
|
|
2020
|
|
|
Lehen hizkuntzaren transmisioari dagokionez, gurasoek beren seme alabei lehen hizkuntza transmititzeko esfortzu handia egiten dute. Haietariko askok eskolaz kanpo arabiera irakasteko
|
bideak
bilatzen dituzte, baita berberera lehen hizkuntza dutenek ere. Besteak beste, arabiera ikastea islametik gertuago egoteko bide bat delako, seme alabak meskitara joatera animatzen dituzte, otoitz egin dezaten eskatu, eta oro har erlijioak ezartzen dizkien arauak errespeta ditzaten eskatzen diete etengabe.
|
|
|
Hasiera batean adibide guztiak eredu estandarrean emateko erabakia hartu zuen batzordeak, baina batzordekideak berehala ohartu ziren ezinezkoa zela, horrek irakurleari
|
bideak
errazten bazizkion ere, adibideek egilearen eta tokiko mintzoaren kolorea galtzeko arrisku handia baitzuten. Batzuetan, gainera, ia ezinezkoa zen batuan paratzea (pentsa, adibidez, bertso batzuez ari bagara).
|
|
2021
|
|
|
Euskara biziberritzeko XX. mendean hasitako
|
bideak
balizko hiztunak eman ditu, baina euskaraz uste zena baino gutxiago egiten dutenak.2 Adituek adierazitako erronka nagusienak, ondorioz, bi dira: euskaldunari euskaraz aritzeko testuinguruak ematea eta hiztun aktiboak lortzea.
|
|
2022
|
|
|
Zerbait bere berea duen horretaz beterik ez egotea edo hutsik egotea berdina da, ez duela bere berea duen hori (adibidez, pertsona horrek gizabiderik ez du edo gizabideaz hutsik dago). Betetzen ibili eta beterik egon zerbaiten existentziarako
|
bideak
dira (adibideari jarraikiz, pertsona hori gizabidez betetzen ari da pixkanaka pixkanaka eta pertsona hori gizabidez beterik dago). Eta, azkenik, zerbaitek betea izan edo zerbait huts izan izate horren maila absolutuari edo ontologikoari egiten dio aipu, izaera puru eta gorenari (gizabidez beteta dago pertsona hori edo pertsona hori gizabide hutsa da).
|
|
|
Horretarako, literatur tertulia horietan leitzen diren literatur lanen inguruko adostasunak nahiz gatazkak kategorizatuko dituen analisi sistema diseinatuko da erreminta metodologiko gisa. Esan nahi da gertatzen diren ahotsen arrazoiek interes propioa hartuko dutela, ikerketa kualitatiboari
|
bideak
irekiz. Bukatzeko, lan enpirikoaren emaitzak eta ondorioak emango dira.
|
|
|
Datuok, Hegoaldeko Lehen eta Haur Hezkuntzako irakasleenak izaki, bereziki txarrak dira kontuan harturik Euskal Herrian, Iparraldean, dagoen hizkuntzetako bat dela frantsesa eta eleaniztasuna elikatuko lukeen hizkuntza bati bizkar ematen diola Hegoaldeko hezkuntzak; edonola ere, itxaropenerako aukera ere bada, Iparraldea eta Hegoaldea lotzeko hizkuntza amankomuna euskara izatea indar baitezake. Horretarako, aukerak eta
|
bideak
posible dira; orain hezkuntzaeta gizarte eragileei dagokie zubi eginkizuna duen hizkuntzarekin galtzada harria jarri eta euskararen funtzioan, ezagutzan eta erabilera sakontzea. Ildo horretan, Hegoaldean bederen, esku arteko ikerketa honen ondorioek bat egiten dute arestian Azurmendi et al.ek (2018) egindako azterketa soziolinguistikoaren ezaugarriekin, euskarak usteak, jarrerak eta ezagutza alde dituela azpimarratu eta eragileen arteko elkarlana profitatu beharrean dela aurrerapauso esanguratsuak eman ahal izateko.
|