|
2010
|
|
|
ez lidake ainbeste eragingo; baiña lesukristo gure launa gizon danez olako guraso likits batengandik etorria izatea, itsuskeri zaida. Eta batere zuzenago ez dana, giza-mota beti obe aldatzen ari baldin ba’da,
|
bi
milla urte auetan bateretxo aldatua ditekue, obetua diteke. Beraz, zu ta ni lesukristo gure launa baiño gizonez gizonago ote gera?
|
|
|
Une hartan, adibidez, hilak lurperatzeko trikuharriak erabiltzen hasi ziren. Dirudienez, penintsulako hegoaldetik etorri zen teknika eta moda hau; edozein kasutan ere,
|
bi
mila urtez (3.200 urteen artean K. a.) erabili ziren.
|
|
|
Euskara eta fula Europa mendebaldean eta Afrika iparraldean antzinatean hitz egiten ziren hizkuntza familiaren arrastoak lirateke. Berbereak heldu aurrekoak, gure aroa baino
|
bi
mila urte lehenago heldu zirelako, ustez, hauek Afrika iparraldera, geroagoko arabiar uholdearen aitzindari. Hala ere, ahaideak lirateke familia kamito semitikoan, familia" afroasiatikoan" gaur egun deitzen denez, familia honek izango lituzkeen bost adarretatik bat:
|
|
|
" Euskara, uste denez irla da, edota zehatzago esan, genetikaz bereizia; ahaiko genetikoaren teoria, teoriari ipintzen zaizkion erreparoak gorabehera, eta bere frogabideak, edozein hizkuntzalarik onartzen baititu bere jardunean.Atgi baitago hizkuntzen arteko harremanak betidanikoak direla, eta sekula ez dela egiazko bakardaderik izan, guztizkoa behintzat. Diogun ere, gaztelu hurbilgaitzean baino areagopasabideko lurraldean mintzatua denez, beste edozeinek hainbat harreman izan dituela gureak beste
|
bi
mila urteotan zehar bederen". 761
|
|
|
" Bi mila urthe huntan Uskaldunak dira, Frantziaren eta Espainaren artian, zazpi probintzia, zortzi ehun mila arimatako herri txipi bat: Uskaldun izena, bere legiak eta libertate ederra kuntserbi beitutie
|
bi
mila urthez, arma bardinez. Frantziako eta Espainako nazione krudelen ororen kuntre". 881
|
|
2011
|
|
|
Antigoaleko hilobi bat arakatzen ari zirela, orain dela hogeita hamar bat urte atera omen zuten lurpetik. Handarren dinastiako garaian egindakoa da; beraz, aurki beteko ditu
|
bi
mila urte.
|
|
|
" Ura eta sua ez dira bateragarriak irakur liteke Tongxuan Zhenjing izeneko liburuanbaina, eltzea bitarteko, zaporeak nahasteko eta uztartzeko erabil litezke". Azalpen honek
|
bi
mila urtetik gora ditu, eta Lao maisuaren jarraitzaile batek idatzi zuen. Wen du izena.
|
|
|
Etsaiaren erasoari aurre egiteko jaso zuten txinatarrek harresi luze eta handi hura, orain dela
|
bi
mila urte inguru. Iparraldeko mugatik hurbil dago, eta bost mila kilometrotik gora dauzka, baina babes gotorragorik ere baliatu dute, mendez mende, erresuma zaintzeko.
|
|
2012
|
|
|
Duela
|
bi
mila urte agure jakintsu eta ospetsu batek, Zizeron erromatar handiak, idatzita utzi zizkigun bere ustez gizakiak normalki egin ohi dituen hutsegite handi eta larrienak. Sei ziren hanka sartze horiek eta, nahiz eta bi mila urte joan diren, begi bistakoa da egun ere gizakiok berdin berdin jarraitzen dugula huts larri horiek egiten.
|
|
|
Duela bi mila urte agure jakintsu eta ospetsu batek, Zizeron erromatar handiak, idatzita utzi zizkigun bere ustez gizakiak normalki egin ohi dituen hutsegite handi eta larrienak. Sei ziren hanka sartze horiek eta, nahiz eta
|
bi
mila urte joan diren, begi bistakoa da egun ere gizakiok berdin berdin jarraitzen dugula huts larri horiek egiten. Hona hemen zeintzuk diren sei hutsegite horiek:
|
|
2014
|
|
|
Horrela ari ginen berbetan kaletik gindoazela.". Errautsetan gelditutako su kondarrari haize ematen zaionean bezala, distiratxo berri bat atera zien musikak
|
bi
mila urte lehenagoko hitzei.
|
|
2015
|
|
|
Leize zuloetako hormetan lokazturiko eskuak, kasu. Nik ikusi izan ditut duela
|
bi
mila urte Ponpeiako putetxe baten hormetan egindako idazkunak: " Hementxe Apollinaresek, Tito Enperadorearen medikuak, gustura egin zuen kaka".
|
|
|
Dirudienez, Virgilioren Eneida bazen, duela
|
bi
mila urte, aitzineko poesia epikoaren bilduma eta moldaketa, hau da, Homerorengandik eta are lehenagotik zetorren poesiaren nahastura. Virgiliok bere beharretara moldatu zuen poesia homerikoa, bai lliada eta Odisea ren argudioak eta pasadizoak erabiliz bai bi poema haien lerroak berberak berridatziz.
|
|
|
Hemen, lapur banden etikarekin funtzionatu dugu. ‘Lapur banden etika’ da Platonek bere Errepublika n deskribatu zuena duela
|
bi
mila urte ja.
|
|
2017
|
|
|
Ez da oraindik aurkitu paleosardinierazko testurik. Gorago ikusi dugunez, leku, pertsonaeta leinu izen banaka batzuk dira orain dela
|
bi
mila urte inguru hildako hizkuntzaren arrasto idatzi bakarrak. Baina Sardiniak altxor zoragarri bat gorde du ikerlarientzat:
|
|
|
Koka gaitezen, esate baterako, Frantziaren erdialdean. Duela hamar bat mila bat urte hizkuntza aurre indoeuroparren bat egingo zen (baskonikoa, Vennemanen ustez); ondoren, gure aroa baino mila edo
|
bi
mila urte lehenago, badakigu hizkuntza zeltikoak nagusitu zirela Galia deitzen zitzaion eremu horretan. Gero, erromatarren inbasioarekin, latina inposatu zen.
|
|
|
Duela
|
bi
mila urte, Aramera zabaldu zenean ekialdean, Hebraieraren erabilera hondoratu egin zen, bakarrik liturgiara mugaturik geldituz. Geroztik eta mende luzez, erlijio liburuen hizkera izan zen soilik (B).
|
|
|
Laburbilduz,
|
bi
mila urtez hilik egon den mintzairak errekuperatu egin ditu bere funtzio guztiak (—►12), hiztunek erabilera alor guztiak zabaldu egin dizkiote, gaur egungo. bizitza rako baliagarri bihurtuz.
|
|
|
Beste salbuespen gutxirekin batera denboran barnako iluntasunean erroturik eta galdurik dauzka sustraiak. Honek, bistan da, ez du esan nahi historiarik ez duenik,
|
bi
mila urtetik haratagokoan, behintzat, ezezaguna dela baizik.
|
|
2018
|
|
|
Duela ia
|
bi
mila urte Pliniok emandako bertsioa gorabehera, eta Erdi Aroaz geroztik idatzitako agirietan izenari emaniko interpretazioak alde batera utzita, Aezkoako euskaldunek Irunberri erran diote herriari eta horrela ere erabiltzen dute gaur egun, eta deklinabidea honela: Irunberrin bizi niz, Irunberria nae, Irunberritik heldu niz.
|
|
|
" hizkuntza hila" dela esan ohi den arren, egiazki ez dago esaterik noiz" hil" zen, baina badakigu mendez mendeko aldaketen ondorioz sasoi batean latintzat jo zitekeena gerora portuges, gaztelania edo frantses bihurtu dela emeki emeki: horra aldaketa linguistikoaren erakusgarri bat.230 Latinaren kasuan badago jarraitutasuna orain
|
bi
mila urte eremu jakin batean hitz egin zenaren eta gaur egun hitz egiten denaren artean, eskala txikiagoan XVI. mendeko eta egungo euskal hizkera baten artean dagoen bezala (cf. orain Gorrochategui, Igartua & Lakarra, 2018): gaur egun" goi nafarrera" deitzen duguna eta XVI. mendean Nafarroa Garaian hitz egiten zen euskara ez dira bat eta bera, nahiz eta jarraitutasuna egon baten eta bestearen artean (begiratu Reguero 2015 eta 2017).
|
|
|
Bere
|
bi
mila urteetan inperio bateko hiri txiki, Europako Erresuma bateko hiriburu, mugaldeko hiri eta hiri harresitua izandako hiri bateko emakumeen historiaren argiak eta itzalak nabarmentzen ditu idazlan honek. Emakume horiek egindako ekarpenak bezain garrantzitsuak dira absentzia deigarriak.
|
|
2019
|
|
|
TU atzizkia, edozein hitzetik aditzak sortzeko erabiltzen dena, latinetik jasoa omen da. Hala izanez gero, bere erabilerak
|
bi
mila urte eskas izanen zituen; oraingo honetan ez gara sartuko eztabaida horretan, momentu honetan interesatzen zaiguna galdera hauek egitea da: noiz eskuratu zuten?
|
|
2020
|
|
|
Orain dela
|
bi
mila urte eta gehiago idatzi zuen Sofoklesek historia, eta ordudanik gurekin dago. Gogoratu:
|
|
|
" Orain
|
bi
milla urte inguru bezela ziran asiyak erromatarrak berendu nairik gure zazpi probintziyak; garai artako abarkadunak ziran jeniyoz biziyak, baziran penaz amildu eta beren ezurrak autsiyak, lastimosuak izango ziran aien orduko antsiyak! [...]
|
|
|
Pentsa dezagun Belengo herrian. Herri txatxu bat izango zen duela
|
bi
mila urte, inolako distirarik gabea. Baina Bibliak zioen han jaio zela Jesus, Jainkoaren semea, gero gurutzean hilko zena, eta kontakizun horrek munduko leku aipatuenetakoa bihurtu zuen.
|
|
|
Imajinatzeko batez ere lurra, ura, itsasoa, airea edo argia denena dela, ez dela berez inorena. Lurraren propietatea historiako azarorik larriena izan da joan direneko
|
bi
mila urteetan. Badakigu isomoiriaz hitz egiten zela Grezian, baina hitzak ez zuen lurraren banaketarik derrigortzen.
|
|
|
Federiciren historia saiakerak argitzen duen beste gai bat komunalena da, zelan jabetzarik gabeko ondasunak, denenak zirenak inorenak ez zirelako, joan ziren bihurtzen propietate partikular eta jaraunsgarri. Lurraren propietatea historiako azarorik larriena izan da joan direneko
|
bi
mila urteetan. Historia ofizialetan, kapitalismoa aurrerapauso zibilizatzaile moduan esplikatzen da, baina, Federiciren ustez, kapitalismoak herriko jendearen desjabetzea areagotu zuen, gutxiengo batzuen zerbitzurako.
|
|
2021
|
|
|
Sare sozialen hizketa molde ultragaraikidean, esan genezake haien boterea haien aberastasuna, zentsu terminoetan— jarraitzaileen kopuruaren bidez neurtzen dela. Idatzi eta handik ehun, berrehun,
|
bi
mila urtera irakurle berriak erakartzen jarraitzen duten liburuak dira. Iskintxo egiten diete gustuaren, pentsamoldeen eta ideia politikoen aldaketei; iraultzei, ziklo aldakorrei, belaunaldi berrien atxikimendu faltari.
|
|
|
Azaldu dut lehenago ezen papiroa, garai hartan idazteko erabili ohi zen materiala, oso klima lehorretan kontserbatzen dela eta euriteen erregimen normal baten hezetasunak, berriz, suntsitu egiten duela. Egiptoko zenbait eskualdetan —zoritxarrez, ez deltaren eskualdean, Alexandria dagoen tokian—, duela
|
bi
mila urte utzitako edo zaborretara botatako idazkiak berreskuratu ahal izan dira. Testu horiek zeuden lekuan gelditu ziren, hondatu eta desegin gabe, eta pixkana pixkana, mendeetan zehar, herrialdeko hondar bero beroaren geruza babesgarriak estali zituen.
|
|
|
Gure" orrialde liburuak", gaur egun definizioz liburua denak —pagoda baten teilatua balitz bezala bizkarretik irekita uzten dugun hori, orrien ertzak tolestuz seinalatzen duguna orrialde markatzekorik ezean, eta hitzen estalagmiten modura zutikako piletan jartzen duguna—,
|
bi
mila urte inguru ditu. Asmakizun anonimo handia da, eta ez dugu inoiz jakinen nori eskertu.
|
|
|
bikote bat besarkada hilezkor batean bilatzen ari da babesa, gizon bat bakarrik hiltzen ari da burua esku artean sarturik duela, txakur etxe zaintzaile bat ero moduan dabil uhaletik askatu nahian, neska asaldatu bat babestokia bilatzen ari da bere amaren altzoan haren sabelera itzuli nahiko balu bezala. Ematen du haietako batzuk bihurritzen ari direla oraindik, beldurrez kuxkurturik,
|
bi
mila urte geroago. Rosselliniren Viaggio in Italia izeneko filmean(" Bidaia Italiara"), krisian den bikote bat bidaia bat egiten ari da Italian barna, eta larriturik ikusten dute nola husten ari diren labak irentsita heriotza ailegatu zitzaien bi maitaleren igeltsuzko estatuak.
|
|
|
Herkulanoko lehenbiziko arkeologoek Papiroen Villan sakabanatutako biribilki ugari aurkitu zituzten lurrean pilatuak eta bidaiarako zorroetan sartuak, haien orduko jabeak bilduma eramateko azken ahalegina egin izan balu bezala detritu bolkanikoz osatutako hogei metroko geruzaren azpian ehortzia gelditu baino lehen. Imajinatzen dut duela
|
bi
mila urte bere mundua desagertzen ari zen bitartean bere liburuak salbatzeaz arduratzen zen gizon hura ikazturik hil zela Herkulanora segundoko hogeita hamar metroko abiaduran eta 600 °C ko tenperaturan oldartu zen harri eta aire kiskalgarriaren jario goriaren azpian. Ironia historiko bitxi batengatik, apokalipsiaren liburutegi hori da, guretzat, ezabatutako kartografia zabal batetik bizirik atera den bakarra.
|
|
2022
|
|
|
Hasieran, fresko kontsumitzen ez zena luzaro kontserbatzeko egiten zen hestekia. Gureganaino iritsi aurretik, erromatarrek orain dela
|
bi
mila urte mundu zabalean barrena ikasi zituzten kontserbatze teknika eta ezagutza aplikatuz, aresti arte, xehatu eta hainbat ongailurekin prestatu izan den txerrikia, nagusiki, bere hestean sartua (hortik, izena). Hestebetea proteina iturri ia bakarra izan da mendetan jende askorentzat, haragi freskoaren kontsumoa ez baitzen batere ohikoa herritar xumeen artean.
|
|
|
Harritzekoa zen laurogeiko urteetan, punkaren, industriaren eta martxa ta borrokaren herrian, Arrasaten, neska batek halako ateraldia egitea. Beste neurri batean,
|
bi
milako urteetako nartzisismo posmodernoaren garaian norbere zoria borroka armatuan kateatzea ere bada, adibidez, apur bat anakroniko itxurakoa. Arrasateko monja haren berri jakingo nuke gustura.
|
|
2023
|
|
|
Joan dira
|
bi
mila urte eta gehiago Urrezko Aroa iragarri zenuenetik: haur bat etortzekoa zela, Hasiera berri bat ekarriko zuela.
|
|
|
Gauza bera esan liteke gas toxikoaz. Plinio sufre dioxidoa arnasteagatik hil zen duela ia
|
bi
mila urte Vesuvio ibaiaren erupzioan. Zientzialariek ez zuten azido kloridrikoa helburu militarretarako isolatu, ezta ziape gasa ere.
|
|
|
Sator karratuak baditu ja
|
bi
mila urte, latinez. Erdi Aroko Eliza Bizantziarrak bataio ponteetan inskribitzen zuen beste hau grezieraz:
|
|
|
Ez dakigu noiz jabetu ziren erromatarrak guztiz euskal lurraldeez, baina imajina daiteke orain
|
bi
mila urte izango zela, Oktavioren, hau da, Zesar Augustoren sasoian. Eta imajina daiteke batzuek aldez edo moldez onartu egingo zituztela konkistatzaileen botere eta zibilizazioa, eta beste batzuk erresistitu egingo zirela era batean edo bestean.
|
|
|
Azterketa hori hasteko lehen egitekoa goiko geruza kentzea da, arkeologia lanetan bezala, eta hau, Europako mendebaldean, Eliza katolikoak azken
|
bi
mila urteetan sortu eta finkatu zuen sinesmen eta errituena da. Kristautasuna ez zen zabaldu fede eta erritualik gabeko mundu batean, beste sineskera eta erritu zaharragoen gainean baizik.
|
|
|
Kristautasunaren geruza jasotzeak historiaurrera garamatza zuzenean,
|
bi
mila urte atzera gutxienez, osoki Lurraren gorabeheren menpe bizi ziren kulturetara ezinbestez. Naturaren bizi baldintzek herrien mundu ikuskera moldarazi zuten, kosmogonia eta, era berean, sinesmenak.
|