|
2000
|
|
|
Maitasunezko
|
bi
eleberri hauetan ikusi ahal izan dugun modura, iragan zoriontsuari begiratzen diote pertsonaiek ilusio txikien bila. Baina, azkenean harremana aurrera eramateko ahaleginak hutsalak izango dira, eta bakoitzak bere bideari ekingo dio.
|
|
|
Honako
|
bi
eleberri hauetan fikziozko pertsonaia batek bere bizitza kontatuko digu, ohiko autobiografiaren bideak jarraituz.
|
|
|
Kronika liburu hauekin batera, bere joerari jarraiki bidaiak hizpide dituzten eleberriak ere idatzi ditu. Beraz, bidaia aitzakiatzat erabiliz eraiki dituen bere
|
bi
eleberriak izango ditugu mintzagai bere eleberrigintzaz aritzean.
|
|
|
Bidaia ardaztzat duten
|
bi
eleberri plazaratu zituen Arretxek 90eko hamarkadan: Urrezko triangelua (1995) eta Oroituz (1998).
|
|
|
Urrezko triangelua (1995) eta Oroituz (1998). Hortaz,
|
bi
eleberri hauetan kronotopo zehaztua darabil, batik bat lekuaren zehaztasunari garrantzia ematen badio ere.
|
|
|
Lasartearrak
|
bi
eleberri argitaratu ditu 90eko hamarkadan: Beluna Jazz (1996) eta Pasaia Blues (1999).
|
|
|
Bi eleberri hauetan antolaketa eta idaztankera bertsua darabil. Izan ere,
|
bi
eleberriak jazz eta blues musikaren erritmoak gogoan izanik sortu dira; eta jazz musikaren sorreran blues musikak garrantzi handia izan zuenez, bi eleberrien arteko antzekotasunak ugariak dira.
|
|
|
Bi eleberri hauetan antolaketa eta idaztankera bertsua darabil. Izan ere, bi eleberriak jazz eta blues musikaren erritmoak gogoan izanik sortu dira; eta jazz musikaren sorreran blues musikak garrantzi handia izan zuenez,
|
bi
eleberrien arteko antzekotasunak ugariak dira.
|
|
|
Argumentuari dagokionez,
|
bi
eleberrietan plano bikoitza aurkezten zaigu. Beluna Jazz eleberrian, batetik, Bob Ieregi saxojole ospetsuaren bizipenak kontatzen zaizkigu; eta bestetik, eroetxe bateko giroa du hizpide.
|
|
|
Azken batean, eleberri hauen bidez, Canok bizitzari buruzko estetika baten berri ematen du, eta hori hemen nahiz atzerrian deskriba daitekeela frogatu nahi izan du. Dena den, beheraxeago
|
bi
eleberri hauen arteko ezberdintasunak ere izango ditugu hizpide.
|
|
|
Orain arte,
|
bi
eleberri hauen arteko antzekotasunaz mintzatu gara. Hala ere, Canok elkarrizketa batean aipatu zuen bezala bi eleberri hauen arteko ezberdintasunak ere ugariak dira:
|
|
|
Orain arte, bi eleberri hauen arteko antzekotasunaz mintzatu gara. Hala ere, Canok elkarrizketa batean aipatu zuen bezala
|
bi
eleberri hauen arteko ezberdintasunak ere ugariak dira: batez ere, eleberri bakoitzean sorturiko giro eta mundu txiki hori batetik bestera zeharo aldatu egiten delako.
|
|
|
90eko hamarkadan
|
bi
eleberri argitaratu ditu Karlos Gorrindok: Ni naizen hori (1992) eta Amaren begietan (1995).
|
|
|
Bi eleberri hauetan oso gai ezberdinak jorratzen dituen arren, badira bietan errepikatzen diren hainbat ezaugarri: batetik, bietan pertsonaia nagusien sentimenduei garrantzia berezia eskaintzen zaie; bestetik, bietan estilo irakurterraza eta zuzenaren bidez adierazten dizkigu gertakizunak; azkenik,
|
bi
eleberrietan gai politikoa aipatu egiten da, bigarren mailako pertsonaiei loturik joan ohi dena.
|
|
|
Elhuyarreko presidentea den Iñaki Irazabalbeitiak
|
bi
eleberri kaleratu ditu hamarkada honetan: Arrotza paradisuan (1991) eta Uda guztiak ez dituk berdinak, Isi (1995).
|
|
|
Arrotza paradisuan (1991) eta Uda guztiak ez dituk berdinak, Isi (1995). Donostiar honek bere
|
bi
eleberrietan zientzia fikzioa jorratu du. Bere lehen eleberrian espazioko piraten ondorioz lurreratu behar izan duen espazioko merkatari baten istorioa kontatzen digu:
|
|
|
Joerei bagagozkio, era anitzetako errealismoa gailentzen dela aipatu beharra dago (bai errealismo historikoa, bai gaur egungoa) bestelako estiloak ahantzi behar ez badira ere. Are gehiago, Harkaitz Canoren eleberrigintzan esaterako,
|
bi
eleberrietan eleberri lirikoa edo poematikoa jorratzen badu ere, bere bigarren eleberrian errealismoaren eragina nabari da. Hortaz, honek nagusia den korrontearen eraginaren berri ematen digu.
|
|
2002
|
|
|
Ikusmolde poetiko horretan sartzen dira donostiar idazlearen lehen
|
bi
eleberriak. Haietako lehenak, Egunero hasten delako (1969), txandakatuz doazen bi plano narratibo independentetan kontatzen ditu abortatu nahian dabilen ikasle gazte baten (Gisèle Sergier) istorioa eta tren geltoki batean eta telefono zentralita batean pertsonaia bitxi baten eta bat edo bi solaskide anonimoren artean gertatzen den elkarrizketa.
|
|
|
Euskal eleberrigintzara itzulita, narrazio teknika modernoak bere egin arren istorioak kontatzen zituen eleberrigintzari eman zion bide aldi esperimentalak. 1979an argitara eman ziren
|
bi
eleberri ditugu esaten ari garenaren adibide bikainak. Batetik, J. A. Arrietaren Abuztuaren 15eko bazkalondoa; A. Urretabizkaiaren Zergatik, Panpox, bestetik.
|
|
|
Batetik, J. A. Arrietaren Abuztuaren 15eko bazkalondoa; A. Urretabizkaiaren Zergatik, Panpox, bestetik. Ondoren adieraziko dugunez,
|
bi
eleberriak dira aipagarriak konta teknika modernoen erabileragatik, baina horretaz gain, bietan istorio bat kontatzen zaigu, dela bazkalondo batean oroitzen diren bizitza pasarteek osatzen dutena, dela ama abandonatu baten egunerokotasun hitsa iradokitzen diguna. Orduz geroztik, euskal eleberriaren ibilbidea izugarri aberastuz joan da, tipologia askotarikoen eskaintza ugaritu delarik.
|
|
|
Asko dira barrurantz begiratu duten idazle eta eleberriak, baina obra eta autore adierazgarrienak aipatzen saiatuko gara hemen: Joxe Austin Arrieta (1949) eta bere
|
bi
eleberriak, Abuztuaren 15eko bazkalondoa (1979) [itz.: La sobremesa del 15 de agosto.
|
|
|
Muñoz Molina, A.: 1997), Saizarbitoriak ere honako hau oroitaraziko digu Bihotz
|
bi
eleberrian: oroitzea beti dela imajinatzea, edo Faulknerren hitzez esateko, desira eta oroimena nahastuz, mixing memory and desire, sortzen dela literatura.
|
|
|
Erreferente literario eta tematiko berak agertzen dira Zabalaren lehen
|
bi
eleberrietan ere. Zigarrokin ziztrin baten azken keak (Elkar, 1985) eleberri epistolar nahiko originala da, eta bertan Iverst irudizko herri bateko biztanle batek gutunak igortzen dizkio Marc Outryve izeneko ezezagun bati.
|
|
|
2000: 41), antolaketa eta idaztankera bertsua darabil H. Canok bere
|
bi
eleberrietan: Beluna Jazz (1996) eta Pasaia blues (1998).
|
|
|
Bigarren eleberria, Donostia (1931), hau ere saritua, eleberri historikoa da orobat, eta mende amaierako Donostia deskribatzen du, baina deskribapenak ez du inondik ere narbarmentzen gizakiari eta mundu modernoaren balioei dagokien historizitatea. Urte batzuk geroago, Anabitartek beste
|
bi
eleberri argitaratu zituen: Poli (1958), umezurtz bihurri baten bizitzaren deskribapena, eta Aprika ko basamortuan (1961), zeinean autoreak 1954an Sahara basamortuan zehar egindako bidaia deskribatzen baitu.
|
|
|
Bihotza golkoan (1990) ere ipuin liburu aipagarria da. Ibilbide hau osatzen dute Ugaldek euskaraz argitaratutako
|
bi
eleberrik: Itzulera baten istorioa (1989) [itz.:
|
|
2013
|
|
|
Hain zuzen ere, Joxe eta Salbador Zapirainen testigantzak jasotzen dituztenak. Alegia, diktadurako errepresio gordineko lehenengo urte beltzetan bi semeren hilketa salatzeko aitak osatu zituen bertso hunkigarriak, eta anaien fusilamendua ezagutarazteko Salbadorrek idatzitako
|
bi
eleberriak. Nire ustean bertso eta idazlan horiek oso egoki deskriba tzen dituzte Espainiako gerra zibilak baserri, etxe eta herri askotara eraman zituen oinaze, tristura eta bizipen traumatikoak.
|
|
2019
|
|
|
Euskaldun identitatearen eta maitasunaren gatazkaren simetria Eugenia madrildarraren" ¿ Qué os pasa a los vascos?" (48) galderen oihartzun gaiztoan entzuten da. Hona beraz,
|
bi
eleberrietan modu narratibo aski ezberdinean trataturiko emakume eta gizonezkoen arteko harreman zailen gai nuklearren garapena: gizon neurotikoak ez du maitatzerik, afektuak komunikatzeko ezgaitasun nabaria du, eta alferrik galtzen ditu zoriontsu izateko aukerak.
|
|
|
Hala, Martutene, emakumearen kontzientzia eta aurreratze feministaren kronika gisa irakurri behar genukeela diosku, kontalaria behar bezala adieraztera iritsi ez bada ere: " Martutene
|
bi
eleberri dira: Saizarbitoriaren eleberri presentea eta Juliaren eleberri absentea Bestearen eleberria, beste eleberria, eleberri Bestea" (157).
|
|
|
Azpimarragarria da, gainera, Bi Bihotz nahiz Bihotz
|
bi
eleberrietan emazteen harremanaz gain, Bioleta izeneko bi amorante daudela, baina Bioleta ezberdin bi dira. Lehengoak erakarmen sexual handia du eta jostalaria, probokatzailea da, kuriositatea du gehiago, grina edo maitasuna baino.
|
|
|
Hilobi bat eleberrian ere bai, lehenengoan emaztea eta bigarrenean gizona izanik tratu txar psikologikoa jasaten duena. Florak
|
bi
eleberrietan hilda amaitzen du: batean, gizonak hiltzen du zeloak direla eta; bestean, gizartearen aurreiritziek.
|
|
|
Laburbilduz, eta
|
bi
eleberrien arteko konparazioa egin ondoren, zenbait alderdi azpimarragarritan bi narrazioen arteko kidetasunak ugari direla ondoriozta daiteke. Kontuan hartu behar da bi eleberrien amaieran bi protagonistak" onik" ateratzen direla beren emazteen heriotza modu batera edo bestera probokatu ondoren, beste bati egotzi baitiote errua eta erantzukizuna.
|
|
|
Laburbilduz, eta bi eleberrien arteko konparazioa egin ondoren, zenbait alderdi azpimarragarritan bi narrazioen arteko kidetasunak ugari direla ondoriozta daiteke. Kontuan hartu behar da
|
bi
eleberrien amaieran bi protagonistak" onik" ateratzen direla beren emazteen heriotza modu batera edo bestera probokatu ondoren, beste bati egotzi baitiote errua eta erantzukizuna. Tratu txarren emailea lehenengoan senarra eta bigarrengoan andrea badira ere, bi gudetan emaztea atera da galtzaile.
|
|
|
Zerrendaren buruan A. Lertxundiren Hamaseigarrenean, aidanez eta Tobacco days lanak kokatu ziren, B. Atxagaren Bi anai, Behi euskaldun baten memoriak, Bi letter eta Sugeak txoriari begiratzen dionean, orokorrean genero beltz eta poliziako narrazioekin batean. Halere, Saizarbitoriaren lehen
|
bi
eleberriek status bereziari eusten zioten irakaskuntzan 14 urte arteko ikasleentzat, ondoko arrazoiengatik:
|
|
|
Bertan esaten du benetako bizitza, benetan bizitzea merezi duen bizitza bakarra literaturak harrapatu eta berriro sortutakoa dela, literaturaren bitartez ulertu eta bizitakoa. Prousten ideia hori geurera ekarriz, gehitu daiteke
|
bi
eleberrietako narratzaile/ protagonista nagusiei gauza bera gertatzen zaiela. Gertatukoa idazteko beharra dute eta Bihotz bi.
|