2008
|
|
guztiz interesgarriak dira sexoa atzizki berberaren
|
bi
aldaeren bitartez adierazi egiten
|
|
Euskalkiz idazten denean, gainera, beherago aipatuko dudanagatik, hizkuntza batuaren eredua ahalik eta gehien eduki litzateke kontuan, eta herrian edo herrialdean
|
bi
aldaera erabiltzen direnean, zabalduenari eta batuenari lehentasuna eman (alkarregaz, > ez arkalaz; aurten, > ez aurton; > balitu, > ez baleuz; > gertatu, > ez gertau; > raso, > ez burraso; > e, > eta ez jente; > e, > ez kalidade, > ke, > ez litaike, > ez sartun...), EGUNKARIAko Bizkaia gehiga... giputzek hain sistematikoki idazten dituzten eta bizkaitar gehienoi hain xelebre gertatzen zaiz kigun alabearen, > reseak, > kolean> horiek ez aipatzearren.
|
|
Labur beharrez, aipatu besterik ez dugu egingo zale eta tzaile atzizkien arteko harreman argitu beharrekoak (atzizki beraren
|
bi
aldaera? –baina oinarrien kategoriak
|
|
/ amurus. Izen edo izenondo honen
|
bi
aldaerak ageri zaizkigu: Amorosarena> (Luzaide, Ziga), Amorosena> (Orotz Betelu), Amorosenea> (Doneztebe), Amosenea> (Arantza), Amurusbaita> (Bera), Amurusena> (Etxalar).
|
2011
|
|
Istorio beraren hiru bertsio direla esan dezakegu eta horietako bertsio ba tek, ezagutzen ez dugun X eskuizkribuan jatorria duenak,
|
bi
aldaera nagusi eta aldaera horien hainbat kopia dituela. Goiko ataletan adierazi dugun bezala, Parisen gordetzen den L. Irigarayren kopiak (F) garbi esaten du BMBoko (A) eskuizkribuari Stempfek egindako kopiaren (E) kopia dela, eta Cl. d. Andurainen
|
2021
|
|
Jatorriz forma beraren
|
bi
aldaera dira (Mitxelena 1977b), baina egungo erabileran une ‘denbora bitarte aski laburra’ eta gune ‘lekua’ bereiztera jo da (ikus EH), baina ondare lexikoko adibideetan (eta gaurkoetan ere, batzuetan) ez dago mugakizunaren aldaeraren eta adieraren artean banan banako egokitasunik. Mugatzaile bera ere aurki daiteke ondoren une eta gune, biak dituela.
|
|
Kide eta ide,
|
bi
aldaerak ditugu (ahaide ihartua, gogaide, haurride, mugaide...), baina kide da nagusitu dena, herskariduna( (k) eria, (k) izun edo (k) or atzizkietan gertatu den bezalaxe). Mugatzaileak izenak dira (salbuespen dira aditzoin kategoriako mugatzailea dutenak, ezkontide edo ikaskide):
|
|
Hemen ere
|
bi
aldaera ditugu: ume eta kume.
|
|
Garai batean euskarak
|
bi
aldaerak zituen, herskariduna (kizun) eta herskarigabea (izun); baina beste hainbat atzizkiren kasuan bezala (asun/ tasun, ari/ kari, eria/ keria, oi/ koi, or/ kor...), herskariduna nagusitu da.
|
|
Euskalki mailako aldaerak dira: kada (tada), oro har, mendebaldekoa; tara ekialdekoa (batetik, eratorpenean ohikoak diren keta tlotura kontsonanteek bereizten dituzte
|
bi
aldaera horiek eta, bestetik, bokalarteko/ d/ eta/ r/ txandakatzeak). Zaila da, beraz, bi aldaera nagusien artean bakarra hautatzea lema gisa.
|
|
kada (tada), oro har, mendebaldekoa; tara ekialdekoa (batetik, eratorpenean ohikoak diren keta tlotura kontsonanteek bereizten dituzte bi aldaera horiek eta, bestetik, bokalarteko/ d/ eta/ r/ txandakatzeak). Zaila da, beraz,
|
bi
aldaera nagusien artean bakarra hautatzea lema gisa. Euskaltzaindiaren Hiztegiko sarreretan ere mendebalde/ ekialde aldaerak aurkituko ditugu:
|
|
Bestalde, adjektibo kategoriako unitateak sortzen dituen ko3 honek
|
bi
aldaera erakusten ditu ko eta tako, euskalkien araberako banaketa dutenak. Oro har, ko izan da Hegoaldean nagusi eta tako Iparraldean, nahiz azken mendean ko nagusitu euskalki guztietan (Azkarate eta Altuna 1992).
|
|
Bilbao). Determinatzaile honek
|
bi
aldaera ditu, zer eta ze, esan bezala. Bestetik, erdialdeko euskalkietan maizago erabiltzen da zein.
|
|
Adibide horietan ikusten da bestea ren parean dagoena bat mugagabea dela, adjektibo funtzioan. XIX. mende hasieran gauza bera gertatzen da bat izenorde balikoarekin ere, eta
|
bi
aldaerak (bat/ bata) txandakatuz erabili izan dira, eta ez dute indarra galdu egun arte.
|
|
Bizkaieraz batean eta baten erabiltzen dira tradizioko testuetan. Testurik zaharrenetan baten, eta XIX. mendetik aurrera
|
bi
aldaerak, nahiz Azkuek eta Aranaren jarraitzaileek baten erabiltzen duten gehien. Gerra ondoko testuetan baten testu dialektaletan, baina batean Erkiaga, Gandiaga edo Alzola bezalako idazleetan.
|
|
nahiz eta aldaera erredundanteak izan, asko erabili dira, batez ere hobeago eta hobekiago (Iparraldean), literatura tradizioan. Eta gaurko idazleen artean ere
|
bi
aldaerek badute tokia. Hizkuntzetan gauza erredundante asko ageri dira, eta euskara bera ere zenbait kontutan aski erredundantea da.
|
|
Aski da lehenago noizbait aipatua izatea, perpaus berean ez bada ere. Bera izenordain gisa erabilitakoaren genitiboak, hartara,
|
bi
aldaera izango lituzke: beraren eta bere.
|
|
13.10.7.3c Nornahi euskalki guztietan erabili izan da. Kasu marka eta postposizioak hartzean
|
bi
aldaera erakusten ditu tradizioan: nornahik/ nork nahi; nornahiri/ nori nahi; nornahirekin/ norekin nahi eta abar.
|