|
2008
|
|
|
Orain arte, gehienetan Echepareren neurtitzak
|
beste
autore batzuenekin alderatuz, galde horri erantzutera saiatu diren autoreek bi alderditara jo dute: Frantziako aldera batzuek:
|
|
|
Hasteko argi dago Azkue ez zebilela Zolaren atzetik, baizik izatekotan ere
|
beste
autoreren bati segika. Izan ere, Azkueren artikulua irakurriz ikusten da Zolak bere salaketa ospetsua egin baino lehenxeago jada polemika hasia zela.
|
|
|
Horregatik berak darabiltzan kopuruak eta nik eskura ditudanak ez dira osoki berdinak. Hala ere, erreferentzia gisa oso baliagarriak dira, batez ere
|
beste
autore batzuekin alderatzen dituelako. Zentzu horretan Iztuetak ikerketa ildo interesgarria ireki du eta bide horretan gehiago sakontzea luke.
|
|
|
Musikologoak izan dira ataza hori burutuko dutenak. Izatez Arana Martijak eta
|
beste
autore batzuk jada egin dituzte lan interesgarriak arlo horretan135, nahiz oraindik zer ikertu egon. Liburu honetan ohar batzuk egitera mugatuko naiz bilbotar apaizaren fazeta hau bere garaiko testuinguru sozial eta ideologikoan kokatzeko, obren deskribapen exhaustibo eta analisi propioki musikaletan sartu gabe.
|
|
|
izengoitipean, argi baieztatzen zuen ordurako Wagner bera garaiko entzulegoarentzat nekagarri egiten zela169 Horrek guztiak azaltzen du Azkueren porrota euskal konpositore nazional izateko saioan. Musikan Azkue bezain euskal bokazio nazional nabarmena ez zuten
|
beste
autore batzuk (euskara ez zekitenak, edota euskal musika soilik egin gura ez zutenak) baina akaso talentu handiagokoak zirenak, geratu dira posteritaterako «euskal musiko» gisa kontsakratuta (Guridi, Usandizaga, Sorozabal...). Azkue, konpositore gisa baino, musika biltzaile moduan gogoratzen da, bere herri kantuen bildumagatik.
|
|
|
Nolanahi ere, kazetaritzaren testuinguru historiko orokorra eta aldizkari jakin batzuen gaineko analisia nahikoa sakondu gabe utzi du. Atal honetan, Díaz Nociren eta
|
beste
autore batzuen ekarpenak aintzat hartuz (Iztueta, Zalakain, etab.), hutsune horiek betetzen saiatu naiz, bereziki Azkuerekin lotutako kasuak aztertuz.
|
|
|
Azken hau ez da biografia bat izan, egile desberdinek euskaltzainburuaren arlo ugariei buruz idatzitako ikerketa bilduma baizik5 Zentzu berean, asko izan dira zuzenean edo zeharka Azkueren aspektu jakin bat edo beste aipatu, deskribatu edo aztertu dutenak. Bakar bat nabarmentzearren Itziar Laka aipatuko dut, Azkue eta Sabino Aranaren arteko lehia ulertzeko gako garrantzitsuak seinalatu baititu6 Dena den,
|
beste
autore askoren ekarpenak azpimarra litezke. Hemen zerrendatu ez arren lagungarri izan zaizkit nire lana osatzeko eta dagokien ataletan agertuko dira.
|
|
2010
|
|
|
Beharrik,
|
beste
autore batzuk ere ohartu dira ilokuzio pragmatikaren enuntziatuz enuntziatuko muga honetaz, eta gainditzeko irtenbideak seinalatu dituzte. Guztiarekin ere, sermoien irakurketatik eratorrita (zentzu efektu gisa), testua testu bat baino zerbait gehiago dela esan dugunez, eta zeharkako hizketa egintzen problematikaz hitz egin dugunez, honako galdera hauek derrigorrez planteatu behar dira:
|
|
|
Oraintsuago,
|
beste
autore batzuek ere arazo bera planteatu dute, hau da, egintzak multzokatzearena eta hierarkizatzearena. Blum Kulka, House & Kasper lirateke lehenak (1989:
|
|
|
Horixe diote
|
beste
autore batzuek ere. Brandt & Rosengren autoreen arabera (1992, idem) egintza subsidiarioen egitekoa egintza dominatzailearen berri ematea litzateke.
|
|
2012
|
|
|
Atal honetan aztertuko ditugun
|
beste
autoreek bezala, Meschonnic ek gogor egiten du, gardentasunaren, ideiaren aurka.
|
|
|
Ikusitakoak ikusita, eta Onaindiaren itzulpengintza atal honetan ikertu nahi ditugun
|
beste
autoreenekin alderatzeko, Santi Onaindia bi belaunaldiren arteko zubi gisa defini genezake; Onaindia, Orixe baino hogeita bat urte gazteagoa eta Aresti baino hogeita lau urte zaharragoa (Mirande baino hamasei zaharragoa), bi munduren arteko zubia da. Hainbeste miresten zuen Orixe dago alde batean, haren garaiko itzultzaileen eta literaturaren eta itzulpengintzaren guztiz bestelako ideiak zituzten idazle gazteagoak bestean, eta Onaindia erdian.
|
|
|
Txomin Peillenek argi adierazi du, gero, Jon mirandek berak esanikoa konfirmatuaz, ez zela Vladimir Nabokovena «Haur Besoetakoa» obraren iturburua[...] eta, aldiz, Jon Mirandek neskatxoen xarma bere bizitzan bertan ezagutua eta dastatua zuela eta bere obra arras pertsonala zela. [...] Bestalde, Jon mirande aipaturiko
|
beste
autore batekin lotu nahi bada, ene ustez, ez da Vladimir Nabokov baizik eta Edgar Alla Poe erreferentziatzat hartu behar litzatekeena, zentsibilitate eta grina hurbiltasunagatik (Sarrionandia 1983b: 6, letra lodia jatorrizkoarena da).
|
|
|
Era berean, ezin da esan Arestiren sorkuntzazko lanak ere esklusiboki Arestirenak direnik, sarri nabari baitaitezke haietan beste literatura batzuetako lanen oihartzunak edota
|
beste
autore batzuen lanekiko testuartekotasun harremanak. 1960an Olerti aldizkarian argitaratu ziren Arestiren 200 puntu edo poemek, esate baterako, Nietzcheren Also sprach Zarathustratik eta Bibliaren hainbat pasartetatik edaten dutela esan izan da (Zelaieta 1985:
|
|
|
izan den espainiar kultura nolabait baztertzeko ahalegin bat. Itzuli dituen bi espainiar autoreak ez dira oso kanonikoak; ez du, aurreko euskal itzultzaileek bezala, Lope de Vega, Calderón de la Barca, Bécquer, García Lorca, Baroja, Unamuno edo espainiar literaturan kanonikotzat jo izan den
|
beste
autorerik itzuli. Gainerakoan, Sarrionandiak itzulitako gaztelaniazko testu guztiak autore latinamerikarrenak dira:
|
|
|
Sarrionandiak ez ditu soilik jatorrizko autorea eta haren testuak asmatu; itzultzailea ere fikziozkoa da kasu honetan. Sarrionandiak, sasi itzulpenen bidez, zalantzan jartzen bazuen beraren eta testuaren arteko lotura zuzen eta bakarra, itzulpena baizik ez bide zen berarena; jatorrizko testua
|
beste
autore batek idatzi bide zuen?, sasi itzultzaileak asmatzeak jolasa bukaeraraino eramateko aukera ematen dio: jatorrizkoa ez bide du berak asmatu, eta itzulpena ere ez bide da berarena; testu jadanik itzuli hori bere liburuan tartekatu besterik ez bide du egin.
|
|
|
jatorrizkoa ez bide du berak asmatu, eta itzulpena ere ez bide da berarena; testu jadanik itzuli hori bere liburuan tartekatu besterik ez bide du egin. Horrelako jolasen bidez, guztiz hausten du autoretzaren eta testuaren arteko lotura zurrun hori, eta testuaren eta
|
beste
autore, apokrifo, batzuen arteko lotura berriak iradokitzen ditu.
|
|
|
H. H. Munroren ipuin bat eta Walter de la Mareren poema bat. Ildo beretik, ipuinhonen izenburua ere Sarrionandiak gogotik irakurri eta itzulitako
|
beste
autore baten poema batetik hartua da, T. S. Elioten The Waste Land ospetsutik, hain zuzen ere: –Titulua, T.S. Elioten The Waste land edo Lur Eremuaren hasieratik jasotakoa da:
|
|
|
42). Autore horren poemez gain, Hezurrezko xirulakeko
|
beste
autore greziarren poema guztiak ere, bat izan ezik, 158 liburu honetako frantsesezko bertsioetatik abiatuta itzuli ditu, itxura guztien arabera:
|
|
|
Antologia honetan daude, orobat, gerora euskaratuko zituen honako
|
beste
autore hauen hainbat poema: James Joyce, W.
|
|
|
Ondorengo lanetan ere etengabeak dira Sarrionandiak gustura irakurri eta itzuli izan dituen autoreei buruzko erreferentziak. Marinel zaharrak (1987) poesia liburuan, esaterako, zuzeneko erreferentziak egiten zaizkie Vladimir Holan, T. S. Eliot, Alberto Caeiro eta Herman Melville idazleei, besteak beste, eta zeharkako eraginetan ere suma litezke Sarrionandiak itzulitako
|
beste
autore askoren oihartzunak. Sarrionandiaren poesia liburuak ez ezik, narrazio liburuak ere erreferentzia intertestualez beteta daude.
|
|
|
Lehenik eta behin, lan, original? bat idaztearen eta
|
beste
autore baten testu bat itzultzearen arteko bereizketa ez dela hain garbia erakutsi digu: Elioten erantzun gisa idatzitako. Apirilari gorazarrea?
|
|
|
–benetako? itzulpenen artean tartekatzean, edota, alderantziz, sorkuntzazko lan originalak
|
beste
autore batzuen aipuen itzulpenez hornitzean eta beste idazle batzuen testuetan oinarritutako imitazio, bariazio edo berridazketak egitean.
|
|
|
Hausnarketa horiek, gainera, isla argia dute Sarrionandiaren lanetan:
|
beste
autore batzuen testuetan oinarritutako bariazio, imitazio eta berridazketak, esaterako, itzulpenaren eta sorkuntzaren arteko hirugarren espazio batean leudeke: guztiz originalak izan gabe (beste testu batean baitute jatorria), ez dira itzulpenaren definizio hertsiaren arabera sailkatzekoak ere (itzultzailearen esku hartzea hainbesterainokoa da, non obra berritzat jo behar baitira).
|
|
|
Sarrionandiak ere itzulpen estrategia esku hartzaile eta ausarten alde egiten du, esate baterako,, benetako? itzulpenen artean sasi itzulpenak tartekatzean, edota diskurtso gisa idatzitako testu bat poema gisa aurkeztean, edota euskarara iritsi arte hamaika zubi hizkuntzatatik igaro den testu bat jatorrizko testuaren aldamenean jartzean, edota
|
beste
autore batek idatzitako poema bat hartu eta bere inguruko testuingurura egokituz testu berri bat sortzean. Itzulpenean ikusezina izatea ezinezkoa denez, ez du lotsarik izango itzultzen ari den testuan bere arrastoa uzteko.
|
|
|
9). Testu guztiek, izan itzulpenak nahiz, originalak?,
|
beste
autore, testu, hizkuntza eta tradizioen oihartzun edo arrastoak gordetzen dituzte, eta, ondorioz, ez dira inoiz guztiz originalak. Sarrionandiak bere aitzindari izandako autoreei erantzunez idatzitako poemak edota miresten dituen idazleen testuetan oinarrituz egindako bariazioak, esate baterako, edozein testuk gordetzen dituen arrasto horiek azpimarratzeko estrategia gisa uler litezke.
|
|
2014
|
|
|
Eta azken urratsak, erabakigarrienak, gerraondoan egin ziren. Hor abiadura azkartu zen eta batasunerako bilakabide hori, aurre ko mendeetan idazlez idazle eta denboran zehar astiro garatua, nolabait laburtu eta azeleraturik, berdin ikus dezakegu Gabriel Aresti eta bere garaiko
|
beste
autore batzuen idazbide pertsona letan ere. Gabrielek obra batzuk bizkaieraz idatzi zituen, ondoren gero eta gipuzkoar eta lapurtar elementu gehiagoz osatu zituen, eta azkenean Hegoaldeko euskaldunon muga esparrua gainditu zuen, Pirinioez bestaldeko euskaldunengana heldu eta Euskal Herria osoa besarkatu arte.
|
|
2015
|
|
|
Baina neurri matematikoak ez dira hemen baliagarriak. Autore batek produkzio txikia izan arren. Etxeparek esaterako?, bere testuen kalitate edo adierazgarritasun esanguratsuagatik, kopuru proportzionalez, obra handiagoa baina garrantziz eskasagoa den
|
beste
autore batek baino tarte zabalagoa izan dezake Antologian.
|
|
2016
|
|
|
Beste autore batzuek, eta Jean Etxepare Larzabalen aitzineko belaunaldiko autoreak beste eremuak hunkitu zituzten, kazetaritzari eta saioari lotu literatura plazaratuz. Euskal Herria, euskaltasuna, horren aldeko lana goraipatu duen bezala
|
beste
autorerik ez dago. Euskal nortasuna, alderdi desberdinetatik, iraganekoa zein garaikoa agertzen dira goraipatuak Larzabalen obran eta horren zaintzeko bideak proposatuak dira.
|
|
|
Berantago ikusiko dugu nolako bidea markatu zuen antzerkiekin, baina engaiamendua balio morala zen berarentzat, ez zen neutroa, ez eta oportunista; gaien azaltzea, plazaratzea gustatzen zitzaion. Bera baino lehen eta garai berean,
|
beste
autore famatuagoek hartu zuten bide bera. Engaiamenduaren gaia, askotan, Jean Paul Sartreren inguruan aipatua izan da, baina lehenagotik beste batzuk aritu izan ziren antzerkigintzaren eremuan.
|
|
|
Euskal Herrian ahantzitako gertakizuna aipatzen da,
|
beste
autore batzuek landu zuten gaia da. Politikaren eragina erakutsia zaigu, fedearen defentsan hiltzera prest izaten ahal dela erakutsiz, baina bigarren zentzua ere ikusten da gazte militanteak babesten zituen apaizaren hitzetan.
|
|
|
Horrez gain, gaurko garaiari helduz, saiatu gara
|
beste
autore batzuengana jotzen, baldintza berdintsuetan sorkuntza lana eramaten zutenengana, zer gogoeta zeramaten haien literatura sorkuntzari buruz, antzerkigintzaren munduan, zer zailtasun bizi zituzten beste autore batzuekiko parekatuz.
|
|
|
Horrez gain, gaurko garaiari helduz, saiatu gara beste autore batzuengana jotzen, baldintza berdintsuetan sorkuntza lana eramaten zutenengana, zer gogoeta zeramaten haien literatura sorkuntzari buruz, antzerkigintzaren munduan, zer zailtasun bizi zituzten
|
beste
autore batzuekiko parekatuz.
|
|
|
Ikerketa honek ez du antzerki mundu honen iritzi ona, haren baitan zegoen indarraz eta interesez ez da autorea jabetu. Geroztik,
|
beste
autoreek bestelako argitalpenak egin dituzte. Hala ere, lan horrek erreferentzia izaten jarraitzen du.
|
|
|
Baina
|
beste
autore batzuk ere aipatzeke daude, hauek ere antzerkigintzaren historia direlako. Lehenik, 1915ean, Arantxa lanarengatik saritua izan zen Francisco Aristegi.
|
|
2021
|
|
|
(102) Jon Etxaide, Joanak Joan, Etxahun Barkoxe gipuzkeraz emana. hamarkadan, 70ekoan, euskal literaturaren historian beste bihurgune nagusi bat gertatu zen. Ondoko ingurune kulturaletan, Lukacs, Valéry, Spitzer, Sartre, Barthes eta
|
beste
autore anitzei esker, aintzineko bi hamarkadetan gertatu zen kritikaren berritze teoriko eta metodologikoaren ekarpena sartu zen euskal eremura, Patri Urkizu bezalako irakasle gazteak lekuko (103). Garai hartan gero eta sendoagoa bilakatu zen giza zientzien eragina literaturaren azterketa mailan.
|
|
|
(Leizarraga). Lapurdiko
|
beste
autore batzuek ere maiz erabiltzen dute aldaera hau, oso arrunta da: Baina Zokoako elizara biltzen direnak ez dira baitezpada Zokoa bertakoak:
|
|
2023
|
|
|
Aldaketaren abiapuntua litzateke, beste batzuek jarraitu zutena. Beste autore bat ere aipatuko dugu, Gauthier de Coincyren9 Miracles de Notre Dame obrarekin, eragin handia izan zuena
|
beste
autoreen lanetan. Erlijioari lotu antzerki hori nahiko inportantea izan zen.
|