|
2010
|
|
|
Horrela, estatus berezia zuten etorkin ugari kokatu ziren bideko herri eta hirietan, bereziki Okzitaniako jendea, bai eta frantsesak, juduak edo alemanak ere. Denborarekin, juduak salbu, talde hauek guztiz nahasiak gelditu ziren
|
bertako
jendearekin.
|
|
|
Muga gainditurik,
|
bertako
jendeari buruzko iritzia plazaratu zuen:
|
|
|
Jose Ramon Diego Aguirre, santanderinoa, militar espainola, zerbitzu sekretu espainoletako burua zen Sahara Mendebaldean, lurralde hura sahararren esku utziko zela uste zenean, hori baitzen
|
bertako
jendearen borondatea. Espainiak Sahara Mendebaldea abandonatu eta, 1975eko urrian, Marokok Martxa Berdearekin okupatu zuen.
|
|
|
Sale hirian, ibaiaren iparraldeko bazterrean ez zituzten onartu, gazteleraz egiten zutelako arabieraz baino gehiago, izenak ere espainolak zituztelako eta, oro har, haien zuzentasun erlijiosoa dudazkoa zelako ulementzat. Milatik gora ziren eta,
|
bertako
jendeagandik aparte, itsasora begira geratu behar izan ziren. Mendeku bila, edo ezinbestean, kortsario edo pirata bihurtu ziren, eta" Saleko kortsarioak" izenez ezagutuko ziren, izan, Rabatekoak ziren arren.
|
|
|
Frankismoak, bere ardura kolonialistaren fruituak ekonomiaren alorrean erakutsi ezin zituenez,
|
bertako
jendea zibilizatzen ari zelako argudio abstraktua azalduko zuen. Osasuna, 766 heziketa, bi herrien arteko elkartasuna.
|
|
|
Hizkuntzari dagokionez, ordea, espainolek frantsesek baino eragin arinagoa izan zuten. Laster zabaldu zen gaztelera Arrif aldean, kabiletan hainbeste militar zegoelako, edo immigrante andaluzak pobreak zirelako eta eguneroko bizitzan
|
bertako
jendearekin nahasturik mugitzen zirelako.769
|
|
|
...guziak Itsasartearen honuzkaldean ipintzen dituenean; gaur, tratatu berriek Marokon influentzia espazio bat aitortzen digutenean; gaur, nazioaren espiritu publikoa gure komertzioa Afrikan barrena noiz zabalduko zain dagoenean, erraz konprenitzen da zer inportantea den guretzat, zirkunstantzia hauetan, herri honetan hitz egiten diren hizkuntzak praktikan ezagutzea, bertan eraginen bat izateko, eta
|
bertako
jendearekiko harremanak mantentzeko eta estutzeko gutxieneko baldintza delako, eta erabat beharrezkoa delako industria nazionalaren produktuak afrikar kontinentean sartzeko eta zabaltzeko, gure auzoko ezezagunen ateak zabaltzeko eta haien sekretuak antzemateko giltza handia, eta azkenean, gure ustez, Marokora sarrera pazifikoa deitzen den hori gauzatzeko lehenengo urratsa da, urrats hori egin dai... 310
|
|
|
Hango kabila batzuk espainolen partekoen jarraipena ziren, ez zegoen muga zehatzik lurrean, eta are gutxiago
|
bertako
jendearen artean. Han zebilen Abdelmalek ben Muhji el Din, bestalde, frantsesen betiko etsaia, espainolen alde borrokan Mohamed ben Abdelkrimen kontra.569 Abdelkrim frantsesengana era diplomatikoan hurbiltzen ahalegindu zen, Abdelmalek ben Muhji zela, karabanak babestea zela, muga lerroa zehazteko proposamena zela Hubert Lyauteyk ez zion erantzunik ematen, ordea.
|
|
|
Moros de Paz, Mogataces, 379 Milicia Voluntariade Ceuta, FuerzasIndigenas, TiradoresdelRf... Baina oraingoan askozaz sendoago antolatuko zen, Espainiaren aldeko
|
bertako
jendearekin eta Grupo de Fuerzas de Regulares Indigenas izenarekin. 1911ko ekainean estreinatu zen, Melillan.
|
|
|
Estatu Ministeriaren zorionak errebizitzeko ohorea ere izan dut, errege agindu bidez, kargua betetzen fina eta eta berorren Handientzari zerbitzatzen nekagaitza izan naizelako. Honetaz aparte, espainiar Nazioarekiko atxekimendua eta maitasuna frogatu dut aukera izan dudan guzietan, eta ez bakarrik nik, nire aitak ere bai, bera ere Espainiaren alde jarri da beti Alhucemasen
|
bertako
jendearekin izan diren arazoetan, eta hagatik zigorrak sufritu behar izan ditu bere jendearen partetik. Gainera, nire anaia estudiatzen ari da eskola honetan, estudioak espainiar kausaren alde erabiltzeko.
|
|
|
Lagunak, morroiak, funtzionarioak, informanteak behar zituzten, moros depaz edo, Eusebio Maria Azcueren hitzetan," mauru fiñak". Estatuaren eta partikularki misionisten ardura estrategikoa zen kolonizazioan parte hartuko zuen
|
bertako
jendea sortzea.438 Ejertzito espainolak, makiavelismo taktikoagoarekin jokatu zuen. Kabiletako gizarte sistema tradizionala desegiten ahalegindu zen, alde batetik, agrau aren erabakimena eta arau tradizionalak oztopatzeko.
|
|
|
Beste aldetik, ez ziren politika politikoa eta politika militarra nahastu behar: gai politikoak eta gai militarrak bereizi egin behar ziren,
|
bertako
jendearekiko tratua erakunde zibilen eskuetan utzirik eta, behar zenean, eragozpen zibilistarik gabe ezarririk botere militarra.
|
|
|
Ez da jokabide noblea Melillara hainbeste tropa bortxarako eramatea, laborantzari eta industriari besoak osturik, kanoi tiropean ezartzeko
|
bertako
jendea. Espainiak plaza bat behar badu bere hegoaldea babesteko, zergatik ez du leku hori errespetuaren trukean erosi?
|
|
|
Orain, ezin da mugarik aldatu, ez hizkuntza politikarik, mamua atera ez dadin. Berlingo Konferentzian, europarrek Afrika legalki konkistatzeko baimena euren buruari emanez sinatu zuten akordioan, erreferentzia historikorik, mapa linguistikorik edo
|
bertako
jendearen borondaterik haintzat hartu gabe banatu zuten kontinentea.940 Gainera, Arrifeko kasuan bezala, Afrikako konkista eta okupazioa hango etnia eta tribuen arteko borrokak eraginez eraman zen aurrera. Lehenagoko esklabo merkataritzaren ondoren, europarrek natura ustiatu eta gizarte tradizionala suntsitu zuten, gizarte berri bat antolatzeko gauza izan gabe.
|
|
|
Gaur eguneko arrazismoa ez da teorikoa edo antropologikoa, orain pobreari zaio beldurra, aponfobia deitzen da.956 Goian aipaturiko desberdintasun ekonomikoen isla, bi arrazismo mota zabaldu dira Europan: lehen mailakoa, beste leku pobreagoetatik heldutakoekikoa; eta bigarren mailakoa,
|
bertako
jende pobrea duena ituan. Aurrena, beltzaren edo moroaren kontrakoa, begien bistakoagoa izan da beti, eta zientzia naturalek eta humanoek teorizatu eta erabili izan dute.
|
|
|
Aita Lerchundiren aholkuengatik, haren heriotza ustekabeko eta mingarria gertatu baino apur bat lehenago behin eta berriz eskatu baitzigun arrifera ikasteko eta aztertzeko, astia izan dugunean Arrifen hitz egiten den dialekto berberea ikasteko zeregin nekagarriari lotu gatzaizkio. Horretarako,
|
bertako
jendearekiko solasaz beste libururik gabe eta norbere arrazoiketa beste gidaritzarik gabe. Zeren eta arrifiak, hain atzeratuta daudenez gero, ez baitira hitz egiten duten hizkuntzaren berri inola ere emateko gai". 130
|
|
2011
|
|
|
Aitzakiarik gabeko tea atera didate portzelanazko katiluan, eta arretaz iruditu zaizkit nire gorabeherak entzun bitartean. Ez didate ezer agindu; oso zorrotza omen da paper kontuetan
|
bertako
jendea. Idazkari txinatar bati egin diote dei, eta gomendiozko gutuna idatzi dit eskuz, txineraz, Hizkuntza Eskolako irakasle batentzat.
|
|
2012
|
|
|
Zer pentsatzen ote zuten paradisuaz nire lagunek? Zer,
|
bertako
jendeak. Zer, urrutikoak?
|
|
|
Joan gaitezen orain Parisetik Egiptoko hiriburura, Kairora. Bertan beste autore handi batek, Nobel sariduna izandako Nagib Mahfuz idazleak etxe bat ez baina kale osoa hartu zuen, kultura eta aparteko mundu baten eredutzat, Midak kalezulo ospel hura, adieraziz
|
bertako
jendearen pozak, nekeak, amodioak, arazoak, sufrimenduak guztionak direla gizakia beti delako bat eta bera. Liburu eder hori (Mirarien kalezuloa) badago euskaraz, Patxi Zubizarretaren bertsio ederrean.
|
|
|
1923an iritsi zen Hemingway, Hadley emaztearekin batera, Iruñera San Ferminetan. Horrela ezagutu zuen festa hori, horrela hasi zen ezagutzen
|
bertako
jendea, ohiturak, beste hizkuntzak... Gero, urtero urtero, hasi zen itzultzen.
|
|
|
Beno, oso ohituta gaude horrelako eta antzeko porrusalda nahasiak entzuten, ez hankarik ez bururik ez dutenak, baina okerrena zera da, hainbeste aldiz errepikatzen dizkigutela non
|
bertako
jende askok ere, batzuetan, sinistu eta errepikatu egiten dituzten. Hori gertatu zait niri duela gutxi aspaldi ikusten ez nituen ezagun batzuekin kontu hauei buruz hasi garenean hizketan.
|
|
2013
|
|
|
Biharamunean, tropek ilaran itxoin zuten eliza atarian, eta gobernadorea haien artetik pasatu eta elizan sartu zenean Te Deum intonatu zuten denek, fraideek misioetatik ekarritako musikari indioek lagunduta eta kanoi eta moskete deskargek unearen solemnitatea azpimarratzen zutela. Funtzioa amaitzean, presidioko plazan, Solak hitza hartu eta miresmenez mintzatu zen Kaliforniaz eta
|
bertako
jendeaz. Jarraian, Monterreyko damek prestatutako oturuntzaz gozatzeko unea izan zen gobernadore, ofizial eta misiolarientzat.
|
|
2014
|
|
|
" Comment lidee m’est venue dtudier le theAtre basque?" saioan kontatzen digu nola, zer baldintzatan joan zen Hauzera, pastoral baten ikustera orduko garraioekin. Ikerketa lan honetan jakintsuaren akuilatzeko orduko
|
bertako
jendeen iritzia, pasarte honetan aurki dezakegu.
|
|
2015
|
|
|
Lurraldeek bazuten, harrezkero, hizkuntzen mugek baino indar handiagoa. Baina, nazionalismoak lurralde horiek azaltzeko orduan, hau da, esplikatu behar izan zuenean zergatik ziren bereziak, zergatik ziren" basques/ vascos", zergatik edo zertan ziren antzekoak..., orduan, nazio kontzeptu politiko kulturala erabiliz lurraldea,
|
bertako
jendea (arraza, nazioa) eta herri gogoa (legeak, hizkuntza, ohiturak.) artikulatu zituen. Oraingo Euskal Herria artikulazio horretan jaio zen, batetik euskaraz sortutako bizi munduaren arrastoan, baina bestetik lurralde antolamenduaren mugetan.
|
|
|
Duintasuna izan zen grebalariek sarrien erabili zuten hitza. ...uradun politikoen engaiamendua eskatzeko manifestazioak, kontzentrazioak, barauak, itxialdiak eta era guztietako ekimenak burutu zituzten; langileen eta jende xehearen elkartasuna jaso zuten, jendarteko pertsona ezagunen babesarekin batera; Alemaniaraino ere joan zen 49 grebalariz osatutako taldea PFERD Ruggeberg multinazionalak egoitza nagusia zuen Marienheide herriraino (Ipar Renania Westfalia),
|
bertako
jendeak ezagutu zezan zein jokabide klase zeraman Gasteizen herrian errotutako enpresak: 1109 badirudi bisita hark eragina izango zuela azkenean multinazionalak akordioa onartu zezan.
|
|
|
Bihotzean daramatzat laudorio haiek. Hala ere, magikoa izan bazen ere musikari tradizional haiekin bizitutakoa, New Orleanseko bizipenak ez ninduen asebete, eta
|
bertako
jende eta kulturaz nuen mitoa indargabetu zuen. Aspaldidanik nire baitan neraman irudi garbi eta kutsatugabe hark nire ametsetako ikuspegia baino ez zirudien orain, Ameriketako esklaboei buruzko hainbat film zaharrek elikatua.
|
|
|
Aimara hizkuntzaren akademiaz galdetu diot, guk
|
bertako
jendea izan baitugu inoiz Trukean. Horrek ez omen du azken aldian hainbesteko indarrik, ez omen dute ICLAk adina lan egiten.
|
|
|
Ondotik, La Lomitara joanik, jatetxeko zerbitzari sukaldariei egiten zien galdeketa, ea zenbat ron botila saldu ziren, turistez landa, ea
|
bertako
jenderik usu ageri zenentz... Vladik edo" El Marcao" k, lau zozokeria ihardetsi ondotik, honakoa erraten zioten:
|
|
2018
|
|
|
Oso testu historiko gutxi daukagu garai honetako Iruñeko historia ezagutu ahal izateko non ez diren 754 urteko Mozarabiar kronika delakoan azaltzen diren aipamen urriak, Iruñeko lurraldeetan islamiarrek egin zituzten zenbait espedizio azaltzen dutenak, Baita, noski, carolingiar kronikak, 778ko Orreagako gatazkatik 850 urtera bitarteko frankoen erasoaldiak kontatzen dituztenak. Bereziki interesgarria da, bestalde, Afontso III.aren kronika, zeinak Iruñeko, Deioko eta Berruezako lurraldeak aipatzen baititu, eta non esaten den lur horiek beti egon zirela
|
bertako
jendearen eskuetan, musulmanenetatik libre. Beste kristau iturriek, hala nola Asturiasen egindako Albeldako kronika delakoak, zeinak IX. mendearen bukaeran iruindarren, arabarren eta gaztelarren aurkako espedizio musulman bat aipatzen baitu, informazio gutxi ematen dute.
|
|
|
Gertatzen da kaleko anuntzio politikoen kontra immunizatuta dagoela
|
bertako
jendea. Oharmena deskonektatuta daukate kontsigna politikoekiko.
|
|
2019
|
|
|
Olatza gutia, hau da, txikia, eskasa. Olatzatik gero Olazti, herriaren izen herrikoia, eta olaztiarra,
|
bertako
jendea. Olaskomuno (Bakaiku-n): Olas (a) ko muno Ikus goian OLASKOMUNO.
|
|
|
MUGATAri buruzkoan esan lez, gaurko San Benito, garai batean (XIII. mende arte) izan omen zen Iturrun izeneko herri baten eliza zen, apika. Iturrun herria jendez hustu eta galduko zen gero (XIV. menderako), 156
|
bertako
jendea eta lurrak Bakaikura bilduz. Orduko elizak —gaurko San Benitoko baseliza— zutik iraungo zuen, Iturrun herriaren izena bera ere ordeztu bide zuelarik.
|
|
|
Gaurko San Benito, garai batean izan omen zen Iturrun izeneko herri baten eliza izan zen, apika. Iturrun herria hustuko zen gero,
|
bertako
jendea eta lurrak Bakaikura bilduz. Orduko elizak —gaurko San Benito baseliza— zutik iraungo zuen, Iturrun herriaren izena ordeztu zuelarik ere.
|
|
|
Baina, hona artekoa ilun samar atera bazait ere, 1427 urtetik 1816 urtera bitarteko dokumentuotan: 1607, 1612, 1636, 1646, 1656, 1678, 1695, 1708, 1713, 1726, 1765, 1770,, 1786, 1794, 1800, 1807, 1816, 1857, 1880, 1925 urtekoetan, badu non zer ikasi eta goxatua Aresoko herria zinez maite duenak,
|
bertako
jende, etxe, lur, ganadu edo ondasun kontuak oinarri dituela. Nere asmoa ez baita Areso gehiago umilatzea izandu, alderantziz, menderik mende nozitu izan duen umilazioa azaltzen saiatu, eta bere burua finago maitatzen laguntzea baizik.
|
|
|
Halakoei esan, Basaburua aldeko herriotan, oraintsu arte, bordari erabili duela jendeak azkenaldi luzeko baserritar ordez. Adineko hiztunak, oraindik askotan, kaletarrak eta bordariak deituz bereizten baitu herrian
|
bertako
jendea, hementxe Leitzan bertan. Eta zentzu haundirik gabeko auzi antzu honekin bukatzeko, labur zur esan, ederki bereizten direla liburu honetako dokumentu gehienetan, alde batetik jendea bizi deneko bordak eta bestetik aziendarentzako ardibordak edo arrukabordak.
|
|
|
Gogoratzen zait Oiz mendiaren barreneko geure aittitta amamen berbeta, lurretik altxatutako airea. Zuhaitzekaz erreken artean,
|
bertako
jendeak bizi izandakoaren memoria haizean egindako marrazkia balitz bezala eratua. Hizkuntza hura enterratu gabe geratu zen airean.
|
|
|
Herri bat, komunean daukan hark definitzen du. Eta, herri hori, bereizten da beste herri batetik, beste herri hau beste komun bati identifikatzen delako, zeina, bere izatez, esan nahi baita,
|
bertako
jendeen sentitzez baita diferentea.
|
|
2020
|
|
|
Eta lehenago... Ai!, hau ez nuke esan nahi, baina lehenago"
|
bertako
jende batek" erosi omen zuen, eta erosi orduko txikizio handiak egin gazteluan, han zulatu eta hemen zulatu; izan ere," bertako jende" hark altxor ikaragarri bat aurkitzea espero zuen, Karlomagnorena edota tenplarioena. Pentsa, Karlomagnoren edota tenplarioen altxorra aurkitu nahi zuten gazteluan zer eta duela berrogeiren bat urte!
|
|
|
Eta lehenago... Ai!, hau ez nuke esan nahi, baina lehenago" bertako jende batek" erosi omen zuen, eta erosi orduko txikizio handiak egin gazteluan, han zulatu eta hemen zulatu; izan ere,"
|
bertako
jende" hark altxor ikaragarri bat aurkitzea espero zuen, Karlomagnorena edota tenplarioena. Pentsa, Karlomagnoren edota tenplarioen altxorra aurkitu nahi zuten gazteluan zer eta duela berrogeiren bat urte!
|
|
2022
|
|
|
Ondoren kontatzen duenak, ordea, ez du ematen bertan geratzeko gogo handirik. Bizi ezin ekonomikoaz gain, bahitua izateko arriskuak
|
bertako
jende arruntaren bizimodua ere baldintzatzen du azken urteotan, eta are gehiago azken hilabeteotan. Bera hiriburuan ari zen lanean, baina hegoaldera aldatzea erabaki zuen duela bizpahiru urte, bahiketekin patxadaz bizitzea ezinezkoa zela-eta.
|
|
2023
|
|
|
Florida aldera joateko baimena errazago lortzearren edo bere ustea zelako, besterik gabe, hango indiar basatiak kristautzeko irrikan zeudela zioen Garaik, baina
|
bertako
jendeak nolako abegia egin zion ikusirik, nekez defenda zitekeen antillarren kristautzeko ustezko gogo hori. Bizpahiru bidaia antolatu zituen Garaik bere aziendak eta bestelako ondasunak hipotekatuz.
|