|
2000
|
|
|
Inork ez dio jaramonik egin, jendea pentsamendu larritan murgilduta baitago oso. Eta poetak
|
berriz
ere, baina oraingoan tonu ozpinduagoz bezala: " Min  tzatu eta/ aldi berean/ hormak".
|
|
|
Entzuleek, bere baitan bizi diren edo hiltzen ez direlako hiltzen ote diren eztabaida  tzen ari direla, bat batean, argi zerutiar orlegi moduko bat ikusi dute ate zirrikitu batetik sartzen. Poliki hurreratu dira atera; irekita dago; kezka eta zalantza dator
|
berriz
ere jendearen gogoetara: " Nork ireki ditu ateak?
|
|
|
Eta zer esaten zaio ezkara  tzean topatzen duzun auzo zendu ibiltariari? Irribarre egin nuen
|
berriz
ere, baina hatzen dardarizo nabarmenek beste zerbait adierazten zuten, nik neure buruari ezkutatu nahi niona. Ezin uka dezaket:
|
|
|
Asteburuan, atseden hartu zuen,
|
berriz
ere, itxuraldaketa prozesuak, eta, Jainkoaren legeen jakitun nonbait, seigarren eta zazpigarren egunak ongi merezitako deskantsurako hartu zituen. Itxuraldaketa kristaua zen, beraz, eta horrek lasaitu ez ezik grazia pixka bat ere egin zion Brown jaunari.
|
|
|
Hara: aurreko astean ez bezala, astelehen buruzuri euri  tsu sortu berrixean aldaketa fisikoak agertu ziren
|
berriz
ere Brown jaunarengan, kanpoko aldaketak esan nahi da, anatomiari zegozkionak. Pixa eginean ari zela gertatu zen, eta ez zion ukimenak eman azken mudantzaren berri, ezta entzumenak ere; ikusmenari esker jabetu zen zintzilik ageri zen haragi zati burumakurra ez zela bere betiko bihotzeko maitea, berea ez zelako erdaindua eta ez zelako horren beltza eta horren lodia eta horren luzea, estilizatuagoa baizik, harmoniatsuagoa.
|
|
|
Tira. Kontua da, poliziarengana joan behar zuela pentsa  tze hutsak beste inora joan behar izatetik libratu zuela, haretxek kendu baitzion zotina, eta, ondorioz, etsipena eta desesperantza, eta
|
berriz
ere uste izan zuen bidaia hark muturrera iritsi bezala atzeranzko bideari ekingo ziola, eta laster ahaztuta izango zituela amesgaizto ondikozkoak.
|
|
|
Eta guztietan garbiena, erabiliena eta sinesgarriena gaixo zegoela esatea zen, ohean zegoela gripe izugarri batek jota. Halaxe bota zuen aitzakia han eta hemen, eta eragozpenik gabe izan zen
|
berriz
ere sinetsia (amak aholku ugari eman zizkion telefonoz, baina ez zegoen semearen etxean azalduko zen kuidadorik: elbarria zen); hortik aurrerakoak Brown jaunaren guztiz gogoz kontrara gertatu ziren, barne indarrak kontrolatu balitu bezala:
|
|
|
batzuk bere horretan jartzearekin konformatu ziren, bestetzuk mozorroa kentzea agintzen zuten, gizaseme gaizkilea nor zen jakitearren. Eta halaxe sortu ziren
|
berriz
ere komeriak zoritxarrez, ezen, nik zuzen antzeman bezala, hiena hura ez baitzen gizaseme mozorrotu bat, benetako hiena bat baizik. Eta, mozorroa kentzea erabaki zutenean, bada hiena gizajoak alferrikakoak izan zituen giza ahotsa imitatuz bota zituen silaba bakar gero eta larriagoak.
|
|
|
Nolako estasi unea, halako gizakumea zen beste nire teorietako bat, orain, labur beharrez, azalduko ez dudana. Igorle hartzaile kanala ongi joan zen oraingoan, eta gonbidatukideak,
|
berriz
ere itauna gaizki ulertuz, hauxe erantzun zidan, rau: " Nire estasi bakarra onanismoa da".
|
|
|
Eta, hala ez izanik ere, nor ginen gu arinkeria edo hura juzgatzeko? Erakutsi egin zituen, bai, erakutsi, titi mardulak nahiz erorixeak (denetarik zeukan), eta Deereren beste zenbait galdera ezinago bihurri ere erantzun zituen keinu bidez, zuzen erantzun ere; hain zuzen eta hain azkar, non une batez harekiko usteak
|
berriz
ere zalan  tzan jartzea lortu baitzuen nire baitan. Esperantzaren ateak beti du, nola ahanzturak zorion apurra, zirrikurik, bere txikian hain ezdeusa bada ere.
|
|
|
...diko atsedenaldia izan zutenez paperak eta errepasatzeko, argiak itzalita zeudelarik eta ikusleak palomita jate isilekoan, bada, aulki hartantxe ahalik eta erosoen eseriz artean Ana Morena zenaren haragi erre usain sarkor okaztagarria ederki asko suma nezakeen, aulkiak belus gorrimin hartatik isurtzen zuena, programara ekarri nindutenetik hainbeste alditan neure buruari egin nion galdera egin nion
|
berriz
ere, baina orduan larritasun handiagoz beharbada: zergatik ekarri naute hona?
|
|
|
Agian esango duzu, irakurle, zertara datorren azken hegaldi hau, eta agian pentsatuko duzu
|
berriz
ere bidenabarretan galdu naizela, eta ea zer arraiotara joan naizen Ubedako muinoetaraino. Eta hori pentsatu baduzu, irakurle, oraingoan esango dizut ez duzula arrazoi pitorik ere, eta ez naizela Ubedako muinoetara ezertara joan ez naizela inoiz joan, joateko gogo handiak ditudan arren, esan didatenez ikuspegi paregabeaz goza baitaiteke bertatik; eta, behin errieta ematen hasita, esango dizut, gainera, bide guztiek ez ezik bidenabar guztiek ere Erromara daramatzatela, eta pertsiarrek esaten duten legez, pazientzia sustrai mikatza duen arbola dela, baina fruitu ezinago goxoak ematen dituena.
|
|
|
haiek ere ez al ziren, akaso, makinazio beraren beste atal bat baino izango? Ez al zen hura guztia ni
|
berriz
ere suntsitzeko antolaturiko konplot beldurgarri bat. Azken bi galdera hauek irribarrea ekarri zuten ene ezpain zartatuetara.
|
|
|
Goiz hartan, osabak gurdi bete arto ganbaran sartu zuenean, ni irrikatan nengoen, eta iruditzen zitzaidan Migelek egiten zuen berbera nik ere egin nezakeela, baina, gazta gustatzen zaizunean, ahoan duzu denbora luzerako. Gustatzen ez zaizunean, berriz, zail zaizu oso
|
berriz
ere gaztaren irri  kan egotea.
|
|
|
Eta emazteak barkatu badio, arlo pribatua publiko egin den honetan, nor gara gu bera erruduntzat jotzeko? Eta
|
berriz
ere fiskalaren argumentazioari lotuz, are gutxiago kale garbitzaile bat, taxi gidari bat edo irakasle bat izanez gero salaketarik ere egongo ez litzatekeen honetan... Amaitzearren, hitz batera laburbilduko nuke orain arteko guztia:
|
|
2001
|
|
|
Bakardade izugarri hartan, ordea, zail egin zitzaion Schlumberger ri zernahitan hastea, eta,
|
berriz
ere, nahi gabe eta indar ezkutu batek hartara bultzaturik, egoera haren zio izan zitezkeen hitz irudiak inguratu zitzaizkion garunera, trumilka: Konplota, Estatu Kolpea, Traizioa, Holokaustoa, Inbasioa, Izurrite Biblikoa, Ihes Erabatekoa, Apokalipsia...
|
|
|
Bide luzeetako hauts harrotua eta abenturaren usain distiratsua nahasten zen bi bidaide etorri berrien begietan. Bost urteren buruan abiapuntura iritsiak ziren
|
berriz
ere. Orain bai ezagutzen mundua:
|
|
|
Heriotzarekin gutxi bailuen, dinbi danba, kolpe bakoitzaz zigor berria erantsi  nahi dio errudunari. Mina,
|
berriz
ere, masai  lean. Mina soingainekoaren itzalean ere.
|
|
|
Eta...?
|
berriz
ere, ahopean, dendari jaunak, damak alde egin orduko.
|
|
|
Bai, neguko soinekoari mahukak egiteko oihal  gabe geratu balitz bezala sentitu omen zen zure amama ere neskametzatik jaiotetxera itzuli zenean. Eta horrexegatik alde egin behar izan zuen bertatik,
|
berriz
ere, hiruzpalau hilabetera.
|
|
|
Halaxe egin du, baina betekada, hor. " Deituko al diot amari?",
|
berriz
ere, senarrak. " Zertarako, aita esnatzeko eta bazterrak nahasteko?
|
|
|
Gure  ondorengoak agian gu baino garbiago aurkituko dira oraindik kutsu horretatik. Bejondeiola,
|
berriz
ere! Begien argia galdu ez duenak ez dezake horrelako usterik izan, aski baita gogoratzea gure gurasoak zer ziren gu eta gure ondorengoen aldean, aski baita berdintzea idazle zahar bat berri batekin.
|
|
|
Lehen esan dut hau gertatzen dela gure hizkuntza txikia delako, esan dugun zentzuan, baina ez da hori bakarrik. Euskadi, eta
|
berriz
ere Euskadi diot, Euskal Herria ez esateagatik, eta inork inoiz nire gauzak irakurri edo entzun baldin baditu, badaki nik beti Euskal Herria sartzen dudala, eta ez Euskadi, baina hemen nahitaez Euskadi edo Euskadiren antzeko zerbait sartu behar da eta ez Euskal Herria, nahasketa sortuko ez baldin bada. Guk dakigun garaian, azken bi mila urte honetan, lehen esan dudan bezala, Euskadiko eremua osorik hartzen baldin badugu, eskualde hori ez da inoiz, bi mila urte horietatik gora nik ez dakit zer gertatzen zen?
|
|
|
Elizanburuk ere sartu zituen. Damurik, diot
|
berriz
ere, ez zuen aurrera eraman euskal literatura biribil zezakeen obra.
|
|
|
hemen mila zortziehun eta laurogei aldean franko gauza aldatzen dira, Abbadieren euskal jaiekin, Donostiako Euskal Erria aldizkariarekin, bigarren karlistada bukatu zen bezala bukatzearekin eta abar. Gero berriz mila bederatziehun inguruan, Arana Goiri eta Azkue zirela bide (nahiz biak bide beretik ez ibili, ezta gutxiago ere, nolabait helburu batera jotzen dute), gauzak franko aldatzen dira
|
berriz
ere eta gero gerra ondoren ere bai. Hizkuntzaren betiko abiada aski ezaguna da:
|
|
|
Hemen beste gauza bat esan nahi nizueke eta hau ez da nik asmatua, liburu ezagun batean zabaldua dago, baina uste dut komeni dela horrelako gauzak aipatzen diren baino gehiagotan aipatzea. Aspaldi esan zuen aita Donostiak gure artean gure juntek (eta
|
berriz
ere foruetara nator) ez zutela liburu eta izkribu kontuan inolako eskurik, esku osoa korrejidoreak zuela. Bera Iztuetaz ari zen eta Gipuzkoaz.
|
|
|
Badugu ordu, beraz, gure Herria gogoan dugunok nondik eta nola jo behar dugun pentsatzen hasteko. Bestela, maiz gertatu zaigunez, ardi galduak izango gara
|
berriz
ere, otso harraparien artean.
|
|
|
Guztiok dakigu zenbateraino zabaldu zizkien ate leihoak kanpotikakoei, eta nola zuritu zuen, etorkiaren norabidea irauliz, egin zien  harrera eskuzabala. Ez dago
|
berriz
ere esan beharrik irudimen arinez asmatu zituen arrazoizko desarrazoiak ez zeuzkala berak ere zuzentzat frankotan: lotsagabe xamarra izan zitekeen Larramendi, ez ordea ergela.
|
|
|
Egan izan da, nik dakidanez, gure artean eta euskaraz lehenbiziko aldiz zinema gaiak jarraikiro astindu dituen aldizkaria: aitzindaririk izan baldin badu,
|
berriz
ere diot, ez dut nik ezagutzen eta besteren argien begira gelditzen natzaizue.
|
|
|
orain Djilas ek burokratak deitzen ditu. Eta goseak, lan gehiegiak, mendetasun ezin eramanak borrokara daramatza
|
berriz
ere abere azpiratuak, astoaren arrantzak dituztela eragile, nagusi berriak zapaldu arte.
|
|
|
" Zenbait euskaltzain" horiengana nator
|
berriz
ere. Esan dudanez, nire hitzalditxoa egin nuen garaian alde batetik zebilen Aita Villasante eta bestetik, oso bestetik, nenbilen ni.
|
|
|
" beste" iritzi horren alde mintzatu diren Elizako Gurasoen izenak eta hitzak. Ez,
|
berriz
ere diot, Espainiakoak. Bai baitut halako susmo bat hemen kontrabandoan dabilen dirua bera ere, faltsua izateaz gainera, etxe inguruan egina dugula.
|
|
|
Bestetan esan dut (Egan 1961, 157 eta ondokoak2) eta
|
berriz
ere esa  tea ez da alferrik izango bazutela elkarren antzik Unamunok eta Orixek, honek ere Contra esto y aquello izenda baitzitzakeen eskubide osoz bere lanik asko. Erro batetik jaioak ziren eta, aldiaren eta giroaren goiari amore eman beharrean, gogor egingo zioten, leher eztanda gaizto egingo bazuten ere, batak eta besteak.
|
|
|
Gerta baitaiteke, eta maiz gertatzen baita, zailtasun horren hobena idazlearena ez izatea. Eta ez da idazlearena izango euskara argi eta garbian mintzatzen baldin bada, hemen Etxaide bezala, nahiz euskara argi eta garbi hori, hemen bezala
|
berriz
ere, aberatsa eta ohi baino ugariagoa izan.
|
|
|
Gaiak ere, lehen gainbegiratu ditugun gure ondasunen neurri murritzean, badute aldea batzuetarik besteetara. Eta,
|
berriz
ere lehengo  eta betiko lelora natorren, badirudi elizgizonak ez direla aldi honetan  nagusi irteten: hamarretarik lau dira, kontuak nahasi ez baditut, gehiegikeriarik gabe dagokigun neurria.
|
|
|
Euskalkiei dagokienez, ez dakit noraino Mendibururen bikoteek bazter batzuetako eta besteetako euskararen arteko osina gainditu nahi luketen edo, horren premia lehen bezain nabarmena izanik orain, zenbaitek ahaztua daukan arren, erretorikari zor diogun hitzen parekatzea. Auzia sub ìudice utzirik (eta astakiloren batek
|
berriz
ere esango du, izenik aipatu gabe, Kintanaren hiztegitik edo hartu dudala, maizegi omen, bidenabar aipatzen dudan ahuntz latina), esan dezakegu, juzgu gaiztorik egiteko gehiegizko beldurrik gabe, beharbada eri behatzac edo agotz lastoac eta ezbairik gabe igorri vidaldu aditzak nafar giputzen adimenak bide batez argitzeko sortuak izan direla.
|
|
|
Ez da, azkenik, elizgizona. Etxepare bezala esatera nindoan
|
berriz
ere; oker, dakizuenez. Baina besterik esan nahi nuen:
|
|
|
Egunen batean, zorioneko lanarte horiek ere bukatu ziren, eta lanari ekin behar,
|
berriz
ere. Ofizio nabar xamarrak izan ditut(" hanbatez beude erranak agerriz ditudanak"), bulego lanak gehienik eta maizenik.
|
|
|
Ur bila nator
|
berriz
ere iturri emankorrera: " Egia esan, dena(!!) esan behar baita, Txomin Agirrek bere lehen nobela bizkaieraz egin arren (Kresala), bigarrena gipuzkeraz egin zuen (Garoa); baina nolabait Agirre, karlista izanez, ez dut uste eredu egokiena denik, orduko, soziologia?
|
|
|
Orain, azal eder honekin eta hain apainkiro erdaraturik, zabal genezake erdaldunen artean euskal lirikaren erakusgarri hau. Betiko leloa aipa  beharrean naiz,
|
berriz
ere. Hauxe da norinahi euskararen gaitasunak adierazteko biderik zuzenena:
|
|
|
Honek ere, Larramendik bezala, eusko ikaskuntzari biziro lagundu ziola erdaraz mintzatu arren. Eta
|
berriz
ere gorago aipatu dugun puntura gatoz.
|
|
|
Nik,
|
berriz
ere esango dut, ez dut sekula ezer agindu(" eta agintzen duenak eztizu erregutzen"). Behartu nindutelako, bide bat eskaini nuen:
|
|
|
Hitzaldi mintzaldi,
|
berriz
ere izenburu, nahiago baduzue titulu, ikaragarriz inguratua agertzen natzaizue1 Ez da nik asmatua, bestek eskainia baizik. Baina bestek eskainia nik neuk hartu dut ontzat, ez dakit zergatik.
|
|
|
Hortxe bertan jakinduriaz eta sakontasunaz diozunak ez du (barkazio eske natorkizu,
|
berriz
ere) ez bururik ez zentzurik. Ez da hori pilota partida, ez ajedrez jokoa, ez Urtainen borrokaldia, eta ez nabil inor  gutxietsi beharrez.
|
|
|
Ikus daitekeen bezala, Adierazpena sinatu zuten indarren diskurtsoak gizartearen iritzi giroan berez eta zuzenean eragiteko ahalmen izugarria ezagutu zien
|
berriz
ere hedabideei. Baina gauzak bestela gertatu zirela esan genezake:
|
|
2002
|
|
|
Amarauna handitzen ari zen, eta armiarmak, kar kar kar, orain argazkilari moduan mozorroturik orain ertzain gisa, ez zuen ni sarean bildu beste lanik. Laster agertuko zen armiarma
|
berriz
ere, auskalo zer nolako forma harturik. Mozorroa aldatuko zen, baina ez epailea ez eta epaia ere.
|
|
|
Lertxundik, Epaltzak, Saizarbitoriak, Atxagak... eta datozen zenbait gazte berrik orrialde ederrak eman dituzte argitara, eta denak arroila berrira begira jarri gaituzte. Egun inoiz baino hobeki idazten da, nire ustez, euskaraz. Baina, diodan
|
berriz
ere, anitz gelditzen zaigu ikasteko oraindik Axular batengandik, esate baterako, nahiz hau esatea ez dakidan nik oso zuzena den politikoki, hemen ere denetarik baita. Euskaldun peto peto diren batzuek ez dute aparteko gogorik gure klasikoengana jotzeko.
|
|
|
Atzo bidali nizun ondoko testu hau (testu honen aurreko bertsioa esan nahi dut), baina ez dakit zer dela eta, atzera etorri zitzaidan
|
berriz
ere, eskuratu nahiko ez bazenu bezala. Gaur konturatu naiz, hain segur ere harien kontua izango zen.
|
|
|
Ez da sobera, egia aitortzen badut. Zein urrun dauden kezka hauek zure burua berotzen dituztenetatik, eta zein hurbil sentitzen ditugun guk, Dato kalean gabiltzalarik adineko senar emazte batzuk euskaraz entzun eta bihotzak salto egiten digunean. Ordea, handik metro batzuetara ikastolako liburuak besapean dituztela zu baino pixka bat gazteago diren mutiko neskatiko batzuk erdaraz entzuten ditugunean bihotza
|
berriz
ere bere toki naturalera itzultzen da.
|
|
|
Nik ez dut, hori bai ezetz, deusik ere birmoldaketen aurka, baina norbaitek bere birmoldaketa profesionala egiten baldin badu ere, ez du horregatik bere ustez filologokeriak omen direnak gaitzesten hasi beharrik, berak bere prestakuntza filologiari zor badio. Baina barkatu,
|
berriz
ere bat bateko itzulian sartu naizelako: erlatibo" aurreratuetara" itzuliko naiz, edo" ezen" horietara, edo" baizik (eta)" edo gure tradizioan lekua duten esaldi mota horietara, barka nazazu gaurgero nekatua egongo baitzara.
|
|
|
Esango nuke euria ere egin duela, hori erakusten baitute ñir ñirka ikusten ditudan argi distiren islek. Moustakiren ahotsa entzuten dut
|
berriz
ere bozgorailutik urrunean, liburu hau idazten hasi naizenean entzuten nuen gisa, baina ez da gazte sentimentalaz ari:
|
|
|
Baina ez da hala, eta ez dut uste merezi duen hemen denborarik galtzea begien bistakoa den zerbaiten frogatzen, Espainiako zati batean bizi baikara batzuk, eta Frantziako beste batean, beste batzuk. Hori ez da,
|
berriz
ere diot, iritzi edo borondate kontua, eguraldiarena ere iritzi edo borondate kontua ez den bezala, errealitate kontua baizik. Besterik da, eta besterik honek pisu handia izan dezake, politika mailan eta etorkizunean, nola nahi ditugun antolatu gure harremanak Espainiarekin:
|
|
|
Barkatuko didazu, bide batez," Euskal Herri" izena erabiltzen badut hemen, eta ez" Euskadi", azken hitz honek aise zama politiko handiagoa baitu niretako besteak baino. Eta ez da politika kontuetan sartu nahi ez dudala edo sartzeak beldurra ematen didala, baizik
|
berriz
ere ekarri nahi dudala lerro hauetara azkeneko mendeetan, ez azkeneko urteetan (azken urteetan batzuk ahalegindu dira izena zikintzen), euskaldunok hitzetik hortzera erabili izan dugun aspaldiko deitura zaharra, ezjakin batzuek, bere ezjakinean tematuak, kontrakoa uste badute ere.
|
|
|
Bide honetatik beste zenbait proposamen egiten ditu Rubio irakasleak, ez laburki, ez antzoski, ez zuzenki, hemen
|
berriz
ere errepikatzea merezi ez dutenak.
|
|
|
Eta puntu hauei buruz ari garelarik, esan dezagun euskara eskasa erabiltzeak berarekin dakarrela, batzuetan, euskara on eta egokia baztertzea ere. Eta hemen
|
berriz
ere nire esperientziara joko dut, nire aurrean esan baitzion ama batek bere umeari oraintxe berean egingo dut edo holako zerbait. Eta aldamenetik berehala zuzendu zion ikastolako maisu batek:
|
|
|
Hor galdu baitu euskarak aukera on bat euskaldunontzako egunkari bat egiteko. Euskaldun batzuen egunkaria baita hori, ez inondik ere denona, nahiz denok ordaintzen dugun,
|
berriz
ere administrazioaren bidez ghetto batera bideratuz horrela sosak. Honek kezka handia sortzen dit, eta pena eman ere, zerbait aitortu behar baldin badiot egunkariari, euskararen alde egiten duen lan zintzoa baita.
|
|
|
PSE, PNV, EA traidores", edo honen aski antzekoa zen zerbait jartzen zuen pankarta hartan. Eta ondoren, denak herriko etxera prozesioan gindoazela lehenago ere esan dut herri honetan prozesioak maite ditugula, gure inguruan genituen
|
berriz
ere oihuak egiteko orduan, beste zenbait gauzatan ez bezala, orro kontuetan sekulako trebetasuna erakusten duten horiek: " euskaraz egingo dugu!" zioten," ofizialtasuna!".
|
|
|
Susmoa dut, susmoa bakarrik oraingoz, pixkanaka pixkanaka Euskaltzaindia galduz joan dela, aldamenean euskal gaietan gero eta adituagoa den jendea jalgi ahala, galduz joan dela, diot
|
berriz
ere, historian zehar izan duen itzala. Nola uler daitezke bestela, Euskaltzaindiak, ekaitz basaka eta galgarriak erasota bezala, azken garaietan bizi dituen estutasun ekonomikoak?
|
|
|
Segur naiz egiten duten lana ezinbestekoa dela, hori ez dut zalantzan jartzen, nola ez dudan zalantzan jartzen Euskaltzaindiak egiten duena haiena bezain garrantzizkoa den, eta nola ez dudan zalantzan jartzen haiek ez bezala Euskaltzaindia erakundea dela eta, hortaz, bai tratamenduan, bai lan egiteko metodologian, haiek ez bezalako bideak erabili behar dituen. Kontua da, ordea, aldez edo moldez, barneko nahiz kanpoko arazo eta arrazoiak direla eta, egia bada orratza makur bidean egon daitekeela, Euskaltzaindiak bere etorkizuna irudikatu behar duela
|
berriz
ere eta, euskaltzale guztion onerako, bidean berriz ere indartsu ageri behar duela, eritasunetik atera eta lehenago baino bizkorrago lanean jartzeko. Edo sinpatikoek ez ote dute ikusiko hau?
|
|
|
Segur naiz egiten duten lana ezinbestekoa dela, hori ez dut zalantzan jartzen, nola ez dudan zalantzan jartzen Euskaltzaindiak egiten duena haiena bezain garrantzizkoa den, eta nola ez dudan zalantzan jartzen haiek ez bezala Euskaltzaindia erakundea dela eta, hortaz, bai tratamenduan, bai lan egiteko metodologian, haiek ez bezalako bideak erabili behar dituen. Kontua da, ordea, aldez edo moldez, barneko nahiz kanpoko arazo eta arrazoiak direla eta, egia bada orratza makur bidean egon daitekeela, Euskaltzaindiak bere etorkizuna irudikatu behar duela berriz ere eta, euskaltzale guztion onerako, bidean
|
berriz
ere indartsu ageri behar duela, eritasunetik atera eta lehenago baino bizkorrago lanean jartzeko. Edo sinpatikoek ez ote dute ikusiko hau?
|
|
|
Zer gauza ederra izango litzatekeen denak muturka ibili bagenu egunero, han ibiltzen garen bezalatsu, liburuak erosteko, lehenik, eta irakurtzeko, gero. Baina kontua da batzuentzat sinbolo izatetik ez dela pasatzen eta hiru egunetako kemena gainerako egunetan itzalia gelditzen dela
|
berriz
ere hurrengo urtean azokak ateak ireki arte. Idazle durangarraren liburu izoztua erosi duten milaka horietako milakako batzuei, esate baterako, gertatzen zaie hori, idazlana urtzen uzten dutenean etxeko apalategian.
|
|
|
Eta nola Atxagak duen ziurtasuna beste hizkuntza erabiltzaile askok ez duen, Euskaltzaindiari legeak aitortzen diona (Estatutuan dago hori) bete zezan eskatzen hasi ziren ziurgabetasuna sentitzen zuten hauek. Eta orduan, orduan bakarrik, Euskaltzaindiak, eztabaida askoren ondoren, beste hitz bat aipatuko dut orain," ohiko" onartu zuen, lehenbiziko aldiz,
|
berriz
ere diot," ohizko" delakoaz ez baitzuen ezer ere esana lehenago. Eta hori hobetsi zuen hitz honen betiko tradizioko forma" ohiko" delako, eta XX. menderaino hola erabiltzen zutelako, erabiltzen zutenek, jakina, Iparraldekoek:
|
|
|
Egia esan, luzatu naiz parentesi honetan, barkatuko didazu, irakurle, zu ere nire kezkekin batera urrundu baldin bazara bidetik, baina nola gauzek, lehen esan bezala, behin eta berriz esateagatik ere ez dioten beren jatorrizko izateari uzten, eta nola gezurrak ez duen egiatasunaren maila hartzen horregatik, zehaztu nahi izan ditut nire ustez funts okerra duten iritzi batzuk. Hortaz, itzul gaitezen
|
berriz
ere aspaldixko galdutako harira.
|
|
2003
|
|
|
Ohean sartu da. Emaztea hurbildu da telefonora, eta, belarrian une batez eduki eta gero, eseki du
|
berriz
ere.
|
|
|
Karrozeria eta kristal puskak han hemen, eta arropa zati odolduak nonahi. Akaso izen bat edo beste esango du aurkezleak, irudiak kendu eta
|
berriz
ere enfokatzen dutenean. Baina kieto daude biak, nor bere aldean.
|
|
|
Gabik lagunei begiratu die, eta mauka
|
berriz
ere pasatu du sudurreko bustiduratik.
|
|
|
Gabik hasperen egin du, eta, begiak itxirik, burua jarri du anaiaren magalean, lasai lasai. Aitorrek muki-zapia pasatu dio
|
berriz
ere sudurpetik, eta haren poltsikoan sartu du. " Aitak lehen bezala segitzen dik", pentsatu du," semearen ardura hartu gabe.
|
|
|
Berak, berriz, listua irentsi eta heldu egin dio isiluneari, garai bateko eztabaidak saihestu nahian edo. Begirada egunkari erdi deseginak erakusten dizkion argazkietara joan zaio
|
berriz
ere. Gehigarriko argazkiak dira.
|
|
|
Bera sukaldera azaldu, eta hura salara, irratia itzalita. Handik gutxira salara joan, eta hura
|
berriz
ere sukaldera," hor dituzu kaskoak" edo esanaz. Berriak entzutea eta, are gehiago, berriez hitz egitea isilpeko eta bakarkako jarduna bihurtu da aspaldian.
|
|
|
Listua irentsi du, leherketarena jakin duenetik barrenak jan dizkioten galderak
|
berriz
ere egiteko: " Nork ematen dizu berria?
|
|
|
Zapi hezea
|
berriz
ere kopetatik pasatu dio, emaro. Eztulak geroz eta isilagoak ditu.
|
|
|
Emaztearen negar zotinek aterarazi dute
|
berriz
ere bere pentsamenduetatik. Begirada semearen aldera zuzendu du.
|
|
|
–Barraketara nahi diat, Aitor, esan dio anaiari, hain juxtu honek motoa
|
berriz
ere martxan jarri duen momentuan.
|
|
|
Eta neskaren estrenoaz oroitu da
|
berriz
ere. Uberna.
|
|
|
Pasadizo xelebreren bat kontatzen ari zaio gidariari, halako batean biak barrez lehertu dira-eta. Txaranga bat entzun dute, eta
|
berriz
ere suziriak. Uste baino gertuago daude.
|
|
|
Erraldoiak zarete. Etsaiengatik hainbat mendeetan zehar sufritzen duten heroiak eta sufrikario metatu hori belaunalditik belaunaldira ontasun aberats baten antzera transmititzen duzue,
|
berriz
ere diot, zuzena dela uste duzuen gerlak etengabe iraun dezan. Zuek lakedemonarren ondorengo populu tragikoa zarete.
|
|
|
Zer egin, baina? Gainera zetorkigun
|
berriz
ere urduritasuna. Ez zen huraxe guk egin beharreko lana.
|
|
|
Baina Peneloperen deia entzun nuen; bistarekin,
|
berriz
ere.
|
|
|
Baina zer hartzen zen" iran arintzat"? Auzoak eskandalizatu baziren (hau da, irainak beste hirugarren lagunen baten aurrean esan baziren), orduan ez zen arintzat jotzen, eta
|
berriz
ere auzitarako bidea libre uzten zuen. J.M. Aldayk (1995) XVIII XIX. mendeetan Arabako Agurainen hitz iraingarriengatik izandako makina bat auziren berri ematen digu:
|
|
|
gurasoen erantzukizuna erabatekoa dela(" celangoac zuec, alangoac zuen semeac"). Familia girotik at izan dezaketen eredu moralik ez da ia aipatu ere egiten, lagun gaiztoen adibidea izan ezik, baina, edozein kasutan, umeak norekin dabiltzan zaintzea,
|
berriz
ere, gurasoen erantzukizuna da. Den dena ikasia da, hortaz:
|
|
|
Baina goazen obrazko bekatuak aztertzera. Teologiak zehaztutako moduak, hasieran aipatu ditugunak, honela azaltzen dira sermoitegian (Zabalari jarraitzen diot
|
berriz
ere, B: 54): 1 haragizko bekatua birjina ez den emakume ezkongabearekin; 2 haragizko bekatua birjinarekin (bekatu bat gehiago da); 3 haragizko bekatua  bortxaz (ikusiko dugun bezala, aitorleak emakumearen probokazioari leporatzen dio); 4 gizon ezkondua emakume ezkongabearekin edo ezkonduarekin (azken kasu horretan hiru bekatu dira, bi ezkontideei egindako iruzurragatik); 5 haragizko bekatua senideren batekin (bi bekatu mortal lirateke gutxienez); 6 haragizko bekatua kastitate botoa egina duenarekin (gauza bera).
|
|
|
Independentzia Gerraren ondoren, berriz, frantsestu eta Napoleonen armadari lagundu izana leporatu zioten: hilabete luzeetarako kartzelara joan behar izan zuen
|
berriz
ere. Kontraste gizona zenik ezin uka:
|
|
|
1868ko iraultzaileek ez zuten susmatu ere egin beren lege antiklerikalek euskal probintzietan eragingo zuten ezinegona. Euskal kleroak bere herriarengan zuen itzal ikaragarria
|
berriz
ere begi bistan geratu zen: borrokara deituko zituzten berriz herritarrak 1872an, hutsik geratutako tronuan Karlos VII.a jarri, eta iraultza bidegabe harekin amaitzeko; erlijioa eta foruak ondo babestu eta deabruzko liberalkeriarekin bukatzeko, alegia.
|
|
|
Ez dute halako asmo sendorik agertzen, adibidez, beren adiskide tentatzaile edo biraogileak gehiago ez tratatzeko agindutakoan, aitzakiak jartzen dituztenek, edo, tabernara joaten jarraitu arren, ez dutela edango esaten aritzen direnek. Maiz ikusten dira, gainera, Pazkoa aurretik pare bat astean bekatu egin gabe egoten saiatu, eta dagoeneko zuzendu direla diotenak, eta behin absoluzioa eta txartela eskuetan dutela,
|
berriz
ere lehengo bekatu bidera itzultzen direnak. Zer nolako sinesgarritasuna dute horiek?:
|
|
|
XVIII. mendearen azken hamarkadarako garbi zegoen eraldaketa baten premia zegoela. Ez zi  tzaion, ordea, arazoari taxuz aurre egin eta
|
berriz
ere luberritze lanera jo zen, eta, horrekin batera, gero eta baserri gehiago sortu zen. Baina, oraingo honetan, herri lurrak pribatizatu ziren.
|
|
|
Elortza bera argitaratzekoa da Osabaren eskuizkribua (nik ere hori erabili dut, kopia mekanografiatua pasa baitzidan: eskerrik beroenak,
|
berriz
ere). Testuaren interes filologikoa garbia bada ere (Oñatiko euskara lantzen duen lehen idaz  lea baita), are interesgarriagoa da bere edukia, garaiko erreferentziaz josita baitago; ondorengo orrialdeetan aztertuko da lehenengo aldiz, eta testuinguru egokian kokatuta âespero dutâ, Umerezen idatziaren mami ideologikoa.
|
|
|
Arratseko laurak aldera hasten zen misiolaria bere dotrina esaten, hiru ordu laurdenekoa, gutxi gorabehera; hurrena sermoia zetorren, beste honenbeste irauten zuena. Bukatzean,
|
berriz
ere herri osoak laguntzen zituen misiolariak hospiziora, prozesioan, kantari. Etxera sartzerakoan, misiolariek gurutze handia hartu eta beren aurrean, kalean, belaunikatzen ziren fededunak bedeinkatzen zituzten.
|
|
|
Ordukoan ere, Zarauzko jende elizkoiak asko lagundu omen zien, diruaz eta beren esku lanaz. Baina sei urte geroago
|
berriz
ere buruhausteak etorri ziren: 1820 hiru urteko liberalean, Konstituzio berriak eta fraide bizitzari ekiteko oztopoek" indicaban que iban a extinguir Clero y Religión:
|
|
|
Sistema millarista kritikatzen zuten muturreko ilustratuek âIbañez RenterÃa, Fausto Elhuyar edo ValentÃn Forondakâ, esaterako, ez zuten ia laguntzarik edo aldeko jarrerarik aurkitu Adiskideen Elkartean. Saiatu ere ez ziren asko saiatu diglosia zaharra gainditzen (Munibek euskara dezente landu bazuen ere), gaztelania goretsi baitzuten beraiek ere eliteen hizkuntzatzat; euskal hiztunak
|
berriz
ere analfabeto funtzional moduan geratu ziren. Larramendiri sinesten badiogu (1882: 282), bere garaiko (1754) gipuzkoarren hiru laurdenek ez zuten gaztelania uler  tzen, eta gainerako euskal probintzietan ere euskaraz baizik hitz egiten ez zutenen kopurua handia zela badakigu.
|
|
|
1814an
|
berriz
ere Fernando VII. Errege aulkian eseri zenean, dena bere onera itzul zedin saiatu zen: Inkisizioa berrezarri, Jesusen Lagundia onetsi eta Errege Aginduak zabaldu zituen" moraltasuna suspertu eta ebanjelizatze kanpainei ekiteko", hau da, misioak sustatzeko, beti ere Tronua eta Aldarearen defentsan.
|
|
|
Azkenean, 1820an, Rafael de Riego teniente koronelarenak arrakasta izan zuen. 1821erako
|
berriz
ere erregimen forala baliogabetu, eta aduanak itsas portuetara eta Pirinioetara eraman ziren; zergak ere handiagotu eta metalikoan jasotzeko agindu zen. Gainera, Konstituzioak nahitaezko soldaduska ezarri zuen (foruek ez bezala).
|
|
|
–gerrillari edo" mendi mutilez" osatuak, baita apaizez ere zenbait kasutan?
|
berriz
ere armak hartu zituzten," beltz" edo liberalen kontra. Azkenean, 1823ko apirilean, Angulemako Dukeak bidalitako" San Luisen 100.000 seme" frantsesak indarrez sartu ziren, eta esperimentu liberalaren amaia ekarri zuten, sendotzeko aukera izan baino lehen.
|
|
|
infernuari zaion beldur ikaragarria saihestu eta, aldi berean, bizidunak hilengana hurbiltzen ditu, bataren eta bestearen zoriak elkarri estuki lotuz. Baina elkartasun loturak areagotzeaz gain, purgatorioak izugarrizko boterea ematen dio
|
berriz
ere Eliza katolikoari: hango egonaldia samurtzeko egin daitezkeen gauza guztiak Elizaren eskutik igarotzen baitira, induljentzien sistema batik bat.
|
|
|
Izan ere, etnia bat osatzeko funtsezkoena ez da giza talde bat eta beste giza talde bat kontrajartzen dituen kultur ezberdintasun" objektiboen" multzoa, baizik eta talde baten autokontzientzia eta desberdintzeko borondatea. Borondate hori dutenek aise egokituko dituzte talde desberdintasun batzuk edo besteak beren asmoetara, eta dikotomia mekanismoa Â
|
berriz
ere martxan jarriko dute.
|
|
|
Dena den, 40ko hamarkadan eta 50ekoaren zati handi batean suspertu zen nazional katolizismoak elizkoitasunaren putzaldi ikaragarria ekarri zuen Espainia osora. Gerra ondoren zabaldu zituen
|
berriz
ere ateak Gasteizko Seminarioak; 1947an, Espainiako apaizgai gehien zituena zen, eta maila akademikorik handiena zuena ere bai. Apaiz berrikuntzarako mugimendu kementsua jarri zuten, gainera, abian Gasteizen, eta" apaiz hutsak" izatearen lelopean, nazional katolizismoaren gehiegikerietatik aldendu ziren.
|
|
|
Ondoren, Klemente XIV aita santuak, Borboien gorteek âeta bereziki Espainiakoakâ bultzatuta, ordenaren deuseztatzea sinatu zuen 1773an. Berrogei urte baino gehiago igaro ziren Pio VII.ak Lagundia berriz ezarri zuen arte; 1815ean Fernando VII.ak Espainiara itzultzeko baimena eman bazien ere, liberalek boterea eskuratzean
|
berriz
ere ateak itxita izaten zituzten.
|
|
2005
|
|
|
Adelaren irudia ere oroitzapenetan urrundutako denbora batera joana zen, harik eta
|
berriz
ere gure denboran agertu zen arte, tximista mingarri baten antzera. Lanetik etxera nentorren autoan, aldapa gora, afal ondoren zer gai ikasiko ote nuen hausnartuz, eta, bat batean, Marroren Sanglasa igaro zen beherantz.
|
|
|
Oso jende gutxi azaldu zen Julioren hiletara; ez zeukan familiartekorik alde hauetan, eta lehengo lagunek ez zuten nahi garai bateko adiskidetasun interesatuaren hautsak inork harrotzerik, ezen lehenbailehen ezabatu nahi zituzten beren iragan frankistaren arrasto guztiak, garai berrietara egokiturik, demokrazia gaztearen baitan
|
berriz
ere ahalik eta etekinik handiena ateratzen jarraitzeko. Dena dela, Julioren hilketak hauts ezkutuak harrotu zituen auzoan; jende asko hasi zen halako ekintzak gaitzesten, nahiz eta artean inor gutxik adierazi halakorik jende aurrean, ezen, etxe itxi bateko ate leihoak bezala, mutu, gor eta itsu izatea baitzen gehienen jokabidea.
|
|
2006
|
|
|
Dinosauruak bezala gabiltza lurrean, han hor hemenka belarra zapaltzen. Baina egunen batean,
|
berriz
ere, porrot egingo dugu. Eta badakizu zergatik?
|
|
|
Harrezkero, maitagarri zait azentuaz mintzatzen den jendea. Iruditzen zait
|
berriz
ere Bonbayko egoitzara itzuli naizela.
|