|
2000
|
|
|
Laura kanpoan da ipuina da luzeena: honetan,
|
bere
emaztea, Laura, asteburuan kurtsilo bat egitera joan dela-eta bakarrik geratzen den senar baten istorioa kontatzen zaigu. Senarra, Markos, bakarrik geratzean, rock musika talde bat duen bere anaiarekin Vigora kontzertu bat entzutera joatea erabakitzen du.
|
|
|
Bestalde, maitasunak ere pertsonaiari barne gatazka ugari sortarazten dizkio. Izan ere,
|
bere
emazteak, Anitak, etxetik alde egin du, eta protagonistak zalantza ugari izango ditu.
|
|
|
Eleberriko gainerako pertsonaiak ere lauak dira: Josepa
|
bere
emaztea, Tomas eta Fermin bere lagunak,... Izan ere, mendekua izango da ekintzen gidari bakarra.
|
|
2001
|
|
|
Zutabe nagusia eta nobelan adiera sinboliko izugarria duena, 13arekin lotutako data zerrendak osatzen du: 1936ko irailaren 13an sartu ziren erreketeak Donostian Ategorrieta gainetik okupazioa burutuz (55..); ia hirurogei urte beranduago, irailaren 13an, haserretu ziren protagonista eta
|
bere
emaztea azkenengoz eta egun berean ezagutu zuen senarrak Bioleta (58). 1936ko otsailaren 13koa da, halaber, Mikele de Abando eta protagonistaren aita azaltzen diren argazkia (eta gerora esango denez, Bioletaren ama egun horretako harremanen fruitu da); 1936ko uztailaren 13a da Calvo Sotelo hil zuten eguna,...
|
|
|
Senar adardunaren obsesioa J. Joyceren Ulises (1922) edo Finnegan" s wake (1939) nobeletan iraunkorra bada ere, irlandarraren Harold Bloom protagonistak, Mollyren fideltasunik ezaren jakitun izanik ere, ez du
|
bere
emaztea akabatzen. Berak ere, Bihotz biko protagonistak Donostia eraldatuan egiten duen antzera, amoranteak emazteari igorritako mezua tartean, adulteroen eszenak imaginatzen ditu Dublin literarioan barna.
|
|
|
Oroimenaren zutabe nagusia, eta nobelan adiera sinboliko izugarria duena 13arekin lotutako data zerrendak osatzen du: 1936ko irailaren 13an sartu ziren erreketeak Donostian eta Ategorrieta gainetik okupazioa burutu; ia hirurogei urte geroago, irailaren 13an, haserretu ziren protagonista eta
|
bere
emaztea azkenengoz eta egun berean ezagutu zuen senarrak Bioleta. 1936ko otsailaren 13koa da, halaber, Mikele de Abando eta protagonistaren aita azaltzen diren argazkia (eta gerora esango denez, Bioletaren ama egun horretako harremanen fruitu da); 1936ko uztailaren 13a da Calvo Sotelo hil zuten eguna,...
|
|
|
Senar adardunaren obsesioa J. Joyceren Ulises (1922) edo Finnegan" s wake (1939) nobeletan iraunkorra bada ere, irlandarraren Leopold Bloom protagonistak, Mollyren fideltasunik ezaren jakitun izanik ere, ez du
|
bere
emaztea akabatzen. Berak ere, Bihotz bi-ko protagonistak nobelako Donostia literarioan egiten duen antzera, amoranteak emazteari igorritako mezua tartean, adulteroen eszenak imaginatzen ditu Dublin literarioan barna.
|
|
|
, amaieran bere buruaren biktima suertatzen den senar honek, ezin du aitortu
|
bere
emaztea beharrezko zaiola bizitzen segitzeko, bere burua erabat ez suntsitzeko, eta Florak egindako aukera sinestezina iruditzen zaio.
|
|
|
Esan dugun modura, Victoria helgaitza da Juan Martinentzat, emakume kultua, azkarra, eta pintaezina. Baieztapen honen oinarrian, William Morris margolari prerrafaelitak
|
bere
emazte zen Jane Burden Morris-i esandakoa dago: " Ez dakit zu pintatzen, baina maite zaitut" (145).
|
|
2002
|
|
|
maitasuna eta gorrotoa, eta, Hamaika pauson gertatzen zen era berean, hasiera hasieratik jakinarazten zaigu nobelaren amaiera tragikoa: engainatu egin duela jakin ondoren, narratzaile protagonistak hil egiten du
|
bere
emaztea, leihotik jaurtiz. Nobela aitorpena dela esan genezake, eta haren bidez narratzaileak irakurlearen konplizitatea bilatzen duela gertakari deliktiboen kontakizunean (konplizitate hau nabarmendu egiten dute narrazioaren hartzaileari egiten zaizkion erreferentzia testualek).
|
|
|
Izan ere, Azkue jaunak lehergailu bat eztandarazi baitzuen bertan, eta 17 lagun hil eta hogeitaka zauritu zituen eztandak. Basakeria honen zergatia emakume bat dela esango dio birritan epaileari,
|
bere
emazte maite Rita Zabaletarengatik egin zuela guztia.
|
|
|
Raymond Carverren azken liburuaren argitalpena dela (Si me necesitas llámame, Anagrama, 2001), Tess Gallagherrek(
|
bere
emazteak) zera idatzi du hitzaurrean, EEBBetako hegoaldean upelak jartzen dituztela granjen inguruetan erortzen den euri apurra jaso eta gero erabili ahal izateko, eta Carverren ipuinak upel horietan erortzen den euria bezala direla. Ez zait era ederragorik bururatzen literatura zer den esateko.
|
|
|
ERIJOTZA. Igaziriko astelenian il zan Erkiaga" tar Jon, abertzale ona. Artu begije
|
bere
emazte ta sendiak geure tamal agurra. Otoi bat, irakurle.
|
|
|
Etxerakoan, Sabasek
|
bere
emazteari hizkera murritzez esperientzi barriaren bideari adi edo adiera eutsan:
|
|
|
Uri haundiko bizimodu zaratatsu eta esturazkoan hainbat urtean iraun ondoren, Nestor langile eta lanzaleak,
|
bere
emazte Pauline lagun ebala, erabagi itzela hartu behar ebala esaten ekian.
|
|
|
Senarrak
|
bere
emaztea arratsaldean etxean sartuta egongo ez zana ba ekian. Antxina errosariora joan eitekean; harrezkero, mezatara.
|
|
|
Nestorreri ixiltasuna gogoko izan arren, ondotxu ekian ixiltasun hori
|
bere
emaztearen eraspeneko santua ez zana.
|
|
|
EUZKEL IXENA. Edurne ixena ipiñi dautsoe Astoreka" tar Joseba ta
|
bere
emazte Aundikana" tar Gentzane" k euraen alaba jayoparrijari. Aita emabitxijak ixan dira Odiaga" tar Danel eta Amilategi" tar Koldobika.
|
|
2003
|
|
|
Inasi eta Fernandoren arteko haserrea gero ta handiagoa da. Garrazki mintzatzea nahikoa iruditu ezik, Fernandok
|
bere
emaztea jo zuanetik (azkenean Fernandok jo egin zuan) etxe hartan ezta egon alaitasunik. Aldapaz behera hasiz gero, berez egiten zitzaizkien hitzak gero ta latzagoak.
|
|
|
Bide zuzenetik bagabilz, eskerrak emon deioguzan Jaungoikoari; okerreko bidetik jo badogu, zuzenera etorri gaitezan. Eta Jesukristo bihotz bihotzez maite badogu,
|
bere
emazte garbi ta maitagarri dan Eleiza Ama be bihotz bihotzez maitatzen ikasi dagigun.
|
|
2004
|
|
|
Kasildak,
|
bere
emazte izan zenak, beregandu nahi izan zuen senarra," onbideratu"; baina alperrik (alperrik da Juan makilatua, berez ez bada bedeinkatua). Ekinaren ekinaz, horraitio (ekina okerra da ta, andrazkoena batez ere), beregandu zuen apur bat (zelakoa Mari, halakoa Peru), eta hitzak neurtu ta landu egiten zituen Juanek Kasildaren aurrean, ta ateraldi gordinak ta usain txarrekoak egokitu.
|
|
|
Goikoetxeko etxekoandreak Baldomera du izena; baina Txepetxa esaten diote (eta ez da haserretzen). Agarreko Agustini Santuerdi esaten diote(
|
bere
emazteak ere bai); Hormetxeko Mariari (ongi ezarritako ezizena, benetan); Dendaberriko Juani Lukurreru; Don Julian medikuari Matasanos; Don Jose zaharrari, apaizari, Finisita; Don German alkateari Sasiendore...
|
|
|
Goizaldeko lau t" erdiak dira baina, ez du afaldu oraindino Don Trifonek. Zerbait hartzeko esan dio
|
bere
emazteak, baina alperrik. Jopu aurkitu arte ez du goserik.
|
|
|
Ezkondua da Simon. Demetria du izena
|
bere
emazteak. Botxoatarra da hau; txikia eta potolatxoa, eta koipetsuegia.
|
|
|
Hozbera da Santi, ta ur berozko poltsa bat ipini dio ohe barrenean
|
bere
emazteak.
|
|
|
Ohean dago Don Julian,
|
bere
emaztearekin. Transistorea belarrian duelarik dago, Paris-ek zer dioen entzuten.
|
|
|
" Montecristo" bat ekarzu eskatzen dio Santi indianoak
|
bere
emazte gazteari.
|
|
|
" Montezier" bat ekarzu eskatzen dio Martzel Iskok
|
bere
emazte zaharrari.
|
|
2005
|
|
|
Ipuineko istorioak ez dira benetakoak, irudimenak sortutako fikzioak dira, areago, erreala izan daitekeen fikzioaren mailak, ipuinean orratz zaindariak eta
|
bere
emazteak betetzen dituztenak, irreala izatera ere jotzen du. Dena da irudimenak sortua, eta joko hori berebizikoa izango da Sarrionandiaren bestelako ipuinetan.
|
|
|
Etxe horretara ihesi etorri emazte batzu, lehen okasionean, berriz doaz beren senarrarekin. Dotzena erdi bat emazte bere eskuz erail dituen Patrice Alègre batek badu
|
bere
emazte fan taldetxoa, presondegira idazten baitiote, xoratuak. Zoazte zerbait konprenitzeBatak ala besteak hutsak egiten dituzte, batak ala besteak barkatu behar beraz:
|
|
2009
|
|
|
Hori baino ez balitz, baina! Txarren txarrena
|
bere
emazteari emoten eutsan gerra eta zan. Mikaela gizajea!
|
|
|
Guzurrik esan barik, Triskilik izan eban ordu baterako barrea
|
bere
emaztearen burutasun hau jakin ebanean.
|
|
2011
|
|
|
Jabierren etxean afaldu genduan,
|
bere
emazte filipinarraren beste ahizta bigaz eta beste euskaldun batzukaz, euskeraz egiten genduanok mahai baten eta besteek bestean.
|
|
|
Zenbat bizkaitar, gehienak Durango, Gernika eta Lekeitio Markina bitartekoak, eta beste euskaldun agurtu genduzan, gure umetako Arriandiko laguna zan Emeterio Izurzagandik hasita. Nor nintzan jakin ebanean, umetan ezagutzen ei ninduan
|
bere
emazteak be.
|
|
2015
|
|
|
Behean: erdian Clara Maruri, alboetan Pio eta Pedro Aurre, bazterretan Clararen nebea eta
|
bere
emaztea.
|
|
2017
|
|
|
Gauzaki modura tratatu zuen Dante Gabriel Rossettik ere
|
bere
emazte Elizabeth Siddal. Olaziregik erakutsi bezala, XIX. mendeko margolari ingelesek garatu emakume ikonografiak garai viktoriarrean nagusitu zen ideologia falozentrikoa berretsi eta indartzeko helburua zeukan, emakumea gizonaren esanetara jarritako zerbitzari huts bihurtuz, gizonezko egoa elikatzeko bitarteko soil, alegia.
|
|
|
Juan Martinen modura, haiek ere ez zuten kastrazioa behar bezala barneratu, haiek ere ihes egiten zioten beren burua izaki gabetutzat hartzeko aukerari. Narzisismo horren erakusgarri deitoragarria da Rossettik
|
bere
emazte Elizabeth-ekin izandako jokaera. Elizabethek bere buruaz beste egin zuen ezkondu eta hogei hilabetera, Rossettirekin izandako bizimodu penagarri, zoritxarrekoak bultzatuta, ziur aski.
|
|
|
Hartu emon estua izan neban Augusto Uncetagaz. Maria Doleres
|
bere
emaztea be gure ingurukoa zan, Zugastietakoa. Niretzat anaia baten modukoa izan zan.
|
|
2019
|
|
|
Izan ere ez daki leialtasuna zer den: " leialtasunaren kontzeptua ulertzen ez duzunez, ez dagoelako zutaz fidatzerik" (250); eta
|
bere
emazteak maiz esaten dion moduan ez da maitasuna zer den ulertzeko gai: " pena ematen didazu erantsi zuen.
|
|
|
Halere, bidaia horretatik bueltan lantokian topo egiten dutenean, gizonak ihes egiten dio (261). Esanguratsua da era berean, etxera itzultzen denean, Barbararekin atera duen argazkia
|
bere
emazteak aurkitzen duen momentuaren inguruan egiten duen hausnarketa:
|
|
|
Izan ere, eleberri honetan bezala, tratu txarren ondoriozko hilketa azken muturreko ondorioa izan ohi da dominazioa eta kontrola nagusi diren bikote harremanetan, eta horraino iristerako, aurretik tratu txar fisiko edota psikologikoa gertatua behar du. Beraz, protagonista bezalako pertsona arrunt batek
|
bere
emazteari emandako tratua nabarmenarazi nahi dugu, eta hilketaraino daraman" arrazoinamendu kriminala" nola doan eratzen eta nagusitzen protagonistarengan.
|
|
|
Saizarbitoriaren eleberriaren irakurketari dagokionez are gehiago komeni da gatazka eta abusua bereiztea. Bikoteak gatazkak dituela esatea bat da, eta oso bestelakoa, eleberriko protagonista nagusiak
|
bere
emazteari tratu txar psikologikoak egiten dizkion hipotesiari eustea. Horretarako, beharrezkoa da fenomeno horren ezaugarri edota faktoreen identifikazioa ongi ezagutzea eta harremanaren amaiera tragikoarekin koherentea izango den eran aurkeztea.
|
|
|
Bi tauletan identifikatutako adierazleak ezagututa formulatu dugu, hipotesi gisa, Bihotz bi. Gerrako kronikak eleberriko protagonistak
|
bere
emaztearekiko harremanean aipatzen eta deskribatzen dituen jokabideekin bat datozela. Hori dela eta, azterlan sistematikoari heldu nahiz, Taveniersek proposatutako ezaugarri guztiak kontuan hartuko ditugu, eta horiez gain, Asensiren taulan aipatzen diren beste mekanismo batzuk ere bai, eleberrian garrantzitsuak direlakoan.
|
|
|
parentesiko lehenengo zenbakiak faktoreari egingo dio erreferentzia eta bigarrenak, subfaktoreari. tsatzen du Floraren anaiek apaizari Kontserbatorioko irakaslea zela esango ziotela," nonbait, artista izatea iruditzen zitzaielako" (271). Ez du
|
bere
emaztearen lana balioesten ez eta haren sentiberatasun artistikoa aintzat hartzen, nahiz eta bere diskurtsotik beretik iradokitzen zaion irakurleari alde handiz zela Flora bera baino artezale eta sentiberago. Baina bere hileta egunean ere ez du Senarrak mespretxu jarrera hori aldatzen, bere erasoaren zuribidearen argumentarioaren zati baita emaztearen gutxiagotasuna eta menpekotasuna; ezin dezake guardia jaitsi kontzesioak eginez.
|
|
|
Idazle inplizituak inkomunikazioaren argumentu tranpa hori Senarraren esku jartzen du botere borrokan armak eskuratzeko. Hala, desleialtasunaz jabetzean,
|
bere
emazteari aurrerantzean egi egiak elkarri kontatzeko tratuaren aitzakian, etengabeko galdera inbasiboak jaurtitzen dizkio: " ze, gaur ez al dizu nobioak deitu?" (183, 189);" Zertaz hitz egiten zenuten?" (195);" Zer gertatzen da, bibote leunagoak daudela?" (210);" Ea, esadazu nola egiten zenuten" (214).
|
|
|
Berez, Senarrak ez lezake
|
bere
emazte adulteroaren aurkako ohiko diskurtso patriarkala erabili, berak ere Bioleta izeneko neska batekin harreman bat duelako eta maiz izan dituelako beste maitale batzuk, Marga eta Ane izenekoak adibidez (48, 49). Bestalde, Marga ezkontzatik kanpo izan duen harremanik iraunkorrena dela esaten duenez, irakurleak ulertzen du emakume ugarirekin egon dela37 Nahiz eta berak amorante ugari izan dituen, beti isilean gordetzen ditu Senarrak, gerra bat baita.
|
|
|
Samuelek, Hanbreko lagunak etengabe errepikatzen die ea noiz egingo duten ume bat (19, 26, 27, 199). Azpimarratzekoa da zuzenean esaten ez den arren, gizonak umeak ez izatearen errua
|
bere
emaztearen gain jartzen duela, entziklopedia batek emandako datuetan oinarrituta: " Osasun Entziklopediak dioenez, antzutasunaren errua ehunetik hirurogeitan emakumearena izan ohi da, eta berrogeitan gizonarena" (26).
|
|
|
Bere" macho" izaera zalantzan jar dezakeen arrisku orori ihes egiten die, nahiz eta ironikoki narrazioan zehar erakusten den koldar eta desonestoa dela eta ez duela gizon izena merezi, arestian" Macho de Guerlain" iragarkiaren eszenan iradoki den moduan, bere potentzia sexualari buruzko ironia zakarra eginez. Bestalde, gogoratu behar da Florak amorantea duela jakiten duenetik, indiferentzia alde batera utzi eta modu obsesiboan,
|
bere
emaztearen jabetzan jartzen duela arreta guztia. Apalategik dioen moduan, bestearen desioak pizten du Senarrarena:
|
|
|
Apalategik dioen moduan, bestearen desioak pizten du Senarrarena: Adolfok
|
bere
emaztea hautatu duela ikustean berpizten zaio Florarenganako desira, lehenago Samuelen eta Hanbreko gizonen desirak bezala38:
|
|
|
Flora berandu etxeratzen den aldiro, Peggyrekin soilik egongo dela uste izateak eta hileta elizkizunetan Floraren senideekin harreman txarra duela ikusteak, pentsarazten digu bere familiarekin ez dutela harremanik, eta Peggy, duen lagun bakarra ere, Senarrak ez duela askorik errespetatzen. Honek pentsarazten du, beharbada tratu txar psikologiko horien atzean, maila bateko blokeo soziala egon daitekeela eta pixkanaka,
|
bere
emaztea maite duen jendearengandik, hala senide nola lagun eta are lankideengandik urruntzen joan dela. Horretaz gain, emaztearen maitasun harreman berriak pizten dion jelosiak kontrolatu nahia eta geroko bere maitalearen inguruan informazioa ateratzeko ahaleginak neurrigabeko ekite edota intsistentzia azpi faktorearekin (5.4) lotu genezake.
|
|
|
Hitz batean, ez du emaztearekiko onberatasun jarrerarik, manipulatzeko ez bada. Horren adibide dugu, esate baterako,
|
bere
emazteari Adolforen inguruan informazioa atera nahi duenean egiten dituen bazkari eta girotze prestaketa guztiak (208); hau da, janari goxo bat prestatu, musika atsegina jarri, ardo gozoa atera etab.
|
|
|
Izan ere, bertako protagonistak aztergai dugun Bihotz bi. Gerrako kronikak eleberriko protagonista berberak dira, baina berridazketa honetan, Senarra da
|
bere
emaztearen abusu psikologikoa eta honen amaren erasanaren ondoriozko sufrikarioak jasan behar izaten dituena. Hori dela eta, lan honi besteei baino leku gehiago eskainiko diogu, bertako bikote harreman gatazkatsuak eta sufrimendua transmititzeko erregistro parodikoak eta tratu txarren ezaugarriek garrantzia handia hartzen dutelako.
|
|
|
Eleberri honetako bikotean infidelitatea edota desleialtasuna da auzigai nagusia. Abokatua
|
bere
emazteari Barbara izeneko lankidearekin desleial izan zaio eta emazteak berehala jakiten du. Gizonak ukatu arren, emazteak badaki.
|
|
|
Howarden eta Flora izeneko lankide eta amorante psikoanalistaren arteko elkarrizketa sarkastikoen bidez, beste bikote baten zoritxarrak aztertu bitartean, aurrez iradokitzen eta prefiguratzen da beranduago Howard eta
|
bere
emazte Barbararen artean gertatuko den tragedia. Florak ohartarazten dio Howardi emaztea abandonatua duela erabat eta zoritxarrekoa dela; eta bera intrigante bihurri bat dela, jendea makiavelikoki komeni zaion aldera eramaten duena, horretarako eskubidea dagokiola uste duelako, gizarteko gertaeren logika modu arrazionalistan aztertzeko gai denez.
|
|
|
Superegoaren presio moralaren zamaz arindua sentitzen da. Bestalde, herentziaren indarrak bere gizajotasunaren patua betetzera kondenatuko balu bezala, bere aitak Mikele de Abandorekin bezala, berak Bioleta, haren bilobaren zoritxarra ekarriko du,
|
bere
emaztearen hilketaren une eta lekuan inplikatzen duelarik, nahigabe bada ere; izan ere, Floraren maitalearentzat sorturiko amarruan jausi zen haren (Adolforen) beste maitale baitzen Bioleta.
|
|
|
Samuel, Ino, Nikolas, Beltran, Benito eta Klaudia adiskide adinduak Hanbre izeneko sagardotegian elkartzen dira Flora eta Senarrarekin batera, eta gerrari buruzko oroitzapen eta istorioak kontatzen dituzte. Samuel abertzalea da; Nikolas, UGT ko gorria; Ino emazteak utzi arren, bere burua alarguntzat aurkezten duen gizona; Benito eta Alzheimerra duen Klaudia
|
bere
emaztea; eta azkenik, Beltran euskaldun madrildartua dira lagun talde bitxi honetako kideak.
|
|
|
Azpimarratu behar da, izenik ez duen Senarraren ikuspegitik kontatuko zaigula eleberria. Florak amorantea duela jakitean,
|
bere
emaztea leihotik behera botata hiltzea erabakitzen du eta eleberriaren lehenengo lerrotik badakigu Flora erail duela. Eleberria ekintza hori burutzera eraman duen bidearen kontaketa da, aitortza bat hain zuzen ere.
|
|
|
Elkarrizketa hori gertatu zen unean artean Florak ez zuen amoranterik, baina kontraesan handia ikus daiteke, izan ere, berak maiz Florari adarrak jarri dizkionez ez du horren ekintza larria ikusten Beltranen emaztearen engainua. Ordea,
|
bere
emaztea soinujolearekin dabilela jakitean, bera hiltzea erabakitzen du. Beraz, itxuraz erabat arrazionala dela erakusten saiatzen den arren, irakurlearen lana izango da narratzaile honen itxurazko adierazpenen atzeko egia sumatzea.
|
|
|
Narratzaile honen kasuan, hasiera batean lehenengo orrialdeetan, estranging unreliability (Phelan 2007) edota urruntze prozesu bat sorrarazten digula uste dugu, lehenengo orrialdetik esaten baitigu, bera oso pertsona arrazionala dela, gizakiaren ezaugarririk nobleena dela eta sentimendu eta instintuen gainetik, jakintzari eta arrazoiari heldu behar zaiola (7). Baina aldi berean, esaten digu
|
bere
emaztea hil egin duela, adarrak jarri dizkiolako.
|
|
|
Beraz, lehenengo momentutik narratzaile horrenganako mesfidantza sentimendua azaleratzen zaigu: nola liteke bere burua arrazionalistatzat jotzen duen batek
|
bere
emaztea adulterioagatik hiltzea. Aurrerago etorriko diren bere jakintza maila erakusteko etengabeko saiakera horietan, ikasiko dugu elikagaiei dagokienez, esaterako, asko hitz egiten duen arren haien prestaketaren inguruan, oso gutxitan sukaldatzen duela (35).
|
|
|
Horretarako, paratestuan ezarri dugun zitazioan Malcom Bradburyren Istorioko gizona20 eleberriaren protagonista Howard bere maitale den Florarekin lehenengoaren ezkontzari buruz ari da hitz egiten. Howardek, hipokrita handia bada ere,
|
bere
emaztearekiko harremanean mesfidantza instalatu dela ondorioztatzen duenean, Florak21, Howard Kirk protagonistaren amoranteak, ironiaz amaitzen du eszena, kontu jakina balitz bezala emakumeentzat ezkontideen arteko mesfidantza dela ezkontzaren definiziorik hoberena. Baieztapen horren oihartzunak entzun daitezke Bihotz bi.
|
|
|
Baieztapen horren oihartzunak entzun daitezke Bihotz bi. Gerrako kronikak eleberrian ere, Senarrak
|
bere
emazteaz dioenean," Pertsona horietakoa baita, emakume asko bezala bestalde, gauzak gaizki doazenean gaizki doazelako kexatzen direnak, eta ongi joatea, berriz, mesfidagarria iruditzen zaielarik" (177).
|
|
|
Protagonistak hipokresia du ezaugarri nagusi, soziologo eta unibertsitate irakasle gisa, honestitaterik ez izateaz gain, historiaren klabeen nagusi gisa epaitzen du errealitate soziala, pentsamendu marxistaren aplikazioz. Bitartean,
|
bere
emazteak amorante gazte bat bisitatzen du gero uzten badu ere. Liburuaren amaieran, elkarrekin jarraitzen dute, baina emazteak suizidio saio bat egiten du festa baten erdian.
|
|
|
Apaizak Florari egotzitako adjektibo horiek, komatxo artean nahita azpimarraturik daude, ironia hori markatzeko. Emaztea desleiala izan da, eta ezin izan dute haurrik eduki, beraz, ironikoki aipatzen du begi bistakoa dela apaizak ez zuela
|
bere
emaztea ezagutu (270). Diskurtso estereotipatu horren gezur errukitsuak sarkasmoz hartzen ditu protagonistak.
|
|
|
Honi buruz hitz egitean ere" bere Adolfo" esaten du (186). Adolfo gazteak
|
bere
emaztearekiko duen sentimendua psikoanalitikoki aztertu ondoren, ironiaren beharra izaten du egoerari aurre egiteko: " amarekin oheratzeko desio ezkutua izango zuen, aitaren emaztearekin zehatzago, aitarekin identifikatu nahia zuelako.
|
|
|
Haserre egon ez bagina, lehendabiziko aldia al duzu zuk ere galdetuko niola pentsatu nuen, edo sendagile hau oso ona omen da, eta pentsatze hutsak barre erdi bat atera zidan" (157). Egoera deseroso horren aurrean umorea darabil,
|
bere
emaztearekin hitz egiteko ezintasun horretan, ezezagunak balira bezala jokatzen baitute. Gainera, egoera umoretsu horren ondoren, emazteak etxetik alde egiten du eta berak atzetik jarraitzen du.
|
|
|
" Ni ez nintzen gainerakoak baino gaiztoago sentitzen Flora leihotik behera bota nuelako, ziur bainago jendea ausartago balitz, eta erabakiorrago batez ere, nork
|
bere
emaztea gustura asko botako lukeela, eta ginatekeela leihopeetatik arriskurik gabe igaro" (273).
|
|
|
Horrelakoak bazarete zuek ere, sentitzen dut, Saizarbitoriak bere azken eleberriaren lehenengo orrietan liburuaren bukaera kontatzen baitu; eta nik iruzkin honetan ere liburuaren bukaera kontatuz hasteko asmoa daukat; hona hemen: eleberriaren amaieran protagonistak, gizon batek,
|
bere
emaztea hiltzen du leihotik botaz.
|
|
|
Beltranen ezaugarri karakteristikoa bere ohoreagatik eginikoa da:
|
bere
emazte adulteroa zela jakitean etxetik egotzi zuela. Nahiz eta aurrerantzean ere elkar maite zutela agerikoa izan, Beltranek ez dio inoiz emazteari barkatu.
|
|
|
Bere lanaren porrota eta utzikeria Florarekin duen egoerari egozten dio (30, 124). Hala ere, Hanbreko lagunei eta
|
bere
emazteari, entziklopedien salmenta ongi doala esaten die. Gutxiagotasun konplexua liburua irakurri ahala detektatzen du irakurleak, eleberria amaitzerako pertsonaia neurotiko, obsesibo, jeloskor eta autoestimu baxukoa dela ondorioztatuz.
|
|
|
Ironikoki zoritxarraren adierazle nabarmena da eleberriko bi gerrak biltzen dituen simetria numerikoa: " 1936ko irailaren 13an sartu ziren erreketeak Donostian Ategorrieta gainetik okupazioa burutuz" (55) eta" ia hirurogei urte beranduago, irailaren 13an, haserretu ziren protagonista eta
|
bere
emaztea azkenengoz eta egun berean ezagutu zuen Senarrak Bioleta" (58), eta Calvo Sotelo ere 1936ko uztailaren 13an hil zuten...
|
|
|
Horren ondorioz, bere barne mundu horretatik begiratuta, munduari buruz ematen dituen hausnarketa, arrazoi eta balorazioek nortasun mesfidatia, manipulatzailea, egozentrikoa eta asoziala erakusten dute. Bere obsesioak jaulkitzen dira bere diskurtsoaren harian, hala nola, Hanbre tabernako elkarrizketa eta istorio errepikatuak, eta giro hartan kokaturiko Gerra Zibilaren oroitzapenak, baina baita
|
bere
emazte Flora eta Adolforen arteko harremanaren gorabeherak, sukaldatzeko errezetak, edota Bioleta neskatxarekiko harremana. Gogoeta etengabeek mendean hartzen dute, baina horren berri ematean, lerro artean argi nabari da" fikzioko errealitate" ari egokitzen ez zaizkion baieztapenak eta argudioak darabiltzala, irakurlearengan bi eragin garatuz:
|
|
|
Hala, Gustav Doreren koadroak, esate baterako, pertsonaiaren inkontzientean sortzen ari diren bulkada instintiboen aurrelari gisa jokatzen du. Horretaz gain, zeloek sortutako neurosi horretan
|
bere
emazteak amoranteari agur esateko momentua imajinatzeko ere balio dio, Capera Sixtinoko irudi bibliko bat aukeratuz, jakinik Florarentzat momentu oso garrantzitsua izanen dela. Abestien kasuan, zenbaitek harremanaren dekadentzia erakutsiko dute; bi protagonista nagusien sentimendu edota egoera.
|
|
|
Egiaz esan daiteke Senabrek egoki sumatzen jakin duela Saizarbitoriak pertsonaia honengan kokatu duen nolabaiteko sentiberatasun estetikoa, galera, haserrea eta desolazioa. Emozio gama zabala pertzibi dezake eta eleberrian zehar ugaritan adierazten du musika eta pinturari buruz diharduela; baina baita bere inguruan suertatzen diren eszenen pertzepzio aberatsaz, hala
|
bere
emazteaz, Bioletaz, Mikele de Abandoz edo Hanbreko pertsonei buruz. Ez da, hortaz, sentimendu edo sentiberatasun gabea, baina horrek ez du esan nahi bere gizon lehentasunak aldatzeko prest dagoenik.
|
|
|
• Nola da posible protagonistak zenbaitetan pena eragitea, nahiz eta badakigun
|
bere
emaztea hil duela?
|
|
|
Datei dagokienez, ia ez da datarik aipatzen eta agertzean, 13 zenbakiaren inguruan izaten dira Olaziregik igarri zuenez (1997): " 1936ko irailaren 13an sartu ziren erreketeak Donostian" (55);" irailaren 13an, haserretu ziren protagonista eta
|
bere
emaztea azken aldiz eta egun berean ezagutu zuen Senarrak Bioleta" (58)," Calvo Sotelo ere 13an hil zuten etab". Beste data edo hilabeterik ia ez da aipatzen, erreferentzia gutxi daude:
|
|
|
Protagonista ibaiaz bestaldean, Gros auzoan bizi da; euren etxea Agirre Miramon kalean dago, izan ere une batean, narratzaileak
|
bere
emazteari nota bat idazteko eskatzen dio eta honela dio mezuak: " bihar nahitaez ikusi behar zaitut.
|
|
|
Handik bi urtera, Londresen egingo den psikoanalisiaren inguruko kongresu batean, Victoria donostiarra ezagutuko du. Eugeniarekin horrenbesteko arrakasta izanik, testua berreskuratzeko ahalegin obsesiboan hasten da beste emakumearekin ere arrakasta izango duelakoan eta egoera hau, Dante Gabriel Rossetti margolariak
|
bere
emaztearekin batera lurperatu zituen poemak berreskuratzeko obsesioarekin konparatzen da. Eleberrian prerrafaelitek emakumeak margotzerako orduan zuten estiloa, Rossettiren kasua batez ere, Juan Martinek duen jokatzeko moduarekin konparatzen da.
|
|
|
Ondorioz, ikusten dugu ideiarik garrantzitsuenak zeharka esaten zaizkigula eleberrian, Hanbreko jubilatuekin izandako elkarrizketa bati esker, Floraren desleialtasunari aurre egiteko emaztea erail lukeela ondorioztatzen du; eta koadro honek
|
bere
emaztea nola hilko duen iradokitzen dio. Beraz, berriro ere artelanek harreman zuzena dute eleberriko trama eta pertsonaiekin.
|
|
|
Donostian Ategorrieta gainetik okupazioa burutuz" (55);" ia hirurogei urte beranduago, irailaren 13an, haserretu ziren protagonista eta
|
bere
emaztea azkenengoz eta egun berean ezagutu zuen Senarrak Bioleta[...]" (58). Beraz, berriro ere, abesti honen izenburuak, kontaketari lagundu eta mesede egiten dio, honen bitartez ekintza gogoangarri bat markaturik geratzen delako eta aldi berean, denboraren iragatearen sinbolo malenkoniatsua ere bada.
|
|
|
Gogo hori beraz, maiz errepikatzen den sentimendu bat da eta narratzaile honengan ohikoa den bezala, bere burua zuritzen ahalegintzen da. Horregatik, behin baino gehiagotan
|
bere
emaztea kolpatzeko gogoa adierazten duenez, aldi berean eleberriaren momentu konkretu honetan adierazten du momenturik samurrenak ere bere emaztea lotan zegoen bitartean sentitu izan zituela, hots menderatzeko moduan, hila bezala ikusten zuenean. Argudio horrekin, bere burua justifikatzen ahalegintzen da narratzaile ez fidagarria, izan ere, egiazko pertsonak anbibalenteak gara, kontrako sentimenduak ditugu eta ezaugarri hau pertsonaiari ezartzeak, errealismo psikologikoa ematen dio kontaketari.
|
|
|
Gogo hori beraz, maiz errepikatzen den sentimendu bat da eta narratzaile honengan ohikoa den bezala, bere burua zuritzen ahalegintzen da. Horregatik, behin baino gehiagotan bere emaztea kolpatzeko gogoa adierazten duenez, aldi berean eleberriaren momentu konkretu honetan adierazten du momenturik samurrenak ere
|
bere
emaztea lotan zegoen bitartean sentitu izan zituela, hots menderatzeko moduan, hila bezala ikusten zuenean. Argudio horrekin, bere burua justifikatzen ahalegintzen da narratzaile ez fidagarria, izan ere, egiazko pertsonak anbibalenteak gara, kontrako sentimenduak ditugu eta ezaugarri hau pertsonaiari ezartzeak, errealismo psikologikoa ematen dio kontaketari.
|
|
|
Senarrak, Florak utzi egingo duela jakitean," ez nazazu abandonatu" esan ondoren," aurrerantzean dena diferentea izango zela, munduan beste ezer baino gehiago maite nuela" (174) bezalakoak esaten dizkio. Hala ere, bera hiltzeko erabakia hartzen du handik gutxira, ezin baitu
|
bere
emaztearen desleialtasuna jasan.
|
|
|
Beraz, hitz egin eta maitatua sentitzeko beharragatik egon da Adolforekin, bere Senarrak ez baitu bera kontuan hartzen. Hori dela eta, Senarrak
|
bere
emaztea beste norbaitekin dagoela jakiten duenean eta alde egingo duela adierazten duenean," ez nazazu abandonatu" (10,12) errepikatzen dio. Nahiz eta, Bioletari esaten dion bezala, Flora jada ez duen maite, eta horrek bizitza gaiztotu egiten diola badakien (77), protagonistak badaki haren kontrola galtzeak kalte egingo diola, eta bakarrik geratzeko beldurra ere badu; hortaz, emaztea erretenitzen ahaleginduko da.
|
|
|
" Monitorear el tiempo y las actividades de la víctima" edo kontrola mekanismoa ere bat dator zuzenean Senarrak Florarekin egiten duenarekin. Taverniersek azpimarratutako intimitatearen inbasioa (5.5) faktorean esan bezala, amorantea duelako susmoa duenetik eta baieztatzen duenetik, etengabe dabilkio atzetik (123,158, 179,186, 132,192, 221 etab.). Amaiera aldera, badirudi egunero joaten dela
|
bere
emazteak eta maitaleak egiten dutena kontrolatzera, bere entziklopedia saltzaile lana erabat alde batera utziz eta Floraren atsedenaldi guztiak zelatatzera iritsiz (194). Horretaz gain, Floraren etxeko mugimendu eta ohitura guztiak kontrolatzen ditu.
|
|
|
Honela, egun zoriontsu batzuk pasako ditu bikoteak (175). Zoritxarrez, batez ere Senarrarentzat izan bide ziren zoriontsuak eta egun batzuetan, sexua erabiltzen du
|
bere
emaztea alboan mantentzeko, bereganatzeko, jabetza markatzeko. Ardo asko edan ondoren, bi edo hiru aldiz egiten omen zuten:
|
|
|
Robbe Grilleten La Jalousie eleberriko protagonistak bezala, bere mugimendu guztiak zelatatzen ditu. Emaztea eta amorantearen arteko harremana eten nahi du, eta bere lana eta bere zeregin guztiak alde batera utziko ditu, modu obsesibo batean
|
bere
emaztea kontrolatzeko (123, 158, 179, 186, 132, 192, 221 etab.) Aurretik aipaturiko xantaia ere, zeloek sorturikoa da, xantaia horren bidez Flora errudun sentiarazten baitu eta honela, sentimendu hori erabiltzen du bere alboan mantentzeko.
|
|
|
Zeloak gehien gailentzen diren unea,
|
bere
emaztea hiltzeko erabakia hartzen duenean da, emazteak Adolforekin sexu harremanak izatean egin ohi zuena berarekin errepikatzean sutu egiten da (216): " Lehen unean zangoak altxatu eta airean botatzean pentsatu nuen... egun horretan erabaki nuen hiltzea...".
|
|
|
Esan bezala, senar emazteen arteko gerran Senarraren estrategia nagusia gupida sortzea da, itxura patetikoez baliatuz. Esate baterako, Flora lanean dagoen bitartean Bioletaren bila kalera ateratzen da maiz eta
|
bere
emaztea etxeratu baino lehen iristeko obsesioa izaten du, ikus dezan arratsalde osoa bertan pasa duela, egonean bere zain (108). Emaztea iristean maiz, ilunpetan egoten da, besoak gurutzaturik (109), eta sardina lata jan ondoren, zaborrontziaren azpiko aldean ezkutatzen du ezer jan gabe dagoela pentsa dezan (110).
|
|
|
Pasadizo horiek guztiak gorabehera, nabarmena da Senarrak ez duela inoiz onartzen harremana bukatu dela. Emaztea gal dezakeela ikustean, nahiago du bere ego laidotuaren mendekua hartu eta maite duen objektua,
|
bere
emazte
|
|
|
Labur esanik, matxismoa horren errotua dauka, ez baita jabetzen Flora kanpoko eta barruko lanak egiteaz nazkatuta dagoela, eta ez zaio bururatzen etxean lan gehiago egiten hasi behar lukeenik. Bere gizontasuna jokoan dagoela sentitzen du, kezkatuago baitago besteek zer pentsatzen duten
|
bere
emazteak aurre egin izanaz, benetan Floraren haserre eta ezinegona ulertzen eta baretzen baino.
|
|
|
43 Bradburyren eleberriko senarrak emaztea heriotza hautatzera eraman du artez edo moldez, bestela esanda, emozionalki Howardek
|
bere
emazte Barbara bere buruaz beste egitera eraman du, Flora amoranteak, psikoanalistak, aurpegiratu dion moduan.
|
|
|
Flora emaztea beste batekin oheratzen aritu dela jakitean, Bihotz bi. Gerrako kronikak laneko protagonista nagusiak
|
bere
emaztea leihotik behera botata hiltzea erabakitzen du. Hori dela eta, liburuaren beraren analisiarekin hasi baino lehen, euskal fikzio kriminala kontuan hartzeari garrantzitsu deritzogu, izan ere, Jon Juaristik liburuaren gaztelaniazko itzulpenaren aurkezpenean (1999) aipatu moduan, eleberri honetan bi genero ezberdinen ezaugarriak elkartu dira:
|
|
|
Gisa berean, literatura ohiturazalearen ezaugarriez luze ikertu duen Ana Toledo adituak ere Etxaideren eleberrietan mundu ikuskera kristaua eta moralizantea nagusitzen dela baieztatzen du (1989: 695). Horregatik, arrazoi gehiagoz azpimarra daiteke Etxaideren eleberrigintzan kristau moralak duen erabateko nagusitasuna eta emakumearen aurkako indarkeriaren aipamen lausoaren paradoxa; izan ere, alde batera eta bestera, pertsonaia nagusiak, katoliko ona baina errebelde erromantikoak, pairatzen dituen kartzelaldi eta arazo judizialak
|
bere
emazte Garaxiri emandako tratu txarren ondorio dira, eta bere jelosiak bultzaturik, auzoa hiltzen saiatzeagatik. Eleberriak bere egiten du Etxahunek" Mundian malerusik" bertsoetan islaturiko argumentua, hots, bere indarkeria ekintzak defentsiboak zirela, emazte adulteroaren laidoei ohorearen lege patriarkalak eskatzen zuen moduan erantzuteko.
|
|
2021
|
|
|
Basili amaxea eta Jose Luis aitaxea euren guraso Benita eta Basiliogaz bizi ziran. Basilio aitak nire amaxe Basili aukeratu eban etxerako oinordekotzat, zahartzaroan bera eta
|
bere
emaztea zaindu eizan. Kimerako baserri etxe bikotxa erosi eta lasterrera, Ubiden beste baserri bat erosi eban, eta baserri biak erabilten ebezan, familiako guztien artean bananduta.
|