|
2007
|
|
|
La, ttek bazuen
|
berak
asmatua eskuarazko kurtsoa; ez zen nahi baldin baduzu hain didaktikoa, bainan eskuararen historia, Euskal Herriaren historia eta hori zuen, historiaz gehienik, eta gero gure mintzairarenaz, eta gero urtean behin egiten zigun holako konkurtso bat bezala, sariketa bat, Emile Larrerekin Baionan izandako elkarrizketa, 1997ko abuztuaren 12an.
|
|
2008
|
|
|
Eta Xaho herri jakintza hori jasotzen saiatu zen. Nolanahi ere, Xahok euskal folkloreko elementuak, bestelako legendekin eta
|
berak
asmaturikoekin askatasun osoz nahasten, edertzen eta eraldatzen zituen, guztiz itxuraldatuz. Hala ere, ezin uka dakioke Xahori folklorearekiko interesa.
|
|
|
Jesuita euskaltzaleak XVIII. mendean idatzitako Diccionario trilingüe ospetsutik abiatuz idatzi ziren ondoren argitaratutako Novia de Salcedoren hiztegia, Aizkibelena, eta beste zenbait. Jakina denez, Larramendiren lana
|
berak
asmaturiko (eta esplizituki hala zirela adierazi gabeko) hitzez josita zegoen. Beraz haren eredura egindako hiztegiek, jatorrizko obraren akats berberak errepikatzen zituzten.
|
|
|
Bere beste hainbat proiekturekin gertatzen den bezala, Euskalzale aldizkaria() izan zen Azkueren gogoa, kasu honetan euskal toponimiaren ingurukoa, aurkezteko erakuslehioa. Nolanahi ere, praxia teorizazio publikoaren aurretik zekarren, zeren, berehala ikusiko denez, Azkuek jada 1895ean
|
berak
asmaturiko euskal izen bat ezarri zion toki bati (Ramon de la Sotaren etxe bati). Lehenik, baina, Azkuek Euskalzalen agertu zituen azalpenak aipatuko dira.
|
|
2010
|
|
|
Zeren manipulazio ibilbide luze honetan, zuzeneko aipuak dauden bezalaxe jasoak izan direla esango zaigu, eta horietatik abiatuz sortu direla birtualak, potentzialak... Hala, esanetatik hasi, eta esatariak
|
berak
asmatuetara, inoiz esan ez direnetara, edota, are oraindik, esan beharrekoetara jauzten da. Azken mota horretako aipuak ere bai baititugu.
|
|
|
Gauzak horrela, Hezkuntza Sailak EIKE izeneko lege proiektua onartu zuen 1982ko abuztuaren 16an. Etxenike sailburuak
|
berak
asmatu eta proposaturikoa, ikastolentzako estatutu antzeko bat zen EIKE.
|
|
2012
|
|
|
Era berean, itzultzailearen ideologiak (edota patrozinioak itzultzaileari inposatzen dion ideologiak) xede testuan izan dezakeen eragina azpimarratzen du. Gure inguruko adibide bat aipatzearren, Orixeren Tormes, ko itsu-mutila (1929) gogora genezake; kasu horretan, Orixeren ideologia moral eta erlijiosoak eragin zuen jatorrizko testuko kapitulu oso bat kendu eta itzultzaileak
|
berak
asmatutako beste batekin ordezkatzea.
|
|
|
Don Quijoteren itzulpena agertu eta hurrengo urtean plazaratu zuen Orixek bere bigarren itzulpen handia, El lazarillo de Tormes gaztelaniazko nobela pikareskoa euskaraz. Zeresan franko eman izan du itzulpen honek, batez ere Orixek itzulpen librearen irizpidea muturreraino eraman zuelako, kapitulu oso bat kendu eta
|
berak
asmatutako batekin ordezkatzeraino, bere kontzientzia moralak halakorik euskaratzea onartzen ez ziolako. Hautu hori honela justifikatzen du Orixek kapituluaren hasieran jarritako ohar batean:
|
|
|
Baina ez hori bakarrik; itzulpena argitalpen elebidun batean jatorrizkoaren ondoan agertzekoa zenez, eta
|
berak
asmatutako kapitulua gaztelaniazko jatorrizkoarekin bat ez zetorrenez, Orixek euskaraz idatzitakoa gaztelaniara itzuli zuen, eta jatorrizkoa balitz bezala eman. Gainera, bere horretan emateko baldarregiak iruditzen zitzaizkion hitz edo esapideak aldatzeko edota biguntzeko eskudantzia hartu zuen.
|
|
|
Hasierako hitzaurrea eta batez ere euskarazko poema erreferentzia literario eta historikoz josita daude. Arestik elkarrekin nahasten ditu benetako gertaerak eta fikziozkoak,
|
berak
asmatuak. Horrela, euskal literatura atzerriko beste literaturekin lotzen du, jolas postmoderno interesgarria osatuz.
|
|
|
Liburuaren hitzaurrean bertan aitortzen du Sarrionandiak poema itzulien artean apokrifo batzuk ere badaudela, 118 baina lehen begiratuan behintzat ez da erraza sasi itzulpenak benetako itzulpenetatik bereiztea. Mohammed Al Kali ustezko poeta afrikarraren hiru poemak, adibidez, ez dira beste hizkuntza batean idatzitako sorburu testu baten itzulpenak, Sarrionandiak
|
berak
asmatutako poemak baizik. Testu horiek, ordea, beste poema itzuli batzuen artean aurkezten ditu, itzulpenak balira bezala, eta fikziozko autoreari buruz ematen duen informazioa benetako autore batzuen inguruan ematen duena bezain sinesgarria denez, benetako autore baten poemen itzulpenen aurrean dagoela sinetsarazten dio irakurleari.
|
|
|
Hezurrezko xirulak liburuan aurkezten duen Jeronymo Oliveira da Verdade ustezko idazle portugesa gezurrezko pertsonaia da, abizenaren azken zatiak aurkakoa sinetsarazi nahi badigu ere.119 Idazle faltsu hori deskribatzeko ematen dituen xehetasunak, ordea, egiazko autore eta liburuetatik hartuak dira, eta horrek are sinesgarritasun handiagoa ematen dio idazle apokrifoari. Existitu diren eta benetako testuak idatzi dituzten hainbat autoreren datuak nahastuz, fikziozko pertsonaia bat sortu du Sarrionandiak Hezurrezko xirulak liburuko orrialdeetan, eta haren ahotan jarri
|
berak
asmatutako poemak. Hiru orrialde oso eskaintzen dizkio Sarrionandiak Jeronymo Oliveira da Verdaderen deskribapenari:
|
|
|
Ez dugu ez artikulu hori, ez idazle hori, ez sehaska kanta hori aurkitu. Garaiola izeneko herri edo auzorik ere nekez topa daiteke Sarrionandiaren idatzietatik kanpo, 128 eta
|
berak
asmaturiko lekuren bat izan litekeelakoan gaude, Durangaldeko Garai herriarekin lotua ziur aski.129
|
|
|
Fikziozko itzultzaileak edo itzultzaile apokrifoak erabiltzea estuki lotuta dago sasi itzulpenak tartekatzeko estrategiarekin. Sarrionandiak sortu edo itzuli dituen testuak
|
berak
asmatutako itzultzaileei egozten dizkienean, zabaldu egiten du nolabait testu horren eraketan parte hartu duten pertsonen, edo pertsonaien, taldea, testu bat autore bakar batekin lotzeko joera tradizionala salatuz eta literatura partaide ugariren arteko jolas interaktiboa dela gogoraraziz.
|
|
|
Sarrionandiak, sasi itzulpenen bidez, zalantzan jartzen bazuen beraren eta testuaren arteko lotura zuzen eta bakarra, itzulpena baizik ez bide zen berarena; jatorrizko testua beste autore batek idatzi bide zuen?, sasi itzultzaileak asmatzeak jolasa bukaeraraino eramateko aukera ematen dio: jatorrizkoa ez bide du
|
berak
asmatu, eta itzulpena ere ez bide da berarena; testu jadanik itzuli hori bere liburuan tartekatu besterik ez bide du egin. Horrelako jolasen bidez, guztiz hausten du autoretzaren eta testuaren arteko lotura zurrun hori, eta testuaren eta beste autore, apokrifo?
|
|
|
Aipatu ditugu kasu batzuk harrobiei buruzko atalean: argi dago poema miskitoaren izenburua(. Maitaleari gutuna?) eta Lukrezioren poema zatiarena(. Zauri ezkutua?) zubi testu gisa erabilitako itzulpenetatik itzuli dituela, baita Lukreziorena itzultzeko erabilitako zubi testutik hartutako beste hainbat poemaren izenburuak ere.168 Beste batzuetan, ordea, zubi testuetan ere izenbururik aurkitzen ez badu,
|
berak
asmatutako izenburua jarri ohi die itzulpenei. Horixe egin du, esaterako, Izkiriaturiken ematen duen Petronioren poemarekin.
|
|
|
Dena den, orrialde hauetan garatu duguna Sarrionandiaren itzulpengintza ulertzeko proposamen bat besterik ez da, eta ez du inolaz ere irakurketa bakarra izateko asmorik. Baliteke, gainera, guk apokrifotzat jo ditugun hainbat testu benetako itzulpenak izatea, eta, alderantziz, Sarrionandiaren itzulpentzat hartu ditugun testu batzuk funtsean
|
berak
asmatuak izatea, guk jakin ez arren. Nolanahi ere, apokrifoak, zubi testuak edota bestelako iturriak identifikatzeko gure ahaleginak zenbaitetan hutsegin izanak azpimarratu egingo luke nolabait Sarrionandiaren lanaren balioa, irakurlea, edo, behintzat, ikertzaile hau?
|
|
2021
|
|
|
Elkarrizketa gabe, prediku edo hitzaldi batean, entzuleak egin uste dion galdera hizlariak
|
berak
asmatzen du eta egiten bere buruari, eta lehengo modu bertsuan erantzuten: Zergatik gertatzen den hori?
|