|
2008
|
|
|
Esan
|
beharrik
ez dago hauetako anitzetan ea> gisako fonetismoak ematen direla. Orobat aipatzekoa gaztelaniar fonetikaren eragin zuzena, s> > j> gisako bilakaeran, adibidez, Ezkizarana > > Ezkijarana, > Kanpozarra > Kanpojarra, Arabako Basalde > > Bajalde, > Basauri > > Bajauri> eskualde, aspaldi, gaztelaniaztatuko kasuen araberakoa.
|
|
|
Bestetik, (8) an eta (9) an lehiaketa> publikoari> publizitatea> eman> ageri da eta (10) ean berriz, lehiaketa> koa> rgitara> Esan
|
beharrik
ez dago bigarrena dela egokiena, kakofoniarik ez dagoelako eta publizitatea> eman> gaztelaniazko dar> en kalkoa delako.
|
|
|
Ikusi da nola S. Arana Goiri-k Egutegia erabili zuen bere euskal izende gi berria zabaltzeko, beraz hizkuntzaren inguruko bere lana ezagutzera emateko. Esan
|
beharrik
ez dago antzeko asmoak erakutsi zituela López
|
|
|
Eta ez ikertzaile eruditu soil moduan, baizik baita euskararen zabaltze lanean («difusión»). Esan
|
beharrik
ez dago «órbita de vascófilo» edo euskaltzale gisa «gorputz eta arimaz» aritzea205, hizkuntza zabalduz, militantzia nazionalistaren agerpen argia dela (hain ageria ezen garaian bertan antzematen zuten «separatismo» salaketak eragiteraino). Azkuek, jakina, ez zion bere euskaltzale jarduera horri «nazionalista» deitzen, batetik adjektibo hau oso lotuta zegoelako jeltzaleekin (horrek aldean zekarren konnotazio alderdikoi, inplikazio independentista eta mamu separatista guztiekin), eta bestetik «vascófilo» gisako izen kulturalistak, politikoki neutralagoak izateaz gain, deskriptiboagoak ere izan zitezkeelako bere lana azaltzeko orduan.
|
|
|
Maiz aipatu izan da Azkue «odol gorria» zela (Txomin Agirre «odol zurbilaren» aldean), bataren bitalismoa eta bestearen pasibotasuna irudikatzeko249 Esan
|
beharrik
ez dago, izaera bizi eta aktiboa izateak ez duela berez erromantizismoarekin zerikusirik, baina argi dago halako tenperamentua izatea ondo uztartzen dela joera erromantikoekin. Tenperamentu horrek Azkueren lanerako joera nekaezina eta are bere gustu zein sorkuntza estetikoen zergatia ulertzen laguntzen du.
|
|
|
Kultura horrek beti eta derrigor esangura politikorik ez bazuen ere, erraz identifikatzen zen espainolismoarekin. Hola, adibidez, 1919an Mutrikun diputatu maurista bati egindako omenaldian, kaleetan espainiar banderak jarri eta harrerazko manifestazio bat antolatu zen, haren buru «una españolísima extremeña» jarriz, zeina «iba ataviada de charra» eta pasodoble baten doinuari segituz ibiltzen baitzen392 Mauristak, esan
|
beharrik
ez dago, Errestaurazioko Espainia ofizialaren defendatzaile eta euskal autonomiaren aurkakoak ziren.
|
|
|
Erlijio oro funtsatzen da naturaz gaindikoarekiko fedean, jakina. Erlijio katolikoari dagokienez, esan
|
beharrik
ez dago, Jainko ahalguztidun baten existentziaren eta haren errebelazio mirarizkoen sinestean oinarritzen dela. Biblian eta bereziki Ebangelioetan biltzen dira katolikoen naturaz gaindiko fede gai eta errebelazio kasu nagusiak.
|
|
|
«quiera Dios que una vez aprobado el texto autonómico podamos elevar al rango merecido a la Academia de la Lengua»85 Izan ere autonomiak euskara erabiliko zuen administrazio eta hezkuntza sistema ekar zezakeen, eta hizkuntzaren erabilera ofizial horrek arauak eta ereduak zituen, gaztelania euskara hiztegi normatibo bat adibidez. Esan
|
beharrik
ez dago bide hau Gerra Zibilak eten zuela.
|
|
|
Hola, 1909tik Bizkaitarra Bilboko astekari jeltzaleko plantillan sartu zen,. Kirikiño? ezizena aurrenekoz hartuz484 Aldizkari hau, esan
|
beharrik
ez dago, gaztelaniaz zegoen idatzita ia osorik, baina bazuen euskarazko atal bat, Bustintzaren ardurapean hain zuzen. Bertan, beraz Bustintzak kazetaritza arloa sabindar euskaraz landu zuen hainbat urtez.
|
|
|
Baina izatez, formalki plana Arana Goiriri eskatzea Ademari edota Guilbeauri zegokien, eta haiek ez zutenez eskatu (antza Daranatzen akta aski zitzaien), Broussain eta Azkue ere ez ziren saiatu. Esan
|
beharrik
ez dago, jatorrizko proiektua ez eskatzea ez zela oso prozedura txukuna izan, baina izatez Arana Goiri bera ere ez zen molestatu bere plana Guilbeauri edo kongresukideei helarazteaz. Hortaz Guilbeau, Adema edo Azkue arduragabeak izan baziren, Arana Goiri ez gutxiago.
|
|
|
Hortaz, tentsio politikoa laster igaroko zela espero bide zuen Azkuek. Esan
|
beharrik
ez dago, gatazkak baretu barik larritu egin ziren, laster Gerra Zibila lehertuz. Frankismo garaian, jakina, ezinezkoa izango zen ezer argitaratzea.
|
|
|
Esteban Bilbaori idatzitako gutunean bezala, hemen ere, euskara irakastean gaztelania hobeto menperatuko dela esaten da, eta gainera euskaldunen leialtasun politikoa bermatuko duela estatuak. Esan
|
beharrik
ez dago, proposamen guztiz moderatu hauei estatuak ez ziela inolako jaramonik egin.
|
|
|
317 «Una encuesta pro euzkera. La opinión de don Resurrección María de Azkue», Euzkadi, 1934.11.08 Esan
|
beharrik
ez dago «Euzkalerria», zetarekin, egunkarikoen transkribapena dela, Azkuek eserekin idazten baitzuen.
|
|
|
Soilik Garibai edo Axular moduko euskaldun ikasi eta ibiliek aipa zitzaketen muga horiek zehaztasun handiagoz. Eta esan
|
beharrik
ez dago, Euskal Herri linguistikoaren lurraldetasun honek, ideologia kantabrista indartzetik haratago, ez zuela inolako errelebantzia politikorik. Politikoki garrantzia zuen lurraldetasuna, probintziena, printzerriena eta monarkiena zen.
|
|
|
Esan
|
beharrik
ez dago garai hartan arraza herri baten ondarearen parte bereiztezin kontsideratzea arrunt arrunta zela, kultura bera arrazari loturik ikusteraino. Mikel Altzo kaputxino euskaltzaleak, adibidez, hola adierazten zuen:
|
|
|
posible da Azkuek Antilletako naufrago gizajoa aipatzean Kuba eta Puerto Rico antillar uharteak izatea gogotan, 1898ko Espainia hondoratutik igerian libre hasi bezain laster estatubatuar marrazoek irentsi zituztenak. Esan
|
beharrik
ez dago herrialde horiekin jazotakoa garaikoentzat guztiz ezaguna eta inpaktantea izan zela, eta beraz 1918ko hitzaldi hartan zeuden entzuleek, Azkuek bezala, oso presente izan behar zutela. Baina, gainera, Azkuek gertaera haietaz idatzi ere egin zuen behinola.
|
|
|
Halaber, Azkuek 1918an esandako «conservo la cordura suficiente para preveer» esaldiak, zentzu komuna izan baduela baieztatzearen adiera izan dezakeen arren, orobat iraganeko aurrekariren batetik irakaspenak atera zituela pentsarazten du; eta, dudarik gabe, 1898ko gertaerek aukera handiak zituzten aurrekari hori izateko. Edozein kasutan, 1918ko hitzaldiko Antillen pasartearen interpretazioa hau, esan
|
beharrik
ez dago, hipotesi bat da. Probablea, baina ezin baiezta daitekeena.
|
|
|
Bera gabe bertan behera geratuko zen erakundeak berriro ateak ireki zituen. Dinamika berria, esan
|
beharrik
ez dago, izugarri ahula zen, baina hala ere dinamika bat zegoen: hileroko batzarrak, euskaltzaleentzako bilgunetxo bat, Akademiako biblioteka irekita?
|
|
|
Irakurleak, Eskualdunaren kasuan bezala, nekazariak ziren gehien bat, baina Iparraldeko aldizkaria ez bezala, Argia osoki zen euskarazkoa. Esan
|
beharrik
ez dago, Azkuek begi onez ikusi zuela aldizkari hau, eta hango arduradun batzuekin harreman onak izan zituen (Gregorio Muxikarekin, Bittor Garitaoinaindiarekin...).
|
|
|
Erregeak berak luzaro aipatuko ziren hitzak esan zituen ekitaldien hasieran: «Cultivad vuestra lengua milenaria y venerable, joya preciadísima del tesoro de la Humanidad que recibisteis de vuestros padres y que debéis legar incólume á vuestros hijos»215 Esan
|
beharrik
ez dago erregearen hitzek oso harrera ona izan zutela. Garaian pentsatu omen zen Eduardo Datok prestatu ziola hitzaldia Alfonso XIIIari, baina antza Gasteizko apezpiku Eijo y Garay izan zen egilea, erregearen diskurtsoari kutsu euskaltzalea eman guran216.
|
|
|
Gorago aipatu denez, erregistro bakarra besterik ez darabilte gazte askok eta gabezia horretatik datozke, besteak beste, euskararen kalitate eskasa eta egoera eta esparru ez formaletan erdaraz aritzea. Egoera hori irauli nahian, lehenik eta behin, bi kontzeptu horiek zer diren ondo ulertzea ezinbestekotzat jotzen dugu eta, bigarren pauso batean, egoera eta esparru ez formaletan erabili beharreko erregistro hutsunea nola bete proposatu nahi dugu, ezer berririk asmatu
|
beharrik
ez dagoela azpimarratuz eta dagoeneko erregistro ez formal hori ondo garatuta duen hizkera eredua kontuan hartuz Ikastolako erabilera esparruetan, betiere bakoitzaren ingurune soziolinguistikoaren arabera.
|
|
|
Bestela, gerta daiteke eta sarri gertatzen da gaur, euskalkien aitzakiaz hizkuntzaren barnean hesiak gero eta gogorrago bihurtzea, elkarganatu beharrean bata bestetik urrunduaz joatea. Eta joera zatikatzaile hori Euskaltzaindiak ez dezakeela onar esan
|
beharrik
ez dago.
|
|
2012
|
|
|
Euskaratik erdaretara itzultzeko beharra ere azaldu
|
beharrik
ez dago, apur bat izango dugulako besteei eskaintzeko modukoa, eta pozgarria da euskarazko liburuek ingelesera edo grezierarako itzulpena merezi izatea. Hala ere, utzi egidazu erreparo bat egiten, itzulpen gehienak espainolera egiten dira, eta ez dakit ez ote dugun morrontza bat hor Espainiarekiko, ez egiten diren itzulpenengatik, baina bai baldintza orokorrengatik.
|
|
|
Zenbat eta jende gehiagoren babesa izan, orduan eta indar handiagoa izango du bere tesiak eta orduan eta justifikatu behar gutxiago argudio (ar) en eta ondorio (ar) en arteko konexioa. . Guztiak horren jakitun direnez gero, aipatu ere egin
|
beharrik
ez legoke, baina hori estarian egon ordez, berariaz aipatu egingo du?. Beraz, argumentazioan aurrera egiteko estrategia erretoriko pragmatikotzat joko dugu.
|
|
|
hasi ahozko tradiziozko eragin nabarmena duten ipuin pasadizoen aipuetatik, euskal idazle klasikoen aipuekin jarraitu, eta XX. mendeko literatura modernoaren ispilu direnetara iritsi arte. Esan
|
beharrik
ez dago testuartekotasun161 honek, estarian nahiz agerian beste testuei egiten dien erreferentzia sare honek? –nolabaiteko gaitasun literarioa?
|
|
|
Esan
|
beharrik
ez dago aurten, 2012an, Koldo Mitxelena Elissaltek utzi gaituela 25 urte betetzen diren honetan, Mitxelenaren harrobiak guztiz joria izaten jarraitzen duela eta denborak ez duela saretu hemen utzitako lanen ehuna. Ehun hori ikasgai, ikergai askok ehundua da eta errenteriarraren zazpiehun (euskal eta erdal) lan baino gehiagok osatutako uzta alderdi askotatik irakureta jorra daiteke eta hala egiten da.
|
|
|
Esan
|
beharrik
ez dago Mitxelenak euskararen batasunaren sortze bilakaeretan izan duen eragina eta egin duen lana. Gu ez gara horren jorran ariko.
|
|
|
Argitaraldien aukerak ondorio latzak dakartzala esan
|
beharrik
ez dago. Guk aztergai Euskal Editoreen Elkarteak kaleraturiko Klasikoen Saileko 21, 22 eta 23 zenbakiak dituzten liburuxkak hautatu ditugu:
|
|
2014
|
|
|
Gerora etorri zen, nire burua euskalduntzeko ahaleginetan, berri ro ere euskara neureganatzea eta Arestiren literaturarekin topo egitea. Horretarako akuilua, esan
|
beharrik
ez dago, Xabier Kintana eta Andolin Eguzkitza izan ziren, bi horiengan ikusten bainuen nik Bilbon eta, oro har, Euskal Herrian behar genuen euskaldun tasun moderno eta hiritarraren eredua.
|
|
2021
|
|
|
Euskaltzaindiak" Hitz elkartuen osaera eta idazkera" arauan esanaren arabera,
|
beharrik
ez dagoenean ez genuke hirutik gorako hitz elkartuetara jo behar: hobe euskal aldizkarietako zuzendarien bilera, soinu uhinen hedapen bidea edo Mendibilgo Udalaren kirol patronatua, ezen ez euskal aldizkari zuzendari bilera, soinu uhin hedapen bidea eta Mendibilgo udal kirol patronatua.
|
|
|
honela Lazarragak erabiltzen du eta hedatua da gipuzkeraz edo bizkaieraz idazten dutenen artean; horrela adberbioak leku gehiago izan du Hegoaldean, eta gutxiago Lapurdin, Nafarroa Beherean edo Zuberoan; hala Lazarragak erabiltzen du eta, bizkaierazko tradizioan lekukotasun urriagoak baditu ere, oso hedatua izan da euskalki guztietan; hola (eta holan, bizkaieraz) ez da hain erabilia izan, baina Iparraldean Etxeberri Ziburukoak eta XVIII. mendeko idazleek erabiltzen dute, XIX. mendean bizkaierazko testuetan eta gipuzkoar bertsolariren batek ere, eta XX. mendean oro har hedatzen da. Hortik sortzen dira hola eta hola (berriz aipatu
|
beharrik
ez dagoen zerbait labur adierazteko edo), hala hola, hola hola, hala nola, nola hala eta abar (§ 15.4.4). Gaurko liburuetan arruntak dira, nahiz hola baino maizago ageri diren gainerakoak.
|
|
|
Ezin du oporrik egin: hain dabil lanpetua; Honen akatsak aipatu
|
beharrik
ez dago: hain daude axalean (Mitxelena); Ezin izan zuten zerrenda bukatu; hain da luzea (Berria).
|
|
|
28.4.7c Lehenengo osagaian ez ezik/ ez ezen/ ez eze duten egituretan ez dira perpaus jokatu beregainak elkartzen, baizik bestela ere mintzagai izan daitezkeen perpaus osagaiak. Esan
|
beharrik
ez dago, mintzagaiok mota berekoak izan behar dutela: Liburu hau ez ezik, beste hori ere baduzu; Euskadin ez ezen, Europan ere ibili naiz; Ameriketara joan zela ez ezik, handik itzuli dela ere jakin dugu; Irakurri ez ezik, idatzi ere bai.
|
|
|
Baina goiko adibideak erakusten diguna da perpausetik irten
|
beharrik
ez dagoela ere horri zor zaion interpretazioa emateko. Perpaus elkartu batean aski da behar den aurrekaria mendeko perpausean izatea.
|
|
2023
|
|
|
Eliteko itunpeko ikastetxe batzuek A eredua sartzea planteatu dute, gutxienera joan nahi ez badute. Euskararen ofizialtasunak gauzak asko erraztuko lituzke Nafarroa osoan, A eredua derrigorrezko gutxienekoa izango litzatekeelako, eta G eredua desagertuko litzatekeelako, prozesua asko merkatuz, euskara irakatsiko denean gelak bitan banatu
|
beharrik
ez zegoelako. Ofizialtasun hori gabe, euskara ere aurrera egiten ari da, ematen ez badu ere.
|