|
2001
|
|
|
kokatzen diren euskal idazleek, urteak joan ahala eta obrak idatzi ahala, arazo hau gainditzeko zenbait baliabide narratologiko asmatu dituzte. Mirandek, kasu, gogoan izan
|
behar
dugu Haur besoetakoa 1954rako idatzita zegoela, hots, Leturia baino lehenagokoa dela?, Euskal Herriarekin harremanik ez zuen munduahartu zuen kokagune. Beraz, Haur besoetakoa irakurtzen dugularik, bikoiztutakofilme amerikar bat ETB1ean ikusten ari garenean bezala jasotzen dugu.
|
|
2006
|
|
|
Sentimenduak adieraztea erraztu behar da: bikotekideek saiatu eginbehar dute haurrak bere emozioak eta frustrazioak adieraz ditzan etalortu egin
|
behar
dute haurrak arazoaren inguruan eurekin hitz egitea.Egokitu zaien gatazkaren inguruan hitz egiten badute eta egoera berriakonponbide bat dela ulertzen badute, haurrak kontzientzia hartzenjoango dira eta egoera kontrolatzera ere helduko dira.
|
|
|
Kooperazioan oinarritutako hezkuntza: planifikazioaren ondorioz, gurasoek buru belarri inplikatu
|
behar
dute haurrak hezteko garaian. Haurraaitaren kargu dagoenean, gehiago ziurtatzen da aitaren inplikazioabestelako kasuetan baino.
|
|
|
Edonola ere, eta eskaera luzatzen duenaren sexuaz gaindik, banakoen motibazioak ere askotarikoak izango dira. Eskuarki, arrazoi nagusia ama/ aita izatearendesira betetzea izango da, baina era berean beste hainbat motibazio izan daiteke, hala nola, utzikeria pairatu duen eta familia bat
|
behar
duen haur bati etxea etaaukera gehiago eskaintzea, aitona amona bilakatu nahi diren gurasoei gustu emannahi izatea, bakarrik egotearen bakardadea betetzea, etab.
|
|
|
Haur bati ezgaitasun bat diagnostikatzen zaion unean, litekeena da haren gurasoekberen aitatasun eta amatasunarekiko igurikimen guztiak behea jota daudela sentitzea.Gurasoek berreraiki egin
|
behar
dituzte haurrarekiko harremanen, guraso bezaladuten zereginaren eta beren beharrei erantzuteko erabili dituzten laguntzeko zerbitzuen inguruko igurikimenak. Horretarako, erabakigarria da lehenengounean jasotzen duten informazioa, informazio hori nola aurkezten zaien eta, igurikimen horiek miatzeko, antolatzeko eta berrikusteko ematen zaien laguntza.Horrela bakarrik lagunduko diegu beren haurraren egoera eta haurrak duenezgaitasunaren ondorioak ulertzen, haurra zaintzen eta hezten dihardutenprofesionalekin lotura errealistak eta eraginkorrak ezarriz.
|
|
|
Gurasoek diagnostikoari eta pronostikoari buruzko informazioa behar dute, eta haurraren medikuarekin, psikologoarekin eta inplikaturiko gainerako profesionalekin hitz egin behar dute, ez bakarrik diagnostikoa ematen dieten unean, baitageroko hilabete eta urteetan ere, haurra hazi ahala beharrak aldatu egiten direlakoeta gurasoek bestelako informazio, aholku eta laguntza behar dituztelako. Gurasoekparte hartu nahi eta
|
behar
dute haurraren uneko eta etorkizuneko zaintza etaheziketaren planifikazioan.
|
|
|
Ariketa bat egin aurretik, erantzunaren latentzia luzatu egin
|
behar
du haurrak, hots, erantzuna eman aurretik itxaroteko denbora hartu behar du. Kagan, Pearsoneta Welch ek (1966) egindako ikerketaren arabera, honelako entrenamendu batenbidez erantzuna atzeratzea eta modu erreflexiboagoan jokatzea lortzen da, baina ezhutsegite gutxiago egitea.
|
|
|
Autoebaluazio indartuaren teknikan (Miranda, Rosello eta Soriano, 1998) ikasgelan edo etxean arazoak sortzen dituzten portaerak identifikatzen dira. Portaera horiei dagozkien autoebaluazioak egin
|
behar
ditu haurrak egoera ezberdinetan. Autoebaluazioan entrenatu eta gero, gurasoak edo irakasleak egun jakinbatean ebaluatu beharreko portaera deskribatzen du.
|
|
2007
|
|
|
Izan ere, horiei esker, haurrek bereganatzen dituzte besteenikuspegia hartzeko gaitasuna eta antzeko gaitasun soziokognitiboak, eta, horrekinbatera, hainbat gauza ikasten dituzte beren buruaz, beste pertsonez, harremanez etaantzekoez. Ondorioz, saiatu
|
behar
dugu haurrak beste haurrekin jolas daitezen.
|
|
|
Horren ondorioz, haurrak amarentzat desiragarri izateko nahiaerreprimitzen du, eta, hortik aurrera, Ni ideala Superniaren eraginpean garatuko da.Alegia, haurraren eta amaren arteko harremanari aita funtzioa eransten zaionez, bederen, bitartekotza familiarra, soziala eta kulturala sustatzen hasten dira, etahorrek bultzatuko du haurrak bere idealak garatzera. Bestalde, sexu nortasunerakoeta harreman idealetarako gizarteak ezartzen dituen agindu eta debekuak aintzathartu
|
behar
ditu haurrak, eta, behin horiek identifikatuz gero, haurra generoenaraberako ideal sozialez jabetzen hasten da.
|
|
2008
|
|
|
Plangintza gaitasuna neurtzeko ipuin bat eta azalpen lan bat idatzi
|
behar
dituzte haurrek.
|
|
|
42 irudi bikote ez dira berdinak. Gurutze bat markatuz seinalatu
|
behar
ditu haurrak berdinak ez diren irudiak dituzten koadroak. 20 hutsegitetik 30 hutsegitera egiten baditu, ez du irakurtzeko heldutasunik.
|
|
|
Test horretan, beste proba batzuen artean, aztertzaileak arkatzez emandako kolpeen segida erritmiko bat ekoitzi
|
behar
du haurrak beste arkatz batez.
|
|
|
Marrazkietan ta silabaz amaitzen diren lau gauza erakusten zaizkio haurrari. Gauzen izenak esan
|
behar
ditu haurrak ta silaba esan gabe. Lau gauzak:
|
|
|
Prozesu sintaktikoei dagokienez, esaldia hartu
|
behar
du haurrak idazketa unitate moduan, eta ideiak eta gertaerak esaldi mota ezberdinen bidez adierazten ikasi behar du. Ideiak eta kontzeptuak ordenatu, eta gramatika aldetik ongi jositako esaldietan eman behar du informazioa.
|
|
|
Perpaus koordinatu hautakaria: hainbat alternatiba planteatzen ikasi
|
behar
du haurrak, gero haien artean aukera egin ahal izateko. Alternatiba desberdinen artean aukera egitera eramaten gaitu borondateak.
|
|
|
Baina, substantzia bati ezer kendu edo eransten ez zaion bitartean, material bera izaten jarraituko du. Kantitatearen kontserbazio ariketa ebazteko, identitatearen, konpentsazioaren eta itzulgarritasunaren nozioak eskuratu
|
behar
ditu haurrak. Konparatzeak lagun dezake printzipio hori eskuratzen.
|
|
|
Prozesu lexikoei dagokienez, hitzen esanahia ez ezik, fonematik grafemara pasatzen eta hitz irregularrak ortografia egokiz idazten ere ikasi
|
behar
dute haurrek. Lexikoaren erabilerari dagokionez, hainbat ariketa egiten dira:
|
|
|
Hitz ezezagunekin da baliagarria bide fonologikoa; bide lexikoa, berriz, ortografia arbitrarioa dutenekin. Baina, bi bideak (lexikoa eta fonologikoa) erabiltzen jakin
|
behar
du haurrak, irakurle edo idazle trebea izango bada. Batera aktibatzen dira bi bideak, bata bizkorragoa bada ere.
|
|
|
Irakurtzen eta idazten ikasi
|
behar
duten haurrek analisi eta sintesi gaitasuna izan behar dute; hau da, esaldia zatitan deskonposatzen jakin behar dute, eta, zatietatik abiatuta, esaldiak eta perpausak osatzen. Era berean, arreta irudira fokatzen eta irudia hondotik bereizten jakin behar dute, arreta selektiboaren bidez. Inguruko zaratatik hitzak bereizten jakin behar dute.
|
|
|
Haur Hezkuntzan, hainbat idaztresna esploratu
|
behar
ditu haurrak, eta idazteko prestakuntza ariketak ere egin behar ditu. Baina, Haur Hezkuntzaren hasieran, haurrak ez ditu erreproduzitu behar idazketa marren traiektoriak.
|
|
|
Haurrak komunikatu nahi duenetik eta haurraren komunikazio testuingurutik abiatu behar du idazketa prozesuak. Bere egoeratik eta esperientziatik sortutako kontakizunak idatzi
|
behar
ditu haurrak. Zeregin horretarako, era guztietako euskarriak (hondarra, papera?) eta tresnak (klera, pintura, arkatza?) erabiliz, eta era guztietako jarrerak (zutik, eserita, etzanda?) izanik idatziko du haurrak.
|
|
|
Eserita idazten duenean, jarrera egokia hartzen ikasi
|
behar
du haurrak. Ipurmasailak jarrera simetrikoan eta orekatuan eduki behar ditu haurrak, angelu zuzena eratuz.
|
|
|
Eserita idazten duenean, jarrera egokia hartzen ikasi behar du haurrak. Ipurmasailak jarrera simetrikoan eta orekatuan eduki
|
behar
ditu haurrak, angelu zuzena eratuz. Gorputz enborraren oinarriak eta goialdeak lerro zuzenean egon behar dute eta sorbalda biek altuera berean.
|
|
|
Auziasen (1966) eta Le Rouxen (2005) proposamenaren arabera, letra bakoitza bakarturik idazten ikasi
|
behar
dute haurrek. Trazu bakar batez, arkatza altxatu gabe idatziko dute letra bakoitza, eta x letra izango da salbuespena.
|
|
|
Forma biribilak, luzeak, handiak eta txikiak bereizteko gaitasuna izan
|
behar
dute haurrek idazten hasteko. Eskuin/ ezker, goi/ behe, gain/ azpi nozioak ezagutu behar dituzte.
|
|
|
Baina, ongi idazteko, hitzak bereizten ikasi behar da. Erritmo jakin baten arabera elkartzen dira hitzak, baina erritmoak elkartzen dituen hitz horiek bereizita idazten ikasi
|
behar
du haurrak. Egitura erritmikoak berrekoizteko gaitasunean bereizten dira haur dislexikoak eta normalak.
|
|
|
Eskolak nola lantzen dituen irakurketa eta idazketa. Irakasleek berehala hauteman
|
behar
dituzte haurrek irakurtzen eta idazten dituzten zailtasunak.
|
|
|
Paralelo jarri behar dira oinak, lurraren gainean; bi ipurmasailak berdin bermaturik aulkian, bizkarra zuzen eta sorbaldak altuera berean; sorbaldak, besoak, besaurrea eta eskuak erlaxatuta; eta sakona izan behar da arnasketa. Eskumuturraren uzkurtze eta zabaltze mugimenduak, errotazioa eta hurbiltze eta aldentze mugimenduak egin
|
behar
dituzte haurrek. Horrez gainera, letraren analisi pertzeptiboa egin behar dute.
|
|
|
Bere gorputzetik abiatuta kokatzen da haurra espazioan. Horregatik, espazioan kokatzen ikasteko, bere gorputzeko zatiak kokatzen hasi
|
behar
du haurrak. Aurrean, atzean, goian eta behean dituen gorputzaren zatiak izendatzen eta seinalatzen ikasi behar du.
|
|
|
Objektuak haurraren gorputzarekiko non kokatzen diren (aurrean, atzean, goian, behean?), norbera objektuekiko non kokatzen den (aurrean, atzean, azpian, ezkerrean?), eta objektuak elkarrekiko non kokatzen diren (aurrean, atzean, ezkerrean, eskuinean?) asmatu
|
behar
du haurrak. Beren gorputzaren zatiei buruzko edo inguruko gauzei buruzko galderak egiten zaizkie haurrei:
|
|
|
Soinu desberdinak berdintzat hartzen ikasi
|
behar
du haurrak. Bola, bronka, blai hitzen hasierako soinuak ezberdinak dira espektrogramaren arabera, baina, hala ere, berdintzat hartu behar dira.
|
|
|
Errima ezagutzea: soinu edo errima bera duten hitzak identifikatu
|
behar
dituzte haurrek. Hiru objekturen irudiak erakusten zaizkie (horietako bik errimatu egiten dute), eta objektuen izenak esaten zaizkie.
|
|
|
Alde batetik, ahozko hizketa jarraitua bere osagaietan (hitzetan, silabatan eta fonematan) zatitzen irakasten zaio haurrari eta, bestetik, hizketaren osagaiak elkartu eta silabak, hitzak nahiz esaldiak osatzen. Hizkuntzaren soinu ezberdinak identifikatzen, artikulazio mugimenduak hautematen, hitzak, silabak eta fonemak entzumenez eta zinestesikoki bereizten eta hizkuntzaren atalak zatitu eta elkartzen ikasi
|
behar
du haurrak. Entrenamendu fonologikorako programa hau Haur Hezkuntzako Bigarren Zikloko eta Lehen Hezkuntzako Lehen Zikloko haurrekin egiteko da.
|
|
|
Bereizita agertzen diren letrak, fonemak edo soinuak elkartu eta hitzak osatu
|
behar
dituzte haurrek: p r-a k a-k, k r o k o d i l o a, f a b r i k a, t r e s n a, t x i s t e a, n e s k a t x a, te k l a, k l i k a t u, p l a-z a, b a l a n t z-a. p r-a k a-k= prakak k r o k o d i l o a= krokodiloa f a b r i k a= t r e s n a= t x i s t e a= n e s k a t x a= te k l a= k l i k a t u= p l a-z a= b a l a n t z-a=
|
|
|
Honako bertso hauetan, errima hitzak falta dira; lehenengoak bi hutsune ditu, bigarrenak hiru eta hirugarrenak lau. Errima hitz egokiak aukeratu
|
behar
dituzte haurrek, bertsoaren azpian dauden hitzen artetik:
|
|
|
– Hainbat komunikazio egoeratarako egokitutako testu idatziak sortzeko gai izan
|
behar
du haurrak. Testuak idazten irakastean, haiek ulertzen eta interpretatzen ere irakatsiko diegu.
|
|
|
– Testua idazteko, komunikazio egoerako partaideak eta horien asmoak aztertu
|
behar
ditu haurrak. Irakurlearen interesak eta ezagutzak izan behar ditu buruan.
|
|
|
kontzeptuak indar handia hartzen du: idazten ikasten hasteko, aurrez garapen baldintza batzuk bete
|
behar
ditu haurrak.
|
|
|
Hizkuntza idatziari buruzko jarrera positiboa eta hizkuntzaren zati handien eta txikien kontzientzia fonologikoa eskuratu
|
behar
ditu haurrak. Orain arte pentsatu izan da, haurrak lehenik irakurtzen ikasi behar duela, eta, gero, idazten.
|
|
|
Egitura morfosintaktikoei dagokienez, era askotako perpausak idazten eta irakurtzen ikasi
|
behar
dute haurrek. Hainbat egituratako testuak landuko dira haurrekin:
|
|
|
ipuinak, deskripzioak, narrazioak eta argibideak. Testuaren egituraren eta helburuaren arteko loturak ulertzen ikasi
|
behar
du haurrak.
|
|
|
silabaz amaitzen diren lau gauza erakusten zaizkio haurrari. Gauzen izenak esan
|
behar
ditu haurrak, ta, silaba esan gabe.
|
|
|
–i? soinuaz hasten den marrazkia zein den esan
|
behar
du haurrak (Izarra).
|
|
|
Haurrari hitz batzuk esaten zaizkio, banaka banaka. Hitza ongi ala gaizki esanda dagoen asmatu
|
behar
du haurrak. Gaizki esanda badago, ongi esan behar du.
|
|
|
Gorputz eskemak pertsonaren alderdi psikoafektiboak eta mugikorrak biltzen ditu. Bere gorputzaren kontzientzia hartu
|
behar
du haurrak. Horretarako, ariketa batzuk egiten ditu:
|
|
|
Burua, hankak, besoak edo eskuak bereizten hasi
|
behar
du haurrak. Nork bere gorputzaren eta besteen gorputzaren zatiak izendatu eta ukitzetik has daiteke, lehenik esku menderatzailea eta, gero, beste eskua.
|
|
|
Galdetegiak itaun erraz eta sinpleetan daude oinarrituta. Komunikazio Gaitasuna Neurtzeko Zerrenda tresnaren aplikazioa bideratzeko, lehenengo eta behin haurraren gurasoek bete
|
behar
dute haurraren adinari dagokion galdetegia, Lehen KGNZ (8 hilabete bitartekoena) edo Bigarren KGNZ (16 hilabete bitartekoena). Galdetegi bakoitzak haurraren hizkuntza eta komunikazio trebetasunen bilduma zehatza jasotzen du.
|
|
|
Esaldien neurketa egin aurretik, halere, gogoan izan
|
behar
dugu haurrak esandako hitzak bakarrik zenbatu behar direla, ez gurasoek batzuetan idazten dituzten azalpenak. Gainera ez naiz etorri, zuk ez duzulako nahi izan eta zu etorri zara eta nik ikusi zaitut bezalako esaldi elkartuak esaldi bakartzat jotzen dira.
|
|
2011
|
|
|
Aro sentsoriomotorrean beren autonomia lortzen saiatzen dira haurrak, baina guraso hiperkontrolatzaileek mugak jartzen dizkiete. Horrela, autonomia lortu
|
behar
luketen haurrak kontrolatuta gelditzen dira; ekimena galdu eta zuhurtasuna irabazten dute. Autonomia lortzeko egokiak diren garaietan gurasoen gehiegizko kontrola jasaten dute, eta ondorioz, ekimena hartzera ez dira ausartzen, eta beren identitate propioa ez dute aurkitzen.
|
|
2014
|
|
|
Fitxa batez saritu daitezkeen portaeren zerrenda osatzen da. Lortu nahi duen sari edo pribilegio bakoitzerako fitxa kopuru egokia eskuratzen ikasi
|
behar
du haurrak. Horretarako, modu jakin batean jokatu behar du.
|
|
|
Istorioa kontatu ondoren, irakasleak amorrua sortzen duen egoera bat deskribatzen du eta dortokaren jarrera hartzen du. Gero, antzeko egoerak irudikatu
|
behar
dituzte haurrek, eta dortokaren jarrera hartuz erantzun. Behar den guztietan errepikatzen da ariketa, prozedura ongi ikasi arte.
|
|
|
Denbora orientazio egokia eskuratzeko, hurrenkera ardatz kronologikoan gertaerak kokatzen ikasi
|
behar
dute haurrek. Horretarako, gertaeren adierazpen grafikoa lerro batean ordenatzen eta hurrenez hurren jartzen trebatu behar dute, gertaera bakoitza segidan dagokion tokian kokatuz.
|
|
|
begirada truke luzea, erritmo komunak. Fusio egoeratik komunikazio egoerara pasatzeko, denboraren disoziazio bat lortu
|
behar
du haurrak, eskaeraren eta erantzunaren arteko latentzia denbora progresiboki luzatuz. Ez da itxarote denbora luzatzearen kontua bakarrik, absente dagoen objektu saritzailearen elaborazio sinbolikoaren kontua baizik.
|