|
2000
|
|
|
Bezperan, La petite Girondek, 1872ko apirilaren 7ansortua, bere azken alea zabaldu zuen. Orduan, iragana erabat ahaztu
|
behar izan
zen, batez ere Bigarren Mundu-Gerraren garaian martxan jarraitu zuten egunkariak alboratuz.Garai hartan Sud-Ouest bi aldeetatik idatzitako zatar-paperezko orri bakarraz osaturikzegoen, eta beraren banaketak (76.500 ale) ez zuen Bordeleko hiri-aglomerazioa gainditzen. Mende erdi bat geroago, Sud-Ouest lehen planoko hedabide bilakatu da.
|
|
|
Hasiera batean, Baionako irratiari zenbait irratsaioemateko hitzarmena sinatu zuten, osoki desagertu zen arte. Anglet FMk, aldiz, RTL2ko musika saioan harpidetu
|
behar izan
du, aurrera segitu ahal izateko. Noski, euskalirratiez gain, beste irrati soziatibo batzuek ere denborari, diru-faltari, lehiari, eta baitaberrerosketei ere aurre egin diete, irrati hauek adibidez; Baionako Radio BonneHumeur (%1, 7ko audientzia) 40 urte baino gehiagoko entzuleriari zuzendua eta, beraz, Nostalgieren estatu-mailako sare musikalaren ordutegia erabiltzen duena; MaulekoRadio Mendililia, gero eta entzuleria handiagoa duena? %1, 3?
|
|
|
–Euskal Irratiak elkartea,, euskal adierazpideko hiru irrati soziatiboen artekogarapen-eta itun-planaren aurreproiektuaren isla zehatza da, 1996ean. EuskalHerriaren antolamendu eta garapen eskemaren barruan aurkeztu zen proiektuautonomoa37 Hiru irratien artean beste hurbilpen-saiakera batzuk izan ziren 90ekohamarkadaren hasieran38, batez ere Irulegiko Irratia eta Euskal Kultura Institutuareneskutik. Saiakera hauek egunero 9: 30etan hiru irratietan aurkeztu eta hauetariko irratibatek edo bik ekoitzitako emankizun kultural komunen sorkuntza ekarri zuten39, etabaita Euskal Kultura Elkarteak sorturiko prestigiozko literatura-emankizun bat ere, 1995ean bertan behera utzi
|
behar izan
zutena, arras kritikatua izan zelako40.1997/ 98 sasoiko Mediametrieren galdeketaren arabera, Irulegiko Irratia, Europe1en atzetik ozta-ozta, Ipar Euskal Herriko irrati entzunenen arteko bederatzigarrenpostua lortu zuen, entzuleria-tasaren %5, 7rekin. Gure Irratia %2, 5eko entzuleria-kopurura igo da, 1994an erorketa indargetu ondoren.
|
|
|
1977an sortu zen ElPais egunkaria argitaratzeko, eta denborarekin lotura estuak eratu dira bera eta Santillana argitaletxearen artean, zeina, azken batean, bere hedapen-estrategiaren oinarriaizan den. Gaur egun kultur industria gehienetan dihardu, esan bezala, nagusitasun-posizioetan guztietan ere, nahiz eta horretarako kanpoko hainbat enpresaren laguntzaere
|
behar izan
duen. Prentsan, El Pars egunkaria eta El Pais Semanal dira berarenproduktu nagusiak.
|
|
|
Alabaina, askoz egokituagoa da Estatuaren aniztasun politiko kultural territorialari dagokionean.Zentzu honetan, nahiz eta Autonomia Erkidegoen arloaren gaineko eskuduntzak mugatuak diren eta zenbait gaitan goitik behera Estatuaren araudi eta jarrerek baldintzatuta dauden, zentralista beti; oztopatzaile askotan komunikabide autonomikoekiko; zatikatzaile gehienetan?, aukera errealak dituzte hauek beren inguruetan egiturapropioak eta ezberdinak garatzeko. Hala erakusten du EITBren esperientziak berak, nahiz eta horretarako Estatuak ezarritako lege-mugetatik harago joan
|
behar izan
duenzenbaitetan, edo horren zirrikituak baliatu, EITB bera sortu edo bigarren kanala zabaldu zenean bezala. Lurraldetasunaren arlotik ere ETB1en seinalea Iparraldera normaltasunez hedatzea lortu da; ordea, Nafarroako hedapena ez da osoa, ezta ofizialaere.73
|
|
|
iv) Azkenik, subjektuek beren adinari, sexuari, etxean erabiliriko hizkuntzarieta gurasoen jatorriari buruzko galderei erantzun
|
behar izan
zieten.
|
|
|
Haurra errefusatua sentitu da, bere izaerari eta bere nahi eta desirapropioen parte bati zegokionez, eta gero seduzitua, bere gurasoen nahiei erantzuteko. Hartara, bere gorputza sumatzeari utzi eta bere gurasoentzat berezi bilakatzeaonartu
|
behar izan
du. Gerora, beti pentsatuko du izaki berezia dela besteen begietan; energia guztia Niaren irudian dago, gorputzetik bereizita.
|
|
|
Sarreran esan dugun bezala, talde-egoerara zabaltzerakoan, psikoanalisiakmoldaketa batzuk egin
|
behar izan
zituen, eta moldaketa hauen oinarri teorikoak etaelaborazioak derrigorrezkoak izan ziren gutxieneko koherentzia eta bermea gordeahal izateko.
|
|
|
Honetan ere, talde-egoerak aldaketa batzuk moldatu
|
behar izan
ditu. Hala, subjektu baten partehartzea ez da derrigorrezkoa saioa betetzeko; eta subjektu batisilik egon daiteke saio batean eta hala ere bertan hitz egiten denaz onuratu.
|
|
|
Ondoko irailean, 1958koan beraz, Aljeriara soldadu joan
|
behar izan
nuen, 1960koabenduraino. Udatik Xarriton-ekin hitzartua nuen, itzultzean Hazparneko ikastetxeanirakasle sartuko nintzela.
|
|
|
Izan ere, mendiek etaharanek haizeen norabidea zehazten eta markatzen dute sarritan. EHHAn lau haize-mota garden itaundudiren arren herri bakoitzean moldatu
|
behar izan
dugu bere egoerara, nahiz beti ez den norabide zehatzzehatza lortu, beharbada ez dagoelako.
|
|
|
1940ko hamarkadan eta gero Erregimena hizkuntzari zor zitzaion errespetutik etahiztunen hizkuntz eskubideetatik urrun ibili zen arren, Elizaren zenbait euskarazkoazalpen ofizialago ere jasan egin
|
behar izan
zuen hark, sinestunen euskalduntasunakbehartuta. Alde horretatik, nola-halako esanahi soziala baina gogoan izatekoa du EgiaAtotxako sermolari bati dagokion 1946ko albiste honek (Cronica:
|
|
|
Martfnez Anido historia luzeko gizona zen: 1920ko hamarkadako lehen urteetanBartzelonako langileriaren aurka metodo guztiak erabili zituena, harik eta Gobernuakberak kargutik kendu
|
behar izan
zuen arte. Primo de Rivera-rekin Gobernaziotik lanegin zuen, berriz ere langileriari aurre eginez.
|
|
|
Estualdiak eta guzti, gerratea ez zen zitalegiagertatu Egia-Atotxako komentutarrentzat: komentua, noski, utzi egin
|
behar izan
zuten1936ko uztailetik iraila bitartean, Loiolako militar altxatuei bidea mozteko hartubaitzuten miliziatarrek etxea. Madariaga bermeotarra (1893-1963) zen une hartanbertako Nagusia, euskal sermolari eta idazlea berau (Varii 1935:
|
|
|
Gertakarien ingurua ezagutzeko, hemen hiru erakunde protagonistari buruz esanbehar da zerbait, hau da, arazoa xaxatu eta gidatu zuten Gobernu frankistez, nahitaezauzian esku hartu
|
behar izan
zuen Diozesiko Gotzaindegiaz (eta Gotzainaz bereziki), eta Donostiako frantziskotarren komentuaz.
|
|
|
Iraultzek hizkuntz politika osorik birmoldatu
|
behar izan
dutelarik, bi jarreraarrunt kontrajarriak erakutsi izan dituzte:
|
|
|
Telebistak hirurogeiko hamarkadara arte itxaron
|
behar izan
zuen herriratzeko. Handik aurrera, halada, zinema baztertzeraino eramango zuen erreferentzia nagusia bilakatzen hasi zen Espainiako telebista.
|
|
|
Esanguratsua Euskal Kulturaren garapen-dinamika malkartsuaren, eta ezbakarrik euskaldungoak lehen, salbuespen-egoera? nozitu
|
behar izan
zuelako, urtehartan, Txillardegik idatzi bezala,, euskal munduaren belaun berri bat sortzen da, etahazkunde isilean abiatzen?
|
|
|
Konkista kontzeptuaren definizio orokorra zehazten baino, gure Herriak azken bi milaurteetan zehar jasan
|
behar izan
duen konkista-egoeraren ikuspegitik arituko garagehiago. Konkista-egoera historiko hori aipatu eta gero, konkistaren gertaeratikabiapuntu hartuta, zenbait hausnarketa egiten saiatuko gara.
|
|
|
Harrigarriagoa da, hala ere, Fessenden ez konturatzea bere asmakariaren baliagarritasunaz eta posibilitate itzelez. Hamar urte gehiago iragan
|
behar izan
ziren (1916an) harik eta Ipar Amerikako Marconi elkarteko telegrafista gazte batek bere enpresari proposamena egin zion arte: –Badakit nola egin, esan zien bere ugazabei?
|
|
|
Morse gabe, ez zen telefonoa existituko; Edison gabe, ez zen izango baterako transmisio-jasoketarik; Fessenden gabe, giza ahotsak ez zuen Morse ordezkatuko; David Sarnoff gabe, ez zen etxeko irrati-hargailurik egingo; H.P. Davis gabe, ez zen informazio-saiorik, ez hezkuntza-saiorik ez eta saio komertzialik ere egongo? Irratihedapena kate bat bezalakoa izan zen, eta mailak lotzeko hamarkadak pasatu
|
behar izan
ziren.
|
|
|
Oso autore gutxik erreparatu diote irratibidearen elementu honi; apika, batek baino gehiagok zarata traba baino ez dela pentsatu du inoiz, adierazkortasunik ez daramala. Ezbairik gabe, horixe izan
|
behar izan
da arrazoia. Mariano Cebrián irakasleak, ostera, sakon aztertu du zarataren funtzioa, irratian eduki ohi duena, eta maisukiro aztertu ditu zaratak dituen aukerak eta posibilitateak.
|
|
|
Ez zegoen lar inzentiborik ekoizle beregainak programak sortzera anima zitezen. Horrexegatik WEAF estazioak irra-tsaio propioak egiten hasi
|
behar izan
zuen, RCA edo Westinghouse-ko estazioek bezalaxe.
|
|
|
Aurreko ataletan ikusi dugun bezala, irratia berehalako soinu-transmisioa da, leku batetik beste batera egiten dena. Laburbiltzearren, denbora iragan arau eta alor teknologikoari dagokionez, irratiak hiru oztopori itzuri
|
behar izan
die: denborari (irratia berehalakotasun elektronikoa da), espazioari (aldiberekotasuna informazioaren ibilbidean) eta ekaiari (informazio-mezua biderkatu egiten da, makina bat pertsona edo entzulerengana heltzeko).
|
|
|
Jesús Muguruza-k (1988) gogoratzen duenez, 1982ko apirilean Gure Irratiak hiru animatzaileetako bi kanporatu
|
behar izan
zituen aipaturiko legearen belutzearen kariaz. Dirulaguntzarik gabe irratiak ezin zuen aurrera egin.
|
|
|
Irratiaren ahalmen informatibo handiaz jabetuz joan ziren hainbat enpresari eta aditu, Munich-eko krisiak (1938) nazioarteko informazioaren egarria agerian utzi zuen arte. Albiste-agentziek denboraren poderioz amore eman
|
behar izan
zuten, eta, irratiaren azkartasuna (jendearengana heltzekoa) kontuan hartuta, irratilarientzako zerbitzuak eskaini.
|
|
|
Villaverderako bidean zihoala, Kantabriako Batailoi karlistak aurre egin zien liberalei. Bi taldeek Escrita mendizerran egin zuten topo eta gizon asko galdu ondoren, liberalek harana utzi eta atzera egin
|
behar izan
zuten.
|
|
|
Saldutako lurretan baserri berriak aniztu ziren eta hauek, beharrezkoa zuten guztia ekoizten saiatu zirenez, ingurunea arras aldatu zen, landazabala nagusitu eta baserrien inguruan, baratzeak, labore-lurrak, sagastiak, abereentzako larreak eta irasailak ugaritu baitziren. Baina, egoera ekonomikoa kaskarra zenez eta uztak familien beharrak nekez asetzen zituenez, haraneko biztanle askok Karrantza utzi eta Amerikara edo inguruko burdin-meategietara alde egin
|
behar izan
zuten.
|
|
|
Pinudi eta urkidiak kontinente osoan nagusitu ziren, oihanartea uro, orkatz, basurde, orein, altzeen eta abarren babesleku bilakatuz. Larreak desagertutakoan, gizakiaren esku gelditu zen ehiza ez zen jende guztia mantentzeko lain, eta gizakiak bere dieta zabaldu
|
behar izan
zuen. Horretarako, ordea, ur-bazterretara joan zen bizitzera, padura eta laku inguruetan, ibaiertzetan eta kostaldean baitzeuden dieta osatzeko behar zituzten arrain eta itsaskiak.
|
|
|
Liberalek 1820 -23ko epealdiari itxaron
|
behar izan
zioten beren politika burutzen saiatzeko. Hezkuntzari dagokionez, epealdi honetan izaera liberala zuen hezkuntza-egitura berriari hasiera emango zion lehenengo lege testua sortu zen:
|
|
|
gauzatu ez arren. Irakaskuntzaren askatasuna ez zen ito133, baina horrek Estatuak ezarritako egituraren barruan aurkitu
|
behar izan
zuen bere espazioa. Adibidez, nahiz eta irakaskuntza pribatuan irakaskuntza uniformeari buruzko inongo agindurik ez egon-aldiz, askatasun osoa izango zuten zentro pribatuek, irakaskuntza publikoan gertatzen ez zena-,, las reglas de buena política?
|
|
|
izeneko irudiaren premia. Honek, hizkuntzari zegokionaz gain, berebiziko garrantzia zuen, lege-testuetan irakasle-irudia oinarrizko eskolarekin elkartzen zen lehenengo aldia izan baitzen77 Egia da, hala ere, udal guztietan oinarrizko eskolak sortzeko urte asko
|
behar izan
zirela, baina portaera hori guztiz esanguratsua denik ezin da ukatu78, hezkuntza-sistema nazionala eraikitzerakoan oinarrizko irakaskuntza (eskola nazionalaren kontzeptu pean), irakasleen corpusa eta elebakartasun nazionala funtsezko zutabeak diren heinean. Garrantzi txikiagorik ez duen beste zerbait ere azpimarratu beharrean gaude:
|
|
|
Edo beste era batera esanda, sentimendu abertzalea eta kontzientzia nazionala zirela medio, hezkuntza nazionalari eman zion hasiera. Hala ere, eta lehenago zehaztu dugunez, eraikitze-prozesu horrek urte askotako bidea egin
|
behar izan
zuen82 Horrela,. Convention?-i jarraitu zitzaion Frantziako jaun eta jabe izango zen Napoleon-en garaiak erakutsiko digu lehenagoko asmo haiei sendotasuna emateko borondatea83.
|
|
2001
|
|
|
Ulermena negoziatzeko eta esanahia elkarreraginean eraikitzeko aukerarik ezdiegu eman izan. Ikasleak, normalean, bakar-bakarrik egin
|
behar izan
dio aurreulermen-ariketari, eta, gainera, bideoa behin bakarrik ikusita. Lehen esan dugunbezala, jokabide horrek memoria-lanari ematen dio lehentasuna, eta ikasleenganizugarrizko estresa sortzen du.
|
|
|
Hori lortzeko, Euskal Telebistarako hurbilketa-saio bat bultzatu dut, telebistaren programazioa ezagutu, ulermen-estrategiakgaratu eta lehendabiziko erabilpen didaktikoa egiten has daitezen. Hurbilketa-saiohori arrakastaz gauzatzeko, orain arteko lanketa-moduak berrikusi
|
behar izan
ditut, eta ekarpen teoriko berriak aintzat hartuta, entzutezko ulermenaren lanketaintegralagoa egin.
|
|
|
Horren ondorioz, programa zabalegia izan zen, eta partaideek lanhandia, beharbada, handiegia? egin
|
behar izan
zuten.
|
|
|
orrian dauden hitzekin eta galderekin ere gauza bera egindezakegu... Hala, bada, ordu bi eta erdi inguru iraun duen saio hau prestatzeko, ordu eta erdia
|
behar izan
dugu (materiala eta guzti egiteko).
|
|
|
-Testu gordinak, prozedurarik eta bestelako tresnarik gabekoak, euskarri bakar izan ditugunean (ikusitako adibidean, Mungiakoikastaldearen kasua), ohiko eskolek baino lan handiagoa ekarri duoraingoan eskolen prestaketak. Dena dela, egin daitekeela uste dugueta merezi duela ondorioztatu dugu (ordu biko saioa prestatzeko etabehar den materiala sortzeko, batez beste, ordu bete
|
behar izan
dugu).
|
|
|
5 Zuen ustez, zergatik azaldu
|
behar izan
du berriro (testuarenhasieran dioen bezala)?
|
|
|
Komunikazioak orduerdiko iraupena izan behar zuela-eta, materiala mugahorretara egokitzen ahalegindu nintzen. Baina, aldez aurretik, kronometroa eskuanhamaika entsegu arrakastatsu egin arren, egun hartan denborak arinegi egin zidanihes, eta saioaren bigarren erdia ziztu bizian egin
|
behar izan
nuen, entzuleenkalterako.
|
|
|
Dauden guztietatik zeindiren erabilgarrienak eta bakoitzak zertan eragiten duen komunikatzeko momentuan. Bestalde, definizioak landu
|
behar izan
ditugu, diskurtsoez hitz egiten dugunean irakasle guztiek gauza bera uler dezaten.
|
|
|
Guretzat hori guztia aldaketa handia izan bazen, are handiagoa izan zenikasleentzat, beren ohiturak aldatu
|
behar izan
zituzten-eta. Bakarka lan egitetiktaldeka lan egitera pasatu ziren, pasibo izatetik aktibo izatera; eta irakaslearen rol-aldaketa onartu behar izan zuten, orojakile eta informaziodun bakarra izatetik, aholkulari eta gidari hutsa izatera pasatu baitzen.
|
|
|
Guretzat hori guztia aldaketa handia izan bazen, are handiagoa izan zenikasleentzat, beren ohiturak aldatu behar izan zituzten-eta. Bakarka lan egitetiktaldeka lan egitera pasatu ziren, pasibo izatetik aktibo izatera; eta irakaslearen rol-aldaketa onartu
|
behar izan
zuten, orojakile eta informaziodun bakarra izatetik, aholkulari eta gidari hutsa izatera pasatu baitzen.
|
|
|
Ordurako kurrikulu berriaz bageneukan zerbait entzunda, eta bagenekien urratsetan barik ziklo handitan banatuko zela ikas-prozesua.Guk, azken batean, etorriko zen aldaketa aurreratu baino ez genuen egin. Bainahorretarako metodologia, eta horren barruan materiala?, irakasle eta ikasleenrola, eta beste hainbat puntu egokitu
|
behar izan
genituen.
|
|
|
Donostiako baserri bateko lurretan bazkan ari zen ahuntz bat bortxatzeagatik, bost egun arrestatutaegotera zigortu dute 43 urteko gizonezko bat. Horrez gain, 6.000 pezetako (240 libera inguru) kalteordaina eman beharko dio ahuntzaren jabeari; hain zuzen ere, bortxaketaren ondorioz abereakzituen zauriak sendatzeko albaitariari ordaindu
|
behar izan
zitzaiona. Donostiako 1 Instrukzioauzitegiak epaitutako gertaerak azaroaren 4an jazo ziren.
|
|
|
-Komunikazio-eginkizunen bitartez, komunikazioan sor daitezkeen ahozko zeinidatzizko testuak deskribatu nahi dira. Baina, ohiko testu horien guztien zerrenda luzeegia izango denez, egitaraua erabilgarri bihurtzeko asmoz, aukeraketa bategin
|
behar izan
da. Aukeraketa horren bidez, arbitrarioa izan arren, komunikazioan sor daitezkeen mota askotariko egoeren ikuspegi orokor eta baliagarriaeskain-tzen saiatu gara.
|
|
|
Ondorio ezkorrak Karlomagno hil ostean azaldu ziren, horrek zatiketa ekarribaitzuen. Denboraldi baterako ziren karguak eta jaurgoak partimonial bihurtu ziren25 Konkistak geratuta, barruko errege-lurrak banatu
|
behar izan
zituzten erregeek.Gainera, nobleen arteko borrokak gertatu ziren boterearengatik, zeren erregeek, ahulezia erakutsiz, nobleen fideltasuna behar baitzuten dinastia barruko arazoakkonpontzeko. Printzerri handien sorrera orduan izan zen:
|
|
|
Ondorioak larriak izan ziren: monarkiaren gastuaksostengatzeko biztanleriak zerga-sistema zapaltzailea jasan
|
behar izan
zuen, nekazari libre asko zorpetuz eta pobretuz. Gauzak korapilatzeko, ezegonkortasunpolitikoak eta etengabeko gerrek krisialdia areagotu zuten.
|
|
|
Iruñeak ere men egin
|
behar izan
zien inbaditzaileei 718 urte inguruan. Susmatzekoa da, musulmanen eta iruindarren arteko ituna edo konpromisoa hitzartuaizan zela orduan.
|
|
|
Poitiers-koguduak (732an) bultzatu ote zuen erresistentziarako joera? Horrela izan zenentz ezdakigu zehazki, baina egia da islamiarrek Iruñearen kontrola galdu zutela eta Ukbavaliak (734 -741) hiria berriro okupatu eta goarnizioa ezarri
|
behar izan
zuela.Gertaerek frogatuko zutenez, okupazio musulman hori alferrikakoa izango zen, VIII. mendearen erdian (756) aurkaritza eta matxinada piztuko baitziren berriro.
|
|
|
Hain zuzen, V. mendean suebo, alano eta bandaloen Hispaniarako sarrera-gunea izan zen; ondoren bisigodoak sartu ziren, hasieran inperioaren federatu modura, polizia-lanak eginez. VI. mendearen hasiera bitartean, Euskal Herriko lurraldeak sueboen zabalkundea, bagauden mugimenduaeta bisigodoen kontrol eta ordena-kanpainak jasan
|
behar izan
zituen. Eta ondorengo mendeetan, VI. mendetik aurrera, inguruko bi monarkia handien, bisigodoaketa merobingiarrak?
|
|
|
Regnum Toletum. Erromatar garaian baketsuak ziruditenbaskoiak (testuetan aurkako erreferentziarik ez da agertzen) VI. mendetik aurrera, bisigodoen aurka borrokan agertu ziren eta guztira bederatzi errege bisigodokbaskoien aurkako kanpainak egin
|
behar izan
zituzten.
|
|
|
Leovigildo-k, erreinua finkatu zuen erregeak, baskoien aurkako lehen ekintzaburutu
|
behar izan
zuen 581ean: Joanes Biklarokoak bere kronikan dioenez, Vaskoniaren zati bat menperatu ondoren, Victoriacum fundatu zuen.
|
|
|
Errepide baten eraikuntza-lanetan tunelaegiteko zulatze-lanak hasi zirenean agertu zen kastroa, mendi-malda batean. Interbentziozko indusketa egin
|
behar izan
zen, materialak, kronologia eta sekuentziaezagutzeko.
|
|
|
Hamabost bat urte pasatu
|
behar izan
zuten, harik eta amonari entzuten nionipuin huraxe Azkueren Euskalerriaren Yakintza-n aurkitu nuen arte. Errege-zorriazuen izenburua eta ez zegoen alde handirik Azkuek Baztango Elbeteako gizonbaten ahotik jasotako ipuinaren eta nik txikitan entzundakoaren artean.
|
|
|
Otto Pette nobela analogikoa da, ez historikoa. Hala ere, nobelahistorikoaren hainbat konbentzio errespetatu
|
behar izan
ditut. Adibidez, artearengorabeheraz eztabaidatzen dutenean, nik Erdi Aroaren amaieran eta Errenazimentuaren hasieran arteak, erlijiosoak batik bat, bizi zuen debatea jasotzen dut testuan.Gauza bertsua egiten dut aginte zibilaren eta erlijiosoaren artean zeuden gatazkeiburuz.
|
|
|
Euskal literatur esparruan ere bada zentsura ezagutu duen obrarik. Noski, Estatuak inposaturikoa, kanpo-zentsura beraz, Saizarbitoriaren kasuan? 100metro, kasu, idatzi eta bi urte geroago baizik ezin izan zen argitaratu?; bainabatez ere barne-zentsura, oroit bedi Jean Etxepare mirikuak bere Buruxkakargitaratu orduko erretiratu
|
behar izan
zituela, inguruko lagunek eskaturik, eta bestehainbat gertatu zela Miranderen Haur besoetakoarekin?.
|
|
|
Eta ez naiz sekula itzuli. (...) Alde egin
|
behar izan
nuen etazuen aita ados egon zen. Babesa besterik ez zidan eman, Madriletik korrika etapresaka etorri ondoren.
|
|
|
Konpromisoa hizkuntza-aukeraketarizegokion, beren xederik nagusiena garaiko irakurleen beharrei erantzungo zienliteratura idaztea baitzen. 80ko hamarkadara arte itxaron
|
behar izan
dugu, euskalliteratura-irakurleria ugarituko duten lege-baldintzak bete zitezen. Aro demokratikoa deitu izan zaion horretan, 1979an onartutako Autonomia Estatutuak eta 1982koElebitasun Dekretuak, euskararen koofizialtasuna erakarriko zuten, irakaskuntzaren abaroan sortutako irakurleria gaztea ugalduz.
|
|
|
zorpeko herrialdeek beren kanpo-zorraren gutxitzeren bat lortuko zuten, baldin eta inflazio-tasa haien kontra egongo ez bazen. Baina, de facto, haiek galera hori konpondu
|
behar izan
dutenez, beren defizit berriek zor berri bat ekarri diete, eta horren zama erreala 82 miliardo dolarrei gehitu zaie-uler bedi 82 miliardo dolar konstanteei, ez dolar depreziatuei-.
|
|
|
Bistakoa da Hegoa ez dela bortxatu
|
behar izan
bere merkataritza-soberakinaren bidez berak irabazten dituen monetak erosteko eta ordaintzeko, bere diru propioaren kanpo-balioren kalterako. Alta, izatez, Hegoak bere kanpo-zorraren zerbitzuaren zama bikoitza jasaten du; hots, Hegoaren kanpo-hartzekodunei transferitutako monetak birritan ordaintzen ditu Hegoak:
|
|
|
Orain arte, inolako moneta-teoriak ez ditu irizpide horiek bete. Hain zuzen ere, herrialde gehienek beren etxeko moneta-politika aldatu
|
behar izan
dute kanpoko faktoreen eragina dela kausa, eta faktore berberak dira zorpeko herrialdeek garapen ekonomikorako dituzten oztoporik handienak. Monetaren desegonkortasuna eta kanpo-zorraren krisia nazioarteko ekonomiaren errealitate mingarriak dira, herrialde askoren jendetza handiarengan eragin kaltegarriak dakartzatenak.
|
|
|
Oinarri biologiko batzuk hipotesi horren alde egon arren, kritika asko pairatu
|
behar izan
ditu. Esate baterako, azido hidrozianikoaren almendra-usaina teoriarekin ez dator bat, zeren bere egitura kimikoa usain berdina daukaten beste konposatu batzuekin oso desberdina baita (bentzaldehidoa).
|
|
|
Ez genuke liburu hau amaitu nahi, usaimena, usaina eta perfumearekiko zaletasuna nola landu ahal diren azaldu gabe, eta autore honek bere eguneroko bizitzan pairatu
|
behar izan
duen, entrenamendu, berezia aipatu gabe.
|
|
|
Jon Lejarreta beti egon da nire ondoan, itzala balitz bezala; liburuaren maketazio eder hau baino gehiago egin du, orduak eta orduak nire ondoan Internet-eko arlo birtuala etengabe arakatzen eta, sarri, zerbait interesgarri topatzen. Ia haserretu egin
|
behar izan
nintzen liburu honi, the end, muga jartzeko.
|
|
|
hitzetik dator, eta era honetan egiten zitzaizkien eskaerak jainkoei. Eskaerak oso bidaia luzea egin
|
behar izan
zuenez, garraiatzeko bitartekari onena kea izan zitekeelakoan erabili omen ziren. Gaur egungo intsentsuaren erreketa, beraz, ohitura horren aztarna izan daiteke.
|
|
|
Honek bidea erakutsi omen zion Miyake-ri, eta urte bat beranduago L. Eau d. Issey izenekoa plazaratu zuen. Euriaren usaina eta ihintzaren gardentasuna birsortu nahi zituen; horretarako, alkohol gutxiko fragantzia
|
behar izan
zuen, eta nota perfumedunetan urria, hots, fragantzia minimalista deritzona. Efektu hori lortzeko, sekula erabili gabeko nota loredun berri batzuk erabili zituen:
|
|
2002
|
|
|
Bestetik, bi erkidegoetarako argitaratzen diren datuen arteko homogeneotasunik eza nabarmena da. Hartara, batzuetan homogeneotasuna bermatzenduten aparteko datu-iturrietara jo dugu, eta bestetan, bi erkidegoetarako aldagai-termino bereiziak eskaini
|
behar izan
ditugu ezinbestean. Gure helburuetako batkoiunturaz haragoko azterketa taxutzea izan denez, informazio kualitatiboaren erabilera eta trataeraren bidez aldagaien heterogeneitate espazialak dakarren distortsioa gainditzen ahalegindu gara.
|
|
|
Oraingo hau erdiesteko, oztopo franko gainditu
|
behar izan
ditugu. Horietarikoaipagarrienak, datu-iturriekin eta metodologiarekin zerikusirik dutenak dira.
|
|
|
Gipuzkoan gora ari zen beste industria batek. Eibar, Elgoibar eta Bergarakoarmen industriak? produkzio-kontrolak jasan
|
behar izan
zituen. Mundu-gerraksor zitzakeen esportazio-eskariek eragin txikia izan zuten Gipuzkoako armen industrian.
|
|
|
1954 eta 1975 urteen bitartean, Baionako eta inguruko kantonamenduetako populazioak %25 baino gehiago egin zuen gora; kostaldeko gainerakoak %10 egin zuen gora, eta zerbait goraere egin zuten Donibane Lohitzune eta Hendaiatik hurbil dauden kantonamenduekere, turismoaren tiraldiaz aprobetxatuz. Barnealdeak, aldiz, populazioak beheraegitea jasan
|
behar izan
zuen; horren salbuespena Maule eta inguruak izan ziren.
|
|
|
Etekin-tasen jaitsiera eta aipaturiko zailtasunak zirela kausa, enpresa askokuko egin
|
behar izan
zieten beren inbertsio-proiektuei, aurretik zeukaten segurantzarik gabeko panoramaren aurrean, eta horrela, inbertsio-ondasunen eskariarenjaitsiera nabarmena gertatu zen. Ondasun horiek produzitzen zituzten industriakizan ziren krisiak jotako lehenak; ondoren, garraio-enpresak etorri ziren, merkataritzaren geratzeak ukituak.
|
|
|
Jardueraren jaitsiera bereziki gogorra izan zen gure lurraldean. Inbertsiotradizionaleko oinarrizko industriaren sektoreetan, industria mekanikoan, garraio-elementuetako industrian eta itsas jardueran espezializaturik egonik, guztiakmunduko eskariek bereziki behera egindako sektoreak?, euskal ekonomiakkrisialdi bereziki gogorra jasan
|
behar izan
zuen. Nolanahi ere, herrialde bakoitzaren espezializazio erlatiboaren ondorioz, krisialdiak eragin ezberdinak erakutsizituen.
|
|
|
Krisi horretatik ateratzeko, berrikuntza tekniko bat egin
|
behar izan
zen, labegaraien eta harri-ikatzaren laguntzarekin. Horrek denbora dezente behar izan zuen, neurri handi batean ezegonkortasun instituzionalaren eta sozialaren ondorioz; ezegonkortasun horien adibiderik nabarmenena bi karlistadak izan ziren.
|
|
|
Krisi horretatik ateratzeko, berrikuntza tekniko bat egin behar izan zen, labegaraien eta harri-ikatzaren laguntzarekin. Horrek denbora dezente
|
behar izan
zuen, neurri handi batean ezegonkortasun instituzionalaren eta sozialaren ondorioz; ezegonkortasun horien adibiderik nabarmenena bi karlistadak izan ziren.
|
|
|
Bestalde, Ipar Euskal Herria Frantziako lurralde industrializatuetatik urrungeratu zen, eta XIX. mendearen erdialdetik aurrera Frantziaren eta Espainiarenarteko mugaren bitartez bereizita, eta Estatuko babes-politiken orokortzearenondorioz, desegituratze sozialeko prozesu luzea eta gaur arte iraun duen beheraldiekonomikoa jasan
|
behar izan
zituen.
|
|
|
Zuberoan, emazteek langabetuen %65 ordezkatzen dute. Tasa altu hau 80kohamarkadan Zuberoak jasandako zapatagintza-industriaren krisiaren ondoriozkanporatu
|
behar izan
ziren langileak, emazte jostunak, bertzeak bertze, kontuanizanik azal daiteke.
|
|
|
Beste aldetik, azpiegituren esparrua mugatu
|
behar izan
dugu azterketa honetan. Ezaguna denez, azpiegitura terminoaren atzean mota askotako baliabide etasareak sartzen dira; hala nola, garraiokoak, telekomunikabideen arlokoak, teknologiaren arlokoak, kulturakoak, energiaren arlokoak, hezkuntza-eta osasun-sistemakoak, eta abar.
|
|
|
Ezaguna denez, azpiegitura terminoaren atzean mota askotako baliabide etasareak sartzen dira; hala nola, garraiokoak, telekomunikabideen arlokoak, teknologiaren arlokoak, kulturakoak, energiaren arlokoak, hezkuntza-eta osasun-sistemakoak, eta abar. Horregatik, gure lana mugatu
|
behar izan
dugu. Agian, produkzio-arloarekin lotuagoak direnak hartu ditugu edo, hobeto esanda, arlo horretakoakizan direnak, alegia garraio-eta teknologia-azpiegiturak, kontuan izanik liburuhonetan beste azpiegiturak modu batean edo bestean aipatuko direla.
|
|
|
NFEren kasuan, berandu industrializatzeagatik eta bere industria-egiturarenondorioz, krisi-garaian ez zuen hain berregituraketa sakonik
|
behar izan
, EAErenkasuan gertatu bezala (batez ere Bizkaian eta Gipuzkoan). Zentzu horretan, urteaskotan politika ez da berrikuntzarekin hain konprometituta egon, EAEn gertatuden bezala.
|
|
|
Berau 3-R Plana izenaz ezagutu zen, eta1991 -92 tartean aplikatu zen. PRErekin ez bezala, enpresek zuzenean jaso zituztenlaguntzak, sektorearen berregituraketarako lehenago adostasunik
|
behar izan
barik.
|
|
|
Hala ere, 1994 urtean Europako Batzordeak Gida atera zuen laguntza-mota honen gainean.1997 urtean beste Gida bat atera zuen, aurrekoa aldatzen nekazaritza-sektorearidagokionez. Ondorioz, Nafarroak bere legedia egokitu
|
behar izan
du. 2000 urtekolegeak bertan behera utzi du 1985eko legea:
|
|
|
Gorago esan dugun legez, Europako Elkartean eskualde-politikako aro bat1999ko abenduaren 31n amaitzean, inbertsioaren eta enpleguaren gaineko laguntzakaldatu
|
behar izan
dira, 361/ 2000 Foru Dekretuaren bidez (azaroaren 20koa). Horrenarabera, adibidez, enpresa txiki berriei inbertsioaren %24 finantzatuko zaie, Iruñeko eskualdetik kanpo bada.
|
|
|
Zientzia eta teknologia EAEren eta Nafarroaren eskuduntza esklusibo legez agertzen dira. Hala ere, Eusko Jaurlaritzak salatu duenez, eskuduntza ez da transferitu, eta gure finantza-ahalmenari heldu
|
behar izan
diogupolitika hori garatzeko.
|
|
|
Horrela, baleak harrapatzen, adibidez, oso trebeak izan ziren XVI. mendean, eta horrek Ipar Amerikako kostaldera eraman zituen, balearen bila ez ezik bakailaoaren bila ere. XVIII. mendetikaurrera Ingalaterraren boterea hedatuz joan zenean, arrantza-eremu horietatik aldeegin
|
behar izan
zuten, eta hori zela kausa, zenbait portutan, bereziki Gipuzkoan, jarduera hori gainbehera joan zen. Bizkaian, ostera, indartsu jarraitu zuen, eta Lapurdin, kontserbatarako arrain-motatan espezializatu zirenez, kontserba-industriagaratu zuten.
|
|
|
XIX. mendean itsas baliabideen gehiegizko ustiaketa hedatu zen nazioartean, eta euskal flotak ere horren ondorioak jasan
|
behar izan
zituen. Bilakaera horiareagotu egin da XX. mendean, eta arrantzarako teknikak eta itsasontzi berriekeragin handia izan dute horretan.
|
|
|
Sektore nagusiak berregituratu egin ziren; industria-kooperatiba garrantzitsuenak ere. Fagorrekalegia? aurre egin
|
behar izan
zien berregituraketa sakonei. Garai hartan enpresaaskok porrot egin zuten, eta beste batzuek itxi egin behar izan zuten.
|
|
|
aurre egin behar izan zien berregituraketa sakonei. Garai hartan enpresaaskok porrot egin zuten, eta beste batzuek itxi egin
|
behar izan
zuten.
|
|
|
Orduan, eztabaida luzeak izan ondoren, Hego Euskal Herriko pisua Estatuko ekonomian EAErako %6, 24koaeta NFErako %1, 6koa zela estimatu zuten. Urteak
|
behar izan
zituztenkopuru horiek zehazteko, eta guztiek onar zitzaten. Beraz, portzentaje horiekerabiltzen dira oinarri modura Estatuari ordaindu beharreko zenbatekoa zehazterakoan, suposatzen baita hori izango dela transferitu gabeko eskuduntzen kontzeptuengatik Estatuak lurralde hauetan batez beste gastatzenduena.
|
|
|
Horrela, ondorengo urteetan kupoa diru-bilketa edotransferentzien aldaketei moldatzen zaie, baten bat izan bada, beti oinarrigisa kalkulaturiko lehenengo urtekoa erreferentzia izanez. Modu horretan, kupoa zehazteko azken legea abuztuaren 37/ 1997 Legea izan da, eta horrenbitartez kupoa kalkulatzeko metodologia 1997-2001 epealdirako ezarri da.Lehenengo urtean, hau da, 1997an, doikuntzak egin ondoren, EAEk Estatuari ordaindu
|
behar izan
zion kupo likidoa 684,59 milioi eurokoa izan zen, eta 2000 urtean 865,27 milioi eurokoa.
|
|
|
Nafarroako kasuan, 1997an Hitzarmen ekonomikoan aldaketak sartu zituzten, nafarrek eskumen berriak bereganatu baitzituzten (Nekazaritza-Ganbarak, Lanbide-Heziketa okupazionala, etab.) eta tributu itundu berri batzukonartu ziren; beraz, finantza-fluxu berriak sortu ziren. Hori dela eta, 1998anNafarroak 317,36 milioi euro ordaindu
|
behar izan
zizkion AdministrazioZentralari ekarpen likido modura.
|
|
|
Prozesu honen luzapena oso handia daeta 1999ko bukaera arte Auzitegi Gorenak bakarrik bi epai eman ditu 1988ko foru-arauen kontrako helegiteen erantzun gisa. Beraz, 11 urte
|
behar izan
dituzte auzi bihoriek konpontzeko, eta oraindik 100 baino gehiago falta dira.
|
|
|
Transferentziak urteetan zehar gauzatzen joandira, zenbait arlotako araugintza eta kudeaketarako gaitasuna eskuz aldatuz: hezkuntza, osasuna, kultura, nekazaritza eta arrantza, gizarte-babesa, industria, barne-merkataritza eta herri-lanak, besteak beste. Dena den, arlo guztietan EuskoJaurlaritzaren eta Nafar Gobernuaren eskumenen zabalera eta sakontasuna ez diraberdinak izan, eta kasu guztietan zenbait muga onartu
|
behar izan
zituztenadministrazio autonomikoek.
|
|
|
Adibidez, zerga berriak agertzen badira eta euskal administrazioak kontuan hartu behar baditu, Ekonomia-Itunean arautu behar dira. Horrela 1986an Balio Erantsiaren gainekoZergarekin hala gertatu zen; hain zuzen ere, Europako Ekonomia-Elkarteak horrelaaginduta beste estatu kideekin harmonizatzeko ezarri
|
behar izan
zuten zerga hori, bai Estatuan eta baita Hego Euskal Herrian ere. Halaber, negoziazio horien bidezadministrazio zentralak biltzen dituen zenbait zerga (itunduta ez dauden zergak, hain zuzen) euskal administrazioaren esku gera daitezke, hemengo ogasunek bilditzaten; eta ordutik aurrera itundutako zergen barruan egongo dira.
|
|
|
Dena den, ezin da ahaztu globalizazioak dakarren ziurgabetasuna eta arriskuaren aurrean erantzun desberdinak ematen ari direla dagoeneko, esaterako, integrazio kontinentalen dinamikak indarrean jarriz eta hedatuz. Nahiz hurrengokapituluan aztertuko den, aurrera dezagun ezen euskal ekonomiaren kanporakoestrategia oro Europako Batasunarekiko atxikipenak baldintzatzen duela ezinbestez.Ipar Euskal Herriak Europako Batasuna (EB) bere sorkuntzatik atxiki bazuen, Hego Euskal Herriak 1986ra arte itxaron
|
behar izan
zuen horretarako, EstatuEspainiarra eta Portugal bertaratu ziren arte, hain zuzen. Horrela, Europako Batasuna da gaur egun euskal ekonomiarentzat integrazio ekonomikorako naziozgaindiko esparrua, eta baita araugintza ekonomikorako gorengo eremua ere.
|
|
|
Horren guztiaren emaitza da, Europako Ekonomia Elkartean integratzekoMadrilgo gobernuaren erabakiak ezarritako betekizunak ekarri zuen prozesu liberalizatzailearen aldeko erabateko atxikipena. Atxikipenaren urtean bertan, 1986analegia, EEEko gainerako herriekiko merkataritza-hesiak eraisteko trantsizio-epeahasi zen, eta 1993rako barne-mugasariak eta oztopoak bertan behera geratu ziren.Halaber, EEEaz kanpoko hirugarren herriekiko mugasari eta merkataritza-politikabateratua ezarri
|
behar izan
zuen Espainiako gobernuak, betiere apalagoa zenEEEko mugasari-maila bera onartuz. Hein berean, Espainiako merkatuak bereateak ireki behar izan zizkien EEEak sinatutako lehentasunezko akordioa zuteneremu guztietatik zetozen produktuei, hala nola EFTAtik, Lomeko Konbetzioa sinatu zuten herrietatik, Lehentasun Orokortuen Sistemaren eremutik eta Mediterraneoko herrietatik.
|
|
|
Atxikipenaren urtean bertan, 1986analegia, EEEko gainerako herriekiko merkataritza-hesiak eraisteko trantsizio-epeahasi zen, eta 1993rako barne-mugasariak eta oztopoak bertan behera geratu ziren.Halaber, EEEaz kanpoko hirugarren herriekiko mugasari eta merkataritza-politikabateratua ezarri behar izan zuen Espainiako gobernuak, betiere apalagoa zenEEEko mugasari-maila bera onartuz. Hein berean, Espainiako merkatuak bereateak ireki
|
behar izan
zizkien EEEak sinatutako lehentasunezko akordioa zuteneremu guztietatik zetozen produktuei, hala nola EFTAtik, Lomeko Konbetzioa sinatu zuten herrietatik, Lehentasun Orokortuen Sistemaren eremutik eta Mediterraneoko herrietatik. Liberalizazio orokor honen ondoren, inportazioen hiru laurdenak ezelako mugasaririk gabekoak izatera igaro ziren, barne-merkatuan bertakoproduktu gehienek prezio-lehian izandako babesaren abantaila historikoa ezerezean geratuz.
|
|
|
Ezin dezakegu ahantz, dena den, unibertsitateak ikasleen hazkunde bizkorbati erantzun
|
behar izan
ziola laurogeiko hamarkadaren hasieran (24.751 ikasle1979/ 80 ikasturtean, 40.562 ikasle 1985/ 86 ikasturtean) azpiegituran aldaketagutxi egin ziren bitartean, krisi ekonomiko eta politiko larriaren erdian, eta campusdesberdinen arteko koordinazioa eta garraioa nola ezarri ezin erabakita zeudenean.Unibertsitatearen aurrekontuak ez ziren nabarmen igoko, 1985ean Euskal HerrikoUnibertsitatea Eusko J... Hori guztia gutxibalitz, unibertsitatearen agintariak aukeratzeko prozesuak tentsio ugari sortu zitueneta makina bat botere-hutsune (Flores, 1997:
|
|
|
523). Irakasleeuskaldunek lan bikoitza egin
|
behar izan
zuten: batetik, irakasle ororen lana gauzatu, kasu askotan ikasgai ugarirekin; eta, bestetik, laguntza gutxirekin euskarazkoprestakuntza burutu, maiz, instantzia ofizial eta irakasle erdaldunen nagusitasunarenbegiradapean39 Edozein kasutan, irakasle euskaldunen kopuruak gora egin du nabarmen mendearen amaierara hurbildu garen neurrian.
|
|
|
Teobaldo Il.a aitzindaria izan zen Tuteran unibertsitatea jartzeko asmoaadieraziz, eta horretarako Alejandro IV.a Aita Santuarengandik bulda lortu zuen (1259) (Goñi, 1955). Nafarroako ikasleek kanpoko unibertsitateetara ez joateko, Carlos III.ak Uxueko Santa Marian ikastetxe bat eraikitzeko agindu zuen, baina1378 urtean obra horiek gelditu egin
|
behar izan
ziren (Goñi, 1975).
|