|
2000
|
|
|
Aberriaren eta Gobernuaren aurrean gara erantzule hala gure egiteko handia gauzatzeko hartu dugun ideiaz nola berori garatzeko
|
behar izan
dugun moldeaz.
|
|
|
Dibortzioa erromatarrek onartu zuten: kristau erlijioa erresumaren garaian ezarri zen; dibortzioak IX. mendera arte iraun zuen; amore eman
|
behar izan
zuen, ostera, ezkontzaren izaerari buruz aldarrikatu ziren oinarrien aurrean.
|
|
|
Zientzia ulertzeko zientzi jarduera ulertu behar zen, teoria eta praktika ez baitira banagarriak, biak beti historian kokatu behar baititugu. Eta Neurath enpirista peto-petoa zenez, ikerkuntzak testuinguru historiko eta sozialarekiko zeukan menpekotasuna kontuan hartu
|
behar izan
zuen. Hortaz eta labur beharrez, Neurathen ustez, garrantzizkoena ez zen horrenbeste munduaren deskribapen zehatza lortzea, ekintzarako oinarri bat baino.
|
|
|
Eraginkortasun pedagogikoa igotzeko, ilustrazio grafikoekin osaturiko Entziklopedia bat egitea zuen xede. Baina naziek Holanda indarrez hartu zutenez, Neurathek ospa egin
|
behar izan
zuen berriro, oraingo honetan Ingalaterrara. Han bere ikus-metodoaren erakusketa bat prestatu zuen C.K.
|
|
|
Carnap, Ronsdorfen sortua —Alemaniako ipar-mendebaldean—, ehule umilen semea, naziengandik ospa egin
|
behar izan
zuen ere, gaztetan beti mehatxu hori izan baitzuen atzetik, lehendabizi Jenan eta geroago Vienan. Ez zen judua, baina bai sozialista, eta hori nahikoa izan zen 1936an Estatu Batuetara erbesteratu behar izateko.
|
|
|
Baina erantzun horien artean-ismo onartezin gehiegi agertzen dira, adibidez: errealismoa, idealismoa, solipsismoa, etab. Egia esanda, epistemologia eta metafisika antzekoak ziren Zirkulukoen begi aurrean eta, zentzu horretan, hura ere errefusatu
|
behar izan
zuten. Ametafisiko gisa ulertzen bada bakarrik onar daiteke epistemologia ezagutza lez, hau da, soilik ezagutzaren analisi logiko hutsa denean.
|
|
|
Erantzun hori emanda ere, Zirkuluko gehienak Lewisen kritikaren alde jarri ziren, eta, ondorioz, irteera berrien bilaketari ekin
|
behar izan
zioten. Ayerrek, besteak beste, identitate pertsonalaren irizpide ez psikologikoa, fisikalista baizik, onartuz, honako hau zioen:
|
|
|
Vienako Zirkuluak egiaztagarritasun eztabaidaezina, hertsia ala aldatua, utzi egin
|
behar izan
zuen nozio metodologiko eta esanahiaren irizpide berrien truke. Berrespenaren eta indukzioaren auziak erabakigarriak izan ziren prozesu honetan.
|
|
|
Hauen arabera, Zirkuluaren ikusmoldeak berak ere, zirudienez, ez zuen esanahirik, eta teoria metafisiko huts bilakatu zen, egiaztagarritasunaren diskurtsoa —bertsio desberdinak barne— hitzez hitz aztertuz gero. Hortaz, zirkulukideek printzipioa utzi
|
behar izan
zuten. Erreflexibotasuna ez zen baliozkoa egiaztagarritasunarentzat baina, hala ere, propietate hura onartu beharra zegoen:
|
|
|
Orduan fisikariarentzat objektiboa zena filosofoaren arabera behagarria zenarekin bat zetorren. Emaitza hau lortzeko, dena den, bide luzea jarraitu
|
behar izan
zen, ikusi bezala; bide honek filosofian nahiz fisikan ere izan zuen eragina: fisikan, teoria klasikotik erlatibitatearen teoria orokorrera ailegatu zen; filosofian, aldiz, ikusmolde kantiarrarekin hasi eta positibismoan bukatu21.
|
|
|
Suaren bidez gauzak erabat hondatzeak (apurtzean, urratzean gertatzen ez den bezala) gizakiei atentzioa eman
|
behar izan
die.
|
|
2001
|
|
|
Atenastarrek Egeo itsasoan nagusigoa badute ere, Esparta hiri-estatuak kontra egiteko indar nahikoa du, Peloponeson bera baita indar nagusia. Bi hiri-estatu hauen arteko lehiak Helade guztiaren bizitza baldintzatuko du, batez ere elkarri guda deklaratzen diotenean, gainerako hiri-estatuek bata edo bestearen alde jarri
|
behar izan
baitzuten.
|
|
|
Atenasera mugatuz, porrotaren oinarrian (militarki menperatuak izateaz eta nagusigoa Espartaren eskuetan uzteaz gain) egoera sozio-ekonomikoa aurki dezakegu. Hiriaren baitan gorde ziren biztanleek noizbehinka izurriteak sufritu zituzten, eta peloponesotarrek beraien lurreko erasoekin Atikako nekazaritza deuseztatu zuten, urteak
|
behar izan
zituelarik aurreko egoera oparoa berreskuratzeko. Honela, gerraren ondorioz, gutxi batzuk ikaragarri aberastu ziren, eta gainerakoak izugarri pobretu.
|
|
|
Honela, gerraren ondorioz, gutxi batzuk ikaragarri aberastu ziren, eta gainerakoak izugarri pobretu. Lurra lurjabe gutxi batzuen eskuetan geratu zen, eta lurjabe txikiek beraien hiritar aske izatea mantentzeko lurra saldu eta lanean hasi
|
behar izan
zuten. Baina (bai landan edo bai hirian) lana esklaboei eginarazi zieten, eta hiritar asko lanik gabe pobrezian murgildu ziren.
|
|
|
Natur Zientziak askoz denbora gehiago
|
behar izan
zuen bide segurua aurkitzeko. Hemen ere pentsaeraren iraultza bat beharrezkoa izan zen hori lortzeko.
|
|
|
Hauxe da, beraz, aipatzen genuen balio positiboa: " Nik, beraz, jakintza ezeztatu
|
behar izan
nuen, honela sinesmenarentzat leku egin ahal izateko" (B XXX (E48)). Horrela Kantek ez du sinesgaiztasunaren alde egin nahi; aitzitik, praktikaren benetako garrantzia azpimarratu nahi du bere oinarri okerrak baztertuz.
|
|
|
Bere-berea izan zen, noski, hogei urtez bere pertsona osoan, indibidualki eta sozialki (bere familia barne) pairatu
|
behar izan
zuena: hogei urtez" agnostizismo sakon ilunean", gizarte-giro ‘hartan’, sinesmen gabeko herriko seme batek lau hankako asto batek hegan baino harridura handiagoa sortzen zuenean (horren naiz, bai, lekuko).
|
|
2002
|
|
|
1813an, hogei urte eta gehiagotan eginahalean aritu ondoren, Londresen espetxe Panoptiko bat eraikitzeko planak alde batera utzi
|
behar izan
zituen, azkenean, Jeremy Benthamek4 Panoptikoaren kontzeptua, hala eta guztiz ere, urte asko lehenago eta handik ehunka miliatara sortu zen, Kritxev-en, Errusian. Jeremy Benthamen anaia Samuel 1780an joan zen Errusiara, eta urte askotan Potemkin Printzearentzat egin zuen lan, Katalina Handiaren begiko zenarentzat.
|
|
|
Haien erreformari dagokionez, berriz, ez zaio oro har arreta nahikorik jarri, dela guztion aldetik egon den axolagabekeria ikaragarriagatik, dela hura lortzeko itxaropena galdu eta, amore emanez, bertan behera utzi dugulako lan hori. Gisa horretako hainbat saiakera ez dira oso zorionekoak izan eta beste zenbait proiektu, berriz, urrats handi samarrak eman beharra eskatzen zutela-eta, bertan behera utzi
|
behar izan
dira. Halatan, bada, espetxeak gaurdaino egoitza higuingarriak eta krimen guztien eskola zein miseria guztien biltoki izugarriak izan dira, ikaraturik baizik bisita ez genitzakeenak; gizatasun apur batez jokatu izan duen batek baino gehiagok ere heriotza jaso izan du inoiz ordainetan.
|
|
|
Hemengo honen oinarri den ingeles jatorrizkoan Panoptikoaren eraikuntzarako behar-beharrezkoak diren zehaztasun guztien berri ematen zaigu. Egileak aztergai duen eraikin mota perfekzionamendu gradu handienera eraman ahal izateko ezinbestekoak ziren azterketa amaigabeak egin
|
behar izan
ditu; horren adibide, arkitektoekin egindako bilerak eraikinaren alde formalen inguruan ahal beste jakiteko; ospitaleetan egindako esperimentuez ere baliatu da egilea eta, jakina, asmakizun berrienak aplikatu dizkio bere planari. Hala ere, Panoptikoaren batasunak eta beronek aurkezten duen forma partikularrak arkitekturan nahiz ekonomian gertatu diren berrikuntzetan ere izan du eraginik.
|
|
2003
|
|
|
Agaton beraz Sokratesen ondoan esertzeko asmoz jaiki omen zen, baina bat-batean parrandazale mordo ugari etorri omen zen ate ondora eta, norbait ateratzen ari zela ateak irekita topaturik, zuzenean berengana joan eta etzan omen ziren. Dena zarataz bete zen eta jada antolaketarik gabe ardo piloa edan
|
behar izan
zuten.
|
|
|
Zorroztasun hori koka daiteke ezin onartuzko zaizkigun erromatar zuzenbidearen beste askoren artean; egin-eginean ere, Frantzian noizbait erromatar zuzenbidea aipatu bada, hori arrazoi idatzi moduan errespetatzen dugulako da, eta zorroztasun horiek Zuzenbide naturalaren kontrakoak izanik, arrazoi horren kontrakoak ere badira. Zorroztasun horien gainetik Zuzenbide naturala dagoela frogatzeko, ez da beharrezkoa ospe berezirik aipatzea, baina, hala eta guztiz ere, egia horren oinarri gisa, juriskontsulto horrexen ospea aipa daiteke, antzeko beste egoera batean Zuzenbide naturalaren alde egin
|
behar izan
baitzuen. Aitonak edo amonak ordezkoa izendatu zion ilobari, hori hogeita hamar urte bete aurretik hiltzen zenerako; hori egin eta gero, aitonak edo amonak nahi zuen ondasunak bere seme batentzat izatea, hain zuzen ere, ordeztuaren osabarentzat.
|
|
|
Autu horiek guztiak legeen bitartez zehaztu
|
behar izan
dira, eta nazioek ez dutenez ezelako aginterik legeok elkarri ezartzeko, bi lege-mota daude, erregela gisa erabiltzen direnak: lehenengo taldean, gizatasun, abegitasun eta zintzotasunari buruzkoak nahiz horien menpeko guztiak sartzen dira, baita nazio desberdinetako herriek bakenahiz guda-egoeretan elkarren aurrean izan beharreko joera aipatzen dutenak ere; bestean, nazioek tratatu edo ohituren bidez finkatutako erregelamenduak sartzen dira, eta nazioek erregelamenduok betetzeko eska diezaiekete elkarri.
|
|
|
Alabaina, gizaki bakoitzak bere maitasun-sentimenduak erakuts diezazkioke berak nahi duenari, kasuan kasuko inguruabarrek horretara behartzen badute behintzat. Horregatik, beste eginbehar-mota batzuk ezarri
|
behar izan
dira edozein motatako pertsonak harremanetan jartzeko eta, are gehiago, guztiz arrotz direnak harremanetan jartzeko.
|
|
|
Horregatik, ez litzateke zuzena izango askatasun zehaztugabea uztea horretaz abusatu dezaketenei, baina, aldi berean, gizaki bakoitzarentzat lege bat ezartzea ezinezkoa izango litzateke. Ondorenez, bi lege horiek bateratzeko eta guztioi aplikatzeko moduko erregelak ondorioztatzeko, nahierarako lege bat ezarri
|
behar izan
da, hauxe xedatuz: seme-alabei kalte eginez xedatzeko ahalmena mugatu da eta gurasoen ondasunetatik zati bat erreserbatu behar da seme-alabentzat; legeak finkatu zati hori seniparte deitzen da eta ezin zaie inoiz kendu seme-alabei.
|
|
|
Lehenengo legeak, bada, lehenengo ugazabaren alde eta aspaldiko edukitzailearen kontra egiten du, eta bigarrenak, ordea, edukitzailea gailentzen du aspaldiko ugazabaren gainetik. Bi legeok dakarten kontraesanaren ondorioz, nahierarako beste lege bat ezarri
|
behar izan
da; horren arabera, edukitzaile izan gabe ugazaba izan nahi duenak bere eskubidea egiaztatzeko titulua aurkeztu behar du epe zehatzaren barruan, eta epe hori igarotakoan, edukitzaileari ez bazaio agindeirik egin, horrek bere edukitzari ekingo diote. Hori berori ezarri dute preskripzioen epea zehazten duten nahierarako legeek.
|
|
|
Zuzenbide naturaleko araua eta lege aldaezina da, adin, prestakuntza edo esperientzia nahikorik ez izateagatik zentzutasun osoa ez dutenek ezin dituztela euren ondasun eta negozioak administratu, harik eta zentzutasun-adina izan arte. Baina naturak gizaki guztiei ez die adin berean ematen negozioak eraman ahal izateko zentzutasun hori, batzuei lehenago eta beste batzuei beranduago ematen baitie; hori dela eta, nahierarako legea erabaki
|
behar izan
da, guztiontzako erregela moduan erabiltzeko. Printzipio horiei ekinez, kode batzuetan, gurasoei askatasuna eman zaie, seme-alabak tutoretzapean noiz arte izan behar diren zehazteko; beste batzuetan, adin zehatza finkatu da, adin-nagusitasuna lortzeko, eta adin horretara heldu arte, ulertzen da pertsona adingabea dela.
|
|
|
Alabaina, horrek berarekin dakar adiskidetasunaz hitz egin beharra. Era berean ere, adiskidetasunaren izaera eta betebeharren izaera desberdinak direnez gero, bata eta bestea bereizita azaldu
|
behar izan
dira. Hori guztia dela eta, adiskidetasuna hurrengo kapituluaren jorragaia izango da.
|
|
|
Jaitsierak ez du gizakia askatu beraren beharrizanetatik; aitzitik, beharrizanok biderkatu egin ditu. Aldi berean ere, gizakiak gero eta gehiago behar ditu lana eta merkataritza, eta, ondorenez, betebehar eta lotura berriak bereganatu
|
behar izan
ditu. Inork ezin ditu berak bakarrik bere beharrizan guztiak bete.
|
|
|
Indar elektrikoaren legearen Coulomben zehaztapena ahalbidetzeko, aparatu berria asmatu eta eraiki zen. Teleskopio mota berriak
|
behar izan
ziren, osatu ondoren, newtondar perturbazioaren teoria hobetu bat eskatzen zuten behaketak egiteko. Azeleragailu malgu eta boteretsuagoak diseinatu eta eraikitzea desideratum etengabea da indar nuklearren teoria boteretsuagoak eratzeko ahaleginen baitan. la zientzialari guztiek halako lan motatan xahutzen dute beren denborarik gehiena.10
|
|
|
Zientziagintza ‘normaldua’, Kuhnek erabiltzen duen zentzuan, existitzen da. Iraultzaile ez diren edo, zehatzago esateko, oso kritikoak ez diren profesionalen jarduera da; une bateko dogma nagusia onartzen duen zientzia ikaslearena; hari desafio egin nahi ez dionarena; eta teoria iraultzaile berri bat onartzen duenarena soilik beste gehienek onartzeko prest baldin badaude —hau da, modan jartzen bada— Moda berri bati eusteak beharbada hura inposatzeko
|
behar izan
zenaren besteko kemena behar du.
|
|
2004
|
|
|
Orduan jaioko ziren gaur oso sinpleak eta eztabaida gutxikoak iruditzen zaizkigun zenbait ideia. Orduan sortuko ziren ikerkuntzarako metodo berriak, gerora bide luzea eta korapilatsua zeharkatu
|
behar izan
zutenak nagusitu eta guregana heldu arte. Horrela dakusagu gertatzen dela geozentrismoa gainditzen duen teoriarekin eta, baita geroxeago ere, grabitazioaren teoriarekin, eboluzioarenarekin...
|
|
|
Baina ez da beharleku makala izan honaino iristea! Ni horretara heltzeko sekulako zamak kendu
|
behar izan
ziren gainetik, hala Jainkozkoak eta zerukoak nola lurrekoak eta gizatiarrak. Poliki-poliki egindako bidea izan zen, Neu izatearen kontzientzia erabat iziotu arte, Nitaz jabetu arte, Ni neure buruaren jabe izan arte, ustez behintzat.
|
|
|
Descartesek bere zalantzaren bidean alde batera utzi
|
behar izan
du ez bakarrik eskolan ikasitako guztia, baizik eta baita orainean sentimenen bidez beregana dezakeen edozein ezagupen ere; eta putzu ilun horretatik irteteko arrazoimenaz baliatuz, bai Niaren bai Jainkoaren existentziaren segurtasunera heldu ahal izan da. Garbi geratu da, bestalde, berak ideia argi eta bereizitzat jo dituen Nia eta Jainkoa arrazoimenezko zerbait direla eta ez dutela, berez, mundu fisikoaren eta inolako izaera fisikoren beharrik euren existentziarako; hau da, Ni eta Jainkoa izan izango gara, mundu fisikoa izan ala ez izan, eta, gainera, ez dago mundu fisikoa ezagutu beharrik Nire eta Jainkoaren ezagutzara heltzeko.
|
|
2005
|
|
|
Modu horrek, bistan da, ez du beti emaitza ona ekarri. Arrazoi berberaren ondorenez, bi muturrei medikuntza aplikatu
|
behar izan
zitzaien, oro zilegi izan ez zedin, eta, alderantziz, oro ez-zilegi ere izan ez zedin.
|
|
|
Gatazkak hasita alderdi bietatik, 1602 urtean, Jakobo Hemskerkek, zortzi itsasontzi zituen Amsterdamgo armada baten buruzagiak, Holandara ekarri zuen itsasontzi portugaldar bat, karraka erakoa, eta Catalina izenekoa, merkatu gaiaz beterik. Errenditzera behartu zuten harrapatzaileek eta tripulazioak ere ontzia utzi
|
behar izan
zuen. Batzuek eta besteek aurkako argumentuak eman zituzten eta ekintza hau laudagarria bada ere, eztabaidapean jarri nahi dut, kasu hau aztertu ondoren, beste guztia errazago epaitua izan dadin.
|
|
2006
|
|
|
Baina, gerora aurkitu da suntsiketa hura ez zela erabatekoa izan leku guztietan: Mizenasek 1150 urtera arte iraun zuen60, eta 1180 urtean berriro eraiki zuten61; Zipre, Akaia, Atenas, Zefalonia, Dodekaneso edo Zikladetan loraldi mizenikoa egon zen hiribildu suntsituetatik errefuxiatu mizenikoak hartu zituztelako62 Beraz, amaiera data zertxobait atzeratu
|
behar izan
da, 1150 urtera arte, herabeki, eta atzerago ere, zibilizazio mizenikoa, maila apalagoan izan arren, indarrean egon baitzen hainbat lekutan63: Snodgrass-ek 1050 urtean kokatzen du Burdin Aroaren hasiera (1025.ean Tesalian, 1000.ean Zikladetan, Eliden eta Akaian, eta 950.ean Odiseo erregeren Itakan) 64; Dickinson ere bat dator:
|
|
|
Jainko politiko berri horiek Zeusen etxea (dwma Dioj edo Dioj doma) 2 dute biltzeko leku. Olinpoko gailurrik altuenean26 bide dagoen Zeusen etxean bildu dira, esaterako, Odiseoren zorigaitzaz erabaki
|
behar izan
dutenean27.
|
|
|
Kontuan hartu behar da, hasteko, helendarren unibertso erlijiosoa ez zela inoiz izan ohiko erlijioena bezalakoa. Aditu guztiek azpimarratu dutenez, helendarrek ez zeukaten dogmarik eta elizarik, ez zuten ezagutzen profeta fundatzailerik, ez zeukaten egia errebela zezakeen liburu sakraturik edo mitoen bertsio pribilegiaturik, eta, ondorioz, ez zuten
|
behar izan
interpretatzaile espezializatu edo apaiz-kasta berezirik46 Aitzitik, herritar orok zeukan harreman zuzena sakratutasunarekin: helendarren sakratutasunaren zentzua gauza gertua eta eskuragarria zen, oroz gain, sukaldean, etxean, familia-harremanetan gauzatzen zen47 Kasta eta erakunde erlijioso berezirik gabe, boterea zeukanak burutu ohi zituen zeregin erlijiosoak48:
|
|
2007
|
|
|
Ura kudeatu
|
behar izan
zuten: ur edangarriak eta edanezinak bereizi.
|
|
|
Helendar eskultoreen lanak azterturik, oso argi erakusten dira izan zituzten kezkak eta konpondu
|
behar izan
zituzten eragozpen teknikoak:
|
|
|
Non agertzen da definizio hori?" 239 Galderak galdera, honela Alvarez Enparantza Txillardegi, geratzen zaigun gauza garbi bakarra" elebitasun indibidualaren maila" —bereziki hezkuntzari esker— igotzearena da240: euskararen biziraupena, azken batean, berorren ezagutzaren esku baino gehiago dago berorren erabileraren menpe, eta hori, finean, ez da hainbeste" nahi izan" baten kontua baizik eta batez ere" ahal izan" edota"
|
behar izan
" batena. Horregatik, eta Artzeren esaldi ezaguna241 osatu nahian edo, autore horrek" elebidunak moldatzen direneko egoera soziolinguistikoaren baldintzapen propioki matematiko globalaz" 242 hitz egiten du.
|
|
|
Azken finean, Ferrerok dioen bezala," gizakia bere naturak berak zuzentzen (’kondenatzen’) du gizartean bizitzera: batean edo bestean, talde txiki edo handi batean" 47 Modu horretan egiten dugu topo polis-arekin, ze, nahiz eta orokorrean giza askatasunaz eta giza sormenaz hitz egin ahal eta
|
behar izan
, egia da ere gizabanakoa ez dela inoiz hutsetik abiatzen, baizik eta bere gizataldeak historikoki landutako kulturaren oinarritik. Horregatik esan dezakegu, Ortega y Gasset gogoratuz, anthropos delakoa ez dela hainbeste naturaren emaitza baizik eta batez ere historiaren fruitua:
|
|
2008
|
|
|
Logika" gauzatzen" da," erreal" egiten da, plangintzaren arabera. Hegelek ezin izan zuen sistemaren zati hori garatu, nahiz eta behin eta berriro saiatu; forma" entziklopedikoan" utzi
|
behar izan
zuen. Bere sistemaren arazo handienak hemen topatu zituen Hegelek.
|
|
|
"[...] almost all Hegel’s doctrine’s are false" 8 Definizio hartatik Rorty-k 1982an zera esan zuen arte: " It is as if Hegel knew all about this culture before its birth" 9, oinarrizkoa den zerbait aldatu
|
behar izan
da filosofia analitikoan.
|
|
|
Generazio berriak (Iraultzarekin ilusionatutakoak) askatasuna eta filosofia uztartu behar zituen, eta Lessingen ildoa jarraituz ortodoxiaren aurka agertu zen eta filosofia zaharra berri batekin ordezkatu nahi zuen. Spinoza beste modu batean irakurri
|
behar izan
zuten. Eta aldi berean erlijioari buruz Kanten iritzia jakin nahi zuten.
|
|
2009
|
|
|
Hain da naturala, azken mendeetako historia jadanik luzean giza harremanen erregulatzaile gisa inposatua izan dela! Hain naturala bada, nolatan
|
behar izan
duen tradizio eta solidaritate komunalak deserrotu eta txikitu24! Hain naturala bada, azkenik, nekazaritza-merkatu komunitarioa" antolatzeko" eta europar merkatu bakarra" prestatzeko" zergatik egin behar izan dira hainbeste bilera eta batzar diplomatiko-politiko?
|
|
|
Hain naturala bada, nolatan behar izan duen tradizio eta solidaritate komunalak deserrotu eta txikitu24! Hain naturala bada, azkenik, nekazaritza-merkatu komunitarioa" antolatzeko" eta europar merkatu bakarra" prestatzeko" zergatik egin
|
behar izan
dira hainbeste bilera eta batzar diplomatiko-politiko?
|
|
|
Kotoiaren industriak Ingalaterran haurren esklabotza ezartzen zuen garai berean, Estatu Batuetan beltzekiko portaera nolabait patriarkala merkataritza-esplotazio sistema bilakatu zen. Hitz batez, merkatuak Europako soldatapekoen disimuluzko esklabotza eta Mundu Berriko esklabotza garbia
|
behar izan
zituen oinarritzat... Herri langilearen desjabetze mingarri eta izugarria, hara hor kapitalaren sorrera, hara hor bere jatorria.
|
|
|
51 Schumpeter saiatu zen Marxengan soziologoa, ekonomialaria, irakaslea... bereizten, baina onartu
|
behar izan
zuen Marxen eta bere teoriaren barne loturak ez zirela bat etortzen kategoria horiekin. Capitalisme, socialisme et democratie, Payot, 1983, 69 or.
|
|
|
historia mota bat, zeinaren helburua bailitzateke denboraren aniztasun azkenean murriztua, bere baitan ongi hertsitako osotasun batean biltzea; historia mota horri esker iraganeko mugimendu guztietan geure burua berrezagutu ahal izango genuke eta iraganeko gorabehera guztiei errekontziliazioaren forma eman ahal izango genieke; historia horrek, bere atzean dagoen guztiaren gain munduaren akaberaren begirada botako luke. Historialarien historia honek denboratik kanpo hartzen du euskarri-puntua; objektibitate apokaliptiko baten arabera dena epaitu nahi izaten du; baina horretarako egia eternala, arima hilezkorra, kontzientzia beti identikoa suposatu
|
behar izan
ditu. Zentzu historikoa ikuspuntu suprahistorikoaren menpe jartzen bada, orduan metafisikak bere kargu har dezake ikuspuntu hori, eta zientzia objektiboaren espezieetan finkatu ondoren, beraren" egipzianismoa" ezartzen dio.
|
|
|
Nietzscheren eskutik, nola ez. Baina Heideggerren laguntza ere
|
behar izan
du. Finean, egingo duguna, Rortyren laguntzaz, Platon eta Nietzsche lotzen dituen haria aztertzea izanen da.
|
|
2010
|
|
|
Hortaz, Jainkoaren legeek ezinbesteko lotura dute gorengo botere publikoarekin. Horren arabera, lege naturala ez da benetako legea, edota, izatekotan, gobernatzeko botere publikoa duenak eman
|
behar izan
du; eta Jainkoaren legea bada, horren botereak eman du, hots, natura gobernatu eta menderatzen duen botereak.
|
|
2011
|
|
|
Sartreren ‘authenticite’aren aldeko dei sutsuek ere, konpromezu politikoak hartzera bultzatu gintuzten. Eta laburki, hitz gutxitan, neure burua orduan definitu
|
behar izan
banu, honelako zerbait erantzungo nukeen, ustez eta nahikundez bederen: " Ni existentzialista abertzalea naiz; eta intelektual konprometitua, engage frantsesez".
|
|
2012
|
|
|
Hori dela eta, garrantzitsua da XX. mendearekiko dauden desberdintasunak ulertzea, XXI. mendeak XX. mendeko pentsalari kritikoek aurre egin
|
behar izan
zieten erronkekiko duen distantziaz jabetzea; oro har, non gauden ulertzea ahalbidetuko digun diagnosi bat egitea.
|
|
2014
|
|
|
Mendearen amaieran onartu
|
behar izan
zuten Wagner ez zela behin betiko gailurra eta wagneriar erlijioa ez zela ilusio bat besterik; Wagner ez zen jada salbuespenezko artista bat, eta soinuaren museoko bere lekua hartzera behartu zuten. Ordura arteko opera masentzako artea izan zen, eta bereziki arte funtzional bat, orainaldian bizi ziren ikusleen gustu aldakorretara moldatu nahi zuten obra berriei esker bizi zelako.
|
|
|
Obrek eszenaratze eguneratuak dauzkate, akatsak estaltzen ahalegintzeko eta ezaugarri iraunkorrenak indartzeko. Gerra osteko Bayreuthek Wagnerrek opera tradizionaletik iraunarazi zuela susmatu zen guztia ezabatu zuen, eta muntaia eszenografikoen iraultzarako eredu edo abiapuntu gisa balio izan du; hala, publiko berri batek jada ez du ezeroso sentitu
|
behar izan
erdipurdiko ikuskizunen aurrean, eta musikaren plazerera eman daitezke.
|
|
|
Jainko horrek, ordea, beti nahi du ezagutu: Fricka lortzeko, iturritik edan
|
behar izan
du, begi bat galdu; gehiago jakiteko, intzestu gorenera iritsiko da. Freud-entzat hor dago ezagutzaren bilaketa ororen funtsa, baita jakintza zientifikoa ere; pertsonak ikerle madarikatuak badira, haien historiaren azken hitza ‘jakin’ nahi dutelako da; alegia, lehenengo psikoanalistaren arabera, nondik datozen jakin nahi dute, nondik datozen umeak, ezkutatzen dieten sexu harremanari buruz jakin nahi dute.
|
|
|
" Ez nuen neure burua justifikatu nahi gizonak deuseztatuz-alegia, hilez, edo hilarazizeta gero haiek mendekatuko zituzten haurrak geure seme-alaben edo iloben ondoan hazten permitituz. Erabaki zail bat hartu
|
behar izan
nuen pertsona horiek mundutik desagerrarazteko".
|
|
|
Lohengrin-en, nabarmendu beharko genuke mussen-en(
|
behar izan
, behartua egon) eta sollen-en (zerbait egiteko agindua izan) arteko oposizioa. Lohengrinek Elsari arren eskatzen dionean" Nie sollst du mich befragen", hemen manamendu moralen debekuen aurrean gaude:
|
|
|
Bere testu teorikoetan arteaz eta politikaz idatzi zuen. 1849ko iraultzak huts egin ostean, erbestera ihes egin
|
behar izan
zuen poliziatik ihesi. Hamabi urte horietan idatzi zituen lan teoriko horiek.
|
|
2016
|
|
|
B. Berlin eta P. Kayren eta Eleanor Roschen ikerketa batzuei jarraiki, koloreak klasifikatzeko hizkuntza eta kultura guztietan ‘kategoria natural’ berberak erabiltzen direla, baiesten digu Wilsonek, eta horren zioa hautemapenaren arauketa epigenetiko gizadi osoan heredatuan baino ezin omen da egon.301 Beste adibide kuttuna intzestuaren debekuarena da, Freud barregarri uzteko behin eta berriro probetxatzen duena. Horrek, izan ere, intzesturako grina munduko arruntena dela eta bere arrisku endekarazleagatik gizarteak taburik estuenarekin galarazi
|
behar izan
duela, pentsatzen zuen. Aitzitik, intzestua naturak berak nardatzen duena da, dio Wilsonek, landareek berek saihesten dutena, eta interes biogenetikoaren segidan gero-arau epigenetikoaren kasu nabarmenaerlijioak, moralak, mitoak, legeak eragozten dutena.302 Primerako adibidea ikusteko nola segida naturala dagoen, ez etena, giza eboluzioari eragin dioten interes biologiko-genetikoetatik kulturara, erlijiora, gizarteko arauetara.
|
|
|
243. " Hiena-talde batek askoz ere harrapakin handiagoak ehiza ditzake elkarrekin arituta, hiena batek bere kontura arituta baino; eta horregatik merezi dio banako berekoi bakoitzari taldean ehizatzea, nahiz eta janaria banatu
|
behar izan
" (211).
|
|
2017
|
|
|
Nolabait ere, beraz, harrotasuna lehenik etsimendua da: hori izateaz harro izateko, etsi egin
|
behar izan
dut lehenik hori baino ez izatera. Lotsaren aurrean izaten den lehen erreakzioetako bat da, baina iheseko eta asmo txarreko erreakzioa besterik ez da, ezen nire burua hartzen baitut, Bestea betiere subjektutzat joz, nire objektutasunarekin Besteari eragiten diokeena bezala.
|
|
2021
|
|
|
Bide batez, feminismoan geroztik eztabaidatu izan diren eztabaida zein auziak mahaigaineratu zituen. Obra kaleratu zenean hamaika irain eta gutxiespen jasan
|
behar izan
bazituen ere, sekulako oihartzuna eta erreferentzialtasuna lortu zituen.
|
|
|
Emakumearen kasuan, hain zuzen ere, irekidura hori trabatzen zaio. Bestetasunean zokoratuta, femeninotasunaren truke, uko egin
|
behar izan
dio norbanako autonomo izaerari. Mutikoari transzendentziarako ateak parez pare irekitzen zaizkio nerabezaroan:
|
|
|
Zentzu horretan, gizonaren ‘ideia orokorren’ aurrean emakumeak garatu
|
behar izan
duen sentsibilitateari ematen zion balioa: emakumeak, berriz, esperientzia mugatu baina konkretu bat ematen du[...] kontua da emakumea adiago dagoela bere buruari eta munduari, gizona baino[...] prest dago bere egiteko inguruan taupadaka ari den guztia.
|
|
|
Horren adibidea da Ainhoa Etxaide LABeko idazkari nagusi ohiak kontatzen duen esperientzia. Berak azaltzen duenez, patronal eta sindikatuekin egindako bilera bat baino gehiagotan idazkari nagusia bera zela gogorarazi
|
behar izan
zuen (Goikoetxea et al. 2019: 87).
|
|
|
Espazioa berdintzalea ez bazen ere, patronaleko gizon burgesek beste kide gizona aitortzen zuten berdintzat, ez Etxaide. Beste sindikatuetako gizon langileei ere gogorarazi
|
behar izan
zien beste zenbait bilera eta eremutan. Arrakala dokumentalean kontatzen duenez (Bilgune Feminista eta Topatu 2015), idazkari nagusi izendatzeko kongresuan Rafa Diezen emaztea edo alaba ote zen galdetu zioten etengabe.
|
|
|
Bide horretan, Beauvoirren eskema atzekoz aurrera jarri da ekofeminismoetatik. Borondate subirano gisa inguruko kideei zein naturari desafio egin eta beroriek garaitzen ahalegintzen den gizonaren aurrean, lurrera eta ingurura begira aritu
|
behar izan
diren askotariko emakumeei eta horien lanei eman zaie balioa. Inguru hurbilarekiko estuki lotuta, berori zaindu, konpondu, moldatu eta birsortzea funtsezko zeregintzat jotzen da.
|
|
2022
|
|
|
Oraindik teologikoa zen unibertsitate modernotik xvii. eta xviii. mendeetako filosofo handiek alde egin zuten, nola Descartesek eta Spinozak hala ‘Letren Errepublika’ frantziarrak. Unibertsitate alemaniarra finkatu ondoren, zeina Ilustrazioaren eta idealismoaren oinarrien gainean eraiki baitzen eta Kantengandik Schelling eta Hegelenganaino goratu baitzuen filosofia alemaniarra, ihesari eman
|
behar izan
zioten Schopenhauerrek, Nietzschek edo Marxek ere. Gaur egun, antzeko egoera dugu.
|
|
|
Zer dago historiatzat hartutako filosofiaren azken aroaren ondoren? Harrezkero, filosofiak bere jarraitutasuna justifikatu
|
behar izan
du etengabe. Bere eginkizuna eta bere mugak, bere arazo eta solaskideak aldiro hutsetik definitu behar izateaz gain, filosofia garaikidea autozigor edo autojustifikazio errepikakorraren doinua da.
|
|
|
Filosofiarekiko lotura handirik ez duten testuinguru historiko-sozialetatik gatozenontzat, eta Iberiar penintsularen eta bertako hizkuntzen kasua hori da, planteamendu hori interpelatzailea zaigu. Izan ere, biktimismoan edo ezkortasunean murgildu beharrean, zergatik oso ongi jakin ez arren filosofiaren historia handi eta beharrezkotik baztertuta geratu garelako edo egia filosofikoaren graziak ukitu ez gaituelako, galde diezaiokegu geure buruari zergatik eta nolatan ez den gertatu hemen filosofiarik hala antzemateko moduan, eta zein adierazpidetan kamuflatu
|
behar izan
ote duten amaitu gabeko gure existentziaren funtsezko auziek.
|