|
2007
|
|
|
Liberazioarekin, Ybarnégaray Frantziara itzuli zen eta berriro atxilotu zuten; epaitua eta kondenatua izan zen 1946ko martxoaren 18an. Azkenean libre utzi
|
bazuten
ere, 1955era arte ez zuen baimenik izan hauteskundeetara aurkezteko. 1956ko hauteskundeetan Extrême> Droîte> alderdia ordezkatu zuen, baina ez zen garaile gertatu eta utzi egin zuen politika.
|
|
|
Ikusten dugun legez, Eskualzaleen Biltzarra 1902an sortu zutenean Iparraldeko zazpik eta Hegoaldeko seik osatu
|
bazuten
ere Zuzendaritza Batzordea, 1926an Iparraldekoak ziren Zuzendaritza Batzordea osatu zuten hamabi ordezkariak. Beraz, denboraren poderioz, Iparraldekoak bilakatu ziren Eskualzaleen Biltzarraren ekintzen arduradun.
|
|
|
Resurrección Mª de Azkue, Euskeran 41 artikulu argitaratu zituena; ostera, RIEVen 3 baino ez eta gainontzeko aldizkarietan ezer ere ez. Sebero Altubek eta Juan Bautista Eguskitzak Euskeran asko idatzi ez
|
bazuten
ere, lankidetza handiagoa izan zuten Euskaltzaindiaren agerkarian Eusko Ikaskuntzarenean baino, azken honetan hiruzpalau artikulu baino idatzi ez baitzituzten. Azkenez, Nicolas Ormaetxeak, hurrengoa Euskeran idatzitako artikulu kopuruaren aldetik, aztertu ditugun lau argitalpenetan gutxi idatzi zuen, kopuru berbera argitaratuz RIEV> eta Euskeran.
|
|
|
Euskara estandarra, nkatzeari dagokionez, argi ikusi
|
bazuten
ere idatzizko testuek zeregin garrantzitsua zutela, arazoa sortu zen erabaki orduko nork moldatu behar zuen euskara berri hori.
|
|
|
Jean Etchepare, Georges Lacombe, Piarres La, tte, Pierre Lhande, Jules Moulier, Jean Saint Pierre eta Philippe Veyrin. Horrez gain, Dop, dElbée eta Lhandek Gure> Herrian baino idatzi ez
|
bazuten
ere, gainerakoek beste aldizkariren baten ere argitaratu zituzten artikuluak; Gavel, Hérelle eta Veyrinek beste hiruzpalau aldizkaritan ere idatzi zuten:
|
|
|
Alemanekiko harreman horiez balia tu ei zen Goyheneche Frantzian bizi ziren Hegoaldeko errefuxiatuei laguntza eskaintzeko, baita Alemanian preso zeuden euskaldunei laguntza eskaintzeko ere662 Baina 1944an Frantzia alemaniarrengandik libre geratu zenean, gobernu frantziarrak Goyhenecheri leporatu zion etsai alemaniarrekin harremanetan egon izana. Hil arteko bortxazko lanetara zigortu zuten 1946an, libre utzi
|
bazuten
ere 1947an, Uztaritzera itzuliz 1948an.
|
|
|
Dena dela, hasiera baten, euskaltzaleek Ybarnégarayren politika baztertu
|
bazuten
ere, 1936ko hauteskundeetan La, ttek Ybarnégarayri botoa emateko eskatu zuen Aintzinan, bide bakarra baitzen komunistak lortzen ari ziren indarra eteteko848 (euskaltzaleek etsaitzat zituzten komunistak). Horrela, Aintzinak herritarrak eragin zituen à rejoindre... lordre établi quil critiquait avec tant de véhemence849, euskalzaleek ez zutelako euren burua gai ikusten mugimendu ezkertiarrari aurre egiteko nazionalismo frantziar eskuindarrarekin bat egin barik.
|
|
2008
|
|
|
Sotatarrekiko aliantza hari esker Sabino diputatu hautatu
|
bazuten
ere, Euskalerria Elkartetik zetozen kideen eta EAJko aranisten arteko bateratze prozesuak, hainbat gorabehera gainditu behar izan zituen, oraindik urtetan luzatuz. Azkue, alderdi mailako politikagintza publiko horretatik aldendu zen laster.
|
|
|
Eta beraz, Antzinako Erregimenean, Frantzia, Espainia, Bizkaia edo Lapurdi, errege edota erakunde territorial jakinak zituzten lurralde gisa, muga aski zehatzeko kontzeptuak ziren bitartean, Euskal Herri ideia, inolako gauzapen juridikorik gabe, askoz lausoago geratzen zen. Hola, euskaldun herritar arruntek Euskal Herri/ Erdal Herri arteko muga, ziurrenik, beraiek bizi ziren gertuko inguruan zehaztu
|
bazuten
ere, beren probintzia edo herrialdetik aparte, euskal hiztunen lurralde eremu osoa justu noraino heltzen zen, nekez jakin zezaketen. Soilik Garibai edo Axular moduko euskaldun ikasi eta ibiliek aipa zitzaketen muga horiek zehaztasun handiagoz.
|
|
|
–Kirikiñoren? kontrakotasuna ezin ixilarazi izan
|
bazuten
ere euskarazko atalean, aldiz gaztelaniazkoan mugak jarri zizkioten halako iritzi artikuluei. –Euzkorena?
|
|
2009
|
|
|
Azkuek, dena den, hautaketaz hautaketa, hori bai, 32 urteko iraunaldia izan zuen, bizi artekoa. Sabindarrek maite ez
|
bazuten
ere, Azkueren irudia, gainera, erraldoiaren pare nabarmentzen da gerra aurretik bezala gerra ostean.
|
|
|
Adostasuna bilatu nahita abiatu zen Euskaltzaindia ortografia sisteman barrena. Batzuek horrela hartu ez
|
bazuten
ere, erdibidea bilatu zen, guztizko irabazle edo galtzailerik egon ez zedin.
|
|
2010
|
|
|
Hautu bat egin behar zuen. Batetik, ikastetxe pribatuak zeuden, erdaldunak erabat, gehienak entitate erlijiosoek kudeaturikoak, eta nolabaiteko prestigioa zutenak, hasierako irudia ona galduxea
|
bazuten
ere. Bestetik, ikastetxe publikoak zeuden, gero eta egoera kaskarragoan, irakasleak erabat erdaldunak zirela, baina gurasoek eskola horiek euskalduntzea eskatzen zutela.
|
|
2012
|
|
|
Gainera, bere horretan emateko baldarregiak iruditzen zitzaizkion hitz edo esapideak aldatzeko edota biguntzeko eskudantzia hartu zuen. Jokabide hori denek begi onez ikusi ez
|
bazuten
ere, itzulpen horri egindako kritika gehienak Don Quijoteren itzulpenari egindakoak bezain baikorrak izan ziren. Horien artean gehien goraipatu zuena Lizardi izan zen berriz ere, Euzkadi aldizkarian argitaratutako. Tormes, ko itsu mutilla?
|
|
|
Alderdi metodologikoa aztertzean, ordea, kanpoaldean edo periferian ere mailak zeudela ikusi genuen, eta egiaztatu genuen enuntziatu parentetikoak ezin zirela, gure ustez, lehen mailako perpaus bazter posizioan (perifeia1en) kokatzen ziren funtzio intzidentalarekin parekatu. Horiek, bigarren mailako predikazioa osatzen
|
bazuten
ere, proposizioko edukiaren baitan kokatzen baitziren.
|
|
2013
|
|
|
Gerlaren luzapenak etsipen zerbait sor bazezakeen ere, euskaldunen artean ez zela halakorik erakusten zuten; Eskualduna ko berriketariek, hasteko, beti baikor agertu nahi zuten. Euskaldun anitzek desertore egitea erabaki
|
bazuten
ere, euskarazko astekariak hautu hori gutxiesten zuen, eta alderantziz, bereziki azpimarratu zuen euskaldunek desertore izateko tentazioari uko egin eta gerlan segitzearen aldeko hautua egiten zutela.
|
|
|
Euskara bezalako «eskualde» hizkuntzei begira, jarrera ezberdinak ager zitezkeen; batzuek frantsesa zabaltzeko oztopo gisa ikus zitzaketen, edo, bereziki, laikotasunaren traba gisa, euskara, bretoiera eta abar baitziren erlijioaren zabaltzeko hizkuntzak. Eskuinekoek, alderantziz, frantsesaren zabaltzea sostengatzen
|
bazuten
ere, tokian tokiko hizkuntzak ere atxikitzea begi onez ikusten zuten. Baina Frantziaren nazio eraikuntzaren oinarria hor zegoen sendo.
|
|
|
Ia Europa osoa suaren erdian zegoen. Eta hastapenean gerla laburra izanen zela uste
|
bazuten
ere, aski laster gelditu zen argi uste baino gehiago luzatuko zela. 1914ko abuztuaren 2tik 1918ko azaroaren 11ra, lau urte eta hiru hilabete eta erdiz, ez zen beste solasik, eta Eskualduna astekarian ere ia gai bakarra izan zen.
|
|
|
Jean Jacques Beckerrekere aipatu du 1870ean egunkariek informazioak ematen zituztelako jakin ahal izan zutela alemanek frantsesak zertan ari ziren. Eta hainbat aldiz aipatu zen orduan galdu
|
bazuten
ere, oraingoan irabaziko zutela. Beraz Sophie Horvatenarabera, armadako aitzindariek gerla hartatik landa argi zuten prentsarekiko mesfidati agertu behar zirela, eta 1914ko ekainean, jadanik, zentsura antolatzea pentsatzen hasiak ziren.
|
|
|
Ez zitzaien inporta, ordea, ez beti egia kontatzea, batzuetan informazio faltsuak ematea edota sekretuak gordetzea, gerlaren beharren aitzakian, sekretuaren eta informazio faltsuaren helburua Frantziako egunkariak irakurtzen zituzten etsaien engainatzea ere bazelako. Ondorioz, non eta bazka poxi bat baldin bazuten, ez zitzaien inporta propaganda hutsa egiten
|
bazuten
ere. Gisa horretan, gerla hasi eta berehala, egunkari guztiek gauza bera idazten zuten, hala nola garaipena hurbil zela, Frantziako armada ia Alsaziaraino heldu zela eta Frantziako Gobernua Paristik joan bazen, armada askeago izateko izan zela.
|
|
|
Beraz, bide batetik edo bestetik, solasak barreiatzen ziren, eta zurrumurruak zabaltzen hasten zirenean, zuzena ez zen informazioa nagusitzen zitzaion egiazkoari. Gerla hastapenetik egunkariek agertu zituzten informazio faltsuek sinesgarritasun galtze bat eragin
|
bazuten
ere, informazio goseak beti iraun zuen, eta horrek zurrumurruen zabaltzea eragin zuen. Marc Blochekdio berri faltsuak ihaurri zabaldu zirela gerla denboran zehar, batzuetan soldaduen bihotza gehiegi altxatzen zutenak, beste batzuetan kemena guztiz galarazten zietenak.
|
|
|
Egunkari horiei sinesgarritasuna kentzen bazieten ere, eta batzuetan egunkarien kontrako jarrera bortitza agertzen
|
bazuten
ere, maitasun gorroto harreman bat bazen soldaduen eta egunkarien artean. Ez zituzten sinesten, arbuiatzen zituzten, baina hala ere irakurtzeko grina ikaragarria zuten.
|
|
|
Gerla gauza anitz izan zen, eta oroz gainetik, mundu osoa inarrosi eta XX. mendeko historia markatu zuen gertakari politiko handi bat. Azken finean, diplomaziako arduradunek eta estatuetako erabakitzaileek tiratzen zituzten hariak, egunerokoa herritar xeheek pairatzen
|
bazuten
ere. Gerla gisa anitzetan aipatu zuen Eskualduna k, eta alde desberdinetatik, politikotik barne.
|
|
|
Baina Etxepareren artikuluek garrantzia baldin
|
bazuten
ere, halako solas gordinak salbuespenak ziren Eskualduna astekarian. Zenbait aldiz etsipena agertzen bazen ere, itxaropenari leku gehiago eman nahi zioten.
|
|
|
Itsasoak bazuen beste osagai garrantzitsu bat, Pierre Duhourrek eta gainerakoek gutxi aipatu
|
bazuten
ere, aipu zerbait ukan zuena: itsasoko guduena.
|
|
|
Artikulu horietan guztietan Turkia ahul eta garaierraz gisa aurkeztu zuen. Alemaniaren kontra ere aise irabaziko zutela iragartzen
|
bazuten
ere, Eskualduna koek ez zuten dudan ezartzen estatu haren indarra. Turkiaren kasuan, bigarren mailako etsai gisa ikusten zuten.
|
|
|
Posizio gerla indarrean jarri zenean, alde bakoitzak bere lubakiak eraiki zituen, eta horiekin paisaia bereziak agertu ziren. Gisa orotako armek presentzia handia
|
bazuten
ere, lehergailuetatik eta baletatik babesteko neurriek ere ez zuten presentzia txikiagoa. Lekuari izaera gogor eta bortitza ematen zioten horietako batzuek, hala nola burdin hariek edo, hobeki erran, burdin hari ziztadunek.
|
|
|
Artikulu horiek irakurriz ageri da bonbardaketak gogor egin zitzaizkiela, ez zirelako ia nehoiz gelditzen, entzuteko jasangaitzak zirelako eta kalteak egiten zituztelako. Baina, oro har, lehergailuen kutsu negatiboa aitortzen
|
bazuten
ere, bonbardaketen arloan ere alemanei nagusitzen zitzaizkiela azpimarratzeari ematen zioten lehentasuna.
|
|
|
Euskal Herriak edo euskal herriek presentzia baldin
|
bazuten
ere, soldaduen aipuetan etxeak ere bazuen presentzia handia. Jean Saint Pierrek maiz aipatzen zuen etxea bera, elementu ezberdinekin.
|
|
|
Pilotaren bidez Euskal Herria berengana ekartzen
|
bazuten
ere, Euskal Herrian pilotan aritzen zirela jakiteak ere bihotza altxatzen zion Zerbitzari ri. Garbi ageri zen pilotak Euskal Herria ekartzen ziola gogora, eta beraz herrimin zerbaiten adierazle zela.
|
|
|
Euskaldunen inplikazioa ez zuten sarietan bakarrik neurtzen, anitzek gurutzea edo aipamena lortzen
|
bazuten
ere, beste anitz hil egiten baitziren. Heroi gisa agertzearen beste alde bat zen biziaren ematea, eta hori ere goraipatu zuten Eskualduna koek.
|
|
|
Ez da gauza bera aitzineko orrialdeetan aipatu dugun guduaren erdira ez itzultzeko gogoa eta beldurra. Ez zutela gogorik erakusten
|
bazuten
ere, ez zuten erakusten beldurrik jasaten zutenik. Baina Cruren aipu horri eta beste bati kasu eginez, soldadu kementsuaren irudia gibel lerroetakoen eta zibilen diskurtsoa zen.
|
|
|
Borroken xehetasun gutxi ematen
|
bazuten
ere, Eskualduna ko idazleen artikuluekin, gerlaren osotasun bat aurki zitekeen. Serbian gaindi iragan ziren borrokak edo mugimenduak ere aipatu zituzten, zenbait aldiz.
|
|
|
Zirkulua oraino gehiago hetsiko dugu eta begirada oraino gehiago zorroztuko, gerlako tokietara gehiago hurbiltzeko eta soldaduen eguneroko bizia eta sentimenduak ezagutzeko. Gerla agintari batzuek erabaki
|
bazuten
ere, milioika gizonek bizi izan eta pairatu zuten, eta baitezpadakoa iruditu zaigu gizon horien bizia Eskualduna astekarian nola islatzen zen ikustea. Eta gerla tokian zirenen ikuspegi horren ezagutzea ahalbidetu duena da hainbat berriketarik erregularki igortzen zituztela beren lekuko berriak Eskualduna ko erredakziora, eta astekarian astero agertzen zirela gerlarien berriak.
|
|
|
Saint Pierrek nahi zuen bezain baikor eta diziplinatu agerturik ere, ez zuen gordetzen lasaitasuna nahiago zuela. Gudu tokietara joatea betebehar gisa onartzen
|
bazuten
ere, eta hara joateagatik ez baziren protestaka hasten ere, argi uzten zuten ez zutela hori plazerez egiten, inondik ere. Permisionez Euskal Herrian egon ondoan gerlara itzultzea gogorra zela adieraztea interesgarria da.
|
|
|
Gisa horretan, kazetari ofizioa sortu zen XX. mende hasiera aldera, Frantzian. Hasieran astekarietako erredaktoreak letra gizonak baziren eta estatutu profesionalik ez
|
bazuten
ere, XIX. mendeko azken urteetan, kazetariak profesionalizatu ziren eta merkatura egokitzeko erantzukizuna zuten. Dena den, garai berriko egunkariek ere irakurleak «endoktrinatzeko» helburua zeukaten, edozein izanik ere egunkariaren joera.
|
|
|
Legedi, gizarte eta teknika arloko aldaketek Eskualduna eta hori bezalako astekariak sortzea erraztu
|
bazuten
ere, funtsean, motibazio politikoak zeuden astekari haren gibelean. 1870ean, Napoleon Bonaparteren inperioak porrot egin eta Frantziako Hirugarren Errepublika sortu zenean, Eliza giristinoaren lekua dilindan jarri zen, eta horrek zalaparta handiak sortu zituen.
|
|
2019
|
|
|
Elgezabalek eta beste batzuek zeregin bakoitzerako elkarte bana sortzea planteatu
|
bazuten
ere, biak elkarte batean batzea erabaki zen azkenean. Horrez gain, akademiaren araudi berria osatzeko batzorde bat eratu zen, honako kide hauek osatua:
|
|
|
Ortografiaren arloko beste erabaki garrantzitsu bat izan zen esanahian aldaketarik adierazten zuten bustidurak ez idaztea. Erabaki horrek ere aurkako erreakzioak sortu zituen, erreakzio horiek h letraren erabileraren aurkakoen indarrik eta oihartzunik izan ez
|
bazuten
ere.
|
|
2023
|
|
|
11 Cerisolesko gudua 1544ko apirilaren 11n gertatu zen Italiako bederatzigarren gerran, Ceri solesko herri piemontetarretik gertu. Frantses tropen garaipenarekin bukatu zen Milan herria hartzeko baliatu ez
|
bazuten
ere.
|