|
2000
|
|
|
Manta gaineko jipoiek, elektrodoek, bainerak edo plastikozko boltsek militantziaren alderdi beldurgarri baina aldi berean heroikoaren imajineria osatzen zuten. Talde, erakunde edo alderdiarendako arrazoi estrategikoek nahiz norberaren osasunaren arlokoek alderantzizkora bulkatzen
|
bazuten
ere, halako saltsetan ibili denak badaki, militante heldugabearengan, atxiloketaren menturak izan zitzakeen alderdi liluragarrien berri. Nola Afrikako sabanetako tribuetako nerabeek, beren gizontasuna frogatzeko, lehoi ehizan bildutako ebatondoak erakutsi behar dituzten, hala orduko giro nahasian ere, komisaldegia ezagutzeak bete beteko militantea bilakatzen zuen hasberria:
|
|
2002
|
|
|
Gorgonak hiru ahizpa ziren, eta emakumeen nolabaiteko antza
|
bazuten
ere, egiaz herensuge kaltegarri eta ikaragarri batzuen endatik jaiotakoak ziren.
|
|
|
Begia, ordea, han zegoen beti Izuikararen eskuan, izar bat bezain distiratsu, hiru ahizpek, erabat itsu, distiraren txinparta txikiena ikusten ez
|
bazuten
ere.
|
|
2003
|
|
|
New York eko Karol Wojtylaren hitzaldia irakurtzean bazirudien, ordu hartan berean, Jugoslavia desegiten zelarik eta Vatikanoko estatuburuak beste askok baino lehen Esloveniaren eta Kroaziaren independentzia onartzen zuelarik, Europaren erdian estatu nazioen korapilo odoltsua ezin askatuz ziharduten politikariak zeuzkala gogoan gure hizlariak; haiek berek ez entzunarena egin
|
bazuten
ere.
|
|
|
Albumeko azken argazkian hogeita hamar bat urte izango ditu Sophiek eta eskuarekin agur esaten du, esaten dio norbaiti, tren geltoki batean bere inguruan guztiak beren maletak garraiatzen afanean ari diren bitartean. Argazki bildumak ez zion inolako ekarpenik egin ikerketari eta, sumarioko material gisa artxibatu
|
bazuten
ere, azken argazki horren kopia bat egiten utzi zidan komisarioak. Sophie bere edertasun betean dago oraindik, baina begiratzeko eran tristura gorde baten itzala suma dezake arretaz begiratzen duenak.
|
|
|
Baina baziren, halaber, azpildar gutxi batzuk, zapalkuntzari aurre egiteko prest zeudenak, borroka hura ezkutuan eraman behar
|
bazuten
ere. Patxi maisua borroka hartan sartua zegoen, eta nire ama ere bai.
|
|
|
Borroka latz baten ondorioz, aingeruek deabruak garaitu, eta hauek sutara kondenatuak izan zituan, hori badakik. Baina, borroka hartan deabruek atzera egin
|
bazuten
ere, haien buruzagiak, Luziferrek alegia, eutsi egin zioan, eta aingeruak hantxe ibili zituan, denbora batean, Luzifer lur barruko suan sartu ezinik... harik eta Jainkoak lur azala hoztea erabaki zuen arte. Eta orduan bai, hantxe geratu zuan Luzifer harrapaturik, gorputz eta arima!
|
|
2004
|
|
|
–Longinos Lantzaren aldakia da –azaldu zidan aitak–, xehetasunik ñimiñoeneraino ere berdina. Badaezpada egin genuen, Vienan protesta egiten
|
bazuten
ere. Halatan, benetakoa gorde eta hauxe emanen genien.
|
|
|
Zigarretaren kondar horixka leihotik bota eta beste bat biribiltzeari ekin zion. Antza zenez, ekipajerik gabe bidaiatzen
|
bazuten
ere, alemanak tabako hornidura amaiezina zeraman. SDko agentea muturturik zebilen, bat bateko bidaia hura ez baitzitzaion fitsik ere gustatzen.
|
|
2005
|
|
|
Haurra problemarik gabe izan
|
bazuten
ere, ez ziren han bukatu Tomas eta Teresaren artekoak. Ines oso negartia baitzen, eta noiznahi esnatzen baitzen gauaren erdian.
|
|
|
Kale perfektua zen Simonek nahi zuenerako. Golf zelaiaren hesia hurbil zegoen gainera, korrika ihes egin behar
|
bazuten
ere.
|
|
2006
|
|
|
Horrelakoetan ohiko zenez San Petersburgon, egunsentiarekin batera Nevaren ertzeko basotxo edo lorategi batean elkartu ziren –zuhurki, inolako zalapartarik gabe– senarra eta Nikolai, bakoitzak bere zuela lekuko eta aholkulari. Nikolai zelaian geratu zen larriki zaurituta, eta zalgurditxo batean berehala erietxera eraman
|
bazuten
ere, hilotz zen eguerdirako.
|
|
|
Barbara txikiak amarik ezak eta aitaren gabeziak sortutako izaera basatia zuen, baina, izeko Aliceren zorroztasunaren mende, neskatoaren berezko jenio makatz eta bihurria leuntzen joan omen zen, horretarako izekoren esku hezurtsuek eta kriketean jokatzeko pala batek lan dexente izan
|
bazuten
ere.
|
|
2007
|
|
|
Eta lirika hori oraingoan guztiz da ezkorra eta beltza; eta Cantares en folkloreak eta idazlearen gaztetasunak etsipena goxatzen
|
bazuten
ere, Follas Novas en salaketa eta amorrazioa gailentzen zaizkio malenkoniari. Eta Rosalíak gaitzetsi egiten du gizartea, eta tarteka marteka madarikatzen.
|
|
|
Ez zegoen haiei ezer egiterik, haiek nahi zutena egiten
|
bazuten
ere. Ostikoa emanez gero, berehala jakingo zuen Kandidak gertatutakoaren berri, eta ez zen giro izango etxe bazter hartan, maiteagoak baitzituen emakumeak lau hankako animaliak bi hankakoak baino.
|
|
2008
|
|
|
Nataliaren hitzek ez zuten Natividad ukitu; edo, ukitu
|
bazuten
ere, ez zitzaion igarri. Eta horrek sutu egin zuen Natalia, halako moduan, non, hurrengoan, are irain handiagoa egin baitzion:
|
|
|
Nazarioren aita hamar anai arrebetako familia bateko kidea zen, hamarretatik bik mundualdi laburra egin
|
bazuten
ere, jaio ahala hil zen bata, eta bestea, jaio eta gutxira?, anai arreba bizien kopurua zortzira murriztuz: lau anaia eta lau arreba.
|
|
|
–Indiano hori hain zaldi dotorean badabil, ni zergatik ez egunen batean???. ..., hur eta intxaurretara mugatzen bazen ere, gehi haragi puskaren bat hilean behin, txerria hiltzen zutenean maizago?, baina familia pobre bateko kidea zen, indianoarekin alderatuta zer esanik ez, eta pobrezia hura, osaba Bixente beti mintzatzen zen umetan igaro zuèn bolada latz bezain gogor batez, noiz eta baserrian eskasia eta urritasuna egin baitzen nagusi, orbetarrek burua berandu gabe altxatu
|
bazuten
ere, estigma bat balu bezala zeraman.
|
|
|
Elkarrekin itzuli ginen Admiral Benbowra, eta ez zenukete imajinatuko hango txikizioa; erlojua ere lurrera bota baitzuten zera haiek, jo eta ke ama eta bion atzetik zebiltzala; eta, ezer eraman ez
|
bazuten
ere, kapitainaren diru poltsa eta barrako zilar pixka bat izan ezik, berehala konprenitu nuen behea jota ginela. Mister Dancek ezin zuen hura guztia ulertu.
|
|
|
Ebakuntza egin eta berrogeialdian geratu beharra daukate, sugeen gisan azala aldatuta, herrira gizon itzultzeko. Islama aspaldi hartu
|
bazuten
ere, erritu iniziatikoari eutsi diote. Abereen burezurrez beteta dago haitzuloaren barrena; hormetan, berriz, pintura zuri, gorri eta beltzak egin dituzte.
|
|
|
Afrika beltzetik esklabo ekarritakoen ondorengoak dira gnawak. Historiaren arabera, Ahmed Al Mansurrek songai inperioa eta Tinbuktu konkistatu zituenean milaka gatibu ekarri zituen basamortuaz honantz, eta islama hartu
|
bazuten
ere, ohitura animisten kutsua duten erritu sinkretikoei eutsi zieten, Ameriketan kristautasunarekin jazo zen legez. Ozeanoaz bestaldeko beltzen kulturarekin lotu ditu batek baino gehiagok gnawen ohiturak eta musika, vuduarekin eta jazzarekin adibidez.
|
|
|
Ondotik igarotzen ziren gizonezkoek, salbuespen bitxi batzuk kenduta, zehar begiratu bat botatzen zioten. Adinekoek, aguretuek bereziki, zuzenean begiratzen zioten, eta, onespen keinu nabarmenik egiten ez
|
bazuten
ere, alaitu egiten zitzaien begirada, iraganeko irudiren batzuk, gaztetakoak beharbada, berrituko balitzaizkie bezala. Neskak berean jarraitzen zuen, ingurukoari jaramonik egin gabe, eta une hartan bertan asteroide bat ondoan erori balitzaio ere, berak bere ispilu txikiarekin gorputzeko larrua behin eta berriz miatzen jarraituko zuela pentsatu nuen, ileren baten edo pikorren baten bila.
|
|
|
Nazarioren aita hamar anai arrebetako familia bateko kidea zen, hamarretatik bik mundualdi laburra egin
|
bazuten
ere –jaio ahala hil zen bata, eta bestea, jaio eta gutxira–, anai arreba bizien kopurua zortzira murriztuz: lau anaia eta lau arreba.
|
|
|
Nataliaren hitzek ez zuten Natividad ukitu; edo, ukitu
|
bazuten
ere, ez zitzaion igarri. Eta horrek sutu egin zuen Natalia, halako moduan, non, hurrengoan, are irain handiagoa egin baitzion:
|
|
2009
|
|
|
Neskatxa Bronxen erail
|
bazuten
ere, Bear Mountainen lurperatua zuten. Polizia hara joan eta gizonek esan bezala aurkitu.
|
|
|
Lagunek okerkeriatan ibiltzen eta eskolatik piper egiten
|
bazuten
ere, Razo auzoko lanak egitera emana zen, Saint George High School katoliko entzutetsuan oso nota onak ukan zituen eta kirol anitzetan txapela irabazi. Atleta bikaina Razo; baseballean ere primerako linebacker.
|
|
|
Jenniferren gurasoak, Steven eta Ellin, neskatxaren hiletan elkartu ziren, aspalditik elkar ikusten ez
|
bazuten
ere. Dibortziaturik daude.
|
|
|
fusilatzea, Iruñea, Zabaltza, Beltza... Gerra zibilaren garaian Nafarroan egindako triskantzei buruzko informazio zabala aurkitu
|
bazuten
ere, ez zuten Salustianok aipaturiko hiltzaile edo hildakoei buruzko argibide zehatzik lortu.
|
|
|
Elkar agurtu ondoren joandako asteburuaz mintzatu ziren, bakoitzak berea besteari kontatuz. Orduan ikasi zuen Tomek Angieren topaketaz eta zirikada batzuk bota zizkion, azkenean barrez, kafe bat hartzen bukatu
|
bazuten
ere.
|
|
|
Ogia egiten zekiela eta piper berdeen usaina gustatzen zitzaiola beste ezer baino gehiago. Batzuetan, elkarrekin erabakitzen zutela zerekin amets egin eta biak batera amets egiten saiatzen zirela, inoiz lortu ez
|
bazuten
ere.
|
|
|
Lotsatik ihesi zebilen arren, lotsa lotsa eginda zegoen Domingo, hain iruditu zitzaizkion gehiegizkoak bulego buruak egindako alabantzak eta laudorioak, bulegariek biziki txalotu
|
bazuten
ere, zer erremedio?!; deseroso zegoen, beraz, Domingo, traje eta gorbataz jantzita zegoena, esku mutilatua jakako poltsikoan sartuta, amak hartara ohitu baitzuen: ez duzu mundu guztiari zeure desgrazia erakusten ibili beharrik, seme?
|
|
|
Eta senarrari besotik heldu, gelatik irten, eta halaxe heldu ziren Rakelen gelara, non zabalik aurkitu baitzuten atea, Rakel nagusien zain balego bezala, Nazariok eta Reginak haren arreta pizteko moduko ezer egin ez
|
bazuten
ere, ez soinurik atera. Reginak arrastaka zeramatzàn txapinen soinu isila izan ezik, ez bidean hitz egin; alabaina, etxekoandreak neskameari eguerdian bere agindu zorrotzak eman zizkionetik, zain zezala haurra bertatik bertara eta ez ziezaiola inori barrura sartzen utzi, Nazariori eta Ernestinari izan ezik?, erne zegoen Rakel, ateari eta inguruko hotsei adi, nornahi hurbil baitzekiokeen edonoiz, nagusien seme alabetako bat, esate baterako, eta orduan zer?; egoera berriak, gainera, erneago egotera bultzatzen zuen neskamea, halako moldez, non haren sentiberatasunak are sentiberago behar baitzuen, eta haren zentzumenak zentzumenago?
|
|
|
mila aldiz entzun dizugu hori esaten behintzat, Domingo; b) baina Gabinok tuberkolusia harrapatu du, eta tuberkulosia gaitz bat da, nik dakidanez; eta c) atera zuk orain ondorioak, tontoa ez zara-eta!, eta zeren Domingok ez baitzuen, halatan, hegan egiterik, ez gorputzez eta ez irudimenez, are gutxiago gaitzak Regina eneko balizko fantasmak garaitu zituenetik; zertaz kexatzen zen, baina, inork egiten ez zituèn jauziak eta zilipurdiak egiten bazituen?; ez al zituen berak. Domingok? ikastetxeko gimnasia notarik onenak ateratzen, gero matematiketan suspenditzen
|
bazuten
ere?; egun batean, gainera, amets bat izan zuen, gimnasiako irakasleak, armadako brigada batek, ez ezik, ikaskideek ere zoriondu zutèn egunaren biharamunean, jauzi kutxaren gainean abiada hartu eta txilinbuelta bat airean egitea lortu zuelako, zorion beteko sentipen batean; ametsak eszenatoki bera izan zuen:
|
|
|
kalean galdutako txakur bat, ikusleen harrikadak baino merezi ez zituena; eszena hark, hortaz, nekez eragin ziezaiokeen Gabinori aldaketa sakonik: esan nahi baita eszena haren hasieran mutil xaloa eta tolesgabea zenak berdin jarraitzen zuela, apika, eszenaren amaieran, xalotasunak eta tolesgabetasunak ankerkeriaren bidean jarri
|
bazuten
ere.
|
|
|
Loiditarren artean, monarkikoak haiek ere?, Espainia zuten. Espainia eta Erroma, jakina? ikurren ikur eta bereizgarrien bereizgarri, baina ez zuten Euskal Herria ahazten. Aberri Handia eta aberri txikia bereizten zituzten, nolabait esatearren, txikia Handiaren mende ulertzen
|
bazuten
ere?, halako eran, non amak euskaraz egiten baitzuen seme alabekin, nahiz eta ez aitak?. Euskara erlikia bat da, eta erlikiak ere inportanteak dira, esaten zien honek etxekoei, haatik?, ez zekielako; eta esaten zuen:
|
|
|
Lotsatik ihesi zebilen arren, lotsa lotsa eginda zegoen Domingo, hain iruditu zitzaizkion gehiegizkoak bulego buruak egindako alabantzak eta laudorioak, bulegariek biziki txalotu
|
bazuten
ere, zer erremedio...!; deseroso zegoen, beraz, Domingo, traje eta gorbataz jantzita zegoena, esku mutilatua jakako poltsikoan sartuta, amak hartara ohitu baitzuen: ez duzu mundu guztiari zeure desgrazia erakusten ibili beharrik, seme... nahiz eta bera ez zegoen erabat ados:
|
|
|
kalean galdutako txakur bat, ikusleen harrikadak baino merezi ez zituena; eszena hark, hortaz, nekez eragin ziezaiokeen Gabinori aldaketa sakonik: esan nahi baita eszena haren hasieran mutil xaloa eta tolesgabea zenak berdin jarraitzen zuela, apika, eszenaren amaieran, xalotasunak eta tolesgabetasunak ankerkeriaren bidean jarri
|
bazuten
ere.
|
|
|
a) jauregia gaitz guztietatik libratzeko, Benjamin Maria fantasma bihurtu zen: ...ioak, tontoa ez zara-eta!, eta zeren Domingok ez baitzuen, halatan, hegan egiterik, ez gorputzez eta ez irudimenez, are gutxiago gaitzak Regina eneko balizko fantasmak garaitu zituenetik; zertaz kexatzen zen, baina, inork egiten ez zituèn jauziak eta zilipurdiak egiten bazituen?; ez al zituen berak –Domingok– ikastetxeko gimnasia notarik onenak ateratzen, gero matematiketan suspenditzen
|
bazuten
ere?; egun batean, gainera, amets bat izan zuen, gimnasiako irakasleak –armadako brigada batek– ez ezik, ikaskideek ere zoriondu zutèn egunaren biharamunean, jauzi kutxaren gainean abiada hartu eta txilinbuelta bat airean egitea lortu zuelako, zorion beteko sentipen batean; ametsak eszenatoki bera izan zuen: ikastetxeko patioa; jauzia, baina, ez zen txilinbuelta merke batean geratu, Domingok mila txilinbuelta egin baitzituen airean, ikastetxetik hiriko katedralaren orratzeraino, non pausatu baitzen emeki emeki, hegazti baten luma balitz bezala:
|
|
|
Eta senarrari besotik heldu, gelatik irten, eta halaxe heldu ziren Rakelen gelara, non zabalik aurkitu baitzuten atea, Rakel nagusien zain balego bezala, Nazariok eta Reginak haren arreta pizteko moduko ezer egin ez
|
bazuten
ere, ez soinurik atera –Reginak arrastaka zeramatzàn txapinen soinu isila izan ezik– ez bidean hitz egin; alabaina, etxekoandreak neskameari eguerdian bere agindu zorrotzak eman zizkionetik –zain zezala haurra bertatik bertara eta ez ziezaiola inori barrura sartzen utzi, Nazariori eta Ernestinari izan ezik–, erne zegoen Rakel, ateari eta inguruko hotsei adi, nornahi hurbil ba...
|
|
2010
|
|
|
Ahotsa goratzen ez
|
bazuten
ere, eztabaida tirabiratsua zen gurasoen artekoa, eta guk, jakina, isilik entzuten genien, harik eta zuk ezustean esan zenuen arte:
|
|
|
Helenak bazekien noiz etorri, bazkalondoko orduetan, guztiek, modu batean edo bestean, atseden hartzen zutèn garaian: amak eta izeba Ernestinak beren lo kuluxka egiten zuten, egongeletako besaulkietan edo sofan, irratia itzalita; neskameek lan egiteari uzten zioten, edo ez zitzaien igartzen, lanean jarraitzen
|
bazuten
ere; txakurrak ere lotan: bazirudien, beraz, etxea ere bere baitan biltzen zela ordu haietan, izaki bizi bat balitz bezala, hormen arteko isiltasunean siesta egiteko prest?
|
|
|
ETAk Zutabe agerkarian azaldu zuenez, ordea, akordioaren mamia abenduan hitzartu
|
bazuten
ere, behin betiko testua 2006ko otsailera arte ez zuten itxi. Hara, azalpena:
|
|
|
2005eko abenduan, Durangoko Azokaren atarian, Otegik berak jakinarazi zuen urteak zeramatzala PSE EEko buruzagiekin hizketan, Bihar Euskal Herria elkarrizketa liburuan. Otegiren eta Egigurenen artekoa, aurrerantzean, ez zen izango hain sekretua, bilerak ezkutuan egiten jarraitu
|
bazuten
ere.
|
|
|
parte hartu ahal izateko topaguneak ahalbidetuko zirela zehaztu zuten. Batik bat PSNrentzako idatzitako puntua zen, berariaz aipatzen ez
|
bazuten
ere.
|
|
|
Batasunak Ipar Euskal Herriko mahaia osatzeko asmoari buruz idatzi bat eranskin moduan gehitzeko proposatu zuen, baina ez zen onartu. Azkenean, idatzian zehaztu ez
|
bazuten
ere, mahaiak bi izango zirela finkatu zuten: bata EAEn eta bestea Nafarroan.
|
|
|
Eta orduan, hieroglifo egiptoarrak jarri zituzten fokupean. Fokupean, bai, argipean, lehen garaietan protagonismoa hartu eta lilura handia eragin
|
bazuten
ere, Eliseo Gilen komunikatu guztietatik aspaldian desagertuak baitziren. Garai hartan, latinezko eta euskarazko idazkunak baino ez ziren, eta testu edo aipu egiptoarrik ez zen inoiz existitu, nonbait, Iruña Veleian.
|
|
|
Isilik jarraitu zuten puska batean. Airea eta beroa, itsasoa, zerua, sosegu hura guztia gainjarri egiten zen, aldi berean, plater hotsek bizitzak bazirauela adierazten
|
bazuten
ere Hoteleko jangelan. Gauez musikak abisatzen zuen bezalaxe, dantzaldietakoa, funtsik gabeko musika, mundu osoan entzuteko modukoa.
|
|
|
Ahotsa goratzen ez
|
bazuten
ere, eztabaida tirabiratsua zen gurasoen artekoa, eta guk, jakina, isilik entzuten genien... harik eta zuk ezustean esan zenuen arte: " Hitz egin dezaket?"; aita eta ama eta beste guztiok zuri begira gelditu ginen, Damaso, ikusminez;" Aurrera, seme!" esan zizun aitak;" Barkatu, ama, baina gai honetan aitarekin adosago nago.
|
|
|
Helenak bazekien noiz etorri, bazkalondoko orduetan, guztiek, modu batean edo bestean, atseden hartzen zutèn garaian: amak eta izeba Ernestinak beren lo kuluxka egiten zuten, egongeletako besaulkietan edo sofan, irratia itzalita; neskameek lan egiteari uzten zioten, edo ez zitzaien igartzen, lanean jarraitzen
|
bazuten
ere; txakurrak ere lotan: bazirudien, beraz, etxea ere bere baitan biltzen zela ordu haietan, izaki bizi bat balitz bezala, hormen arteko isiltasunean siesta egiteko prest...
|
|
2011
|
|
|
Aita eta osaba, Jakob eta Esau bezala, anaia bikiak ziren, sabelaldi batekoak; eta, berek hala uste ez
|
bazuten
ere, gure aitak behintzat, bera aurkia bazen, anaia ifrentzutzat zeukan?, iruditzen zait, izaeraz behintzat, beren jaiotetxerako bidean zeuden bi pago zaharrak bezain berdinak zirela: eguterakoa zein ospelekoa, biak ere ondo egosgaitzak.
|
|
|
Argindarrik ere gabe eman zituzten hilabete batzuk. Eskolara hasieran astean bitan edo joan behar izaten
|
bazuten
ere, sarri huts egiten zuten lehengusuak eta biek; azkenerako maisuak ere alde egin zuen, eta itxi egin zuten. Nadaren amonak ez zuen begi txarrez ikusiko eskola ixtea:
|
|
|
–Zergatik???. Eta ikasleak, jarraian, Babelgo dorrearen historia kontatzen zien ikaskideei, hauek apezaren katekesian mila bider entzuna
|
bazuten
ere: nola gizakiek, hizkuntza bakar batez mintzo zirèn antzina hartan, harrokeriak bultzaturik, zerurainoko dorre bat eraiki zuten, Jainkoa haserretzera eta bere onetik ateratzera eraman zuena, eta nola Guztiahaldunak, zigor gisa, gizakiak mila hizkuntza egitera eta elkar ez ulertzera kondenatu zituen?
|
|
|
Baina gertakari berriak dira horiek. Artean, asteazkenetan Nadiarekin eta asteburuetan Karlarekin elkartuz bizi nintzen, eta biek errepikatzen zidaten, adinean aurrera nindoan arren, ez nindutela inolaz ere zaharra ikusten, nire adina izendatzeko orduan hitzik aurkitzen ez
|
bazuten
ere. Nadia zen, hain gaztea izanik ere, nire sasoian gehien sinesten zuena.
|
|
|
Txakurra ohituta zegoen etxekoekin soro eta mendira joaten, baita gurdian lekua ukatzen zitzaionean ere, eta egun batez, gurdiaren atzetik abiatu zen, gurtetxetik jaitsi eta etxeko ate ondoan utzi
|
bazuten
ere.
|
|
|
Errodatu bitartean, NO DOrako ari zirela esan behar izan zuten behin edo behin, agintariren bat gerturatzen zenean. Eta proiektua dokumental folkloriko eta kaltegabe moduan aurkeztu
|
bazuten
ere, bobina bat egiten zuten bakoitzean (12 minutu inguru) zentsurari deitzera behartzen zituzten, eta zinema areto txiki batean egiten zuten hitzordua. Ondo gogoratzen du Basterretxeak:
|
|
|
Dirua izan bazuten, baina ez zuten hain erraz askatzen. Eta beste hizkuntza bat hitz egiten
|
bazuten
ere, ederki zekiten nahi zuten hura ulertarazten. Gaztelaniaz ere ongi ulertzen zuten komeni zitzaienean.
|
|
|
Ez al duk uste nazioarteko komunitateak esango lukeela herri horrek estatu totalitario baten gisa diharduela, kulturari dagokionez behintzat? Eta hori egoera normalean herri nahiko demokratikotzat hartzen
|
bazuten
ere. Ba hizkuntzei dagokienez gauza bera duk.
|
|
2012
|
|
|
Egoera lazgarri horretan, astearte gaua arte eduki izan balitz gorpua ibaiertzean, aurkituko zen hiltzaileen aztarrenen bat. Dudazko puntua da orobat gorpua hain azkar azaleratu izana, baita bi egunez hilda egon ondoren jaurti
|
bazuten
ere. Eta, areago, gauza nekeza dirudi krimen honen tamainako gauza bat egiteko gai diren pertsona doilorrek, uretan murgilaraziko zuen zamarik ipini gabe jaurtitzea gorpua ibaira, zama eranstea oso erraza zutenean».
|
|
|
Gaitz hartatik libratzeko, houyhnhnmek harrapaketa orokorra egin zutela, eta azkenean talde osoa inguratu; eta zaharrenak suntsituz, houyhnhnm bakoitzak bi gazte gorde zituela tegian, eta berez hain basatia den animalia batekin lor litekeen neurriraino hezi zituela, lorreta eta garraiorako erabiliz. Zirudienez, egia hutsa zela tradizio hau, eta izaki haiek ezin zirela ylnhniamshy (jatorriz bertakoak) izan, houyhnhnmek eta gainerako animalia guztiek zieten gorroto biziagatik; zeren eta gorroto hau, aski merezia
|
bazuten
ere beren izaera maltzurrarengatik, sekula ez zela hain goren mailara iritsiko jatorriz bertakoak izan balira, edo aspaldi suntsituko zituztela bestela. Zentzugabea izan zela bertakoak, yahooen zerbitzuaz baliatzeko gogoa izan zutelarik, astoen hazkuntzaz ez arduratzea, animalia erakargarriak, erraz zaintzekoak, otzan eta mantsoagoak, inolako usain txarrik gabeak eta lanerako nahikoa indartsuak baitziren, nahiz eta besteak baino gutxiago izan gorputz zalutasunez; eta astoen arrantza ez izan arren soinu atsegina, yahooen ulu ikaragarriak baino askoz hobea zela.
|
|
|
sei idi eta zenbait osetiar akuratu nituen. Hauetariko batek lepoan hartu zuen nire maleta, gainerakoak idiei laguntzen hasi ziren, oihukatzeaz gain ezer gutxi egiten
|
bazuten
ere.
|
|
2013
|
|
|
Gosariarekin batera ohar bat utzi zezakeen bere erabakiari buruzko arrazoia azalduz eta sukaldera joan aurretik han zer aurkitzear zeuden deskribatuz. Beti dago guztirako arrazoi bat eta agian, semeak eta alabak ulertuko ez
|
bazuten
ere, intentzioa eta misterioa argitzen zituen mezua hor egongo zen behintzat. Semeak, ama hil eta handik hogeita hamasei urtera, bere buruaz beste egin zuen.
|
|
|
Azkenik, epaiketan dena ukatu
|
bazuten
ere, hiru akusatuei komisarian banan banan egindako interrogatorio luzeetan aitortu egin zuten errudunak izan zirela: goizaldean Boga Boga ostatu itxian hiruren artean egurtu zutela aguazila, Enrike Mirandak eman ziola heriotza kolpea, egunsentian Pedro Garmendia eta Enrike Mirandak hilotza hondartzan abandonatu zutela, eta hurrengo egunean Luis Arbeloak mendiko txabolan sutea piztu zuela alfonbra odoleztatua eta Anastasio Larralderen arropak erretzeko.
|
|
|
Garaiko beste taldeetan garrantzi handia zuen, esate baterako, aurrekarien irakurketak. Oso ohikoa zen eguna lanean eman, etxera joan eta pare bat orduz taldeko aurrekari ideologikoen lanak irakurtzea, askok erdia ulertzen ez
|
bazuten
ere. Beti liburu bera izaten zen gehienetan.
|
|
|
–Gaztetako lagunen bat izango dik?, zioten beren artean, norbait erosita nuela uste zuten, edo, okerragoa dena: esaten ez
|
bazuten
ere, badakit norbaitek alderantzizkoa ere pentsatzen zuela, neu ote nintzen erakundeak Ertzaintzan zuen satorra. Jendearen adimena irakurtzen ikasi egiten dela esaten nien nik.
|
|
|
Eskari bat egiten zitzaiolarik Espainiari, erantzuna beti zen berbera, ez zekitela, ezin zutela zehaztasunik eman, edota erantzunik ez. Hemengo epaileek, nahi
|
bazuten
ere, egundoko trabak zituzten. Baionako Seys epaileak eman zuen Amedoren aurkako lehen bilatze eta atxilotze agindua nazioartean.
|
|
|
Printzipio onak eman zizkidaten, baina baita printzipio horiei harrotasunez eta buruiritziz jarraitzen utzi ere. Tamalez seme bakarra nintzenez (urte askoan ume bakarra), gurasoek alferrikaldu egin ninduten, eta, asmo ona
|
bazuten
ere (gure aita, bereziki, oro zen bihotz on eta ongura), neurekoia eta manazalea izaten utzi, bultzatu eta ia ia irakatsi zidaten, neure etxeko zirkulukoez besterik ez arduratzen eta munduko beste jende guztiaren gainean zeken pentsatzen edo, nire zentzuzkotasun eta balioaren aldean jarrita, beste guztiena gutxiago izan zedin desiratzen. Halakoa izan nintzen ni zortzi urteetatik hogeita zortzi ur... Zer ez ote dizut zor!
|
|
2014
|
|
|
Berak uste zuen motxila hartu ostean inguruetan izan zezaketen autoren batean ihes egiten ahaleginduko zirela. Neuk izango nituen autoaren giltzak, anaia zelatatzen
|
bazuten
ere.
|
|
|
Iepa! Bera zutitu zen, ni hurbildu, biok geratu ginen aurrez aurre, irribarre behartu antzeko batekin, besarkada batez edo nola agurtu behar ote genuen batak bestea, eta azkenean masailetan elkarri musu parea emanda konpondu genuen, tartean gure buruek tupust egin
|
bazuten
ere.
|
|
|
Han, makina bat jende zegoen metaturik, zeren atzerritarrek, probintziatik irteteko agindua jaso
|
bazuten
ere, hainbat izapide bete behar zituzten abiatu baino lehen. Arduraz jokatzen zuten agintariek horrela eginda; bestela, tatariarren alde hala edo hola zeuden errusiarrek egokiera izango zuten mozorro jantzia jarri eta muga igarotzeko; eta horixe zen hain zuzen dekretuaren bidez galarazi nahi zutena.
|
|
|
ta erdi bai luze, makal zugatzaren irudira zuzen, eta abar, jaun Amenabar?! Eta bere garaian ulertu ez
|
bazuten
ere bi semeen arteko auzia eta ezin konpondua, han Afrikan izan zutena, orain, aldiz, guztiz ulertu zuten. Nora joan zitekeen, bada, ganorarik gabeko gizon apetatsu batekin eta nora haize zurrunbilo batekin?
|
|
2015
|
|
|
Hori gertatu omen zitzaion amonari, gogaitu egin zela bizitzeaz. Lur azpira sartu
|
bazuten
ere, zeruan egongo zela esan ziguten, handik gure korapiloak askatzen laguntzeko. Baina ordurako guk bagenekien zurrutari emana zela, eta haren ahizpek bazter utzi zutela, zoratu eta familiako gizonez gaizki esaka ibiltzen zela-eta.
|
|
|
Ordura arte hainbestean mantendu zen negozioa aldapa behera erortzen ari zen, abiada osoan gainera. Ohiturari zor, hiletaren ondorengo poteoa han egin
|
bazuten
ere, manifatik bueltan Burdel Kingera joango ziren langile gehienak azken konbinatua hartzera.
|
|
|
Lehenagotik ere elkar ezagutzen
|
bazuten
ere (kasualitatez kointziditzen zuten Londreseko zirkulu musikaletan, han eta hemen), Pearsen izena Burraren hileta elizkizunaren ondoren bakarrik hasi zen ondo idazten Britten. Burra hil aurretik Pears Piers zen.
|
|
|
Beraz?, galdetu zuen berekiko, eztabaidarekin besteek jarraituko zutelakoan, norbaitek gezia bota, laburregi geratu, eta hura aurrera eramatea besteen gain utziz bezala. Hala, haiek ziotena entzuten jarri zen berriro, badaezpada, maitasunaren gaia argitzen
|
bazuten
ere.
|
|
|
Eskozia iparraldean, Kanpoko Hebridak uhartedian, ekaitz bortitz batek kalte handiak egin ditu Esperantza ren gilan, eta egunak behar izan dituzte itsasontzia berriz ere uretan jartzeko. Lanean jardun dira segizioko arotz guztiak, laguntzaileak eta behar izan dituzten morroi guztiak; eta, hasieran ontziaren lema kaltetuta egon zitekeela uste
|
bazuten
ere, Esperantza bidaian jarraitzeko moduan dela erabaki dute. Behin Islandiara iritsi ostean, izotzak zaildu die bidea, tranpaz betetako ozeano hormatuak.
|
|
|
Hala uste
|
bazuten
ere, ez dago bakarrik Grimsey aldean ikusitako balea. Kume bat du ondoan, eta horixe da sardako baleak harrapatzeko egokierarik onena.
|
|
|
Eta berehala. Horretarako Peugeot zaharraren motorra erre behar
|
bazuten
ere. Berdin Pauetik irten eta Toulouserako errepidea hartu zutenean.
|
|
|
Izan ere, urteetan erbesteko Eusko Jaurlaritzak eta Errepublikako gobernuak berak, Francoren diktadura erausteko atzerriko potentzien laguntza eskatu
|
bazuten
ere, foro internazionaletan buruturiko negoziaketa eta presio guztiek ez zuten inolako eraginik izan.
|
|
|
Jokinek aspaldiko partez ireki zuen ahoa, bide batez Arozenarena, nire aurka prestatua zuen komentario ironiko eta guzti, kolpetik itxiz. Eztabaida hasieratik albo batean adi baina mutu iraun
|
bazuten
ere, argi zegoen Marta eta Jokin zirela kontu haietan batelaren lema zeramatenak. Eurak ziren hango benetako militante bakarrak, izan ere.
|
|
|
Etxebarria eta biak aldegin izana, inorentzat jipoia suertatu bazen, berarentzat izan zen. Hasieran zenbaitek Irezabal ere jakinaren gainean zegoela zabaldu
|
bazuten
ere, nahikoa zen ordezkariaren aurpegi minduari begiratzea susmo hark funtsik ez zuela ikusteko. Kontuak kontu, De la Sotak esan berri zuen bezala, batzuk han geratu ziren.
|
|
|
Luziak bururik altxatu gabe entzun zuen guztia, keinu txikiena egin gabe, eta emakume haiek zerbait egin edo esango zuela pentsatu
|
bazuten
ere, oker zeuden. Apropos egin zutela nabaria izan arren, ez zuten lortu Luziaren ahotik ezer ateratzerik, ez protestazko berbarik, ez kexurik, ezta irainik ere.
|
|
|
albatrosa hil ez
|
bazuten
ere
|
|
|
Lehen mailako ikastolak ireki ziren duela lau urte, bat Angelun, bertzea Donibane Lohitzunen; hirugarrena Donapaleun 1977an, sortu orduko zenbaitek hilarazi nahi
|
bazuten
ere [arestian komentatu dugun debekuaz ari da].(...)
|
|
|
Hala ere, bere baitan, eskertu egiten zion doktoreari berarekin zintzo jokatzea. Luze mintzatzen ziren honetaz eta hartaz, Gizarte Segurantzaren egoeraz hitz egiten bukatuko
|
bazuten
ere, itxarongelan zain zeudenez arduratu gabe. Gaixoak irribarre gozo batez eskertzen zuen solasaldi lasai hura, dizipulua maisuaren aurrean bezala sentitzen baitzen medikuaren hitzak entzutean.
|
|
2016
|
|
|
Orain agertzea erabaki
|
bazuten
ere, askoz lehenago egiten ahal zutela ohartzen ziren, edo inoiz ere ez. Baina hala zen eta iragana zen oraina zitekeen gerogai hartan, azaltzea hautatu zuten, aro zehatz hari kokapen zehatz bat emaiteko asmotan, inongoak ez zirela eta ez zirela erakutsi nahi.
|
|
|
Desobligeanta ez nuen oso begiko, eta halaxe idatzia nuen; eta Monsieur Desseinek sorbaldak jasotzeaz bat hitz egiten zidan, esanez bezala ez zitzaidala komeni, eta berehala igaro zitzaidan burutik ibilgailuak errugabeko bidaiari batena izan behar zuela, zeinak, etxera bueltan zetorrela, Monsieur Desseinen gomendioan utzi baitzuen albait etekinik handienak atera ziezazkion. Lau hilabete zeramatzan Monsieur Desseinen patioko bazter batean, Europan barrena egiten zituen lasterketei amaiera eman zienetik; eta bideari ekin zionarekin batera konpondu behar izan
|
bazuten
ere, eta birritan mila puska eginda geratu bazen ere Cenis mendian, ez zuen probetxu askorik atera bere abenturetatik; baina inongo abenturak ez zion hain mesede gutxi egin nola Monsieur Desseinen patioko bazterrean inoren errukia jaso gabe hainbeste hilabetez emandako denborak. Egia esan, ezer gutxi esan zitekeen haren alde; baina agian zerbait bai, eta, hitz banaka batzuek atsekabetik askatzeko balio badute, gorroto dut hitz zekena den gizona.
|
|
|
Gaua, desira, pasioa, plazera, traizioa, mendekua? Zuk bizitako hartaz guztiaz hitz egiten zuten musikaren letrek, harekin zerikusirik ez
|
bazuten
ere.
|
|
|
Bigarren Mundu Gerra amaitu arte, ordea, amarekin egon zen etxean, bake bakean. Gerra amaitu orduko, alabaina, harriduraz jakin zuen herrian izan zela erresistentzia talde bat, hain zuzen ere bere neska lagunak zuzendu zuena, eta talde horretatik herritar gehienak pasatu zirela, bera erabat bazter utzi
|
bazuten
ere.
|
|
|
Gorago aldatu ditugun ideia horiek gehiago zabaldu zituen, egoera berrira egokiturik, botoa emateko aukera zabaltzera zihoan 1978an?. Hasteko, ez zuten Euskal Herriaren borondatea ordezkatzen, klase menderatzaileen ideologia ekarri baitzuten, eta, beraiek errurik ez
|
bazuten
ere, PSOE bereziki beraietaz baliatzen ari zen. Etorkinen integrazioa nahi zuen, beharrezkoa zen, baina, Euskal Herriak ba al zituen eskura bitartekoak hainbeste etorkin integratzeko?
|
|
|
(??) batzuk, askok, gehiegik, jenoziden lana osatu dute etxe barnean bertan, euskera alde bat utziz, eta haurrei erderaz hitzeragiñez. Horrelako traidoretzarrek (beste edozergatik garai batez, euskaldungoari nagokiola, errespetua merezi izan
|
bazuten
ere), Euskal Herriaren aintziñean arras dute galdua; eta, alde hortatik, ukulluko zakarrak baiño kiratsago eta higuingarriago zaizkigu. Beren izenak ahalke bide dira; eta hemen bat ere ez aipatzea onena, liburuaren usaiña kiras eta likis ez dedin43.
|
|
|
Bazkaltzen ari ginela, senarrarekin telefonoz hitz egitea lortu zuela esan zigun Sabinek. Ondo heldu omen ziren Lugora, ohi baino dezente denbora gehiago behar izan
|
bazuten
ere. Elkar agurtzean, Vigora itzultzeko modua bilatzen saiatuko zirela esan omen zioten Taniak eta Rebecak, hiri hartan bizi baitziren biak.
|
|
|
Are larriagoa izaten zen unea ohi baino beranduago etxeratzen ginenetan, ilunabarraren itzalak bazterrak belzten hasten zirenean. Nabarmena izaten zen halakoetan amaren urduritasuna, bai eta haserrea ere, eta tira egiten zidan azkarrago joan nendin, nire oinek ezin
|
bazuten
ere.
|
|
|
Baxuago hitz egiten zuten horretaz jarduten zirenean, berogailura inguratuta hirurak, hitzen batek handik ihes egiteko beldur balira bezala. Hasieran besterik uste
|
bazuten
ere, inork ez zuen ikusi zer gertatu zen; beraz, arriskutik libre sentitzen ziren, inork ezin baitzuen zalantzan jarri bertsio ofiziala. Baina ez zituen bakean uzten alhadurak:
|
|
|
laster asko kiskali zuten eskola. Dena dela, haren eskola suntsitu
|
bazuten
ere, haren ereduak bizirik jarraitu zuen, eta, azkenean, Columbiako eskualdeko hezkuntza sistema publikoaren barruan txertatu zuten Minerren Irakasle Eskola. Frederick Douglassek honako hau aitortu zuen 1883an:
|
|
|
Londresko biltzarrean porrot egin
|
bazuten
ere, emakume abolizionistak konturatu ziren lortuak zituztela zenbait ondorio positibo, iraganeko borroken fruitu. Hain zuzen ere, esklabotzaren aurkako mugimenduko gizon buruetako batzuek babesa eskaini zieten, eta kontra egin zioten emakumeak kanpoan uzteko erabakiari.
|
|
|
Batzordeko kideek beti musu truk lan egin
|
bazuten
ere, gastu batzuk sortu ziren ezinbestean, hala nola dokumentuak inprimatzeari, liburuei, publizitateari eta bidaiei lotutakoak. Sortu ziren finantzaketa arazo bakar batzuk, baina herritarren laguntzari esker konpondu ziren.
|
|
|
Marseillara baino lehen Bordelera jo dute, hiri honek, hainbat alderditatik begiratuta, abantaila nabarmenak baitzituen bertan kokatzeko. Batetik, aski urruna dirudi Ipar Frantziatik nahiz Ekialdeko mugatik, alemaniarren erasoak etor litezkeen alde guztietatik, itsasoz indartsuago baitira frantziarrak, nahiz eta, orain arte ikusitakoak ikusita, beldur izatekoa den, naziek berriz ere epelak emango dizkietela, urez, lurrez nahiz airez; bestetik, Ipar Euskal Herrira iritsi nahi
|
bazuten
ere, ibilgailurik gabe nekez noski, eta leku egokia iruditu zaie Bordele, beren herritik ere ez baitago aparte; azkenik, aurretik beste euskaldun askok egin zuten bezala itsasontziz Amerika aldera joateko aukera ere aintzat hartzekoa zen, eta hartarako portu aproposa zeukaten bertan, Argentina edo Txile aldera, Mexiko nahiz Estatu Batuetara abiatzeko, momentu hartan Atlantikoan gertatzen ari zire...
|
|
|
Maiz izan zen preso Cervantes, baina sekula ere ez literaturagatik. Kondenatu
|
bazuten
ere, ez zen behin ere letrengatik izan. Gizon bat ezpataz zauritzea egotzi ziotelako egin zuen eskapo Erromara, bost urte eman zituen Aljerren preso gero gerrako bahitu gisa, eta sorterrira bueltan behin baino gehiagotan espetxeratu zuten iruzurretan aritzea egotzita.
|
|
2017
|
|
|
Gaur egun, eztabaida irrigarri horiek guztiak gorde egiten dira. Mendebaldeko gizartearen? historien barnean, edota ahaztuta utzi, milaka eta milaka emakumeri heriotza eragin zien sare bat osatu
|
bazuten
ere.
|
|
|
225? 26). Geroxeago, 1641ean, hesitutako zingira batean sartu zen jendetza Buckdenen, eta emakumeak ziren gehien gehienak, mutikoen laguntza izan
|
bazuten
ere (ibid.). Emakumeek, sarde eta segak eskuetan, beren bizibidea mehatxupean ikustean lurrak itxituran sartzeari eta urtegiak drainatzeari nola aurre egin zioten erakusten duten adibide bakan batzuk baino ez dira.
|