|
2007
|
|
|
Aurrera jarraituz, Bigarren Mundu Gerraren garaian Piarres La, tte mobilizatua izan zen. Frontetik bueltatzean, Ustaritzeko Apaizgaitegi Txikiko klaseekin jarraitu
|
bazuen
ere, alemanen kontrako erresistentzian ere ari izan zen La, tte, hala nola Uztaritzetik Arnegirako sarearen antolaketan parte hartuz. Apaiz izatea lagungarri suertatu ei zitzaion La, tteri:
|
|
|
Hain zuzen ere, Piarres La, ttek Eskualdunan 1921ean lehenengoz idatzi
|
bazuen
ere, Saint Pierrekin178 hasi zen La, tte erregulartasunez idazten, 1925ean: 82 artikulu argitaratu zituen Saint Pierren bost urtetako zuzendaritzapean.
|
|
|
Xalbat Arotçarena Eskualdunaren lankidea zen Soubeletek astekariaren zuzendaritza hartu zuenetik186 Piarres La, ttek gustuko izan zuen Arotçare naren idazkera, Jean Saint Pierreren pindarra, Jean Etchepareren indarra edota Jean Hiriart Urrutyren bizitasuna187 ez
|
bazuen
ere:
|
|
|
Aranak, iraileko bilera hartan parte hartu ez
|
bazuen
ere, gaixorik baitzegoen?, jean Pierre Arbelbide lehendakari izendatzea proposatu zuen, Adéma adintsuaren ordez; ados agertu zen Pierre Broussain proposamenokin, eta bereziki Arbelbide Adémaren ordezkoa izatearekin. Izan ere, Broussainen ustez, Resurreccion Mª Azkue gazteegia zen buru izateko eta Arana, Campion eta Guilbeau politika gizonak izandakoak ziren, eta ez ziren egokiak akademia berriaren buruak izateko:
|
|
|
Izan ere, Gure> Herria> 1927 arte izan zen hilabetekaria, 1927an bihilabetekari bilakatuz. 1930ean Etcheparek hilabetekari moduan argitaratzeko proposatu
|
bazuen
ere, bihilbetekari izanez jarraitu zuen. Dena dela, arazoak arazo, Gure Herria elkarteak lortu zuen Gure> Herriak 1938 arte iraun zezan.
|
|
|
Michel Etcheverryk Pierre Yturbideren lana goraipatu
|
bazuen
ere, a eu le grand mérite dentreprendre une histoire détaillée des baillis du Labourd427, lan horren bi akats (glissé dans cet exposé428) aipatu zituen.
|
|
|
Dena dela, La, ttek Sabino Arana gustuko ez
|
bazuen
ere, onartu zuen lan baliagarria burutu zuela: Egia erran, Sabin da bere idazlanetan sobera garbitzalea eta ez arras gure gostukoa.
|
|
|
Georges Lacombek, Azkueren Hiztegiaz honako hau adierazi
|
bazuen
ere: Il a limmense mérite de navoir négligé aucun des dialectes515, iturrieri dagokienez, idatzizkoetatik erdia baino ez erabiltzea egotzi zion eta ahozkoetatik ere gutxi.
|
|
|
Ikusi dugun legez, La, ttek 1937an gutxitu
|
bazuen
ere Eskualdunan argitaraturiko artikuluen kopuruaArotçarena zuzendari berriarekiko ezinikusia zela eta1938ra arte hainbat artikulu idatzi zituen Gure> Herria> aldizkarian, 1930 hamarkadan sorturiko Gure Herria elkartearen idazkari adjuntua izatearekin batera.
|
|
|
1933ko abenduaren 3an elkartu ziren berriro euskaltzaleak604 Batzar hartarako Chapelet jauna, André Ospital, Felix Ospital honen anaia eta Arocena jauna izan ziren gonbidatuak. Chapeletek, hasiera baten euskalzaleen mugimendua mes, dantzaz begiratu
|
bazuen
ere, Piarres La, tte eta Philippe Aranarterek konbentzitu egin zuten partaide bihurtzeko605 Beraz, bileran egon zen Chapelet, baita André eta Felix Ospital ere606, Arocenak joan ezina adierazi zuen bitartean607.
|
|
|
Jakes Abeberryren ustez, Eugène Goyheneche Ipar Euskal Herriko abertzale bakanetarikoa izan zen636 (JEL baitan hasten edo amaitzen zituen eskutitzak637, Marc eta Jacques Legassekin batera. Ostera, Abeberryk ez du Jacques Mestelanengan jarrera abertzalerik ikusten638, eskutitzak JEL lelopean agurtzen bazituen ere639 Jean Hastoyri dagokionez, Mestelan ikaskidearen bidez sartu zen harremanetan euskaltzaleekin (en JEL amaitzen zituen eskutitzak); ekintza politikorik burutu ez
|
bazuen
ere, Abeberryk nabarmendu egin ditu Hastoyk buruturiko ekintzak euskal ohiturak iraunaraztearen alde640 Abeberryk laudatu egin ditu Jean eta Madeleine Jauréguiberry neba arreben lanak ere, euskal kultura pizteko ekintzetan murgildurik egon baitziren.
|
|
|
Gantois bikarioari, abertzale, andiarren burua zenari, interesgarri iruditu zitzaion Aintzina, euskal gaiak gutxiegi lantzen zituela eta erbestekoak gehiegi lantzen zituela uste
|
bazuen
ere. Izan ere, Bulletin> des> Minorités> Nationales> en> France> (Parti National Bretonek argitaraturikoa) aldizkarira jo behar omen zuen euskal mugimenduaren berri izateko711:
|
|
|
Marc Legassek La, ttek 1930 hamarkadan kaleratu zuen Aintzina> ezagutzen zuen, oso gustukoa ez
|
bazuen
ere:
|
|
|
1930ean Jean Saint Pierre Carthagoko apezpiku izendatua izan zen eta Dominique Soubelet aukeratu zuten Eskualdunaren zuzendari. La, ttek Ebanjelioari buruz idazten jarraitu zuen Eskualdunaren ia zenbaki guztietan, harreman gutxi
|
bazuen
ere Soubeletekin. Izan ere, ume denborako ikaskideak izan baziren ere La, tte eta Soubelet, Beloken, erlazio gutxi izan zuten garai hartan (La, tte bat txarra eta meharra bezain bestea indartsua zela; hortakoz ez zen heien artean konplizidaderik izaiten ahal832).
|
|
|
Pierre La, tte, ostera, errepublikazalea eta Parti> Démocrate> laire> partidu zentro ezkerrekoaren jarraitzailea izan zen. Pierre Narbaitzi dagokionez, karlista zen, eta eskuin aldekoa, Léon Lassalle bezala, honek pentsaera atzerakoiagoa
|
bazuen
ere, gerlari ohia izan baitzen.
|
|
|
Elizarekiko loturari dagokionez, hasiera baten Euskalzaleek ez zuten talde erlijioso bezala espresuki aritzeko asmorik838; mugimenduaren jardueran, ostera, ikusten da euskalzaleek leial jarraitu ziotela pentsaera kristauari (La, ttek berak Aintzinan adierazi zuen apezpikua herrietako zaindari onena izango zela839). Gai horretan bat gatoz Malherberekin, beronek dioenean talde euskalzaleak, Elizarengandik independiente aritzeko asmoa izan
|
bazuen
ere, Elizaren babesa bilatu zuen gero, taktika moduan, Action> çaiseren gaitzespenaren ostean arriskutsua izango litzatekeelako Elizaren hierarkiatik at aritzea840.
|
|
2008
|
|
|
Diccionario Ilustrado de Mitología Vasca. Obras com pletas I en al. Bilbao, 1972 Hizkuntza aztertzea helburu izan ez
|
bazuen
ere denok ezagutzen dugunez gero, antropologia zen haren esparrua sarritan berba batzuen
|
|
|
Beste xixturik ahal zuen pilotak lehenxago, Ibarburuk bi eskuz aise zera bilan denboran pilota xokoetarat, batzuetan goixko tiratuko
|
bazuen
ere moz tera. Denaden, gutik dute adin hortaraino iraun jokoan, eta gutiagok beste edozein kiroletan.
|
|
|
Pilotari arraza, bere osaba Jean Aldacourrouz bereziki, berak dio harek gogotik sustatu zuela pilotarako. Funtsean, Ahatsako seme, ez zituena hor, haurretik plazetan ikusiak eta txa lotuak, Olhasso anaiak, eta geroago hauen seme bat bai eta, lehenagoko fame tan bederen, Idiartegaray apeza, Donagaiko seme suharra, pala jokoan Etcheverryrekin xapelduna, baldin eta hura gutiago ikusia
|
bazuen
ere berak
|
|
|
Eta berriz bertze aldetik nola iustiziak alegatzen zioen legeak begiratu behar zirela, eta batari barkhatzeaz bertzeak ausartzia hartuko zuela. Eta iustiziaren arrazoin haur bortitzago iduriturik, semea galduko
|
bazuen
ere, deliberatu zuen eta manatu iustizia egin zedilla, bere semea atzeman ziazotela, eta begiak legearen arauaz a thera zia tzotela. Erresuma k ia kin zuenea n bere erregeren deliberamendua, bildu zen komun guztia eta ioan zeikan guztia batetan othoitz egitera arren nahi zioen bere semeari barkhatu. Zeren lege hura komunagatik egina zela eta komunak hain errege onaren eta iustuaren amoreakgatik, aldi hartakotz bere zuzena kitatzen zuela.
|
|
|
Busturiko merindadeak Gerrikaitz aparte beste lau uri zituen: Gernika, > Bermeo, > Lekeitio> eta Ondarroa, zeren eta Errigoiti> ere, Bizkaiko Jaunak azke nengoz horrela titulatu
|
bazuen
ere, lehenagotik zen elizate. Berauetan egingo balitz ikerketa sakon bat, lehengo eta gaur egungo lekukoak bilduta, ena> oikonimo ugari aurkituko genituzke.
|
|
|
Berak erranik badakit gain gainetik estimatzen dituela Ibañeta eta Antso Handia piezak. Ibañeta, Junes Casenave Harigilek idatzia, berriz eman behar litzatekeen antzerkia da, zeren 1978an, Orreagan jende asko bildu
|
bazuen
ere, ez zuen zorte onik ukan Zuberoan, Garindaineko bi emanaldietan, aroaren kausaz itxura guzien arabera, eta Haritschelharrekin osoki ados nago, berriz antzeztea hartze lukeela.
|
|
|
13 Zabalkunde edo dibulgazio asmoz egin
|
bazuen
ere Villasantek bere liburuxka hura, doktorego tesien esparrura ere iritsi zen bere eragina: horretaz jabetzeko ez daukagu, zori onez, euskaltzain lagunon esparrutik irten beharrik.
|
|
|
Xantre izan ez arren, seguruenik Azkuek joko zuen Diputazioetara Akademia eske, nahiz ez daukat dokumenturik baieztatzeko. Edozein kasutan, hala egin
|
bazuen
ere, bere gestioek ez zuten arrakastarik izan unean.
|
|
|
Egoera 1917ko Diputazioetako hauteskundeen haritik aldatu zen. Printzipioz Azkuek politika publikotik ihes egiten
|
bazuen
ere, 1917ko Bizkaiko Diputaziorako bozketetan EJBren kandidatura babesteko eskari bat jaso zuen. Felix Landaburu, Azkueren «loba» jeltzalea (Teresa Azkuerekin ezkondua) Markinako barrutitik aurkezten zen, eta bere «osabari» laguntza eskatzen zion190 Azkueren erantzunik ez badut ere, Markinaldeko bere kontaktu eta adiskideak mobilizatu zituela ematen du, zeren astebete geroago Landaburuk hola idazten zion:
|
|
|
Erromantizismo foruzale ingenuo honen eraginak luze iraun
|
bazuen
ere, esan daiteke 1890 aldera bukatu zela bere aldi nagusia. Izan ere, 1890 urtearen inguruan erromantizismo foruzalearen akabera markatu zuten zenbait mugarri aurki daitezke:
|
|
|
Goi mailako ikasketa formalen falta ezin konpentsa zitekeen guztiz borondate oneko adituen ekin gogotsuarekin. Ondorioz, Azkueren kasuan, bere kabuz formatuta egoteko maila aski ona lortu
|
bazuen
ere, autodidaktengan agertu ohi diren halabeharrezko zenbait hutsune geratu zitzaizkion bizi osoan.
|
|
|
Beraz Azkueren gaztetasun eta heldutasun intelektual garaia bete betan harrapatu zuen (Azkuek 7 urte zituen 1871an, 50 urte1914an). 1918tik aurrera Alemaniak indarra galdu
|
bazuen
ere gerra arte osoan1914 aurreko kultur moldeen inertziak segitu zuten, eta gainera Azkuerenformazioa aski finkatuta zegoen ordurako.
|
|
|
Kultura horrek beti eta derrigor esangura politikorik ez
|
bazuen
ere, erraz identifikatzen zen espainolismoarekin. Hola, adibidez, 1919an Mutrikun diputatu maurista bati egindako omenaldian, kaleetan espainiar banderak jarri eta harrerazko manifestazio bat antolatu zen, haren buru «una españolísima extremeña» jarriz, zeina «iba ataviada de charra» eta pasodoble baten doinuari segituz ibiltzen baitzen392 Mauristak, esan beharrik ez dago, Errestaurazioko Espainia ofizialaren defendatzaile eta euskal autonomiaren aurkakoak ziren.
|
|
|
Bestalde aipatzekoa da ere, garai hartan eliztar izateak pertsonen bizitza pribatuan sartzeko aukera zabala ematen
|
bazuen
ere, Azkue ez zela halako gauzen zalea izan. Adibidez, Resurrecionen loba Santa Azkuek osabari bere konfesore izateko eskatu ziolarik, hola erantzun zion honek:
|
|
|
Espainiar nazionalkatolizismoak Santa Teresa de Jesus zentzu patriotikoan instrumentalizatzen
|
bazuen
ere, ez dirudi Azkueri esangura horregatik gustatzen zitzaionik bereziki. Izan ere, nazionalkatolizismoak bultzatzen zituen beste hainbat gurtzarekiko bilbotar apaiza urrun agertzen zen.
|
|
|
Halaber, kontzertu ekonomikoaren berriztaketa, horrek aldean ekarri zituen aliantza foruzaleekin eta giro errebindikatiboarekin, mende hasiera horretan suertatu zen; baita EAJ eta mauristen arteko aliantza saioa ere. Gainera, neoeuskal arkitekturak, printzipioz esangura politikorik ez
|
bazuen
ere, irakurketa nazionalista bat ahalbidetzen zuen. Pedro Guimon arkitektoak, 1907an Bilboko Centro Vasco elkarte abertzalean emandako hitzaldian, adibidez, hola zioen:
|
|
|
Gortazar izan zen Bilboko musikarien sustatzaile nagusietakoa, Azkue, Guridi zein Usandizaga promozionatuz. Dena dela aipatzekoa da Gortazarrek, Azkuek bezala euskal nazionalitate musikal bat sortu gura
|
bazuen
ere, paraleloki espainiar musika nazionala sustatu nahi zuela161 Bide beretik joan ziren hainbat euskal konpositore profesional, sarritan merkatuko legeak eskatuta espainiar kutsuko obrak ere egiten zituztenak, edo nazionalismo musikal oro saihesten zutenak estilo abangoardistak probatzeko. Ez zen Azkueren kasua.
|
|
|
Hain zuzen, 1876an hasitako giro foruzale euskaltzaleak, lehen hamarkadan, Bilboko kazetaritzan euskarazko emaitza nabarmenik ekarri ez
|
bazuen
ere, giro horretan hezi zen belaunaldi berriak, bere ideologia euskaltzalea erradikalizatuz, Bizkaian egiazko euskal prentsa sortuko zuen. Abiapuntua
|
|
|
Eta ez presezki Akademiak sustatu gura zuen eredua. Horregatik, Azkuek Euskaltzainditik euskara estandarra erdialdeko dialektoetan oinarritu nahi
|
bazuen
ere, eguneroko prentsan justu kontrako eredua izanik nagusi ezinezkoa zitzaion Akademiaren helburua gauzatzea.
|
|
|
Aldiz Bizkaiko Diputazioarentzat euskararen irakaskuntza Institutuko katedra bateko kontua zen eta hortik kanpo ez zegoen ezer ofizializatu beharrik. Beraz, Azkuek Diputazioa bere autoritatea katedratik kanpo ere bermatzeko erabili nahi izan
|
bazuen
ere, korporazio probintzialak ez zion kasurik egin. Diputazioarentzat hezkuntzako testuliburu ofizialak Espainiako hezkuntza sistemako ohikoak ziren, ez euskarazkoak (arazoa ez baitzen Azkueren Izkindeko euskara ona ala txarra izatea, baizik euskara izatea).
|
|
|
Dena dela, Azkuek katedra kontrolatu
|
bazuen
ere, plataforma horren babespean lor zitzakeen proiektuak mugatuak zirenez, oso laster saiatu zen katedrarekin batera beste plataforma osagarri batzuk eraikitzen bere proiektuak babesteko. Horien artean lehena Euskaldun Biltokia izan zen (1896an).
|
|
|
1900 urtetik, Azkuek euskara katedraren itzala
|
bazuen
ere, aurreko urteetan plataforma gisa balio izan zion Euskaldun Biltoki gabe zegoen. Testuinguru horretan ulertu behar da Azkueri Euskal Akademia sortzeko piztu zitzaion gogo bizia.
|
|
|
«Zuk eztakizu nor dan Euzkadiren aita: Sabiño gizon andia da, baiña umekeri askogaz anditua»148 Hola, Azkuek abandotarra kritikatzeko mihian erdoilik ez
|
bazuen
ere(, Jaun. Zuria. II, tirano, de. Sukarrieta eta gisakoak aipatuz) 149, ahal zela harekin kontatu nahi zuen. Beti ere sabindar kontrol absolutua ekidinez.
|
|
|
1905eko hiztegian, Azkuek Euskal Akademiaren beharra aipatzen zuen han hemenka154 Izatez bere hiztegia Akademiaren babesik gabe egin
|
bazuen
ere, bertan adierazten zuenez, halako korporazio bat laster sor zedin itxaropena agertzen zuen, hainbat zeregin arauemaile aurreikusiz: zeintzuk neologismo onar zitezkeen erabakitzea («Cuando en diversos manuscritos que he manejado me he encontrado con voces de creación reciente, como muchas de Duvoisin y Añíbarro, las he copiado aparte para someterlas á la futura Academia»155), Larramendiren hitzetatik zeintzuk ziren onak erabakitzea («A la futura Academia le corresponderá, sin duda, la tarea de analizar sus [Larramendiren] propias palabras»156), bariante dialektalen artean egokienak aukeratzea («Uno de los rudos trabajos de la Academia será el de hacer una buena selección»157), euskal ortografia erabakitzea158, etab. Gainera Azkuek Toursetik amari 1904an idatzitako gutun batean argi adierazten zuen Akademiaren asmoa berak pertsonalki zuela gogotan:
|
|
|
Pasarte horretan, «reconstruir aquí» eta «su patria» anbiguoekin jokatu
|
bazuen
ere, ez da dudarik Euskal Herriaz ari zela, berehala esplizitatu baitzuen:
|
|
|
Baina literalki hartuz gero zurrunegia gertatzen da, intelektual eta talde sozialen arteko harremana ez baita beti hain organikoa izaten, loturak eta konplizitateak falta ez badira ere. Gainera Gramsci k intelektual modernoen funtzioa bereziki klaseen interes ekonomikoen defentsan ikusi
|
bazuen
ere, eta batik bat burgesiaren zerbitzuan, egungo adituen artean azpimarratu izan da intelektual gehienek interes urria zutela auzi ekonomikoengatik eta balio burgesak mespretxatzen zituztela, beren kezka nagusia morala izanik. (Cf. horretaz Varela, 1999:
|
|
|
Abiapuntuan foruzaletasun tradizionala
|
bazuen
ere, Juaristik adierazten duenaren kontrara, Azkue ez zen «nahastu» Sabino Aranarekin (ezta alderantziz ere). Izan ere Sabino Arana ezagutu aurretik jada Azkueren jarrera ez zen foruzaletasun tradizional soilarena.
|
|
|
Azkuek 1918an Bilbon eman zuen hitzaldia oso garrantzitsua da bere jarrera ideologikoa eta militantzia argitzeko. Okasio hartan, musikari buruz hitz egin behar
|
bazuen
ere, gai horren gaineko berbaldia amaituta, aitorkizun bat egin zuen, bezperan Euzkadi egunkarian agertu zen zirikada bati erantzunez:
|
|
|
1924an Primo de Riverarekin biltzen saiatu zen. Eta lortu ez
|
bazuen
ere esan nahi izan ziona adierazgarria da:
|
|
|
Beraz Azkuek jeltzaleekin eta bereziki sektore sabindarrenarekin zituen diferentziak agertu arren, aldeak alde, haiekiko begirunez mintzatzen saiatzen zen. Horretan guztian, argi ikusten da Azkuek alderdi jeltzalearen jarraitzaile itsua izan nahi ez
|
bazuen
ere, bai gura zuela haiekin ondo konpondu eta elkarlana bilatu.
|
|
|
Iparraldetik zetorren zazpi probintzien lurraldetasun diskurtso bateratuak Larramendi eta Hegoaldeko beste euskal idazle batzuen artean eraginen bat izan
|
bazuen
ere, ez dirudi Hego Euskal Herriko elite politikoen artean oihartzun handirik izan zuenik, XIX. mendera arte bederen. Aitzitik euskal herrialde desberdinak biltzen zituen lurraldetasun ideia berri bat azaldu zen, batez ere Araba, Bizkaia eta Gipuzkoara mugatua.
|
|
|
Baina, jakina, urte asko eta gorabehera ugari igaro ziren prozesu horretan. Beraz, zazpiak bat euskal nazionalismoaren dogma bihurtzeak lurraldetasun eredu hori kanon gisa finkatzen lagundu
|
bazuen
ere, ez zuen berehalako oihartzuna izango, ezta gainerako formulak guztiz ordezkatuko ere. Bestalde, zazpiak bat leloa ere ez zen jeltzaleen esklusiba bihurtu (izatez sabindarrek gurago zituzten Gora Euzkadi modukoak), eta abertzale ez ziren bestelako euskaltzaleek ere (adibidez Iparraldekoek) luzaz erabili zuten.
|
|
|
Honekin guztiarekin koherentzian, Azkuek mugaren alde bietako datuak jaso ez ezik, lan intelektuala ere Euskal Herri oso mailan burutu nahi izan zuen; Iparraldeko euskaltzaleekin harreman estua mantenduz (Pierre Broussain, Jean Baptiste Daranatz, Jean Pierre Arbelbide...); bere operak Bilbon bezala Baionan ere estreinatzeko asmoa agertuz (bietan euskaraz) 108; eta Euskaltzaindi baitan mugaren alde bietako lankideekin arituz. ...tu zen, adibidez Baionako, Gasteizko zein Iruñeko apezpikuei eskatzean beren pastoralak argitara zitzatela, edo haien seminarioetan euskara ere irakats zedila109 Are Gerra Zibilaren ostean, Euskaltzaindia berrireki eta agintari frankistek Hegoaldeko ordezkarietara mugatu nahi izan zutenean Akademia, Azkuek, hasiera bertatik, Iparraldekoak ere sartu gura izan zituen110, lortzeko denbora behar izan
|
bazuen
ere.
|
|
|
Dakusagun orain historiaren auzia. Azkuek doktrina politikoaz ia idatzi ez
|
bazuen
ere, gutunetan, pasadan barneko konbikzio horien isla batzuk aurki daitezke. Hola, 1907an bere loba batek ikurrinaren berri galdetu zionean, Azkuek hola erantzun zion:
|
|
|
Lacomberi dagokionez bere errefusak argi erakusten du onartzen ez zuena urgazle izatea zela, ez akademiko izatea: «Georges Lacombe a l, honneur d, informer M. de Eleizalde qu, il refuse le titre de correspondant de l. Academie de la langue basque»263 Dudarik gabe, bere ikasketak tarteko, akademiko osoa izateko asmoa zuen, eta Urkixok hala izateko aurkeztu
|
bazuen
ere, Euskal Herrian ez zenez bizi Azkuek eta besteek kargurako ezintasuna aipatu zuten264 Azken ezezkoa. Kirikiñorena, zen.
|
|
|
zutabeko zirikada irakurri eta arratsaldean Azkuek «mi Patria no es Euzkadi. Mi Patria se llama Euskalerría» esanez erantzun zuen, entzule jeltzaleen protesta artean) 205 Okasio hartan, Azkuek jeltzale guztiak bere aurka zeudela sentitu
|
bazuen
ere (eta agian hala zen. Bustintza, eta Bilboko sabindar gazteen kasuan), ez dirudi EJBko agintariek bilbotar apaizarekin arazoak nahi zituztenik.
|
|
2009
|
|
|
A.G. Urkixok uste ez
|
bazuen
ere, Euskaltzaindiaren sorreraren kronika idazten duenak (Azkue segurutik) bai, horrek uste du pertsona soilen asmoek baino balio gehiago dutela dirudunen indarrek, hots, erakundeek:
|
|
|
5 di/ go. Azkuek, go, ren alde egin
|
bazuen
ere hasieran, besteena onartu zuen gero. Beraz, dena batean:
|
|
|
Aldizkaria ez da normalizatuko 1956 arte. Normalizatzeko lehen saioa 1953an jo
|
bazuen
ere, zenbaki bakarra ateratzea lortu zuen, aurkibide soilez osatua, aldiko liburukietako aurkibideez. Baimen kontuak tarteko, konfiskatuta eduki zuten.
|
|
|
1966ko bileretako aktak euskaltzain zaharrenek izenpetu zituzten, idazkariarekin batera, euskaltzainburuorde tituluarekin: Louis Dassance, Aingeru Irigarai, Manuel Lekuona eta Piarres Lafitte izan ziren jarduneko buru, urte haietako batzarretan, baita Lojendiok bileran parte hartzen
|
bazuen
ere. 1966ko abenduaren
|
|
|
Txosten guztiak onartu ziren, Mitxelenarenak eztabaida luzea eragin
|
bazuen
ere, batez ere, h, ren erabilerari buruzko atalak. Euskara batua eratzeko bidean jarri zen horrela Akademia.
|
|
2010
|
|
|
Itzala eman nahi zion sermoiari, eta ospea Elizari eta Jaunaren lanari. Agirrek ere lan egin zuen A (d) > M (aiorem) > D (ei) > G (loriam) > lelo pean, holako akronimorik erabili ez
|
bazuen
ere. Lelo horren azpian buru belarri borrokatu zen modernismoaren aurka.
|
|
|
Ohar, [IV 156] adibideak (i) oharra jartzen duela, baina ez dakar erreferentzia oharrik sermoi ostean, hala
|
bazuen
ere.
|
|
|
Oso arrakastatsua izan zen, eta ez bakarrik Euskal Herriko eragileak zein Europako adituak bildu zirelako bertan. Gobernu berriarekiko tentsioak jarraitzen
|
bazuen
ere, topaketa haren ostean elkarrizketa bide bat zabaldu baitzen Jaurlaritzako Hezkuntza Sailaren eta ikastolen mugimenduaren artean. Eta Ikastolen Elkarteko buruek jaso zuten mezu politikoa izan zen gobernuak, bere osotasunean, gogo onez ikusiko lukeela balizko akordio bat Jaurlaritzaren eta ikastolen artean.
|
|
|
Eta emaitza hor dago. Garai batean inork jokatzen ez
|
bazuen
ere, herri kirolek dimentsio izugarria hartu dute gaur egun: boom bat bizi dute.
|
|
2012
|
|
|
Garai horretan agertzen dira itzulpengintzaren lehen teoria linguistikoak, itzulpengintza zientzia gisa definitu eta aztertzeko lehen saiakerak. Halere, bigarren mundu gerrak itzulpengintza ulertzeko modua nabarmen aldatu
|
bazuen
ere, esan beharra dago gerra ondoko hamarkada haietan garatu ziren itzulpen teoria gehienak XVIII. mendeaz geroztik Mendebaldean nagusi ziren arrazionalismo eta humanismoan sustraitutako epistemologia moderno batean oinarritzen zirela, eta, beraz, metodologian eta sistematikotasunean berritzaileak gertatu baziren ere, ez zutela asmatu itzulpengintzaren hainbat kontraesan eta arazo konpontzen.... Gerra ondoko itzulpen teoriak deskribatu baino lehen, beraz, itzulpengintzaren diskurtso modernoaren oinarri den episteme5 modernoa aztertuko dugu hurrengo atalean.
|
|
|
Nidaren teoriari egin zaizkion kritika nagusien artean honako hauek aipatuko genituzke. Batetik, bere gogoeta teoria zientifiko gisa ezagutarazi nahi izan
|
bazuen
ere, Nidaren sinesmen erlijiosoak eta helburu misionistak, esplizituki ez bada ere, nabarmen islatzen dira bere teorizazioan. Bestetik Nidak aipatzen digu itzulpen dinamikoaren helburua itzulpenaren irakurleengan jatorrizko testuak bere hartzaileengan eragin duen efektu berbera lortzea dela; baina, nola jakin zein izan zen sorburu testuak bere irakurleengan eragin zuen efektua, bereziki denboran eta espazioan urrun gelditzen zaizkigun lanen kasuan?
|
|
|
14 Harold Bloom dekonstrukzioarekin lotu izan den arren, esan beharra dago berak ez zuela bere burua inoiz dekonstrukzionista bezala aurkeztu, eta mugimendu hark berarengan nolabaiteko eragina izan
|
bazuen
ere, laster aldendu zela dekonstrukzioaren eskolatik. Autore hau postmodernismoaren barruan sailkatzea ere eztabaidagarria gertatzen da oso, korronte modernistekin lotuagoa egon baita beti postmodernistekin baino.
|
|
|
Itzulpengintza testuinguru kultural batean aztertzeko Even Zoharrek egindako ahaleginak aurrerapauso handia ekarri
|
bazuen
ere, ikertzaile batzuek hainbat hutsune ikusi zizkioten irakasle israeldarrak proposatutako teoriari. Edwin Gentzlerrek, esaterako, honako kritika hauek egiten dizkio, besteak beste, polisistemen teoriari:
|
|
|
Charles Baudelaire da Miranderen lanetan eragin handia izan zuen beste idazle bat. Mirande bizi zela haren lanen itzulpenik argitaratu ez
|
bazuen
ere, Andima Ibinagabeitiaren paperen artean. Mozkor zaite, poemaren euskarapena ageri da, 2010ean argitaratu genuena (Jaka 2010:
|
|
|
Sarrionandiak T. S. Elioti emandako erantzunarekin alderatu genitzake, halaber, S. T. Coleridgeren testuetatik abiatuz egindako itzulpen, birsortze eta berridazketak. Sarrionandiak Coleridgeren The Rime of the Ancient Mariner balada ezagunaren euskarazko itzulpena 1995era arte argitaratu ez
|
bazuen
ere, autore horrek eta bereziki poema horrek Sarrionandiarengan izandako eragina erabat agerikoa da iurretarraren poesianahiz narrazio lanetan.
|
|
|
Jatorrizkoak enuntziatu parentetikoaren adierazle koma bikoitza jartzen
|
bazuen
ere, argitaraldi gaurkotuan bukaerako koma puntu bihurtu dute. Horrela, enuntziatu parentetikoa deuseztatuz:
|
|
2013
|
|
|
Beraz, gerlaren harira zeukaten eztabaidaz baliatu zen, berriz ere, Elizaren aldeko mezuaren zabaltzeko. Eta Frantziako Gobernuaren eta giristinoen arteko gatazkarik ez zuela nahi erraten
|
bazuen
ere, umezurtzei eskain zekiekeen laguntza hoberena erlijiozkoa zela erraten zuenean, gatazka hori elikatzen zuela erran daiteke.
|
|
|
Hilabete batzuen buruan berriz ere azpimarratu zuen frantsesen arteko batasuna. Hain zuzen, Frantziako apezpiku guziek soldaduen alde otoitz egiteko deia egin zutela kontatu zuenean, Frantziako buruzagiek halako galderik egin ez zutelako pena adierazi
|
bazuen
ere, elkarren arteko batasuna bazutela eta hori ez zela guti azpimarratu zuen, nahiz eta zehaztu batasun horrek ez zuela kentzen giristinotasuna gorde behar zutenik.
|
|
|
Eskualduna baino geroago sortu zen Action Française eskuin muturreko mugimendua, eta euskarazko astekariko hainbatlagun mugimendu haren ildokoak ziren, Errepublikaren kontrakoak eta giristino sutsuak. Euskal Herrian Elizaren aldeko eta Errepublikaren kontrako joerak indar handia
|
bazuen
ere, hori ez zen Euskal Herrian bakarrik gertatzen. Ez zen Euskal Herriko berezitasuna, beraz Eskualduna Frantziako gatazka politikoaren eragile edo Euskal Herriko oihartzun gisa kokatzen zen.
|
|
|
14 ondorioa: Eskualduna astekariak euskal nortasuna goraipatzen
|
bazuen
ere, ez zegoen hor jarrera politikorik: Euskal Herriarekiko atxikimendua maila afektiboan agertzen zen, ez politikoan.
|
|
|
Pierre Broussaini ez zitzaion gustatu, baina bazekien Hiriart Urruti lagunak erabat bat egiten zuela frantsesen posturekin. Hiriart Urruti euskaltzale sutsua bazen ere, euskara goraipatzen
|
bazuen
ere, Euskal Herriarenganako atxikimendu handia agertzen bazuen ere, idazten zituen «Biba Euskal Herria!» oihuek ez zuten izaera politikorik. Politikoki, Frantzia zen Eskualduna kudeatzen zutenen erreferentzia.
|
|
|
Pierre Broussaini ez zitzaion gustatu, baina bazekien Hiriart Urruti lagunak erabat bat egiten zuela frantsesen posturekin. Hiriart Urruti euskaltzale sutsua bazen ere, euskara goraipatzen bazuen ere, Euskal Herriarenganako atxikimendu handia agertzen
|
bazuen
ere, idazten zituen «Biba Euskal Herria!» oihuek ez zuten izaera politikorik. Politikoki, Frantzia zen Eskualduna kudeatzen zutenen erreferentzia.
|
|
|
Dena den, Bordele aldeko egunkariak kenduta, Baiona aldekoak, gehien irakurtzen zirenak edo Bordelekoak bezainbat, egunkari kristauak ziren eta ez errepublikarrak. Hots, Eskualduna k eragin txikia baldin
|
bazuen
ere, haren ildo bertsuko agerkariak anitz zabaltzen ziren hirian.
|
|
|
Lehena, orokorra, egunkari handiek edo hiri handietako egunkariek barnealdera zabaltzeko zuten zailtasuna. Hain zuzen, eskualde prentsak lekua baldin
|
bazuen
ere, lekuko prentsaren garapena da bereziki azpimarra daitekeena. Hiriko egunkari handiek kanpainara edo baserri mundura zabaltzeko trabak zituzten, hainbat arrazoirengatik:
|
|
|
Prusiako erresumaren kontrako porrotak Frantzia bere naziotasunaren muinean zauritu
|
bazuen
ere, garai hartan, oraino, Frantziako lurraldean bizi ziren gehienek beren burua ez zuten frantses sentitzen, gehiengo hori laboraria baitzen eta ez zutelako Frantziako bizitza politikoa eta kulturala jarraitzen. Are gehiago, 1860an, Frantziako ehun herritatik 22tan ez zuten frantsesik mintzatzen.
|
|
|
Elizak euskararen (edo, adibidez, bretoieraren) alde egin
|
bazuen
ere, ukaezina da euskara gibelatuz eta frantsesa nagusituz joan zela, XX. mendean. Dudarik gabe, eskolak eragin handia izan zuen alde horretatik, eta gure arbasoek oraino ere aipatzen dute eskolan ematen zitzaien zigortzeko «txotxa», euskaraz mintzatzen baziren.
|
|
|
Bizkitartean, erredaktore taldearen murrizte hark, hastapenean, astekaria kinka txarrean ezarri
|
bazuen
ere, aski laster etekina atera zion egoera hari: bere baitako idazleak gerla tokitik artikuluak igortzen hasi zirenean, astekariaren balioa handitu baitzen.
|
|
|
Bi horiek biziki erregularrak ziren berriak igortzean. Jean Etxepare ere guztiz emankorra izan zen, kantitatez aitzineko biek baino gutxiago idatzi
|
bazuen
ere, kalitatez testu zinez interesgarriak igorri baitzituen; zinezko dokumentuak, geroago aztertuko dugun bezala.
|
|
|
Tankeak alemanek ere erabiltzen zituzten, ordea, Zerbitzari ren artikulu baten arabera. Hainbat lehergailu motaren kezka agertu zuen artikulu hartan, alemanek tankeekin eraso eginen zutelako fama zebilela idatzi zuen, horrek kezka eragiten
|
bazuen
ere, alemanek ez zutela irabaziko segurtatuz. Baina, oroz gainetik, tankeei buruzko aipamen bakar haietan, aliatuentzako gerla irabazteko aukera on gisa aurkeztu zituzten arma haiek.
|
|
|
Aztertzen ari garen astekariak ez
|
bazuen
ere ikusten Euskal Herriaren nortasun politiko propiorik, eta hori horrela erraten bazuen ere, denek ez zuten uste euskaldunak bereziki bero zirela Frantziaren defendatzeko. Miquèl Ruqueten arabera, Euskal Herriko populazioa ez zen bero gerlan parte hartzeko, eta ez zeukan frantses nazioarenganako atxikimendu handirik.
|
|
|
Aztertzen ari garen astekariak ez bazuen ere ikusten Euskal Herriaren nortasun politiko propiorik, eta hori horrela erraten
|
bazuen
ere, denek ez zuten uste euskaldunak bereziki bero zirela Frantziaren defendatzeko. Miquèl Ruqueten arabera, Euskal Herriko populazioa ez zen bero gerlan parte hartzeko, eta ez zeukan frantses nazioarenganako atxikimendu handirik.
|
|
|
Eskualduna k ere ideia hori zabaldu zuen. Euskaldunek frantses nazioarenganako identifikazioa zutela idazten
|
bazuen
ere, hori bera ez da aski hori hala zela baieztatzeko. Baina Eskualduna ko idazleek frantses nazioarekin bat egiten zutela baieztatzeko bai, ordea.
|
|
|
Blaise Adémak ere ez zituen aitzinamenduak beti baikortasun itsu itsu batekin komentatzen. 1917ko martxoko gudu batetik landa, alemanek gibelera egin behar izan zutelako espantu egin
|
bazuen
ere, alemanek gibelatze hartan egin zituzten kalteak, bidean laneko on ziren gizonak, apaizak eta zenbait neskatxa hartu eta etxe anitz erre zituztela?
|
|
|
Oro har, Eskualduna k arreta aitzinamenduetan jartzen
|
bazuen
ere eta garrantzia garaipenak erakusteari ematen bazion ere, zenbait salbuespen baziren, eta aitzinamenduak ez zirela hainbeste ederretsi behar agertu zen batzuetan. Hala ere, erlatibizatze horren gainetik, baikortasun orokorrari eusten zioten.
|
|
|
Beste gudu batean hilak izan zituztela idatzi
|
bazuen
ere, hil gutxi izan zirela segurtatzeko izan zen:
|
|
|
1915eko azaroaren erdialdetik etsaia azkartu zela aitortu zuen. Artikulu horretan, gibelatu behar izana eta gauzak nola gertatu ziren garbiki aitortu
|
bazuen
ere, azpimarratu behar da zenbait hilabete geroago baizik ez zuela hori kontatu. Beste behin ere aipatu zuen, Serbiarrak Monastirren garaitu zituzteneko gibelatzea, eta ondorioz haiek ere Greziara gibelatu behar izan zuten, 1915eko abenduaren 8an, obusen azpian.
|
|
|
Frantsesek ere gizon anitz galdu zutela aitortu
|
bazuen
ere, ez da hori idaztea gauza bera galtze horien ondorioz frantsesak kinka txarrean zeudenean edo behin frantsesek egoerari itzulia eman ondoan. Aitzineko lerroetan aipatu adibideetan bezala egin zuten Verduneko kasuan ere:
|
|
|
Bera zegoen eskualdean? artikuluan zehaztu ez
|
bazuen
ere, Champagne eskualdea izan zitekeen, zenbait egunen buruan handik itzuli zela idatzi baitzuen, apirilean egun gogor batzuk izan zituztela eta bost egunez zenbait hil ukan zituztela aitortu zuen.
|
|
|
Pasarte horretan zauritu gutxi zutela kontatzen
|
bazuen
ere, ohar gaitezke oro har euskaldunek odol anitz isuri izana aipatu zuela, atsekabe puntu batekin. Beraz, zaurituak erlatibizatu nahi bazituen ere, ez zen hain modu itsuan ibili.
|
|
|
Beste behin, zauritua zela eta min zuela zioen soldaduaren eta sinesten ez zuen sarjentuaren arteko eztabaida interesgarria kontatu zuen, bera eztabaidaren lekuko zela eta paperarekin eta idazlumarekin idazten ari zela argituz. Delako sarjentu hori miarriztarra zela zehaztu zuen gero, eta ez zela inondik ere gizon gaiztoa, eta kanpotik azal gogorra erakusten
|
bazuen
ere, bihotz handikoa zela azpimarratu zuen. Ezin dugu erran zauria desdramatizatu zuenik, baina zauria hain larritzat jo zuenik ere ez, eztabaida hori aski arinki kontatu baitzuen, sarjentuaz gaizki mintzatu gabe.
|
|
|
Zerbitzari k ere aipatzen zuen pausalekuetan kirola egiten pasatzen zutela denboraren zati bat. Zein herritan zegoen zehaztu ez
|
bazuen
ere, Andereen Bideko inguruetako herri batean bide zegoen kronika hori idatzi zuenean, eta pilotan edo futbolean aritzen zirela kontatu zuen:
|
|
2014
|
|
|
Probokazioekin hasita, bestela ematen
|
bazuen
ere, askotan Gabrielek ez zuen lortu nahi izaten itxuraz zuzenean adierazten zuena. Hortxe dira, esaterako, 1967ko udan bere euskal lanen ortografiarako idatzi zituen erregelak.
|
|
2015
|
|
|
Lope Gartzia Salazar banderizoa izan zen eta osorik dira bere mundu eta ikuspegia Erdi Arokoak. Garibai, berriz, oso gertu izan
|
bazuen
ere, ez zen dagoeneko Erdi Aroko gizona, ezta Historiaren bere ikuspegia ere. XV. mendetik XVI.era aldaketa aipagarria gertatu zen gizarte ereduetan: > Ahaide Nagusiak jaun eta jabe ziren gizarte feudalistatik, merkataritzaren eta burgesiaren bidez hazi nahi zuen gizarte eredu batera.
|
|
2016
|
|
|
Gerla ondoko urteak bereziak izan ziren, eskubide berri batzuen garaiak ziren, pentsamolde eta ideia berrien garaiak, idazle, pentsalari handien denborak. Bere maneran, Euskal Herriak ere garai berritzaile hori ezagutu zuen euskal kulturak izigarriko ahultzea jasan behar
|
bazuen
ere. Mundu berritzaile horretan partaide sentitu zen Larzabal.
|
|
|
Biek antzerkia arte gisa mugiarazi eta aitzinarazi nahi zuten, alde batetik. Bestetik, Brechtek espiritu kritikoa piztu nahi zuen, Larzabalek bere maneran egin zuen bezala, aldarrikapena gogoan baldin
|
bazuen
ere.
|
|
|
Idazteko momentuan Larzabalek zer arau, zer lege segitzen zuen saiatu gara ulertzen. Izan ere, idazteko erraztasun handia
|
bazuen
ere, gutxieneko legeak ezagutu behar zituen publikoaren arretaren pizteko, bere testuen antolatzeko. Oro har, erran dezakegu Larzabalek, obra baten idazteko momentuan, baliatu zituen arau nagusiak teatro klasikokoak direla, batasun arauak:
|
|
|
Talde horien aztertzea inportantea izan da garaiko mugimenduaren ulertzeko. Izan ere, maila orokor batean eta lehenago Frantzian, Espainian ikusi dugun bezala antzerkigintzak bultzada berria ezagutzen
|
bazuen
ere ez zuen arrazoirik Ipar Euskal Herrian ezagutuko zuen kemen handi horren esplikatzeko. Antzerki sareak bazituen sustrai oso sendoak gizartean zituen loturetan oinarritzen zirenak:
|
|
|
ezagutzen, Mistralek Nobel literatura saria bereganatu
|
bazuen
ere. Alta, Larzabalen euskal historiaz zegoen jakitatea bilatzen eta aurkitzen jakin zuen.
|