|
2002
|
|
|
Insomnioak eta akidura Gehienetan, dermatitis atopikoak ondoeza eragiten du, azkura eta mina sentitzen direlako, eta horrek aldaketak eragiten ditu gaixoaren eguneroko bizitzan. Lo falta, nekea eta kontzentratzeko zailtasuna dira gaixotasun horren ondorio nagusietako batzuk,
|
batez
ere herrialde garatuei eragiten baitie. “Gaur egun, haurra ez da immunitatea garatzen duten substantzien eraginpean jartzen”, dio Herrerak, herrialde garatuetan eta hirietan gaixotasun horren indize handienaren arrazoi nagusietako bat dela uste baitu.
|
|
|
Landa munduaren ezagutza,
|
batez
ere herrialde garatuetan, non gero eta hiri populazio handiagoa baitago, galdu egin da denborarekin. Hain zuzen ere, nekazaritzako edo abeltzaintzako jarduerak eta ohiko landetxe baten funtzionamendua ezezagunak dira, ez bakarrik helduentzat, baita txikienentzat ere.
|
|
2003
|
|
|
Hala ere, adituek ohartarazi dute lurpeko akuifero baliabideak mugatuak direla eta modu zientifiko eta arrazoizkoan ustiatu behar direla. Adituen iritziz, Txinaren ingurumen arazo nagusiak uraren eskasia, kutsadura eta xahutzea dira,
|
batez
ere herrialdearen iparraldean.
|
|
2004
|
|
|
Datu horren salbuespena Belgika izan zen, aldi horretan% 19tik% 27ra igo baitzen. Hala ere, kontsumo orokorra handitu egin zen Europar Batasunean,
|
batez
ere herrialde berrietan, hala nola Zipre, Estonia eta Letonian, 1995 eta 2001 bitartean. Kide berrientzako kultura, aisia eta kultura produktuak eta Hamabosten Europako herrialdeentzako komunikazioa izan ziren indize globalek eraman zituzten elementuak.
|
|
2005
|
|
|
Bartzelonan, Gironan eta Tarragonan, gradutara iritsiko dira termometroak. Bestalde, Trafiko Zuzendaritza Nagusiak (TZN) bere bidaiak lautu ditzatela gomendatzen die gidariei, baldintza meteorologikoak hobetu arte; izan ere, arrisku handia dago ibilgailuak errepideetan geldi daitezen,
|
batez
ere herrialdearen hego ekialdean dagoen ekaitz handiak eraginda. Egoera horren aurrean, José Antonio Alonso barne ministroak INMk eta Trafiko eta Babes Zibileko zuzendaritza nagusiek egiten dituzten gomendioei kasu egiteko eskatu die herritarrei, eta ziurtatu du Estatuak “dituen baliabide guztiak dituela errepideetan”.
|
|
2006
|
|
|
Horrek esan nahi du denbora hori guztia behar dela CFC kopurua behar adina murrizteko. Gaur egun, ozono zuloaren tamaina “Estatu Batuetako azalera osoa eta zertxobait gehiago” da, eta Antartika inguruan kontzentratzen da, nahiz eta CFC gasak
|
batez
ere herrialde garatuetan emititu diren, latitude ertainetan, Crutzen nabarmendu zen. Izan ere, CFC gasen kloroa aktibatzen duten erreakzio kimikoek argia eta hotza behar dute ozonoa suntsitzen duten kloro gasak igortzeko, eta “bi osagaiak Antartikan daude”, azaldu zuen adituak.
|
|
|
Eta bat uhartearen mendebalderantz mugitzen bada, Islandiako fiordorik ikusgarrienak. Luxuzko gastronomia Islandiara etortzen den turistak gastronomia gozatuko du luxuzkoak,
|
batez
ere herrialdeko elikagaiak oso giro garbia, bai itsasoan bai lurrean. Gastronomian askotan erabiltzen dira kontserbazio metodo batzuk esaterako, gatzuna, ketua, lehortzea edo adoboa.
|
|
|
Giltzurrun kalkuluak, biztanleriaren %5i eragiten diotenak, ugaritu egin dira azken urteotan,
|
batez
ere herrialde garatuetan bizi ohitura txarrak izateagatik, medikuen arabera. Elikadura txarrak eta sedentarismoak harri horien sorrera 28 eta 50 urte bitartean ohikoagoa bihurtzen dute.
|
|
|
Munduko amen egoera,
|
batez
ere herrialde pobreenetan, gero eta zailagoa da. Hiesak, elgorria eta errakitismoa bezalako gaixotasunek milioika emakume hiltzen dituzte, eta erabateko prekarietate egoeran uzten dituzte seme alabak.
|
|
|
Lundeko Unibertsitatearen azterlan batek dioenez, Suedian, fetizidioak eta hilketek 2,5 milioi neskatila “desagertzea” eragiten dute urtero Indian,
|
batez
ere herrialde garatuenetan eta hobeto hezitakoetan. UNICEFek salatu du egoera hori.
|
|
2008
|
|
|
Eredu berrian balio nabarmena dute gorputz masaren indizearen (GMI) grafiko normalizatuek, bost urte bitarteko haurrentzat. Parametro hori bereziki erabilgarria da haurren pisua zaintzeko, haurren obesitatearen prebalentzia handia eta gero eta handiagoa baita,
|
batez
ere herrialde industrializatuetan. Tresna horiek guztiek aukera ematen diote osasun profesionalari elikadura desegokiarekin zuzenean lotutako osasun arazoak goiz atzemateko, bai gehiegizko pisuagatik eta haurren obesitateagatik, bai, besterik adierazi ezean, desnutrizioa edo horren agerpen fisiko ezagunena, kwashiorkor (proteina eta energia urritasuna).
|
|
|
Gainera, WiFi haririk gabeko konexioa du, eta gaur egungo ordenagailu garbigailu eramangarriak txikiagoak dira. Gaur egun, lidergoa aldatzeko prozesuan dago proiektua, eta atzerapen batzuk ditu abiaraztean,
|
batez
ere herrialde batzuek hasierako eskaerak bertan behera utzi dituztelako. Hala ere, gainerako ordenagailu fabrikatzaileek hartu zuten haren sorrera, lehen munduko herrialdeetako merkatu segmentu berri batera irekitzea bezala:
|
|
|
Campylobacter, Salmonellarekin batera, mundu osoan elikagaien ondoriozko toxiinfekzioen kasuetako bakterio inplikatuenetako bat da. Munduko Osasun Erakundearen (OME) arabera, campylobakteriosia da gastroenteritisaren bakterio kausarik ohikoena, eta azken urteetan,
|
batez
ere herrialde garatuetan, areagotu egin da haren bilakaera. Naturan ugari dago, eta gordetegi nagusia ugaztunen eta etxeko hegazti basatien digestio traktua da, bereziki oilaskoena.
|
|
2009
|
|
|
Azken hamarkadan, mundu osoko ehunka unibertsitatek, lehen eta bigarren hezkuntzako eskolek eta hizkuntza zentrok txineraren irakaskuntza sartu dute beren ikasleei eskaini ohi dizkieten hizkuntzen artean. Hizkuntza hori barneratzeko arrazoia da enpresa arloan txinera dakiten profesionalen eskaera izugarri hazi dela,
|
batez
ere herrialde horren eta Mendebaldearen arteko merkataritza harremanak asko hazi direlako. Bestalde, Txinako Hezkuntza Ministerioaren arabera, herrialdeko goi mailako ikastetxeek ere ikusten dute urtero handitzen direla beren ikasgeletan sartu nahi duten ikasle atzerritarren eskaerak.
|
|
2010
|
|
|
Garapen bidean dauden herrialdeak dira bidalketen hartzaile nagusiak. Hala ere, bidalketa informalen kasuan,
|
batez
ere herrialde garatuetan edo errenta ertainekoetan jasotzen dira. Finantza azpiegitura egokirik ez izateagatik herrialde pobreetan ohikoagoak direla pentsa badaiteke ere, azterlan horren arabera, Europako Batasuneko kide diren herrialde garatuak dira, besteak beste, Portugal eta Errumania, Venezuela eta Maroko.
|
|
2011
|
|
|
Bularreko minbizia da mundu osoko emakumeen artean arruntena, Osasunaren Mundu Erakundeak (OME) gogora ekartzen duenez. Izan ere, minbizia areagotzen ari da,
|
batez
ere herrialde pobreetan, kasu gehienak fase aurreratuetan diagnostikatzen baitira. Horregatik, garaiz atzematea borroka horren “giltzarria” da, azpimarratu du.
|
|
|
Ez da harritzekoa Espainian hiru milioi pertsona inguruk ia egunero erabiltzea bizikleta joan etorri batzuetarako, Bide Segurtasunaren Behatoki Nazionalaren arabera. Hainbat ekimenek,
|
batez
ere herrialde, haien erabilera sustatzen dute, gero eta “ziklo kurrante” gehiago egon daitezen: aldizkariak, liburuak, web orriak, laguntza ekonomikoak, jende askoko ospakizunak, etab.
|
|
|
Estatu Batuetarako hazkunde aurreikuspenek ere behera egin dute; zehazki, NBEk bederatzi hamarren murriztu du BPGaren igoera 2011rako, %1, 7ra arte, eta 1,3 puntu 2012rako, %1, 5era arte. Txostenaren arabera, hazkundea nabarmen motelduko da 2011n,
|
batez
ere herrialde garatuetan, eta hurrengo bi urteetan joera hori sendotuko dela aurreratu du. Era berean, agerian geratu da espero den hobekuntza ekonomikoa ez dela nahikoa herrialde garatuetako egungo langabezia mailei aurre egiteko, eta Espainiako gazteen langabezia tasa “harrigarria” dela (%40tik gorakoa).
|
|
2012
|
|
|
Gorabideko herrialdeen kasua da, hala nola Txina, Brasil edo Mexiko. Kudeatzaile askok diote poltsak merkeak direla,
|
batez
ere herrialde garatuetako merkatuekin alderatuta. Espainian, merkatu horiei dagozkien inbertsio eta pentsio funtsak eta ETFak merkaturatzen dira; kostu lehiakorrak dituzte, eta poltsetan zuzenean egoteak baino arrisku txikiagoa dute.
|
|
2013
|
|
|
Sei bikotetik batek zailtasunak ditu Mendebaldeko herrialdeetan seme bat izateko. Ugalkortasun arazoak ugalketa osasuneko arazo nagusietako bat bihurtu dira,
|
batez
ere herrialde garatuetan. Aldi berean, amatasunaren adinak gora egin ahala, zahartzeari lotutako ugalketa disfuntzio gehiago ugaltzen dira.
|
|
|
. dermatitis atopikoa haurtzaroan larruazaleko gaixotasun kroniko ohikoena da, ekzema gisa agertzen da eta kimuak sortzen ditu. Gainera, igoera progresiboa azken hamarkadetan,
|
batez
ere herrialde garatuetan. Gaur egun, haurren% 10i baino gehiagori eragiten die adin pediatrikoko uneren batean.
|
|
2016
|
|
|
OMEren asmoa da: 1 Gizarteak diabetesarekiko duen kontzientziazioa areagotzea. Garrantzitsua da,
|
batez
ere herrialde pobreenetan, gaixotasunak zer dakarren eta zer ondorio dituen jakitea. 2 Eragindako guztiei gaixotasuna prebenitu, diagnostikatu eta tratatzeko jarduerak sustatzea. Horretarako, ezinbestekoa da neurri horiek espezifikoak, eraginkorrak eta eskuragarriak izatea guztientzat, edozein dela ere herrialdea.
|
|
|
Baina azken urteotan handitu egin da kopurua? «Badirudi azken hamarkadetan gaixotasunak gora egin duela,
|
batez
ere herrialde industrializatuetan. Hainbat teoria daude:
|
|
|
Gehiegizko pisua haurdunaldian, emakumearentzako arriskuak Irudia: Georgeta Gehiegizko pisua eta gizentasuna gure garaiko arazoak dira,
|
batez
ere herrialde garatuetan. Jatorri ez infekziosoko lehen epidemia da gizateriaren historian, eta heriotzaren bigarren kausa Aebetan eta Europan.
|
|
|
Irudia: AECC Testikuluko minbiziaren eragina Testikuluko minbizia sexu maskulinoko tumoreen %0, 5 baino ez da, eta mundu osoan 49.000 kasu berri baino gehiago izaten ditu, baina 50 hamarkadaz geroztik hazten ari da,
|
batez
ere herrialde garatuetan (kasuen %60 inguru horietan erregistratzen dira). Intzidentzia tasa handienak kaukasoetan daude, batez ere Europako Iparraldeko herrialdeetan (Suitza, Alemania, Danimarka, Austria eta Norvegia); aldiz, tumore hori oso tumore bitxia da pertsona beltz eta asiarren artean.
|
|
2017
|
|
|
Urruneko ezkontza etorkinentzat: bideoa Bideo honetan, Espainian urrunetik ezkontzeko zenbait gako azaltzen dira,
|
batez
ere herrialde horretako herritar etorkinentzakoak, hain zuzen ere horrelako ezkontzei buruz kontsulta gehien egiten dituztenak.
|
|
2020
|
|
|
Azterketa interesgarria da, baina baita ausarta ere, onartzen baitute substantzia horiek baldintzatuko dituztela minbizia, ez dakigunean ziur. Beste faktore batzuk ere izan daitezke, hala nola familia aurrekariak, dieta… Alde horretatik, komeni da minbizi mota horren kausa nagusiak zein diren jakitea, munduko ohikoenetakoa baita,
|
batez
ere herrialde garatuenetan. “Kausarik argiena tabakismoa da —dio Puente doktoreak— Maskurikoa, biriketako, buruko eta lepoko tumoreekin batera, tabako kontsumoaren eta minbiziaren garapenaren arteko erlazioa argien ikusten den tumoreetako bat da”.
|
|
2022
|
|
|
Biriketako gaixotasun buxatzaile kronikoa gizakien berezko gaixotasuntzat hartu izan da. Baina, aspalditik,
|
batez
ere herrialde oso industrializatuetan, emakume erretzaileen tasak nabarmen egin du gora, eta BGBK duten emakumeen tasarekin batera. Gogora ditzagun Espainiako zifrak.
|