|
2008
|
|
|
Nafarroan, berriz, azken honetarako erabiltzen da batez ere. Hitza orokorra eta hagitz ezaguna da berez Euskal Herri osoan, baina bi erabilera horien artean bereizketa nabaria ematen denez, Nafarroako erabilera hemengo hizkera batzuen ezaugarritzat har daiteke,
|
batez
ere Hegoaldeko beste euskalkien aurrean.
|
|
|
Lehenik Jean Etxepare hautatzeko saioa egin zen, idazle benetan aparta, baina honek huts eginik, Georges Lacombek eskuratu zuen aulkia358 Lacombe, hizkuntzalari gisa pertsona prestatua zen, baina ez bat ere langilea, ez eta aski zentrala ere Iparraldeko euskal idazleen artean (izatez Parisen bizi ohi zen, hilero Euskal Herrira bidaiak eginez). Akademia barruan Lhande zuberotarra ere bazegoen, prestigioa izan bazuena baina
|
batez
ere Hegoaldean, gutxiago Iparraldean. Nolanahi ere, Lhanderi 1921 urte amaieran Espainiako gobernuak muga zeharkatzea galarazi zion, eta beraz, haren kolaborazioa etenda geratu zen359.
|
|
|
Azkuek gaztetan lotura handi xamarra izan zuen bertakoekin, baina ez zuen lortu harreman hori kontsolidatzerik. Azkue
|
batez
ere Hegoaldera begira egon zen, eta bereziki jeltzaleekin akordiotan sartzeak Iparraldekoengandik urrundu zuen, berenez ere aski autonomoak zirenak.
|
|
2021
|
|
|
42.23.3b Zergatik
|
batez
ere Hegoaldeko literaturan agertzen dela esan daiteke, ez horrenbeste Iparraldean, nahiz badiren adibide batzuk: Eta populu guzia hura ukitu nahiz zebilen, zergatik harenganik ilkitzen baitzen bertute bat guziak sendatzen zituena (Haraneder); Eta hala, zaudete zuek ere prestatuak, zergatik zuek uste ez duzuen orduan etorriko baita Gizonaren Semea (Haraneder); Zatozte adoratzera Zeruko erregea.
|
|
|
42.22.2k Formari dagokionez esan behar da, autore zaharretan —eta ez hain zaharretan— beti osorik idatzirik agertzen den arren, azken ehun urte hauetan gutxi gorabehera ba idazteko ohitura oso zabaldu dela,
|
batez
ere Hegoaldean eta konkretuki ipuinak edota elkarrizketaz josiriko testuak idatzi dituzten autoreetan, herriko hizkera kutsua hobeki gordetzearren edo; izan ere, eguneroko hizkera bizian hala ahoskatzen da ia beti.
|
|
|
6.3.5a Emankortasun handikoa da
|
batez
ere Hegoaldeko testuetan aurkituko dugun atzizki txikigarri hau. Edozein motatako izenek har dezakete:
|
|
|
Hala ere, gutxiago ere erabiltzen da,
|
batez
ere Hegoaldean: Goizeko bostak laurden gutxiagotan, lo gaizki eginda, ateratzen nuen maleta ilunpetatik (Anabitarte); Hamarrak laurden gutxiago (Labaien); Bost gutxiago dira (Erkiaga) eta abar.
|
|
|
bigarren, bigarrengo, bigarreneko; laugarren, laugarrengo, laugarreneko. Tradizioan badira lekukotasun franko(
|
batez
ere Hegoaldean): Nola diren Euskal Herrian ugariagoak eta zergatik, lehenengo izendatutakoak, bigarrengoak baino (Iztueta); Nik, hain xuxen, bigarrengoa, eta oraindaino hirugarrenik ez da izan (Lizardi); Hau bera gertatzen da zenbait aldiz seigarrengo hutsegiteetan (Agirre Asteasukoa); Mila zortziehun hirurogeita zazpigarrengo urtean, lehenengo trena ikusi nuen Espainiako partean (Txirrita).
|
|
|
Badira ere esaera adberbialak, hitza errepikatuz sortzen direnak (itzuli hauek
|
batez
ere Hegoaldekoak dira): Etxerik etxe erabiltzeko erosia izango da (Agirre); Mendirik mendi ibili ohi zen (Etxeita); Aterik ate ez badabiltza ere (Mogel); Zuk ikusiko duzu egun hartan zoazenean ihesi zokorik zoko ezkutatzen (Uriarte); Neurekin ibiltzen zen goizetan kalerik kale (Erkiaga) eta abar.
|
|
|
22.4.3.2j Antzina, aldiz, (eta dituen aldaera guztiak: antxina, aintzina, antsina...)
|
batez
ere Hegoaldeko testuetan ageri da, bizkaieraz eta gipuzkeraz. ‘Lehen, aspaldi... ’ esan nahi du:
|
|
|
22.4.6d Atzera adberbioa
|
batez
ere Hegoaldean erabili izan da, ‘berriz’ esan nahi duela, Iparraldean Mirandek ere erabili duen arren. Jakina, atze izenak hartzen duen kasu adlatiboa ere izan daiteke.
|
|
|
33.3d Halako eran/ moduan/ gisan/ maneraz/ moldez/ suertez esapideek moduzko aurrekaria ezartzen diote ondoriozko perpausari. Aurreneko biak
|
batez
ere Hegoaldean erabiltzen dira: Halako eran itsutu zen, non,[...] haien gezurrezkoak eta idoloak[...] adoratu zituen (Lardizabal); Halako moduan aurkitzen da nekatua ezik ez dezake aldean pauso bat eman, bada bere aztalak koloka dauzka (Otaegi); Halako moduan aberastu zen, non auzoak haren ona ezin eramanaz, hasi ziren esetsi edo persegitzen (Lardizabal).
|
|
|
Villepinek Sarkozyren inguruan ikerketak egitea galdegin zion (Sokarros); Silvio Berlusconi lehen ministroari Castellik esandakoagatik barkamena eskatzea galdegin diote (Berria); Herriko auzapezari bertze gutun batean galdatu dio gune guzian ikerketa baten egitea, radioaktibitaterik baden jakiteko (Herria). Baina EPG corpuseko adibide batek baino gehiagok erakusten dute,
|
batez
ere Hegoaldeko testuetan, eskatu predikatuaren eredura jotzen dutela gaur galdatu eta galdeginek ere: bertan behera uzteko galdegin, BBCri barkamena eskatzeko galdegin eta abar.
|
|
|
Probatu egin nahi dut, ea nire esanera dabilen ala ez (Elizen arteko Biblia); Bietako batek ere ez zekien eurekin ala bere buruarekin ari ote zen hizketan (Epaltza); Txokok ez zekien bizirik ala hilik aterako zen historia honetarik (Borda). Baina edo ere zilegi da zehar galderetan aukera bat adierazten duten bi osagai juntatzeko,
|
batez
ere Hegoaldean: Ez dakigu ekonomikoa edo kirol zigorra izango den, baina zigorra jarriko digute (Berria); Jakin nahi nuke zuek erretzen duzuen edo ez (Joxerra Garzia).
|
|
|
Perpausaren hasieran ager daiteke, lokailu modura (baina nondik zatoz?), beste juntagailu batzuekin gertatzen den bezala. Horrez gain, Hegoaldean —eta
|
batez
ere Hegoaldeko mendebaldean— bigarren perpausaren barruan eta azkenean ere erabiltzen da inoiz juntagailu hau; baina horrelakoetan ere badirudi lokailu zeregina betetzen duela. Hona zenbait adibide:
|
|
|
Baina perpaus nagusietan ere, hain aspaldiko ez diren idazleen testuetan,
|
batez
ere Hegoaldekoetan, ikus daiteke ‘adizki nagusia+ ez+ adizki laguntzailea’ hurrenkera: Eta Tomas ageri etzan (Lardizabal); Izen ori iñork ezagutzen ez du (Lopez Mendizabal).
|
|
|
Ez dirudi, ordea, gero okerrago hori batere zuzena den. Esapidearen bigarren zatiari dagokionez, zalantza gabe, gure tradizioan hainbat erabili da,
|
batez
ere Hegoaldean: hainbat (eta) zaharrago.
|
|
|
Baten batek lagunduko digu= Norbaitek lagunduko digu. Arrunta da tradizioan,
|
batez
ere Hegoaldeko testuetan: Gure adineko eta gazteagoen artean baten bati suertatu zaionez sarri aski (Mitxelena); Burugabekeria hori ere entzun behar al genuen?
|
|
|
Zinemara, atzo joan nintzen; Beti iristen da berandu; Horrelaxe egin zenuke beti lan. Aditza ere izan daiteke galdegai, eta galdegaitasun hori nabarmentzeko egin baliatzen da
|
batez
ere Hegoaldean adizki analitikoetan: Krisi garaietan, areagotu egiten da langabetuen kopurua; Goibel gaudenean, lagundu egiten du ingurukoek animoak emateak; Lengo igandean, Moxolo eta ni asi gaituk zaragia esku batez jaso baietz eta ezetz, ta galdu egin nian (Agirre).
|